Katalog

6 ARALIK 2021 3 10 Ekim’deki erken seçimlerin ardından Irak’ta siyasi ve ekonomik kriz tablosu dinmiş değil. Güvenlik konusunda ciddi sorunlarla boğuşan ülke her biri diğerinden daha zorlu olan zorluklar silsilesinin bulunduğu bir bataklığa saplanmış durumda: 40 milyon Iraklının neredeyse üçte biri yoksulluk içinde yaşıyor, işsizlik oranı son yirmi yılın en yüksek rakamı- öte yandan topluluk içinde ya da farklı topluluklar arasında çatışma korkusu yaygın. Bağdat’ta rakip Şii milislerin kavgalarını silahla çözmek istemelerinden endişe ediliyor, IKBY’de ise iç savaşın yeniden hortlamasından korkuluyor. SEÇİM SONRASI DA IRAK’TA KARMAŞA SÜRERKEN IŞİD ETKİNLİĞİNİ ARTIRMA HAMLESİNDE Yeni nesil cihatçılar Son yıllarda kuzeyde Kerkük, güneydoğuda Diyala ve güneybatıda Selahaddin olmak üzere üç il arasında oluşan derin bir LAURENT PERPIGNA IBAN istikrarsızlık bölgesi “ölüm üçgeni” olarak adlandırılıyor. Bu bölgede, neredeyse her gün IŞİD olduğunu söyleyen gruplar Irak güvenlik güçlerine, sivillere ya da petrol-elektrik altyapılarına saldırıyor. IŞİD’in, fakirleşmiş ve geleceği umudu azalan halk arasında destekçi bulmakta sıkıntı yaşamadığı savunuluyor. Siviller bir yandan kendilerine şantaj, kaçırma ve suikasttan çekinmeyen cihatçıların diğer yandan da her bir müdahalede terör estiren ve saldırılar sonrası haraç ve misillemeye başvuran güvenlik I ŞİD, Irak merkezi hükümeti ile Kürt Bölge- güçlerinin tehdidi ile karşı karşıya. Tüm bunlara bir de sivil halk arasında yaşanan hesaplaşmaları da eklemek gerekiyor. 26 Ekim’de sel Yönetimi arasındaki toprak tartışması ile olu- IŞİD, Diyala bölgesinde bir Şii köyünde 15 kişinin ölümüne neden olan bir katliam gerçekleştirdi. Ertesi gün, saldırıya uğrayan şan güvenlik boşluğunun yanı sıra büyük ölçüde aşiret, suç ortağı olmakla suçladığı Sünni bir köye saldırarak 11 kişinin ölümüne neden oldu... bozulmuş sosyoekonomik durum ve Şii milislerin sınırsız gücünün neden olduğu kinden faydalana- rak küllerinden yeniden doğuyor, IŞİD militanları mek gerekiyor.” General Yusuf, IŞİD’in yeni ne- çözmek istemelerinden endişe ediliyor, IKBY’de Yol kenarlarında yıkık görüntüler... Irak merkezinde etkinliğini artırıyor. sil askerlerinin yükselişini doğrularken, bu yeni ise 1990’lı yıllarda Kürdistan Yurtseverler Birliği Bu tartışmalı toprakların güney sınırını belirle- Kerkük’ün güneybatısından birkaç kilometre öte- nesil savaşçıların da büyükleri ile “aynı ideoloji- (KYB) ile Kürdistan Demokratik Partisi’ni (KDP) yen Hemrin Sıradağları ufukta kendini gösteriyor. de, Irak Federal Polisi 5. Birimi’nin bulunduğu as- yi” paylaştıklarının altını çiziyor. Aslında olduk- karşı karşıya getiren iç savaşın yeniden hortlama- Albay Bassam Kazem, “İşte sorunlarımızın önem- keri üssün içinde, bir dizi araç tek sıra halinde di- ça net ve basit: IŞİD, yenilgiye uğrasa da, yaşa- sından korkuluyor. li kısmının geldiği yer” diye gösteriyor. General zilmiş, taramalı tüfekler gökyüzüne doğru yönlen- ması zor yerlere çekilmiş olsa da dönüşünü sade- 10 Ekim tarihindeki erken seçimler gerilimi da- Yusuf’a göre daha konuşkan olan Kazem, son can dirilmiş duruyor. 