Katalog

27 HAZİRAN 2022 PAZARTESİ 8 HABER/YORUM Enflasyon neymiş Sığınmacıları kaldıraca dönüştürmek lke zor bir süreçten geçiyor. Ekono- Almanya’ya soracaksın! mik durumun ağırlığı gün geçtikçe da- Üha çok kendini hissettiriyor. Çözüm parlamenter sisteme dönüşte ara- on yazılar “demokratik devrim” nı düşünmek istemeyiz. Bugün- nıyor. Bu doğru olsa da tek başına bir sistem arayışına çıkıyordu. Yakın tari- kü parasal koşullarda bağımsız değişikliği çözüm olamaz. AKP’nin yarattığı sorunların tamamının gerisinde ve bugünkü Shin verdiği pergelin bir baca- (egemenliğe sahip) kalıp kalama- ekonomik krizin ardında siyasi iktidarın ülkeyi ğı 80 yıl önceye yerleşmişti. Şim- yacağımızı ya da kalmak isteyip parlamenter sisteme göre yönettiği yıllardaki di biraz da “karşı devrim” arayışı- istemediğimizi düşünmek iste- adımları yatıyor: FETÖ’yü palazlandırması ve na girelim. Ama, iktisatçı gözlükle- miyoruz!”. Dikkat edelim, “ege- darbe girişimi, Suriye’de ABD ile rejim değiş- riyle ve 100 yıllık bir pergelle. Per- menlik” diyor. Büyümeye baş- tirme gayreti içine girilmesi ve askeri operas- geli Almanya’ya yerleştirelim. Işık layan bir “anafor”u görüyor. Ve yonlar, açılım denemesi, özelleştirmeler, ya- tutacak mı, bakalım. güçsüzlüğü dile getiriyor. tırım hataları, kutuplaştırma... Yeni sistemle, Biliyoruz, 1918 Kasım’ında Al- Fransa Almanya’nın yapışık, yukardaki sorunlara ek olarak milli egemenli- manya “Büyük Savaş” sonunda ama zıt, kriz kardeşidir. “Ana- ğin merkezi olan Meclis de işlevsiz kılındı! “hükmen yenik” ilan edildi. Ka- for” Fransa’yı da vurarak hızlanır. Esasen sorunun geri planında kötü yöne- bul etti. Galipler, İngiltere, Fran- tim vardır ve mevcut “cumhurbaşkanlığı hü- Orada siyaseti sertleştirecektir. kümet sistemi” de bunda ek etken olmuştur. sa, ABD, İtalya 1919 Ocak’tan 1922’de, 12 Ocak’ta orta-sağ ço- O halde sorunlar sadece bir sistem değişik- başlayıp beş ay Paris’te arala- ğunluk “esnek” Başbakan Aristi- liğiyle çözülebilir değildir. Sadece demokra- rında görüşüp pazarlık yaptılar. de Briand’ı indirir, sertlik politi- si söylemi yetmez; liyakat sahibi kadrolara ve Sonunda, Almanya’nın boynuna kası sahibi Raymond Poincaré’yi tutarlı programlara da ihtiyaç var... “savaş suçlusu” yaftası astılar. getirir. Almanya’da da orta-sağ, Ekonomik krizle kuvvetli bağı olduğu- Haziran’da Almanya Versay’da Fransa’da da! Ama zıt kardeşler. nu düşündüğüm sığınmacı ve Suriye politi- “kabul” imzasını attı. Egemenli- Fransa Almanya’yı “borç kölesi” kası çözüm için önceliklidir. Ekonomik kri- ğini haciz altına aldılar. Haciz be- yani, “2., 3. sınıf devlet” yap- zi atlatmada katkı sağlayabilir, kaldıraç iş- deli, savaş yıkımının günahı ola- ma niyetinde ısrarlıdır. Oradan levi görebilir. Bunun nasılı için öncelikle verilere göz atalım. rak, “savaş borcu”dur dediler. O ilerler. Ancak, bu çizgi “Alman Zafer Partisi’nin kamuoyuyla paylaştığı- güne kadar borçsuz Almanya’nın öyküsü”nü yaratan etkenlerden na göre 2000 yılında sığınmacı sayısının ül- sırtına ağır mı ağır bir yük yük- sadece biridir. O kadar. ke nüfusuna oranı yüzde 2 iken 2020 yı- lendi. Ne kadar? Bir Savaş Borç- lında bu oran yüzde 7’ye ulaşmıştır. 