Katalog

8 29EKİM 1994 29EKİM 1994 mcmckıckesin kararlıdjr...Ödünü ne olursa olsun, barışa kırpmadan vardır. StaIin’le Churchıll’in bütün öfkclcrini. Rooıcweb yatıştınr, ülkesini savaştan sakınabilen birine hayranlıktanbaşka ne duyulabilir? ucu Barışın görünmüştür.. Savaşsürecini,kendini onarmaya kullanabilen hızla barışa hazırlanır. 12 Türkiye, Ocak t944’te yaş sınırını dolduran Mareşal Fevzi Çakmak, emekliye sevkedilir. Aynı günlerde Inönü, tek dereceli seçimlerdensöz eder. Herkesin aday olabileceği söylentileri ortalığı kaplar. Marcşal’in ara seçimlerden Meclis’egirmesi söz konusuolur. Parti kuracağı söylentileriyayılır. FakatAlmanlarınyer yer, Japonların direnmesi ve mütteflklenn yeterince bütünüyle hızlı davranamaması nedeniyle savaş uzar. 1945’cgirilirkenmareşalinküstüğü söylentiten yayılmayabaşlar. 1945 Bütçesiyaklaşık 1 milyar 500 milyon liradır.Hazineninaltın birikimi 200 ton, döviz fazlası 52 milyon sterlindir. 1920’dc bin olan memur sayısı, 300 62 bineıkmıştır. l930’dabir yılda 17 bin çocuk ç ilkokul bitirirken, 1945’tc bu sayı 97 bini bulmuştur. 25 bin okumuş da 3 smith köy okullarındanmezunolur. Açılan okullarla ilkokuldaki öğrenci sayısı 1 milyonuaşmıştır. Yıldaen az 400 bin çocuğun ilkokul bitirmeii hedeflenmektedir. Bu günün bir’il genel ya da belediye meclisinin tartışmalarını andıran bu bütçe 1945 Türkiyesi’ninprofilini rakamlar, göstermektedir. 17 hazirandaara seçimler yapılır. 1943’te Mahmut Esat Bozkurt, Istanbul’da, 28 Haziran l945’te Yunus Nadi, Isviçre’de tedavi gördükleri hastanelerdeölürler.Artık,. barışın düzenini, ‘mıhşerln üç altısı’ kuracaktır. Bilindiğiüzere mahşcr.Kıyamcıgünü ve yeri... Maşer Toplulukve onun birliği anlamındadır. Celal Bayar, 1939 başından beri sade bir Izmir milletvekili.Gözden düştüğü söylencedir.. düştüğü günden başlayarak Gözden iki seçim geçer. Bunlaıda adaylarıntamamını Inönü belirler ve nedense, gözden düşen Bayar’ın milletvekilliği düşmez. Üstelik, Meclis’teki bütün homurtuların aktarıcısı, yakınmalann Marko Paşa’sıolma de korur. Gazi Mustafa Kemal Atatürk ün olduğu gibi, Ismet Inönü’nün de yakınları vardır.Briç oynadığı,birlikte yemek yediği... Hatta zaman zaman dertleştiği dostları, sırdaşlan boldur. l)üşmanlanyla uşaklannın pek çok olması gibi... Ama, ‘beşll’dcnarta kalan, Mareşal Fevzi Çakmak ya da Celal Bayar söz konusu olduğunda. kenar mahalle dilbericri gibi manili tutkularla, boz. küstÜmdargınlıklar mahalle kahvclcnndc kalır. Gazi Mustafa Kemal’in Cumhurbaşkanıadayı gösterildiği Halk Fırkası toplantısında Ismet Paşa’ya bir oy grup çıkınıştır. Ismet Inönü’nün aday gösterildiği CHP grup toplantısındaCelal tlayar’a bir oy Onlar, venlmiştir. bir başka dönemin, bir başka insanlarıdır.Alaattin’in Lambası’ndakidevlere benzerler. Gerektiğinde. gizlerini ele vermeden köşclenne çekilirler.. Gerektiğinde, bütün görkcmlenyle şişeden fıriartar. Ilginç bir raslantıdır.Gazi Mustafa Kemal’in Cumhurbaşkanıadayı gösterildiği Halk Fırkası toplantısında Ismet Paşa’ya t oy grup çıkmıştır. Ismet Inönü’nün aday gösterildiği CHP grup toplantısındada Celal Bayar’a 1 oy verilmiştir. Inönü’ye verilen