Katalog

CUMHURİYETSEÇİM83 3 MUNTEHİBİ SANİ'DEN SEÇMENE 1919 seçimleri: Işbirliği mi,bağımsızlık mı? îşbirlikçilerin Anadolu'daki etkileri azdı. Bıından ötürü seçimler boyunca Müdafai Hukuk CemiyetVnin ve onun doğrultusundaki Kuvayı Milliye''nin Anadolu'da halk üzerinde baskı ynpttğını iddia etmişlerdir. TKVFİK ÇAVDAR ağımsızlık savaşının başlangıç noktası sayılabilecek olan Amasya tamiminin üçüncü maddesinde Mustafa Kemal "Milletin istiklalini yine nıilletin azim ve kararı kurtaracaktır" diyerek 1919 seçimlerinin temd gerekçesini açıkça ortaya koymuştur. Seçim düşünccsi 1. Dünya Savaşı'nın bitmesi ilc birlikte gündeme gelmiştir. özellikle "bir şeyler yapmak" fikrinde olan Mustafa Kemal ve arkadaşlan zor günlerden çıkışın ancak toplumun tüm bireylerinin bilinçli katılımı ile mümkün olabileceğine inanmışlardı. Bunalımlar ancak ulusun çözüm konusundaki düşün birliği ile aşılabilir. Mustafa Kemal bu gerçeği çok iyi bilen ve değerlendiren bir lider olarak Amasya'dan Sivas Kongresi'ne kadar böyle bir katılımı gerçekleştirebilmenin çabası içindc bulunmuş ve yurt çapında genel seçimlerin yapılarak "Meclisi Mebusan"ın toplanması ve Ulkenin kaderine egemen olması gereğini her fırsatta vurgulamıştır. Sivas Kongresi sırasında seçim olgusu daha da güçlü olarak gündeme gcldi. Heyeti Temsiliye, "Müdafaai Hukuk Cemiyeli Heyeti MerkeziyelerT'ne gönderdiği "lebli({at"ta şu noktaları belirtmekteydi: "Hııkııııu'ti ınerkeıiye milleli igfal ile mebusan intihabalını aylarca icra etmemiş oldugu gibi sun zaınanda verdigi intihap emrini de turlu esbap ile (alik ve tehir etmektedir Umuıni kongre, orduyu ve milleti intihaba davetle bervcçhiati hususatın sürati icrasını mesaili hayaıiyei milliyeden ad ve beyan eyler..." ütu bıldiri ile Müdafai Hukuk, seçim olayına tüm ağırlığını koymuş ve Istanbul hükümetinin bütün yan çizmelerine karşı seçimlerin bir an cvvel yapılmasını sağlamayı ve bu konudaki ha/ırhkların tamamlanmasında karşılaşılan engelleri ortadan kaldırmayı kendine görev bilmi^tir. Damat Ferit Paşa hükumetinin istifasından sonra yerine gelen Ali Rıza Paşa hukunıeti 9 ekinı 1919'da "Mebuslar seçimine mahsus kararname"yi yuyınlayarak seçim laalıyetlerinin başlamasım sağlamıştır. Gcrçekte 1919seçimi Mustafa Kemal'in "Minber" ga/etesindc, daha 1918 yılının sonlarında başlattığı Anıasya Tamimi ile açıklık kazandırdığı, Müdafai Hukuk Cemiyeti önderi olarak ısrarla takip cttiği bir programın somutlaşmasıdır. Böylecc "Hükiimeti Merkeziye" denilen Istanbul hukumetlerinin ulusun "iradesi" dışında karar vermesi engellenmiş olmaktaydı. En azından anıaç buydıı. Hukuk Cemiyeti'nin çevresinde kenetlenmişlerdi. Onun göstereceği adayları kesinlikle, "Bila kaydii şart" destckliyorlardı. Îşbirlikçilerin Anadolu'daki etkileri azdı. Bundan ötürü de seçimler boyunca (seçimler yaklaşık iki ay sürmüştür) Müdafai Hukuk Cemiyeti'nin ve onun doğrultusundaki Kuvayı Milliye'nin, Anadolu'da halk Üzerinde baskı yaptığını iddia etmişlerdir. O günlerdeki Istanbul gazetelerinde sık sık bu tip haberler ycr almaktaydı. Kuşkusuz bu haberler hemen yalanlanıyordu. örneğin 2 kasım tarihli "ileri"de Ankara kaynaklı bir tckzip yer almaktadır. Yalanlama "Alemdar" gazetesinin, Ali Fuat Paşa'nın Ankara ve Konya'da seçmenler üzerinde bir terör havası estirdiğine dair bir haberine yöneliktir. Bir başka örnek 6 kasım tarihli "tleri"de bulunmaktadır. Haber aynen şöyledir: "Dün Anadolu'dan l.stanbul'a gelen bir zat bize malumatı