Katalog

4 NİSAN 2022 PAZARTESİ EKONOMİ 11 Irak ve İran’dan, önce Van’a gelen, sonra Türkiye’ye dağıtılan kaçak ürünlerin pazarı hızla büyüyor Zamlar kaçağı patlattı Çapraz akıntılar birleşirken Dr. Fuat Oğuz’un yasadışı sarmalık Sınırdan artık ayçiçeği yağı, tütün üretimi ve satışıyla ilgili ha- azartesi günkü yazımda, Kuzey mazot, sigara kaçak geliyor. zırladığı rapora göre, 2020’de yasa- Afrika ve Ortadoğu’da (KAO) Pgelişmeye başlayan “çapraz akın- dışı piyasanın yasal piyasaya ora- Kaçak sigarada Türkiye’nin tılardan”, bunların birleştiği yerlerde nı yüzde 22.4 ve yasadışı sarma- yıllık vergi kaybı 25-30 mil- anaforların oluşma olasılığından söz lık tütün ticaretinin vergi kaybı etmiştim. İsrail’de altı yıl sonra aniden yar lirayı buluyor. Neredey- maliyeti 18.2 milyar TL oldu. Bu- tırmanmaya başlayan, bir haftada en se iki yılda bir tane Çanak- gün Türkiye’de yasadışı tütün ma- az 15 kişinin yaşamına mal olan “te- kale Köprüsü kadar para ka- mulü ticaretinin halen yüzde 20’le- rör” ilişkili olaylar, bu “akıntıların” Fi- rin üzerinde olduğu tahmin edili- listin-İsrail coğrafyasında birleşmeye çak sigaraya gidiyor. başladığını gösteriyor. yor. Bu da 2021 yılı içerisinde yak- igaradan, ayçiçeği yağına, mazota laşık 30 milyar adede tekabül eden Yoksulluktan daha kadar birçok alanda gelen fahiş sigara dalının yasadışı olarak tüke- yoksulluğa Szamlar kaçak oranını da patlattı. tildiğini gösteriyor. Dünya Bankası araştırmalarına gö- Sınır boylarındaki iller artık Irak’tan Türkiye’de 18 yaş üstü ortalama re KAO, 2011-2018 arasında yoksul- İran’dan gelen kaçak ve sahte ürün Geçen yıl tütün ve sigara pazarı 100 milyar 18 milyon kişi maalesef sigara içi- luğun en hızla arttığı bölge oldu. Özel- TL’lik büyüklüğe ulaştı, 82 milyarı devlete cennetine dönüştü. Son zamlardan yor. Ekim ayından bu yana sigara likle aşırı yoksulluk (günde 1.9 do- vergi olarak gitti. sonra Irak’tan İran’dan paketine ortalama 9 lira zam yapıl- lar) oranı iki buçuk kat artarak yüzde kaçak ayçiçeği yağı bile dı. Sigaranın enflasyon sepetindeki 2.7’den yüzde 7.2’ye yükseldi. Pan- geliyor. Özellikle kaçak naflara göre zamlardan sonra sigara bütün yurttayasa dışı sarmalık kı- payı yüzde 4 civarında. Yapılan he- demi bu yoksullaşmanın üzerine gel- sigarada Türkiye’nin yıl- içenler tek dal sigara almaya başla- yılmış tütün ticaretinin arttığı göz- saplamalara göre, 24 liralık bir siga- di. Dünya Bankası’nın Covid-19’un lık vergi kaybı 25-30 mil- KAO’da Gelir Dağılımı Üzerinde- dı ya da açık tütün alıyor. Tütüncü lemleniyor. ra paketine 1 liralık zam yapıldığında ŞEHRİBAN ki Etkileri (Distributional Impacts KIRAÇ yar lirayı buluyor. Nere- Van tezgâhlarında elektronik si- dükkânlarının ve sokak satıcıları- enflasyonu yüzde 0.2 yukarı taşıyor. of COVID-19 in the Middle East and deyse iki yılda bir tane Ça- nın haricinde hemen hemen tüm te- garaların da sahteleri yerini almış. North Africa Region) başlıklı rapo- 20 bin dükkân nakkale Köprüsü kadar para kaçak Bunların ortalama fiyatları 150 TL kel bayilerinde bile kaçak sigara ti- runda, Gazze ve Batı Yakası’nda ya- sigaraya gidiyor. Geçen yıl tütün ve careti var. Öyle ki tanesi 1 TL’den civarında. Yine elektronik filtre ile Sigara kaçakçılığı yapanlara 6 yıla şayanların (Filistinlilerin) hane hal- sigara pazarı 100 milyar TL’lik bü- varan hapis cezası verilmesine ve de- bile dal sigara satıyorlar. Bu durum içilen kaçak sigara çubuklarının fi- kı gelirlerinin 2020 yılında en az yüz- yüklüğe ulaştı, 82 milyarı devlete yatı da 60 TL olarak belirlenmiş. netimlerin sıklaştırılmasına rağmen