oya hiç kimse çıkmaz da... Bayar’a verilen 1 oya, salıip özelliklel950’den sonra, lO’danfazla dc sayı vardır.Vebunların gcrinc gerinc mülkiyet anlattıklan Inönü ya da Bayar’a gözlenndekigülücüklerigörmemek için kör olmak gerekmişiir!.. Olaylann ivmesi içinde, tam mareşalin konumudur. Oylc dejerlendinlemcyen ki, ‘üçlü’, demokratikleşmecvrvsinde görünüyor Serbest Cumhuriyet Fırkası deneyini yinelememek amacındadırlar. Partisinden aynlan yansız bir cumhurbaşkanınınhakemliğinde, iki partili bir düzeııoluşturacaklardır. Mareşal, parti kuracak, Bayar CHP’nin başına gcçccckor. Tek dcreceli seçimleri hangiparti kazanırsa,hükümetio kuracaktır. Unlü ‘Dördü l’akrlr’in 17 Haziran Ara Seçimleri’ndenhemen önce, 12 Haziran 1945’teCHP grubuna verilmesinin yorumu açık. Celal Bayar,Refik Karahan, Fuat Köşwülü ve Adnan Menderes. parti tüzüğündcki değişmez genel başkanlığa ilişkin maddcyle, yasalardakiantidemokratikhükü.mleıin ayıklanmasını istemektedirler. . . . . 9 tatlı tatlı önlerine gelene anlatıyorlar da, yaptıklarını devletten bile gizliyorlar. Herhalde, ‘klreıeleşnıe, sivileşme’ ve ‘demokat ‘nin gerekleriböyledir!.. Kim ilir, bu zıpçıktılarınyanında, eskiler ne kadar ilkeli ve tutarlı despotlar sayılıyordur!.. Bayar, 26 eylülde milletvekillığinden istifa eder. Konumu, mareşalinkiyle cşiuir. Mareşal, bir parti kunirak tabanda giderse, örgütlenmeye olasıdır ki Bayar da, CHP’yi I yenidenıabandaörgütlcycccktir. nönü, 1 Meclisoturumunuaçarken, tek kasımda, dcreevli önerir. seçim Başta Cumhurbaşkanı,hükümetve o dönemin gelenlennin tamamı, nıarcşalin ileri tam bir istenmeyenler çemherine düştüğü B kaygısındadırlar. asın, birden alevlenmiştir. Hüae>inCahit Yalçın,Fatih Ruhi Atay,Ahmal Emin Yalman ve Serteller. birbirlerini hıyanetten satılmışlığa uzanan suçlamalarla karalamaktadırlar. Mareşalin evi birden Kabe’ye dönmüştiir. Universitelilcr,gazeteciler, mimliler, nurılular küskün(!) mareşati. Türkiye’nin başına getirme düşündcki bütün hevcslilcr namaz vakitlcnni şaşırmışlardır. Kulaktan kulağa Demokrat Parti adı fısıldanmakta,elden ek program taslaklan dolaşmakiadır.Ama,hunların çoğu, birbirini tuımaınııkuıdır.Ne olmuşsaolmuştur. Celal Bayar, 3 Aralık l945’te, Gazi Muslafa KemalAtatürk’lcbırliktekurduğu Halk Cumhuriyet Partisi’nden ayrılır. 4 Aralık l945’te, üniversitegençliğiniçevresinealan bir fırtına, Ton gazetesinin başında patlar. Matbaabasılır... Kağıt bobinlen Babıali Yokuşu’ndan aşağıya yuvarlanır. Makineler kırılır, kankoca Serteller, çocuklarıyla birlikte çok uzun bir sürgünü yaşamak üzere yurtdışına çıkarlar(fl. mareşalınçevresiboşalıvenr. Bayar ilkin mareşalegider Onay ve alır almaz, CHP’denkoyulanüç arkadadestegini şını da yanına alarak 7 Ocak 1946’daDcmokrat Partı‘yi kurar. Sanki yıllardar,iplik iplik dokunmuşçasına, hızlı bir örgütlenme gerçekleşir. 3 1 mayısta.‘TekDeseceli eçimYasası’çi. S kanlır. DP henüz bütün ülkede örgütlenmedcn 2 1 temmuzdaseçimegidilir. DP örgütlencbildiği yerlerin neredeyse tamamınıkazanır. 61 millelvekiliyleMeclis’e girmesi, çoğu gerçeklcredayalı seçim hilclennindc tarihe geçmesini engelleyemez. Mareşal de, bağımsızolarakaralanndadır. 