2012- ları Komisyonu kurdular, o belir- ‘Dış etken’ 2021 yılları arasında sadece Suriyeli sığın- leyecek. Her büyük savaş sonun- “Öykü”nün odak noktasına işa- macılara iç kaynaklardan harcanan 84 mil- da galipler bir yeniden bölüşüm ret ettik: Alman siyaset toplulu- yar ABD doları düzeyindedir. Ek kayıplarla yaparlar. Ünlü Alman enflasyo- ğunun çok parçalı, zayıf kalan ya- (sığınmacı sayısı farklılığı, kaçak çalışanların nunun öyküsü buradan başlıyor. vergi kaybı, kredi faizleri vb.) bu rakam 103 pısı ve Reichsbank’ın krizdeki yö- Bu öykü herkese lazım. milyar ABD doları düzeyinde hesaplanmak- netim tarzı. Siyaseti uzmanlarına tadır. AB ve BM’den gelen 12.5 milyar ABD bırakalım. Reichsbank’a (RB) ba- doları tutarındaki yardım düşüldüğünde 90 Enflasyonla kalım. RB yetkilileri gitgide yer- milyar ABD doları etmektedir. leşen enflasyonun kendine özgü yenilmek Yıllık 10 milyar dolar... yeni yeni etkiler yarattığını, bu- Yenilmek nedir? Savaşla mı adı Bu rakamlara askeri harcamalar dahil de- nun dinamiklerini gördüler. Yani, ğildir. Askeri giderler TSK harcamaları ya- konulur, yoksa ekonomi ve finans- enflasyonun seyri içinde fiyatlar nında ordulaştırılan muhalif grup giderlerini la bir yol açılıp gerçeğini orada önceden kestirilemeyen istikrar- de kapsamakta ve toplamının ne olduğu bi- mı bulur? Almanya’nın öyküsün- sızlıklar gösteriyor, yatırımcılar- linmemektedir. Eğer Suriye politikası tersine de bazen yavaş, bazen hızla olu- çevrilebilir ise üç boyutlu bir tasarruf sağlan- da da bilinmeyen beklentiler ya- şan aşamalar var. Birinden sonra- ması söz konusu olacaktır. ratıyordu. Çeşitlenen, artan ve 1923 yılında, “savaş borçlusu” Almanya’nın enflasyonunda paralarla oynayan çocuklar. kine geçtin mi, geri dönüşü yok. İlk olarak Suriyeli sığınmacıların devlete yönetilemeyen istikrarsızlıklar. Son aşama “ağır deflasyon tra- yükü bir iki sene zarfında sıfırlanamasa bile nın, Reichsmark’ın (RM) zamanla tiyor. Parasız kalan Fransa, Wall Alman sanayi bölgesi Ruhr’un en Ama RB, dalgaları gitgide kaba- büyük ölçüde ortadan kaldırılır. Mevcut yar- jedisi” ve “buharlaşan egemen- ran bu denizde, hep iki politika değerleneceği beklentisinde idi- Street’ten yalvararak yüksek fa- büyük “baron”u Hugo Stinnes’in dımlar AB ve BM yardımları düzeyine indirile- lik” ile bitiyor, 1924’te. Sonrası- çizgisinde ilerledi: Bir, hazinenin ler. Bu sermaye girişleri RM’ı de- izle borçlanmaya çalışmaktadır. öncülüğünde toplanan iş çevrele- rek büyük kaynak israfı önlenir. na, hele 1930’ların Almanya’sı- ğerce yüksek tuttu. Ne zamana Bir yandan da Almanya’ya bastırı- ri, güçlü sağ kanadının yükselen kısa vadeli kâğıtlarını almayı sür- İkinci olarak Türk ordusunun bölgede na şimdi girmeyelim. kadar? Borçlar Komisyonu’nun yor. “Ültimatom”un başını çekiyor. sesiyle, “8 saatlik işgünü başta, dürerek ‘açık finansmana devam’ kontrol altında tuttuğu bölgeler kademeli ola- Büyük, uzun süren savaş her Almanya’ya “Borç tutarın belli