Katalog

26 TEMMUZ 2023 ÇARŞAMBA Haber 9 BAĞIMLI DÜZENİ YIKAN SINAN MEYDAN Tarihten ANTLAŞMA: LOZAN Günümüze 24 Temmuz 2023 Lozan Barış Antlaşması’nın yüzüncü yıldönümüydü. Lozan’la, her şeyden önce Osmanlı Devleti’nin yüzlerce yıllık kapitülasyon bağımlılığına son verdik. Kapitülasyonlar Bu sayede tam bağımsız, eşit, egemen, üniter ve laik yeni bir devlet kurabildik. Osmanlı Devleti, 14. ve 15. yüzyıllarda ticareti canlandırmak istedi. amacıyla Venedik, Ragusa, Ayrıca İtilaf Devletleri, belirli bir Cenova, Floransa gibi İtalyan şehir süre Türkiye’de büyük şehirlerde devletlerine; 16. yüzyıldan itibaren bazı yabancı hâkimlerin de Fransa, İngiltere ve Rusya gibi görevlendirilmesini, yabancılara büyük devletlere “kapitülasyon” adlı ait davalar söz konusu olduğu ayrıcalıklar tanıdı. Kapitülasyonlar zaman istinaf hâkimlerinin çoğunun sayesinde yabancı tüccarlar yabancılardan oluşmasını, hatta yerli tüccarlardan daha az Türk adliyesine yabancı müşavirler vergi ödemelerine karşılık daha atanmasını bile istediler. Türkiye bu fazla ticari hakka sahip oldular. istekleri de reddetti. Kapitülasyonlar, Osmanlı’nın güç İtilaf Devletleri, özellikle kaybettiği 17. ve 19. yüzyıllar Fransa, Türkiye’deki yabancı arasında genişletilip sürekli hale şirketlerin eski ayrıcalıklarının getirildi. 1535’te Fransa’ya verilen sürmesini isterken Türkiye, Türk kapitülasyonlar hükümdarların kanunlarına göre kurulan bu sağlığında geçerli olacaktı. Öyle şirketlerin “Türk şirketi” olduğunu de oldu. Ancak 1740’ta Fransa’yla ileri sürerek buna karşı çıktı. imzalanan bir ahitnameyle kapitülasyonlar sürekli hale Tam bağımsızlık getirildi. 1580’de İngiltere’ye verilen Özellikle adli kapitülasyonlar kapitülasyonlar 1675’te kesinleşti, konusundaki anlaşmazlık nedeniyle 1838’de genişletildi, 1861’de Lozan görüşmeleri kesildi. Birkaç bulundurulması zorunluydu. Türkiye’de kapitülasyon rejimi Türkiye, kapitülasyonlar yerine sürekli hale getirildi. İttihatçılar ay aradan sonra görüşmeler Yabancılar tercüman olmadan yoktur… Yabancı mal ve mülkü, hiçbir şekil, hiçbir sınırlama, 1914’te kapitülasyonları tek taraflı tekrar başladı. Sonunda Lozan gözaltına alınamaz, sorgulanamaz yabancı hakları, Türkiye’nin genel hiçbir imtiyaz kabul edemez, olarak kaldırdı. Ancak 1918’de Antlaşması’nın 28. maddesi ve tutuklanamazdı. Bir yabancının kanunlarıyla teminat altındadır…” etmeyecektir!” diye haykırdı. mütarekeden sonra kapitülasyonlar ile kapitülasyonlar tamamen evine ve işyerine -tercüman İsmet Paşa’nın bu sözlerine, Lozan’da İtilaf Devletleri, ağırlaştırılmış olarak geri geldi. kaldırıldı. Böylece dinsel temelli olmadan- zabıta veya polis Fransız delegesi Barere, Lord Türkiye’deki azınlıkların Osmanlı’nın yabancı ülkelere çok hukuklu sistem yerine giremezdi. Curzon’un gözlerinin içine bakarak kapitülasyonlardan kaynaklı verdiği ticari kapitülasyonlar