12 Temmuz l947’de anlaşmazlığa düşüp ııynlacak, Millet Partisi’ninkuruluşunn katılacaktır. DP çok kısa sürede,toplumun Ama, dennlcrindekiköke aşılanan bir çıııar haline gelmiştir. Yazıkki, Mareşal Fevzi Çakmak. bu gelişmeyi göremeden, 10 Nisan l950’dc ölür. ‘Ulusal yas’ ilan cdilmcmesinı neden yetkilenneşef bile karıştığındakavgaSinaverebilecekölçüde sorumlu... Ama, yaptıkları her şeyin, iyi ıaraflannı şcllennc, kötü taraflannı kendi üslcnne olabilecekkadarda özgeçili dahiler, 1945’tcyeni düzene geçerken saflannı yeniden düzenlemekzomnda kalmışlardır.Savaşsürecinde, IsmetInönüöndedir. Cumhurbaşkanıolarak, Türkiye adına tek başına konuşma hakkına sahiptir. Mareşal Fevzi Çakmak, kötüsü gelir dc ülkenin J savunulması gerekirse, Kurtuluş Savaşı’na hazır olması için bir an duraksıımaz.Toplum, 4. yetiştint genç kuşaklarlaeksiğini giderniiş... Ekonomi. KIT’lcrin tıkır tıkır işlemesindcıı ötürü, yiyecek,giyinı. silah ve cepiıaııe / bakımından bağmlılığı neredeyse ortadan dışa kaldırmıştır,Yüksek teknoloji ürünlcrini dc, krom ya da buğday vererekolan yerden vi sağlamışlardır. Celal Bayar. 1939başındabaşbakanlıktan aynlmıştır. Ama, sade bir Izmir milletvekili olarak, Meclis’ıekiiki gurubun da yerine göre duayeni, sırasınagöre Marko Paşaıı’dır. Milletvekillerinin savaş sürccindeki bütün homurdanmalan ağzındanInönü’ye kendi düşüncesiymişgibi aktarılnııyorsa. kanıtını oluşturur. Mahmut yatıştırabildiğinin Esat Bozkurt, zamanının büyük çoğunluğunu harcaniaktu.(icnçliğc, miniüniversiteye sina sahıplenmenin hukuksal yollarını gÖ.sıcrmcktedir. YunusNadi, hastalığınakarşın üstüne(10seni yerine gctinr. Basın, (‘umhurlyet’egöre yön tutturacagından. seçtiği yanın tepkileri olacaktır. Yeni kuşağın girişimiymişcesine Mlhver’eprim verilir.Ahmet Emin Yalman, Kurtuluş Savaşı sürecinde ABD rnandasıııı savunanlardandır. Anında ABD, Ingiliz bayrağını başlar. SahibiZekeriya Sertd’lcrc dalgalandırmaya SS(.’l3’nin erdemınianlatmakkalır.Artık, çatışmaların öfkcsinde. saflar Fevzi Çakmak Genelkurmay Başkanı’dır.Erken emekli olması küsmeslne yol açar. Celal Bayar Ile blıllkte DP’nin bireysel keskinleşmiş Müttefikler kendi yanlarında gibidir. oluşumunda önemil bir rol oynar. 10 Nisan 1950’de öldüğünde ulusal yas ilanedilmz. savaşa girilmcsini zorladağında.yanıazltğm değerini anlatmak (‘umhuriyet’e düşer... ka, koltuğununaltında Marz’ın Kapital’i ile telik, yayın yaşamının ilk gününden Cumhuriyetibir pula satma hevesine Mihver hastırdığındaTan ile Vatan basının Ccncvre’dengemiye biner. Başında zeybek günümüze. ekseni olmayı başararak. Az düşen herkesin,enindc sonundabaşınıvuracağı kıyametlen koparır. bütün kayaları. ‘hukuk devleti’nin yollanna salar,çok satar. fuçusu,koltuğununaltındaKuran‘la inip Tarıışmalann bir ve sade dumanı kendi şiddeti, sonradan bu toz ve katılır. 