69 yaşında olan General Haydar ce bir önceki savaşta sağ kalanlar sayesinde yap- ha da artırdı, aralarında Şii milislerin de bulun- kayıplarından oldukça etkilenmiş gibi. Kazem, bu Yusuf çıkmaya hazırlanıyor. Yusuf son derece sa- madı; IŞİD aslında saflarını büyütüyor. duğu çok sayıda aktör sandık sonuçlarını reddet- bölgeyi “Irak’ın en tehlikeli bölgesi” olarak tanım- kin görünüyor. En azından, (DAEŞ olarak da anı- ti. 7 Kasım tarihinde Irak Başbakanı Mustafa el lamakta tereddüt etmiyor. Burası 2000’li yıllarda El Arada sıkışan siviller... lan) IŞİD’den “kurtulanlara” karşı, askerlerinin ba- Kazımi’nin rezidansına bombalı insansız hava Kaide’nin sığınak olarak kullandığı istikrarsız böl- şarılarını gururla anarken vermek istediği izlenim Federal polis sahada “güvenilir kaynaklara” sahip aracı ile saldırıldı, bu saldırı seçim sonrası oluşan ge olarak da biliniyor. bu yönde. Kerkük’te güvenlik operasyonlarının ba- olduğunu belirtse de IŞİD kuvvetlerinin kendilerine karmaşanın bir parçası. Irak’ın acılı tarihi ile ilgili Erişilmesi zor olan Hemrin Dağları, doğal şındayken son aylarda birliklerinin verdiği kayıplar sadık muhbirlerden destek aldığı görülüyor. Sonuç: bir kitap yayımlayan Fransız-Iraklı sosyolog Adel ve insan yapımı mağaraların göbeğinde kazıl- konusunda ise pek detaya girmiyor. Çok sayıda polis müdahalesi başarısızlıkla sonuçla- Bakawan’a göre, “Ülkenin Iraklı siyasi güçleri mış çok sayıda galeri ve tünel ağını barındırıyor. nıyor- zaman zaman seferber edilen imkânlar dik- kendi gündemlerine odaklanıyor ve IŞİD’in yeni- IŞİD militanları bölgedeki saldırılarının önem- ‘Ölüm üçgeni’ kate alındığında bir şamar niteliğinde, üstelik hep- den konuşlanmasının getireceği tehlikeyi dikkate li bir kısmını, Iraklı askerlere göre çok sayıda si- Konvoyu ile dolaşmaya hazırlandığı alan en si yerel halkın alaycı bir yaklaşımda bulunduğu ile- pek almıyor gibi”. (5) lah deposu barındıran bu operasyon üssünden tehlikeli bölgelerden biri. Irak’ta bir süredir yeni tişim operasyonuna dönüşüyor. yürütüyor. “Bazı gizli bölgeleri bozguna uğrat- “ölüm üçgeni” olarak anılan Batı kısmında ilerli- Kerkük’te yaşanan çatışmaları anlatan bir ki- Güvenlik işbirliği tartışması tık” açıklamasını yapan Albay Kazem şu sözlerle yoruz. 2000’li yıllarda bu ifade Bağdat’ın kuzey tabın yazarı da olan araştırmacı Arthur Ques- Bağdat ve Erbil arasındaki iç çatışmaların ak- devam ediyor: “Uyku tulumları, yemek artıkları ve batısında Felluce, Tikrit, Ramadi ve Bakuba nay, “IŞİD, fakirleşmiş ve geleceği olmayan bu sine, IŞİD’in güçlü dönüşü gerçek gibi duruyor. vardı. Öte yandan cihatçıların çevredeki köyler- şehirlerinde isyan eden Sünni kalesine atıfta bu- halklar arasından adam bulmakta hiç sıkıntı ya- Sahada bulunan Federal Polis’teki muhatapları- de ağırlandıklarını da biliyoruz. Bu bölgenin sa- lunmak içindi. Şimdi ise “ölüm üçgeni” ifade- şamıyor, üstelik 2003 yılından bu yana (Ameri- mız birkaç haftadır “DAEŞ’e karşı mücadelele- kinleri bize düşman, oradaki tüm hareketlerimizi si son yıllarda Kuzey’de Kerkük, Güneydoğu’da kan işgal tarihi-editörün notu), bu bölgede herke- rinde ilerleyemediklerini” itiraf ediyorlar ve mü- güvenlik altına almalıyız”. Diyala ve Güneybatıda Selahaddin olmak üzere sin ayaklanma ile öyle ya da böyle teması oldu” tevazi bir şekilde “engelleyici siyasi sorunlar” ol- Üç ilin Sünni halkının desteğinden faydalanan üç il arasında oluşan derin bir istikrarsızlık böl- açıklamasını yapıyor (4). Siviller bir yandan ken- duğundan söz ediyorlar. IŞİD’in saldırı gücü artık IŞİD militanları, Hemrin’in ötesinde, tartışma- gesine atıfta bulunmak için kullanılıyor. Bu böl- dilerine şantaj, fidye ve suikasttan çekinmeyen o kadar güçlü ki cihatçılar üslerinden uzağa sal- lı bölgelerin güneyinde yerleşikler. Savunmasız gede, neredeyse