atiyeyi vermiştir: (nlihabat kemali serbesti ile nedeni iletişim ağının noksanlığı ve yeterince çahşmayışı olduğu kadar müttefik işgal kuvvetleri ile Istanbul hükümetinin uyguladığı sansür ve kısıtlamalardı. tstanbul gazetelerinde o günlerde çıkan Anadolu'ya ilişkin haberler arasında dikkati çeken bir ikisine, seçimlerin genel karakterini ortaya koymak açısından değinmemizde yarar olacaktır. Bunlardan birisi lzmit'te adaylığını ilan eden Kılıçzade'nin programıdır. Bu program şunları içermektedir: Bütün koylerde muassır medeniyet seviyesinde mektepler açmak... Kızlarımızın en serbest şerait dahilinde lahsili ve terbiyesine bilhassa atfı dikkat edilecektir. Köy imamlarının Avrupa'daki biçimde köylüyü uyandıracak bir önder gibi yetiştirilmesine çalışılacaktır. Din işlerinin hUkümetten ayrı tutulması, Şeyhülislamın kabine dışında bırakılması dogrullusunda çaba sarfedilecektir. lunduklarına deginerek "Müdafai Hukuku Milliye Cemiyeti'ne düşen mukaddes vazife Müdafai Hukukun kefili olacak enıri bitarafanenin teminidir. Heyeti temsiliyenin livalarda bulunan mumessillcrinin umunı intihabiyeye müdahaleleri kat'iyen men edilmeleıi lazımdır... denmektedir. Bu muhtıra bir anlamda işbirlikçilerin ekmeğine yağ sürmekteydi. Nitekim Mustafa Kemal'in yanıtı nazik, olçülü fakat sert olmuştur. Yanıt bir yerde aydınca oyunların zamanı olmadığını adeta Milli Kongre'ye ihtar etmektedir. İŞÇİ GRUPLARININ EYLEMt lşbirlikçilere karşı oluşturulacak blok konusunda en başarılı eylem işçi gruplarınınkidir. Bu gruplar Şehzadebaşın'da yaptıkları toplantıda böyle bir eylem birliği kararı aldıktan sonra bunu sonuna kadar etkin bir biçimde yaşama geçirmeye çalışmışlardır. 18 aralık 1919'da Istanbul seçimleri yapıldı. Bu seçimlere 469 ikinci seçmen katılmıştır. En fazla oy alan adayın oy sayısı 362'dir. En az oy 135'dir. lstanbul'daki adayların bağlı oldukları gruplara göre dağılımı şöyleydi: 19'u kendileri tarafından verilen bir dilekçeyle, 14'ü birinci seçmenlerin belirli bir grubu tarafından verilen bir dilekçeyle, 10'u Çiftçiler Derneği' nden, ll'i Ahali Iktisat Fırkası'ndan 5'i Sulh ve Selamet Fırkası'ndan, 5'i bağımsızlardan, ll'i Milli Kongre'den, 2'si Türkiye Sosyalist Fırkası'ndan, ll'i Milli Ahrar ve Ahali İktisat Fırkası'ndan ortak olarak, 4'ü Sosyal Demokrat. Bunlar arasından, ortak adaylar için gerekli indirim yapılarak 78 kişinin aday olarak seçime katıldığı hesaplanmıştır. tLK İŞÇİ MtLLETVEKİLİ 1919seçiminde, Zeytinburnu fabrikasında fîşekçi ustası olan Numan Usta Türkiye tarihinin ilk işçi milletvekili olarak Meclisi Mebusan'a girdi. Numan Efendi 21 aralık tarihli "lleri" gazetesinde, kendisi ile yapılan bir röportajda şunları söylemektedir: "...Meclisi Mebusanımızda amelelerin ilk mümessili sıfatıyla bulundugumu nazarı dikkate alacak ve onların inkişafı içtimailerini temin ve kapitalistlerin elinde duçar oldukları felaketleri a/allacak esasatı müdaıaa edeceğim. Bu suretle bütün cihanı medeniyete karşı Türkiye'de de hakiki bir sosyalistlik mukaddematını irae ederek amelenin hayatı ivtimaiyedeki mevkiini tarsine çalışacagım". 1919 seçimleri iki aylık bir süre sonunda tüm ülkede bitirilmiş ve son Osmanlı Meclisi Mebusan'ına 168 milletvekilinin seçildiği tesbit edilmiştir. Bu seçim işbirlikçi güçlerin bütün itirazlanna karşın başarılı, dürüst ve özgür bir seçim olarak Türk demokrasi tarihindeki yerini almıştır. 