0 da, Rıfat Paşa ve Ama. Türkiye basın dünyası, bütün döşediktensonra, yctkin Kuvayı Milliye’ye rneşreplennegöre yayınlarında Galip Hoca (Celal Bayar)gibi Demlrd Cumhuriyet’e göre. Cumhuriyet’e bir milletvekili olarak yaşama veda eder. değerlendirenlerin çok önemli bir noktayı gözünden Ama hem yasaları, hem yargının bütün md Efr’ninkurmaylanndandır. karşı yan tutar. Çok ilginçtir. Kişilik ve hcr basında olumsuzluklara karşın ‘hukuk devleti ‘ni kaçırır. Savaş sürecinde Uınum çıkan da ötekiler gibi ‘Ilk meclis’in kurakterlcri birbirinetaban tabana zıt bu beş sözcük. hem Matbuııt Daha önce de hukuk belgesi insanınek ortak özelliği, aynı idealin ödün dimdik ayakta tutması, bugün de sürmekte... t hem Sıkıyönetim Komuıanlığı’nın devletlervardır.Ingilizlerin‘Magna vermez hizmetkan olmayı, bütün hücrelerine Hukuk dışı işlemlere kaymaya kalkışanlar, Müdürlüğü’nün, yayınlayan denetimi altındadır. H’attadcmokrasimizın Calvin ve Luther’in protcstolan... ve ömürlerine sindirmelcridir. Inönü’nün özel yargı düzenlen icat ctmcyc uğraşmaktadırlar. Anadolu’da Ycnigün’dc ilk yıllarında hile öyledir diyenler çıkarsa, Yunus Nadi, Fransızların ünlü ‘Insan Haldarı kendi sözüdür: “Si>ııette, küçük büyük yadsımanın zor olduğu da hilinmelidir. Iyi BfldlrgesL’Amerikalılann pek tanınmış ‘Bağımauiık madan her iş, bile meselesidir.Sen kelleni ve Meclis’te, cumhuriyetin karaktenstiğini mi olmuştur,kötü mü, değerlendirmekkolay adına çizer. Savaşın sonunda hepsi gibi... ortaya sütersin. Karşmdaldnlnkldaha değil. Ama, çok umur görmüş şu mahvetmek isteyen düşmanlann Ama, tek yanlı açıklamalarla Türkiye’yi kazanırsan.”Mareşal için en güzel değerliyse, demokratik yeryüzünde, ya da totaliıer. hangi devlet Hukuk Devleti olacağını. Lozan’da, tanımlardaniri Fevd Akarçay’ındır tamamı, yetinmeyerek. savaştan öncekinden daha bağımsız b bir millette karşılaştılar. Yunus savaşsürecindebasını özgür bırakmıştır? olmak uluslararası bir belgeye yazdıran ilk devlet “Subaylarından isteyen biri, oğlunun ihanet eftlüJnIsliylese, Mahmut Esat Nadi, barış güvercinleriniıı uçtuğunu Türkiye 1. Sonra evladınaçağırır. Konduğunugöremez. 1945‘le. Bozkurt, Millıyc’ycbunu başaracak soruşturnimannı emreder!..” Celal Bayar, Bursa’da görmüştür. Kuvayı Isviçre’de Cumhuriyetinbaşına ‘cumhuriyet ölür. nitcliklere olduğunuçok kısa sürede sahip bankacı... Ismet Inönü, 30 Ocak 1943’tcAdana’da kanıtlamıştır. 1924 Anayasasıolmak üzere, Başta Izmir’dekomitacı... Dcnizli’deçctecidir. kuşaklan’gcçer. Türkiye (‘umhunyetı, hukuk uluslararası ChutehilI’le görüşür. Savaşa katılma devleti olacağını, hata yürürlükteolan ceza, hukuk, idare, Yeşil Orducu, komünist ve ClIP’nin dokuz bir konusunda uzlaşamaz.. Il ay sonra. 4 Aralık ticaret, belgeyegeçinen ilk devlettir. borçlar, icra, iflas ve medeni yasaların kurucusundan biridir. 1923’ten l932’ye 1943’te Başkan Roosewclt’inoğluıııın çevrilmesirıdenyaşama geçmesine, her aferistlikle suçlanacak kadar liberal... kadar, özel kullandığı uçağıyla. Kalıire’yc uçar. Iki sözcuğünde vardır. emeği t 932’den, 1939’a kadarkendi sözüyic,devlet hukukla dcğiştirilmcsinin gün boyuncagörüştüğü Rooscwclt,Stalin ve Şenatın Mahmut Esat, şeriatı hukuk, sosyalistidir. miman ‘MahşerlnBeşAdısı’,Türkiye’yisağ salim (‘hurchil’le. yeni dünya düzeni konusunda alçakgönüllü olmak kolay değil. Yunus mecelleyi usulle sonra Nadi. tipik bir ga7.etccidir. atbaasıyla mahşcrden