her gün ve hep gece vakti, IŞİD cihatçıların diğer yandan da her bir müdahalede dırabiliyorlar: 30 Ekim tarihinde yaşanan durum durumda olan Iraklı silahlı kuvvetlerin görevi ise olduğunu söyleyen gruplar Irak güvenlik güçle- terör estiren ve saldırılar sonrası haraç ve misil- tam da bu idi. Kerkük’ün elli kilometre kuzeyinde ovalarda cihatçılara sığınak görevi gören bitki ör- rinin konumlarına, sivillere ya da petrol ve elekt- lemeye başvuran güvenlik güçlerinin tehdidi ile iki peşmergenin öldürülmesi, Irak ordusu ve Kürt tüsünü yakmaktan ibaretti. Yol kenarlarında, yı- rik altyapılarına saldırıyorlar. 2021 yılının başın- karşı karşıya. Tüm bunlara bir de sivil halk ara- kuvvetleri arasındaki güvenlik işbirliği tartışması- kıntı halindeki görüntüler dehşet verici. Mevcut dan bu yana yeni bir boyut alan bir taciz strateji- sında yaşanan hesaplaşmalar ve cezalandırıcı ey- nı yeniden başlatmış oldu. rakamlar paylaşılırken, Iraklı askeri yetkiler “bir- si söz konusu. “1 Ocak ila 20 Ekim 2021 tarihle- lemleri de eklemek gerekiyor. 26 Ekim’de IŞİD, kaç yüz” savaşçıdan bahsetseler de cihatçı örgüt Kürt kuvvetlerin bu tartışmalı bölgelere ola- rinde ülke genelinde meydana gelen 995 saldırı- Diyala bölgesinde bir Şii köyünde 15 kişinin ölü- çok daha büyük bir temele sahip duruyor. Bahar sı geri dönüşü bu canlanmanın dolaylı sorunların- dan 665’i Kerkük-Selahaddin-Diyala üçgeninde müne neden olan bir katliam gerçekleştirdi. Erte- 2020’de, Tahran’ın Irak’ta kontrolü ele alması- dan biri olsa da bunun güvenlik durumunu iyileş- meydana geldi” yorumunu yapan Fransız-Irak- si gün, saldırıya uğrayan aşiret suç ortağı olmak- nı kınayan halk protestosunu üstlenen Iraklı araş- tirmeye yol açacağına dair bir işaret yok. IŞİD, lı siyaset bilimci Hardy Mede, şu sözlerle devam la suçladığı Sünni bir köye karşı saldırı gerçek- tırmacı- cihatçı hareketler uzmanı Hişam Haşi- 2017’deki yenilgisinden sağ çıktı, zira savaşlar ediyor: “IŞİD bir şehri alabilecek kapasitede gö- leştirerek 11 kişinin ölümüne neden oldu. mi, öldürülmesinden birkaç hafta önce, “1200 ak- ve terörle mücadele operasyonları tek başına bir rünüyor. Hedefli saldırılardan toprak kontrolüne tif üyeden” ve “üçgen içinde IŞİD tarafından gasp şey çözmüyorlar. Bölgenin dışa açılması için ger- Büyük çekişme geçilerek yeni bir aşamaya geçildi”. edilen ve kampa, depoya ya da komuta merkezine çek bir siyasi irade olmadıkça ve sosyoekonomik Resmi olarak 2017 yılında Irak’ta yenilgiye uğ- Bu tartışmalı bölgelerde polis, asker, özel kuv- dönüştürülen 85 ila 200 kadar terk edilmiş köy- sorunlar ele alınmadıkça tarih tekerrür etmeye rayan IŞİD, büyük şehirlerden ayrılarak erişi- vet üyesi, Şii milisler gibi silahlı aktörlerin sayı- den” bahsediyordu (3). Bir yıl sonra, Bağdat’ta devam edecek. Irak güvenlik güçleri tarafından mi zor kırsal bölgelere çekilip duruma adapte ol- sının artması genel güvensizliğin artışında önem- bir araya geldiğimiz başka muhataplar ise birkaç uygulanan yasa, 20 yıldır sadece askeri işgal ya du. Irak devleti ile Erbil’deki Kürdistan Bölge li bir etken: Bu farklı bileşenler arasındaki işbirliği bin adamın harekete geçme olasılığını ileri sür- da ötekileştirmeden başka bir şey görmeyen hal- Yönetimi’nin (KBY) kavgasını verdikleri toprak- eksikliği ve düzenli çekişmeler güveni tesis etmeye müşlerdi, son aylarda saldırıların tırmanışı dikka- kın kızgınlığını artırıyor. IŞİD de bu siyasi, sos- larda oluşan güvenlik boşluğu yeniden konuşlan- fayda