16 mart 1920'den sonra dağıtılan bu meclisin milletvekillerinden büyük bir çoğunluğu 23 Nisan 1920'de açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne katılmışlardır. 1919 seçimi, en zor koşullarda bile yığınların siyasal kararlara katılımı konusunda güçlü bir inanca sahip olan Mustafa Kemal'in savaşlar kadar önemli bir başarısıdır. Böylece Yunus Nadi Bey'e söylediği "Önce Meclis Nadi Bey, önce Meclis" sözünün bir başka kanıtı da ortaya çıkmıştır. B İztnit'te adaylığını ilan eden Kıhczade "muasır medeniyet seviyesinde mektepler" açnıaklan, kızların eğitilmesinden, din hşlerinin devlet işlerinden ayrı tutulmasından, "çalışanlarla teşriki mesaiden"" söz ediyordu. Damat Ferit Paşa icra olunmaktadır. Hattâ Külahya, Afyon, Bilecik, Uşak ilh. vilayel ve livalarda Hürriyeti Itilâf klupleri intihabata işlirak ettikleri glbi gayri muslim anasır dahi intihabata iştirak eylemişlerdir. Kütahya'da gayri miislim anasırdan müntehibi saniler vardır. Asayiş eskisine nazaran mııkemmeldir.... ....Kuvai Milliye'nin teşkilatı her turlu şekavete şiddetlemani olmakla ve herkes asayişlcn memnun bulunmaktadır. Hiçbir ferdin intihabat dolayısıyla tazyik edildigi yoktur. lstanbul'da miinteşir bazı gazetelerin neşriyatı kulliyen ve katiyen yalandır". İşbirlikçiler seçim güvenliği konusunda yaratmak istedikleri olumsuz havayı sağlayamayınca, bu kere de seçimlere gölge düşürmek için katılmama kararları almaya, hattâ seçilcn milletvekillerini istifaya zorlamaya bile başvurınuşlardır. KILIÇZADE'NİN İLF.Rt PROGRAM1 Istanbul basınında scçimlerle ilgili haberler "İntihabat etrafında" başlığı altında verilmekteydi. Bu haberlerin büyük böluıııu Istanbul seçimlerine ilişkin olanlardı. Bu arada lstanbul'a yakın illerdeki özel muhabirlerden gelen mektuplara da yer verılıyordu. Anadolu'nun diğer yörclcrine ilişkin haberler çok sınırlıydı. Bunun tcmel Ekonominin geliştirilmesl ve işcilerin refahının artırılması ana amaçlardan biri olacaktır. Her köyde bir doktor, hemşire ve eczanenin bulunmasını saglayarak programlar desteklenecektir. Kıhczade bu programının giriş bölünıünde milletvekilliğinin temcl amacını şöyle tanımlamıştır: "...Binaenaleyh saltanatı milliyemizin katiyen mustakil olması için çalışanlarla teşriki mtsai edeceğim". "MILLI KONGRE" VE ISTANBUL SEÇIMLER! lstanbul'da seçime çok sayıda parti ya da grup katılmıştır. Bunlar içersinde "Müdafai Hukuk" doğrultusunda olanlar kendi aralannda bir muhalefet bloku oluşturmak için surekli toplantılar yapmışlar fakat kesin bir sonuca ulaşamamışlardır. "Milli Kungre" adı verilen bu blok hareketi Türkiye'de bu tip hareketlerin hemen tümünde görülebileceği gibi aydınsal bir tartışma ve iyiniyet gösterisi içersinde çıkmaza girmiştir. Bazen yasal, bazen ilkesel, bazen de kişisel temelde kalan birçok tartışma kongreyi günlerce oyalamıştır. Bu arada kongre "Heyeti Temsiliye"ye gönderdiği bir mektupta eski Ittihatçıların seçimlerde gene önde gelen faaliyetlerde bu "BASKI YAPH.1YOR" İDDİALAKI 1919 seçimıne parti ya da cemiyet olarak bırçok grup katılmıştır. Gruplarm çokluğuna karşın hepsini kolaylıkla iki tenıel amaç altında toplayabiliriz. Birincileri emperyalist ülkelerin Türkiye'ye dayattığı barış koşullarına karşı çıkan, ulkenin kendi kaderine egemen olması için kesin bir bağımsı/lık mucadelesi vermekten yana olan partiler ve cemiyetler oluşturmaktaydı. Ikincileıi ise Hurriyet ve Itilâf Fırkası'nın başını çektiği işbirlikçiler meydana getıriyordu. Bağımsulık ve ö/gurlukten yana olan guçlcr, Anadolu'da, Müdafai