geçirerek, barışa ulaştırmıştır. kolaycauzlaşır.Bugünün [ürkiye’sinden M bakanlıktan ayrılır. insana çok garip gelebilir. Ama. de katılantek gazeteci... Bu nedenlede bakıldığında. Anadolu’ya Ankara Hukuk Fakültesi’ninen renkli ve 11cm önderlerindenyoksun kaldıkları Üsıelikbunu o kadar ustaca vapmışlıırdar lsmeı Inönü, hem Adana’da (‘hıırchill’le. hem Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın. hem dc etkiıı profesörleriodenbiridir. Hukukdevleti halde. aradaıı geçen yarım yüzyıla karşın pek hem Kahire’de‘süperlerinöndericıl’ Türkiye Cumhuriyeti’ninsözcüsüdür. geleneğini oluşturacak adli, idari yargıç ve ki, Rooscwcli ve Stalin’le yeke vek pazarlık etıııışıir. Bu. Halkçı. milliyetçi,laik. devletçi ve devrimci cumhuriyet hukukçutarının ilk çok şey hala cehennem savcılarıyla. o pıızariıklardaortaya çıkan gerçek çok birbirine ilkelerinien iyi anlayan ve ateşlerınde güvenıneyi cumhunyet onun uğzından hem ‘hukuk üç kuşağı, 70 yıllık gazetesinin ömrünc, çocuklarını da Beş, işini iyi yapan insanınneler öğrenmiş... çarpıcıdır. devleti’ devleti’ninaynmını, ‘hem ile ‘din en yı bir çerçevedeyayahilen insandır Üs listdevrim’ ıdeolojisina becerchilcccğının kanıııdır, Kendi alanlannda, Türkiye,ödülü ne olursa olsun, savaşagirkapsayacak ezberlcr. ... . Ti’IıIyVi. ibım Olaylar, yaşayanların gözleri önündcdır, söylencelerher ağızdadeğişik. Mareşal Çakmak, emekli edilmesinden ötürü. Cumhurbaşkanı Ismet Inönü’ye küskündür: Söylence; başkanlarınınyaş sınırını belirleyen yasayıGcnclkurmay’ınhazırladığı: Kişisel küskünlük, söylence... Tıpkı Gerçek... Inönü’nün,Atatürk’lcdargınlığıgibi. BaşbakanSaydam’dır. Refik j t, bqlır ça yuvwlınmıyı ... AtIwm clrft ı. Kurtuluş Savaşı’nan Galip HocWsıCelal Bayar, köşesine çeklimlştir. Daha kuran Bayarla birlikte yeni bir dönem başlar... sonra CHP’dsn ayrılıp CumhuriyetHalk PartisiGrubu ayağa kalkar. Önerge gürültü paıırıı arasında nerdeyse oybirliğiylercıidedilır.Koraltan. Köpıulü ve Menderes, Onur Kurulu’nca 21 Eylül l945’tc partiden atılımlar. ayar,(‘umhunyet B Halk Partisi’nin yaşayan iki üç kurucusundan Kurulu’nuneli, olasıdır ki bindir. Onur bir kulağına Fısıldanıın şeylerle. ona uzanamaz. devlet adanılarınınbir özelliği Gerçek vardır. Kapalıkapılar ardında çevirdiği her devletın gız ılosyalannabütün açıklığıyb dolabı, kaydederde. meraklısınabir minik onayıyla olsun. yongasınıkoklatmaz,Ahir zaman yöneticileri değişik. çok lıezeyıınlannı sayan kalabalıkların radyoyu taşlamalanna karşın, çok görkemli bir törenle Eyüp’teki mczanna yerleştirilir. Demokrat Parti, bütün hızıyla yoluna devam etmektedir. CHP müfenişi yetkililerden birluıçınınyaptığı seçim hık’ ve yolsuzluğunun CHP’yeverdiğikompleks4 yıl boyunca. formalitcleri ıanıamlarkeıı. Bayar. iktidarı Dr’nin daha da güçlenmesineyarar. Inönü. Batı Bloku’nda yer tutmak için uluslararası devralmak içiıı ülke çapında örgütlcnnıesıııı tamamlar.‘MarahailPtanı’nındesteği bu da. nemde sağlanır.NATO’ya günlerde o haşvurul ur. o fırsatı:ıöğretmen Köy okullanna yılının 14 Ma dönüştürülür Ama. yısı geldiğinde. huıılurın soıı çırpınışlııı olıııaktan başka işe yaramadığı anlaşılır