sağlamamakta. Şii milislerin adının karıştığı te alındığında inandırıcı bir senaryo. yo-ekonomik ve güvenlik boşluğunda büyümeye dırmayı kolaylaştırdı (1). Kürtlerin 2017 yılında yolsuzluk ve dolandırıcılık olayları, Tahran’a bağ- Kerkük ve Selahaddin vilayetleri sınırında yer devam ediyor. Bağdat’tan (2) gelen baskı sonucunda çekildikle- lı paramiliter grupların çoğalmasına kötü gözle ba- alan kontrol noktasında, kalın beton duvarların ar- 2 ri yaklaşık 40 bin km ’lik bu toprak şeridi, arala- kan Sünni çoğunluğun yaşadığı bu bölgeye yöne- kasında yerleşik duran askerler, araç giriş çıkışla- rında Halk Seferberlik Güçleri’nin (Haşdi Şabi) lik güvensizliği daha da artırıyor. rını kontrol ediyor. Yolcular ise korku dolu olduğu Şii milislerinin de bulunduğu çok sayıda Iraklı as- IŞİD’e karşı yeni bir uluslararası savaşa doğ- kadar meydan okuyan bakışlarla bakıyorlar. Durum Çeviri: Sedef Atam keri aktörün eşzamanlı gelişine tanık oldu. Erbil ru mu gidiliyor? Şu an için, 2017 yılına kadar oldukça net: Burada Iraklı güvenlik güçleri düşman ile Bağdat arasında siyasi bir anlaşma olmama- 60 kadar ülkeden oluşan bir koalisyon tarafın- topraklarda ilerliyor. Hemrin’in engebeli tepelerin- sı nedeniyle bu kuvvetlerden hiçbiri bölgede ken- dan desteklenen Irak, bu yeni savaşta yalnız kal- de yer alan bu görev yeri bir cephe hattını andırıyor, di otoritesini dayatacak durumda değil. Bu karma- mış durumda. Akan bir para yok ve Amerika- bazı muhafızların dağınık ama kalıcı tehdit karşı- (1) Shahinez Dawood, “Tartışmalı Kerkük”, “Kürt Mü- şa IŞİD’in yeniden yapılanmasına imkân sağla- lı “ortak” geri çekilme dinamiği içinde. Bağdat’ta sındaki şaşkınlıklarını gizlemekte zorlandıkları sı- cadelesi”, Manière de voir, 1920-2020, Şubat-Mart 2020. dı, kadrosunun ve militanlarının Suriye sınırından ise IŞİD’in yükselişi, paradoksal bir şekilde endi- cak bir nokta burası. (2) “Boşa yapılan bir referandum mu?”, “Kürt Mücade- İran sınırına uzanan bir şerit içinde hareketini de şe yaratıyor gibi durmuyor. Zira ülke her biri di- Bu savaşçılar kim peki? Federal polis istihbarat lesi”, op. cit. kolaylaştırmış oldu. ğerinden daha zorlu olan zorluklar silsilesinin bu- birimi adına çalışan İbrahim Tahman şu sözler- (3) “IŞİD Irak’ın ‘Para ve Ölüm’ Üçgeninde Gelişi- Güneybatıda Tikrit’e uzanan 24. Yol boyunca, kış- lunduğu bir bataklığa saplanmış durumda: 40 mil- le anlatıyor: “Bölgedeki cihatçıların büyük çoğun- yor”, Newsline Enstitüsü, Washington, 11 Ağustos 2020, la yoğunluğu dikkat çekiyor. Bu aşırı askerileşmiş luğu 30 yaşın üstünde ve 2014-2017 yılları ara- yon Iraklının neredeyse üçte biri yoksulluk içinde https://newlinesinstitute.org/ kırsal bölgede güvensizliğin hâkim olduğuna inan- sında savaşmış oldukları ‘DAEŞ’ gazisi, yakalan- yaşıyor, işsizlik oranı son yirmi yılın en yüksek (4) Irak iç savaşı. Kerkük’te partizan düzen ve kimlik po- mak zor. 4 Eylül’ü 5 Eylül’e bağlayan gece, IŞİD’in, madılar ama çoğunun kimliği tespit edildi ve geç- rakamı- öte yandan topluluk içinde ya da fark- litikaları (2003-2020), Karthala Éditions, Paris, 2021. 13 federal polisi pusuya düşürdüğü eşi görülmemiş mişlerini biliyoruz. Bunlara bir de bir önceki sa- lı topluluklar arasında çatışma korkusu yaygın. (5) Irak, bir yüzyıllık çöküş. 1921’den günümüze, Tal- bir yoğunlukta saldırı gerçekleştirdiği yer burası. vaşa katılmamış olan daha genç savaşçıları ekle- Bağdat’ta rakip Şii milislerin kavgalarını silahla landier, Paris, 2021.