ol- Ve böylece, 10 Mayıs’ta Alman tüm sosyal haklara son verilsin dedi. Ve iki, Alman sermayesine rak daraltılır ve önemli ölçüde tasarruf edilir. devlette bütçe açığı yaratır, har- enflasyonun çok altında reel fa- Muhalif grupların da... du: 132 milyar ‘altın RM’ ödeye- Hükümeti düşüyor. Yenisi (Mer- ve Almanya devlet demiryolları cama durmaz. Savaş bitince, ye- Belki de en büyük kazanç, bölgenin yeni- ceksin!” dediği 5 Mayıs 1921’e kez Partisi’nin toparladığı orta- tüm varlıklarıyla özelleştirilsin” izli kredi pompalıyordu; buna da ni harcamalar zorunlu olur, açık den inşasında görev alacak Türk şirketlerinin kadar. Londra Ültimatomu, diye sağ koalisyon) durumu idare ede- der. Bu ses şüpheleri somut- “devam” dedi. Borç Komisyonu gelirleri olacaktır. devam eder. Almanya savaştan bilinir. Bu, Alman ulusal gelirinin cektir. O kadar. “Ültimatom”dan laştırır: “Sermaye” Almanya’yı üyesi, iktisatçı Bresciani-Turro- Bu çözüm, elbette tek başına ülkenin eko- sonra biraz vergi artırdı, biraz üçte birini taksit taksit alıp götü- itibaren dikkat çekici olan: 1) Al- borç için kaynak yaratacak bir ni şöyle yazmıştır: “Bu politika nomik darboğazdan çıkmasını sağlamaz. harcama kıstı, ama yetmedi. Kı- iş dünyasına sağlanan bir ‘gay- recek bir tutardı! Enflasyon öykü- man siyasetinin dokusu bu tab- mali yapıya sahip görmüyor, de- Ama önemli bir adım olur. sa vadeli borçlanma ile açığı ka- sünde 1. aşamanın sonu oluyor. lo karşısında güçsüzdür ve taze mektir! (Alman sermaye sını- ri meşru sübvansiyon’du. Israrla Yeni Suriye politikası ulusal çıkarlara uy- patmaya yöneldi. Bu borçlanma- Niçin böyle? En başta Fransa güç toplayamaz. 2) Para otoritesi fının Ekim Devrimi korkusunu yürütüldü ve öyle bir teşvik po- gun olarak nasıl hayata geçirilebilir? nın “reel” maliyeti ise ancak “bir var. Savaşın gerçek yıkımına uğ- Reichsbank ise adım adım artan da unutmayalım!) Böyle şeyle- litikası yarattı ki, böylece çeşit- Bunun ilk adımı mevcut rejimle oturup uz- miktar enflasyon” yaparak dü- ramış, parasız ve borçlu Fransa belirsizlikleri yönetemeyecektir. ri kapitalizmde, önce döviz ku- li iktidar blokları ve çıkar grup- laşmaktır. Bu adım, Rusya’dan, İran’dan, şürülebilirdi. Böyle yapıldı. Mer- bastırıyor. Almanya ödedikçe o Öykünün odak noktasında bu iki- runa bakarak okuruz. O zaman ları oluştu ve bunlar bu enflas- AB’den, Arap ülkelerinden ve Çin’den büyük destek görür. kez Bankası (Reichsbank) kamu toparlanacak; aksattıkça, gecik- si var. “Ültimatom” bir turnusol da böyle oldu: RM, Amerikan yon mekanizmasının sürmesi için ABD, İngiltere ve İsrail’in karşı çıkması borç kâğıtlarını alarak açığı finan- tirdikçe dişlerini gıcırdatıyor ve kâğıdı olmuştur. doları karşısında 99’dan 263’e çalıştılar!” Biz okuyuculara “dış beklenir. Buna direnmek gerekir. se etmeye başladı. Yabancı yatı- kendi deyişleriyle, Almanya’yı “Os- Londra’dan altı ay sonra, bu düşüverdi. Ve Ekonomi Baka- etken”e fazla takılmayın, önce Al- Suriye’nin iç işlerine karışmak Türkiye’nin manlılaştırmak, yani, uluslararası kez 12 Kasım’da Alman serma- nı Hirsch