din ve ırk farkı gözetilmeksizin 6- Mahkûm yabancılar cezalarını şu yanıtı verdi: “Mademki ayrıcalıklarının devam etmesini zamanla ekonomik, dini, hukuki, bütün Türk yurttaşlarının aynı kendi devletlerinin hapishanelerinde kaldırılması isteniyor, demek istiyordu. Lozan’da Lord Curzon, kültürel bir boyut kazandı. Öyle laik/çağdaş tek hukuka bağlı çekerler, daha doğrusu cezalarını ki kapitülasyonlar mevcuttur. azınlıklar için üç istekte bulundu. ki yabancılar; Osmanlı’da kendi olmaları sağlandı.(Md.39). Böylece çekecek diye serbest bırakılırlardı. Mevcut olmasaydı, burada 1. Genel af çıkarılması, 2. Para mahkemelerini kurdular, buralarda konsolosluk mahkemelerine ve 7- Yabancılara ait tebligat müzakere etmezdik. Biz karşılığında askerlikten muaf kendi hukuklarını uyguladılar. Kendi Patrikhane’nin idari ve medeni ancak konsoloslukları aracılığıyla Türkiye’de kapitülasyonların olmaları, 3. Seyahat özgürlüğü… dini kurumlarını kurdular, kendi kanunla ilgili yetkilerine son verildi. yapılabilirdi. yeni bir şekle girmesine, ıslah Curzon ayrıca Milletler Cemiyeti’nin okullarını açtılar. Yabancı şirketler Bu arada Türkiye’nin Müslüman 8- Yabancı gemiler “ülke dışı” edilmesine taraftarız… Bunların azınlıkları kontrol etmesini de özel ayrıcalıklara sahip oldular. olmayan azınlık için tanıdığı kabul edilir -tercüman olmadıkça- yerine konacak başka bir idare istedi. Bu istekleri reddeden İsmet Osmanlı, kapitülasyonlar nedeniyle hakları Yunanistan’ın da kendi içlerine girilemez, araştırma ve tarzını münakaşaya hazırız.” Paşa da azınlıklar konusunda bu yabancı mahkemelere, bu topraklarındaki Müslüman azınlığa inceleme yapılamazdı. Bunun üzerine Lord Curzon üç istekte bulundu. 1.Dış yabancı dini kurumlara, bu yabancı tanıması sağlandı (Md. 45). Böylece 9- Devlet, istediği herhangi söze karıştı: “Kapitülasyonlar kışkırtmaların bitirilmesi, 2. Türk- okullara, bu yabancı şirketlere Batı Trakya Türklerinin hakları bir maddeyi devlet tekeli altına iki tarafın ortak arzusu üzerine Rum ahalinin mübadelesi, 3. Diğer müdahale edemez duruma geldi. da güvenceye alındı. Lozan’da alamazdı. konulmuştur… Onun için azınlıklara, Türklerin vereceği Atatürk, 17 Şubat 1923’te kapitülasyonlar kaldırıldığı içindir 10- Elçiliklerin kabul etmediği diğer tarafın onayını almadan İzmir İktisat Kongresi’nin açılış haklarla yetinilmesi… İsmet Paşa, ki; daha sonra ayrıcalıklı yabancı kanunlar yayımlanamazdı. taraflardan biri bunu yalnız kendi “Müslüman olmayan azınlıklara, konuşmasında kapitülasyonların şirketler satın alınıp millileştirilebildi. 