Katalog

gorus@cumhuriyet.com.tr 23 AĞUSTOS 2022 SALI 2 OLAYLAR VE GÖRÜŞLER HHH Diyalektik açıdan bakıldığında, il- ginç olan bir başka tarihsel ger- çek, Milliyetçi Cephe iktidarlarının da Tokayev’in etkin Ecevit’in 1974’te iktidarı bırakıp git- mesinden sonra adeta zorla, orta sağ, milliyetçi sağ ve dinci sağ ara- sında çok uzun süren pazarlıklardan Ecevit’in sonra, kurulabilmiş olmasıydı. Ecevit, başbakanlığı bırakıp gitme- başarısızlığı seydi, birbirlerinin can düşmanı olan dış politikası partiler arasındaki bu Cephe, bırakın kurulabilmeyi, gündeme bile gelmezdi. ve sosyal HHH VUSAL HASANZADEH Kazak lider Tokayev, Türk dünyası entegrasyonunda Demirel-Erdal İnönü koalisyonu, demokrasi-12 ARAŞTIRMACI adımlarını artırdı. Türkiye ile ilişkilerin hızlandığı bu Sosyal Demokrat ideolojiyi benimse- cevit, 1960 sonrasında “Ortanın miş olan Atatürkçü CHP’ye yeniden dönemde iki ülke arasında askeri anlaşmalar imzalandı. ürk dünyasının önemli par- ESolu” kavramını İsmet İnönü ile iktidar yolunu açmıştı. çalarından biri, yüzölçümü birlikte ortaya atarak ve 1977 seçim- Ama bu hükümetin önünde siyaseti Titibarıyla dünyanın en bü- leri öncesinde CHP programındaki dine açık hale getiren, devletçi, baskıcı 6 Ok’a eklediği altı yeni ilke yoluyla yük 9. ülkesi olan Kazakistan, Or- 1982 Anayasası müthiş bir engel oluş- Sosyal Demokrasi ile Atatürkçülüğü, turuyordu. ta Asya’da stratejik ve jeopolitik CHP çatısı altında birleştirmişti. Ayrıca ekonomik ve mali zorluk- açıdan diğer bölge ülkeleri için ki- Bu açıdan Ecevit, 1961 Anaya- lar karşısında Başbakanlığın bü- lit bir konumdadır. Türkistan’da, sası sonrasında, Türkiye’de Sosyal tün harcamaları Başbakanlık yani günümüzde Orta Asya’yı çev- Demokrasi’nin kurucu lideri sayılabilir. Müsteşarlığı’nın iznine bağlamış ol- releyen çeperde mevcut olan Türk Nitekim 12 Mart’tan sonra “Bu dar- ması, hükümetin SHP kanadında- cumhuriyetleri arasında dünyaya be bana karşı yapıldı” demesi kendi- ki bakanlıkların iş yapma olanaklarını en çok açılan ülkenin Kazakistan sinin bu Sosyal Demokrat hareketi- da büyük ölçüde engellemişti. olduğu görülmektedir. Dengeli ve nin 12 Martçılar tarafından engellen- Derin Devlet de bu dönemde hareke- çok yönlü bir politika tercih eder- diği iddiasını taşıyordu. te geçmişti: ken Türk dünyası ile ilişkileri ku- Ama Ecevit’in bu “Kurucu Liderlik” Uğur Mumcu cinayeti ve Madımak rumsal aşamaya taşımıştır. işlevi, ülke siyasetindeki başarısız- katliamı bu dönemin akıllara kazınan lıklarından dolayı, Sosyal Demokrat başarısızlıklarıydı. Enerji üssü ideolojiyi yıprattı. Belki de zaten yaşanan bu güçlük- İlk cumhurbaşkanı Nazarba- Kasım Cömert Tokayev HHH lerden dolayı sıkıntıda olan Erdal İnö- yev’in 19 Mart 2019 tarihinde gö- kilere ek olarak Japonya, Pakistan, için merkez üssü olmaya adaydır. Ecevit’in 1978’de kurduğu hükümet nü, Özal’ın ölümü üzerine Çankaya’ya revinden istifa etmesi sonrasın- başarısız olmasaydı, 12 Eylül 1980 çıkan Demirel’den sonra SHP Genel Hindistan, İran gibi ülkelerle iliş- Tokayev, Türk dünyası enteg- da 9 Haziran 2019 tarihinde yapı- Askeri Darbesi yapılamazdı. Başkanlığını Murat Karayalçın’a dev- rasyonunda da adımlarını artır- kilerini güçlendirmekle beraber lan oylama sonucu Kasım Cömert Çünkü 1980 Darbesi’nin arkasın- retti ve politikayı bıraktı. AB ve ABD ile de teması koparma- mıştır. Türkiye ile ilişkilerin hız- Tokayev ülkenin ikinci cumhur- da sadece siyasal istikrarsızlık ve cina- Bu arada 12 Eylül 1980 Darbesi’nin landığı bu dönemde iki