açık konuştu: “Dola- rımcılar da aldılar. Büyük sanayi man sermaye sınıfının ne yaptı- işi olamaz ancak bu ülkede artık eski yapının kapitalizmi Almanya’nın parası- borç kölesi haline getirmek” is- ye sınıfının ‘ültimatom’u geliyor: rın 300 ya da 500 RM olasılığı- ğına bakın, demiyor mu? yeniden tesis edilmesi olanaksız görünmek- tedir. Bu yüzden, parçalı özerk yapılar da içerse, Suriye’nin toprak bütünlüğünü, siyasi birliğini ve egemenliğini, sınırlarında merke- RUBİKON! zi devletin kuvvetli otoritesini sağlayacak bir BIRAZ IKTISAT yapı kurulmak zorundadır. Türkiye’nin kararlılığı PYD/YPG’yi Suriye Mart’ında Almanya borç ok değil, biraz. Sermaye sınıfının Alman rejimiyle ortaklığa yöneltecektir. Bu, ABD’nin 1922taksiti ödeyince RB’deki Ç‘elit’leriyle ortak görüşü “Bizi ihracat de bölgeden dışlanması demektir. rezervleri dibe yaklaştı. Parasal savun- kurtarır!” söyleminde buluşuyordu. “Ucuz ve Değerlendirilebilirse sığınmacılar ve Suriye ma gücü biraz daha azaldı. Ödeme ta- sürekli kredilerle desteklenmeliyiz” söyle- sorununun çözümü için kaldıraç olabilir... katinin daha da zayıflayacağı görünür minin ikizi idi. Merkez bankası (RB) da bu ba- Aksi halde, ataları, “Eve lazım olan cami- oldu. Sermaye ve mülk sahipleri ise kışı paylaşıyordu. “Savaş borçları” boyundu- ye haramdır” diyen bir halkın çocukları, el- toplumca karşı karşıya kalınan fatu- ruğundan çıkış için bu politikayı benimsiyor- de kalanı da sığınmacılara yedirmeye ve radan uzak duruyorlardı. Savaşta ver- du. Ticaretin politikası. Dış ticaretin bir “faz- daha da fakirleşmeye; kimliğini kay- gi vermemişlerdi. Şimdi de “Fransa’ya la” yaratacağı ve borç ödemelerinin bu sa- betme riskini almaya ve sınırlarının gidecekse niçin devlete kaynak sağla- yede yapılacağı, diye basitleştirebiliriz. İk- güneyinde parçalanmış bir ülke- yalım” diyerek geçiştiriyorlardı. tisatçı diliyle, ödemeler dengesinde tica- nin sorunlarıyla enerji kaybetme- ye hazır olmalıdır. retin, yani mal ve hizmet işlemlerinin top- Enflasyon “öykü”sünün 1. perdesi so- lamını gösteren “cari hesabı”nda bir “fazla- na yaklaşırken 2. perdeye geçiş için ade- lık” yaratma politikası. İyi güzel de, “normal” ta beklenen “şok” geldi. 24 Haziran’da ve “anormal” zamanların politikaları aca- (tam 100 yıl önce) ırkçı çeteler Dışiş- TBMM’DE BU HAFTA ba örtüşür mü? Ödemeler dengesinin bir leri Bakanı Walther Rathenau’yu vur- de ‘sermaye hesabı’ bölümü var. Orada ül- dular. AEG’nin sahibi, liberal, Yahudi ke mülkiyetinde bulunan ‘varlıklar’ın fotoğ- kökenli, iş bilen bir adamdı. Savaş yıl- Erdoğan’a zam kabul edersek, 1920’de 15, 1922’de 1918’de egemenlik haciz altına alın- rafını görür, bunlardaki değişmeyi okuruz. larında hükümette görev alıp, 20. yüz- 342, 1923 Ocak’ta 2.783, Aralık’ta mıştı. 1923’te bu haciz iyice ağırlaş- (“Varlıklar”ın stokunu.) 