11- Yabancıların kendi postaneleri reyiyle kaldıramaz” dedi. Curzon, ancak Avrupa devletlerinin Osmanlı’yı nasıl bağımlı hale 1929’dan itibaren gümrük tarifeleri vardı. Buralara gelen çantalar daha sonra kapitülasyonların kabul ettiği esaslara göre hak getirdiğini şöyle anlatmıştı: belirlenebildi. Yabancı okullar açılamazdı. tarihinden söz ederek İsmet tanıyacağız” diyerek uluslararası “Osmanlı Devleti, gerçekte ve fiili denetlenebildi. Bu okullarda Türkçe 12- Yabancı yaşamayan Paşa’ya şöyle seslendi: “Eğer azınlık hakları dışındaki eski olarak bağımsızlıktan mahrum bir dersi okutulabildi. Türkiye yeraltı ve yerlerde bile yabancıların okulları, kapitülasyon kelimesi hoş ayrıcalıkları tanımadıklarını belirtti. duruma getirilmişti. Gerçekten bir yerüstü kaynaklarına sahip olabildi. hastaneleri, kiliseleri vardı. Bu gelmiyor ve Türklerin milli devlet ki kendi halkına koyduğu İtilaf Devletleri Lozan’da, Kendi madenlerini kendisi çıkarıp kuruluşlar belediye vergisi, emlak onurunu kırıyorsa buna yeni bir Türkiye’deki azınlıkların ve bir vergiyi başkasına koyamaz, işleyebildi. ve keyif verici maddeler vergisi ile şekil vermeye hazırız...” gümrüklerini, vergilerini milletin yabancıların ayrıcalıklarının Türkiye Lozan’da kabotaj hakkını ithal edecekleri ürünler için gümrük Kapitülasyonların yeni bir adla devam etmesi için -Osmanlı’da ve memleketin ihtiyaçlarına da elde etti. Böylece denizlerde de vergisi vermezlerdi. ve yeni bir şekille devam etmesini göre düzenlemesi yasaktır. Ve dinsel hukukun egemen bağımsızlık sağlandı. 13- Konsolosluklara girilemezdi. isteyen Curzon’un bu sözlerine bir devlet ki yabancılar üzerinde olduğunu hatırlatarak- konsolosluk Sonuçta Lozan’da Konsolosluklarda çalışan herkes karşı İsmet Paşa açık konuştu: yargı hakkını uygulamaktan mahkemelerinin açık kalmasını ve kapitülasyonları kaldırarak “ülke dışı” ayrıcalıklardan “Bağımsız bir devlet için mahrumdur, böyle bir devlete Patrikhane’nin Medeni Kanun’la Osmanlı’nın yüzlerce yıllık tüm yararlanırdı. kapitülasyon kesinlikle kabul bağımsız denilemez.” ilgili yetkilerinin devam etmesini bağımlılıklarından kurtulduk; Osmanlı’nın kapitülasyon edilemez. Kapitülasyonlar yerine Osmanlı’da kapitülasyonlar istediler. Buna karşı Türk heyeti, “tam bağımsız” ve “laik” Türkiye bağımlılığını bu şekilde sınıflandıran yeni bir usulün sürdürülmesine sadece karada değil denizde de yeni Türkiye’nin “laik”, “çağdaş” Cumhuriyeti’nin temellerini Ali Naci Karacan, sonuç olarak gelince bizim davamız kesinlikle Türklerin elini kolunu bağlıyordu. hukuku benimsediğini belirterek Lozan’da attık. şu değerlendirmeyi yapıyor: bu gibi sınırlamalara gelmez. Osmanlı kendi denizlerinde Türkiye’deki herkesin bu “tek “Kısacası (Osmanlı’da) yabancı Biz istiklalimizi, hürriyetimizi “kabotaj tekeline” de sahip hukuka” bağlı olacağını, bu Kaynakça: Seha Meray, Lozan Barış para kazanır, vergi vermez, istiyoruz. Hiçbir sınırlama, değildi. nedenle yabancı mahkemelere ve Konferansı: Tutanaklar Belgeler, 2 cilt; çalar, çırpar, iflas eder, hatta hiçbir şekil, hiçbir imtiyaz Patrikhane’nin Medeni Kanun’la Ali Naci Karacan, Lozan; Lozan Barış adam öldürür, fakat (başına) bir