ülke ara- yarak ilişkileri artırmıştır. başkanı seçilmiştir. SSCB döne- yetler değil, daha temel neden olarak, kapattığı CHP de açılmış ve Deniz sında askeri anlaşmalar imzalan- minden itibaren diplomasi ve yö- Türk dünyası ekonomik iflas yatıyordu. Baykal onun Genel Başkanlığı’na se- mıştır. Daha önce yine Kazakistan netim tecrübesine sahip Tokayev, Ecevit’in AP’den kopan on birlerle çilmişti. Diğer yandan Rusya-Ukray- öncülüğünde başlatılan Orta Asya Kazakistan’ın bağımsızlığı sonra- kurduğu hükümet Sosyal Demokrat si- Deniz Baykal’ın hizipçiliği, na savaşı ile birlikte, Kazakis- Devletler Birliği projesini gerçek- sı Dışişleri Bakan Yardımcısı, Dı- yasete bağlanan umutları simgeliyordu. Karayalçın’ı da kuşattı ve SHP-CHP, tan zengin kaynaklara sahip ol- leştirme çabasındadır. şişleri Bakanı, Başbakanlık, Kaza- Fakat bu hükümet ne asayişi sağla- Baykal’ın Genel Başkanı olduğu ması nedeniyle, enerji ithala- Bu kapsamda bölge ülkeleri ile kistan Cumhuriy eti Parlamentosu yabilmiş ne siyasal istikrarı kurabilmiş CHP’de birleşti. tında arayışlara yönelen AB’nin sık sık görüşmüş ve bölgenin di- Senato Başkanlığı gibi görevlerde ne de ekonomik ve mali sorunları çöze- Böylece, Demirel’in yerine gelen dikkatini daha fazla çekmek- ğer güçlü devleti Özbekistan ile 6 bulunmuş ve Kazakistan’ın başarı- bilmişti. Çiller’in, Baykal ile kurduğu hükü- tedir. Doğrudan Rusya’ya cep- Aralık 2021 tarihinde Müttefik- Dolayısıyla, bu başarısızlık, Sos- met devreye girdi ve Çiller ile Bay- lı dış politikasında önemli mimar- he almamasına rağmen Kaza- lik Anlaşması imzalamıştır. Tür- yal Demokrat iktidar seçeneğini gün- kal el ele, orta sağı, yani Liberal lardan biri olarak öne çıkmıştır. kistan Rusya’nın harekâtını ta- kiye ve Azerbaycan ile de son dö- demden düşürmüş, Ecevit’in ara se- Demokrasi’yi ve orta solu, yani Sos- İlk yurtdışı ziyaretini Rusya’ya nımamış ve bu bağlamda Toka- çimlerdeki yenilgisinden sonra istifa yal Demokrasi’yi perişan ettiler. gerçekleştiren Tokayev, Çin ile nemde ilişkileri güçlendiren To- etmesi, Türkiye’yi iyice istikrarsızlığa Deniz Baykal, Sosyal Demokrat- yev haziran ayında gerçekle- kayev 12 Kasım 2021 tarihinde ilişkileri de önemsemektedir. To- götürmüş, Demirel azınlık hükümeti- Atatürkçü siyasete bu katkısını(!) şen 25. St. Petersburg Uluslara- kayev hem geçmişte Çin’de gö- Türk Devletleri Teşkilatı kurul- ni kurarak, ekonominin de bürokra- 1999 seçimlerinde CHP’yi Meclis dı- rası Ekonomi Forumu’nda da Do- rev alması hem de iyi derecede duğu gün TURANSEZ Ekonomik sinin de başına ABD’nin adamı Özal’ı şında bırakabilme başarısı(!) ile taç- Çince bilmesinin verdiği avantaj- netsk ve Luhansk’ı tanımayacağı- Bölgesi’nin kurulmasını teklif et- getirmişti. landıracaktı. nın altını çizmiştir. Aynı süreçte la Şanghay sahasında daha etkili mekle beraber Türk cumhuriyet- Türkiye böylece, Ecevit’in Sosyal Böylece Sosyal Demokrasi yeniden bir politika yürütmektedir. Kazakistan’ın toprak bütünlüğü- leri arasında ekonomik entegras- Demokrat hükümetinin başarısızlığın- Ecevit’in liderliğine kalmıştı. ne yönelik aksi girişimler karşı- Cumhurbaşkanı Tokayev tarafın- yonu geliştirecek Trans Hazar dan sonra, yeniden Milliyetçi Cephe Ama, Ecevit’in Bahçeli ve Yılmaz’la dan 2020 yılında “2020-2030 Ka- sında da sessiz kalınmayacağı or- Projesi’nin gerçekleştirilmesi için iktidarlarının çıkmaz sokaklarına geri kurduğu hükümet başarısız olun- taya konulmuştur. Bu yönüyle To- zakistan Cumhuriyeti Dış Politika de çalışmalara