1918 Versay kararı ile yıl planlamasının ilk örneği olan lojis- ise 1.261.000.000.000 olacaktır. Ya- tı, egemenlik ‘yok’ derecesine indi. Al- ‘galipler’ Almanya’nın bu “varlıkları”nın eritil- Meclis’te tik tasarım ve uygulamanın sahibiydi. mesini hedefe koymuştur. ni, Merkez Bankası (RB) binası yerinde manya enflasyon ‘anaforu’na isteyerek, Bakan olarak, “savaş borcu”nun anlaş- BMM Genel Kurulu, bu hafta 2022 yılı ek büt- duracak, fakat Alman parası RM yok tasarlayarak girmedi. Ama, ‘anafor’dan mayla çözümüne, sertliği durdurmaya Tçesi ile bedelli askerlik düzenlemesini de içe- olacaktır! Sistem içinden “gümledi”. çıkamazsa egemenliğin kaybolacağını ‘Tarihin sunduğu zamanlar’ çalışıyordu. Suikast Fransa’nın ödün- ren yasa tekliflerini yasalaştırmak için çalışacak. öngöremedi. Alman siyaset topluluğu O halde, işin bam teli Almanya’nın bir- süz çizgisini beslerken, uluslararası Haftalık çalışmasına yarın başlayacak Genel Bölüşüm yetersiz kaldı ve zincirleme yetersiz- denbire içine düştüğü “anormal zaman”da, finans sermayesinin katılaşan olum- Kurul’da, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın liklerin kurasından sonunda 1930’la- savunmasını ne yapıp edip “sermaye mücadelesi suz tutumunu da ateşleyen etki yap- imzasını taşıyan Erdoğan’ın maaşına zam öngör- rın tablosu çıktı. hesabı”nı koruma üzerine kurabilmesi de- tı. Temmuz’dan sonra, RM karşısında Sona geliyoruz. (Sonun sonuna de- mesiyle tartışma konusu olan ek büçte teklifi görü- ğil miydi? Burada iktisatçının ve özellikle Görünen o ki Alman sermaye sını- doların artış hızı iç fiyatların artış hızı- ğil!) 1923 Kasım’ında Hjalmar Schacht lecek. 2022 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Yasası’na merkez bankası uzmanının entelektüel ka- fı enflasyonu sevdi. Fiyatlar arttıkça nı aştı. Artık “RM düşecek!” beklenti- “yok” olan RM’yi yeniden var edebilmek bağlı genel bütçe gelir tahmini toplam 1 trilyon 80 pasitesi ve yaklaşımına geliyoruz. Önem- kârları da olağanüstü arttı ve borçla- için sahneye çıktı. Bunu kısaca anlat- si egemendi ve enflasyon Almanya’yı milyar, 515 milyon 421 bin lira artırılacak. Genel li konu. Çünkü, “sermaye hesabı”nın yöne- rı, yükümlülükleri “reel” olarak sıfır- yenmek üzere “Rubikon”u geçmişti. Bu mıştım (14 Mart 2022). Almanya’nın Kurul’da daha sonra bedelli askerlik düzenleme- timi esasta merkez bankasının işidir. 1918- landı. Servetini korudu. Heyecanla, kırılma noktası oldu ve sonra iç fiyat enflasyonla altüst oluşundan sonra, sini de içeren Askeri Ceza Kanunu ve Bazı Kanun- 1924 gibi bir ‘anormal zaman’da ise bu bam- Dawes komisyonunun sonunda on- onun yarattığı başka bir “öykü” olan ya- artışlarıyla döviz kuru arasında hızla- başka boyut kazanıyor. Ülke egemenliği- larda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi ele lara getireceği “müjde”yi, Wall Street pay bolluk dönemi başlayacak (1924- nan yarış başladı. 