Kapitülasyon bağımlılığı kabul edemeyiz. Onun için bu ilgili yetkilerine son verilmesini Antlaşması metni. şey gelmezdi (hiçbir yaptırımla komisyon ancak bu Osmanlı’da kapitülasyonların karşılaşmazdı).” (Karacan, s. 119- yarattığı bağımlılığının boyutlarını iyi esas çerçevesinde 121) müzakereye devam anlamak için şu gerçekleri bilmek gerekir. ederse katılırız.” İsmet Paşa’nın İsmet Paşa’nın bu 1- Osmanlı’da bir yabancı ACI BİR KAYIP kapitülasyon savaşı ne yaparsa yapsın ülkeden kesin tavrı karşısında İtilaf Devletleri’nin çıkarılamazdı. Lozan’a giden Türk heyetine 2- Yabancı okullar kontrol delegeleri ne yapacağını verilen 14 talimat içinde kesinlikle Değerli Varlığımız edilemezdi. Yabancılar istedikleri taviz verilmeyecek iki konudan biri şaşırdı. Fransa’nın gibi eğitim öğretim yapardı. diğer delegesi Mösyö kapitülasyonlardı. (Diğeri, Ermeni Emekli Öğretmen ve Yazar 3- Yabancılar, belediye temizlik yurdu kabul edilmeyecekti). Türkiye Bompard ayağa kalkıp “Adli kapitülasyonlar işleri vergisi ile emlak vergisinden Lozan’da kapitülasyonların kayıtsız başka vergi vermezlerdi; bunları koşulsuz biçimde kaldırılmasını olmadıkça Osmanlı İmparatorluğu’nda da eğer vermek istemezlerse zorla istedi. PAKİZE almak neredeyse olanaksızdı. Lozan’da kapitülasyonların oturulamaz!” dedi. Zavallı Bompard, 4- Yabancılardan yüzde 8’den görüşüldüğü ilk toplantıda İsmet fazla gümrük vergisi alınamazdı. Paşa şunları söyledi: “Türkiye Osmanlı’nın küllerinden yeni bir Türkiye Osmanlı Devleti’nin, gümrük bağımsız yaşamak isteyen, tarifelerini özgürce belirleme yetkisi kuvvet ve kudretini ispat eden doğduğunun farkında TÜRKOĞLU yoktu. bir ülkedir. Biz senelerden değildi. 5- Yabancılar arasındaki beri bu uğurda çalıştık. Birçok Bu konuşmalardan davalar konsolosluk tecrübeler geçirdik ve anladık ki sonra İsmet Paşa ayağa 25 Temmuz 2023 tarihinde, memleketi olan mahkemelerinde, Osmanlılar kapitülasyonlar milli bünyemizin kalkıp kapitülasyonların Antalya'nın Gazipaşa ilçesinde vefat etmiş ve ile yabacılar arasındaki davalar gelişmesine engeldir. Fakat tarihini anlatan uzun -tercüman bulundurularak- Türk bir beyanname şurasını da açıkça söyleyeyim Çamlı Mezarlık’ta toprağa verilmiştir. mahkemelerinde, hukuk davaları ki, biz kapitülasyonları kabul okudu. İsmet Paşa, ise -tercüman bulundurularak- kapitülasyonları ve etmediğimiz gibi, ismen ve şeklen Tanıyan ve sevenlerin başı sağ olsun. karma mahkemelerde görülürdü; aynı şey demek olan herhangi kapitülasyonların yerine Allah rahmet eylesin. karma mahkeme, konsolosluk bir usulü de kabul etmiyoruz.” konulacak başka tarafından gönderilen iki yabancı İsmet Paşa daha sonra Türkiye’de bir şeyi asla kabul ve üç Türk hâkimden oluşurdu. kapitülasyon rejimine gerek etmeyeceklerini söyledi. Yabancıların davalarında tercüman olmadığını da şöyle anlattı: “Bugün “Bir daha söylüyorum! AİLESİ