başlamıştır. Toka- dönmüş, ortam bir askeri darbeye ha- ca da iktidar 2002 erken seçimleriyle Konsepti” kabul edilmiştir. Rusya kayev döneminde Kazakistan, Ha- yev bu ay içerisinde Azerbaycan’ı zır hale gelmişti. AKP’ye armağan edildi. zar merkezli yeni enerji projeleri ve Çin ile devam eden önemli iliş- ziyaret edecektir. Demokrasi olan ve olmayanlar MEHMET UYSAL FELSEFECI emokrasi literatürüne baktığımız Dzaman burjuva demokrasisi, liberal demokrasi, sosyal demokrasi, demokra- tik sol gibi türler ile karşılaşırız. Acaba demokrasi, birçok türü olan bir olgu, bu nedenle tek bir tanımla ifade edile- meyen bir kavram mıdır? Bu sorunun cevabı “hayır”dır. Demokrasi, insanlar arasında bağımlı- rı gerekir. Demek oluyor ki ba- ratik yapmaz; kapitalizmde ol- lık ilişkilerinin olmadığı, siyasetin, huku- ğımsız ve eşit birey ilkesi, in- duğu gibi “eksik demokrasi” kun, ekonominin ve bunların sonucu ola- sanların canlı olma doğaların- yapar. Tam demokrasi, bağım- rak kültürün “bağımsız ve eşit birey” il- dan ve yaşam birimi olmaların- sız ve eşit birey ilkesinin top- kesine dayandığı toplum biçimidir. De- dan kaynaklanır. lumsal yaşamın gözenekleri- mokrasinin temeli olan bağımsız ve eşit ne kadar sindiği toplum biçi- birey ilkesi, “canlı olmanın doğası”na ve Bağımsız ve eşit birey mi olup bunun adı da “demok- “yaşam birimi” olgusuna dayanır. Bir toplumda, insanlar bir- ratik toplum”dur. birlerinin karşısında bağım- Öyleyse demokrasi, birden Yaşama hakkı sız ve eşit konumdaysa o top- çok türü olan bir olgu ve kav- Canlı olmanın doğası, canlıların hep ya- lumda her bir insan kendi ira- ram olmayıp bir toplum ya şamda kalma, sonsuz yaşama yönelimi- desi doğrultusunda yöneti- “demokrasi olan”dır ya da dir. Bu yönelim, genlerin kendilerini son- me katılıyor, bu nedenle ken- “demokrasi olmayan”dır. İki- suza dek kopyalayabilme yeteneklerin- di kendini yönetiyor demek- sini ayırt eden ölçüt de ba- den kaynaklanır. Yapıtaşları olan genle- tir. Bu da demokrasiden baş- ğımsız ve eşit birey ilkesidir. rin, kendilerini sonsuza dek kopyalaya- ka bir şey değildir. Birtakım Bu durumda demokrasi ola- bilme yeteneği, canlılarda sonsuz yaşama demokratik kurumların var- nın birden çok türü yoktur; yönelim olarak somutlaşır. Yaşam birimi lığı, adında demokrasi ibare- ancak demokrasi olmayanın ise canlı yaşamı taşıyıp kalıtan her bir or- si bulunan toplumları demok- çok sayıda türü vardır. ganizmadır. Bakteriden solucana, tavşan- dan file, ayrık otundan sedir ağacına, her bir tekil canlı bir yaşam birimidir. Canlı yaşam, yaşam birimleri halinde yaşanıp kalıtıldığına, her bir canlı da sonsuz ya- şama yönelik olduğuna göre, her bir ya- şam birimi yaşama -doğal- hakkına sahip- tir. İnsan da bir yaşam birimi olup her bir insan da yaşama -doğal- hakkına sahiptir. Yaşama hakkı denince ilk akla gelen şey, dar anlamda can güvenliğidir. An- cak yaşama hakkı, insanlar arasında ba- ğımlılık ve eşitsizlik ilişkisi olmaması gi- bi geniş bir anlamı da içerir. Çünkü insan- lar arasında bağımlılık ve eşitsizlik ilişki- lerinin amacı, bağımlı insanların yaşamda kalma olanaklarına, egemenler tarafından el konulmasıdır. Bunun sonucu ise bağım- lı insanların yaşamda kalma olanaklarının kısıtlanarak ömürlerinin kısal(tıl)masıdır. Bu nedenle toplumsal yaşamdaki her tür- lü bağımlılık ve eşitsizlik ilişkisi, bağım- lı insanların yaşama haklarına müdahale- dir. İnsanların yaşama haklarına müdaha- le olmaması için insanların birbirleri kar- şısında bağımsız ve eşit konumda olmala-