1922 sonunda do- nin korunması boyutu. Alman enflasyonu alınacak. Ödemeleri gereken yabancı ülke parası- kredilerini bekledi. Egemenlik verile- lar 24 kat değer kazanmış, para arzı ‘28) ve onun devamı da trajik, bir baş- üzerine çok çalışma yapılmıştır. Görüşler nı ödemedikleri veya herhangi bir takvim yılında rek krediler alındı. Sermaye 1924 so- ka “öykü” (1929-1945) olacaktır. Şim- 16 kat, iç borç da 5 kat artmıştı. Bir Reichsbank’ın bu “anormal” zamanda pasif toplam 184 gün ve daha fazla süreyle yurtiçinde nunda buna kavuştu. dilik şunu vurgulayalım: 1924’te Al- “enflasyon dersidir”, diyebiliriz. kalışını vurgular. Reichsbank, “Para talebine bulundukları için dövizle askerlik kapsamından çı- Biliyoruz, enflasyon içeride bir bölü- manya, Chicago’lu banker Charles Da- Sonrası Alman toplumu için hazindir. bakar, politikamızı buna ayarlarız” demiştir. karılanların, belirlenen usul ve esaslar kapsamın- şüm mücadelesi alanı açar. Mücadele Kriz yerleşirken İngilizler Poincaré’yi wes başkanlığında bir uluslararası he- Ve 1923’e, geri dönüşü olmayan aşamaya da askerlik hizmetini yerine getirmiş sayılmaları- sürecinde emekçiler kaybederler. So- yumuşatmaya çalıştılar, fayda etme- yetin yapacağı programa ve denetimi- böyle gelinmiştir. Ciddi bir noktadır. Mer- na imkân tanınacak. nunda (Dawes noktasında) “çözüm” ola- ne teslim oldu. Bu çerçevede çıkarılan di. 10 Ocak 1923’te Fransız ordusu, kez bankacılar düşünmelidir. Değinmekle rak getirilen “ağır deflasyon”da bir da- 30 Ağustos 1924 tarihli banka yasa- Belçika’nın da desteğiyle sınırı geçip yetinelim. Ama düşünelim. Sayıştay’a üye seçimi ha kaybederler. Toplumun dokusu bi- Ruhr’a girdi, “Ödemiyorsun, gelip ala- sı Reichsbank’ı “bağımsız” olarak ku- Bunları bugünün Türkiye’si için mi yazıyo- Genel Kurul’da, Sayıştay Başkanlığı’nda boş bu- raz daha bozulur. Böyle oldu. Üst üs- cağım!” diyordu. Ruhr’da işçiler üretimi ruyordu. “Bağımsız” merkez bankası- rum? O aklımızda, ama ayrı bir yazı konu- lunan beş üyelik için seçim yapılacak. Öte yan- te yaşanan bu iki süreç (enflasyon ve durdurdu. Alman hükümeti onlara üc- nın 14 kişilik yönetim kurulu üyeleri- su. “Tarihin sunduğu zamanlar” birbirinden dan KİT Komisyonu da denetim programını sür- deflasyon) toplumda birbirini çoğaltan nin yarısı yabancı temsilcilerdi ve öteki farklıdır. İçinde daima farklı ve benzer ele- retlerini ödemeyi sürdürdü. Para bası- dürecek. Komisyon, salı günü Toplu Konut İda- umutsuzluk dalgaları yaratır. Faşizm, manlar taşır. İktisatçı ise sadeleştirmek is- yordu. Siyaset zemininde inandırıcılık üyeler ile başkan bunların oylarıyla se- resi Başkanlığı ile Vakıf İnşaat Restorasyon ve biliniyor ki, daima umutsuzlukla bes- ter. Sadeleştirebilirse işin karmaşık boyut- kaybolurken, Almanya son bir çabay- çiliyordu! Fazla bilgiye gerek yok. Şu- Ticaret AŞ, çarşamba günü Devlet Malzeme Ofi- larını da keşfedecektir. Enflasyon bu olana- la, RM’yi tutabilmek için son rezervle- nu görmek yeterlidir: Almanya 1918 lenir. Kendini “bir çeşit devrim” gibi si Genel Müdürlüğü ile Milli Piyango İdaresi Ge- ğı veriyor. Pergeli kullanarak ilerleyelim. rini de kullandı. Gerisi biliniyor: Top- Kasım’ında hükmen yenilmişti. 1923 sunan karşıdevrim o ortamda öngö- nel Müdürlüğü, perşembe günü de Ziraat Banka- tan eşya fiyatları indeksi, 1913 yılını 1 sonunda enflasyonla, nakavtla yenildi. rülebilenden daha hızlı doğum yapar. sı AŞ ve bağlı ortaklıklarının 2019-2020 yılı he- saplarını inceleyecek. l ANKARA/Cumhuriyet