sigarayı bırakmaya da engel oluyor. de 60 gerilediği hesaplanıyor. Pande- kapanan her tütüncü dükkanı yerine mi, gıda güvenliğinin Batı Yakası’nda vergi olarak gitti. Birçok satıcı 18 yaşa tütünlü ürün Evlerde sarılıyor yaşayan, hayat standardı göreli ola- Çoğunluğu Irak’tan, önce Van’a satılmaz kuralını bile dinlemiyor. ertesi gün yenisi açılıyor. Çoğunluğu rak yüksek olan ailelerde bile çok kı- gelen sonra ise Türkiye geneline Sigara sarmak için evlere iş bi- Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversi- hediyelik eşya ruhsatı adı altında fa- rılgan olduğunu ortaya koymuş. Filis- dağıtılan kaçak sigara pazarı hızla le verilmeye başlanmış. Son yıllar- tesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İktisat aliyet gösteren bu dükkânların sayısı tin Merkezi İstatistik Bürosu verile- büyüyor. Van’da görüştüğümüz es- da büyükşehirler başta olmak üzere Fakültesi Öğretim Görevlisi Prof. 20 bini geçti. l VAN rine göre 2020 yılında GSMH yüzde 11.5 oranında gerilemiş. Dünya Ban- kası araştırması, yoksulluğun Gaz- ze ve Batı Yakası’nda, 2019’da yüzde Elektrik üretiminde büyük payı olan doğalgazın ardından kömürde de kriz kapıda 32.8’den 2020’de yüzde 34.7’ye yük- seldiğini gösteriyor. Ukrayna savaşının etkileri, bu gıda güvensizliğini ve yoksulluğu daha da artırıyor. Birleşmiş Milletler’in ticaret verilerine göre Ukrayna ve Rusya, bir- y ş Kömür karaborsa a dü tü likte, dünya buğday ihracatının yüzde 27’sini, ayçiçeği yağı ihracatının yüzde 53’ünü gerçekleştiriyorlar. Ayrıca Rus- minin yüzde 37’sinin de karşılandı- mür ithal etmeye başladı. İthalatta 600 liraya satılıyor, zamla birlikte 3 ALİ CAN POLAT ya çok önemli bir suni gübre ve hidro- ğı kömürdeki arz sıkıntısı elektrik en önemli ülkeler ise Kolombiya ve bin 500’ü bulması bekleniyor” dedi. karbon ihracatçısı. Savaşın aksatıcı et- ünyanın en büyük enerji ih- fiyatlarının da patlamasına Rusya oldu. Rusya’nın içinde bulunduğu zor kileri devreye girmeden önce, pande- Dracatçısı olan Rusya’nın sebep olacak. Türkiye’nin durum nedeniyle ucuza kömür sa- mi tedarik zincirlerini zorluyor, fiyatla- savaşa girmesi ile ener- ‘Yüzde 40 zam bekleniyor’ kömür havzası olan Zon- tabileceğini söyleyen Enerji Uzma- rı yukarı doğru itiyordu. Savaşın etki- jide dışa bağımlı olan İç piyasada kömürün karaborsa- guldak’taki havzaların nı Önder Alagedik, “Fiyat düşmesi leri fiyat artışlarını hızlandırdı ve dünya Türkiye’de zamlar durmu- ortalamasının iki katı buğday tüketen yüzde 39’u özel şirketle- ya düştüğünü söyleyen İzmir Kömür gerekirken hâlâ artıyor. Çünkü, bi- KAO ülkelerinde gıda tedarik sorunları- yor. Petrol ve doğalgazın ar- Satıcıları Derneği Başkanı Mustafa re açıldı ve devletin üreti- zim en büyük ithalatçımız Kolom- nı daha da ağırlaştırdı. dından kömürde de kriz ça- mi düştü. Böylece fiyatı şir- Düzyol, “Bir ay önce yüzde 38 zam biya. Orada da yerli bir şirket olan Bu koşullarda, gıda ve enerji fiyat ar- nı duyuluyor. Kömürde zam gele- yapılmıştı. Şimdi de piyasada yüzde ketler belirlemeye başladı. Yerli Yıldırım Holding var. Savaş baha- tışlarının, “gıda güvensizliği” Gazze’de ceği söylentileri ürünün karaborsa- kömür üretimi yıllık 5 milyon ton- 40 zam söylentileri dolaşıyor. Bu ne- nesiyle fiyat yükseltiliyor. Türki- yüzde 68.5’e Batı Yakası’nda yüzde ya düşmesine sebep olurken hane denle de kömür karaborsaya düştü. dan 1.2 milyon tona kadar düşünce ye enerjide spot piyasalara bağımlı 40’a ulaşan Filistin halkının yaşam ko- tüketiminin yanında elektrik üreti- Türkiye yıllık 4 milyar dolarlık kö- Şu anda yerli kömürün tonu 2 bin hale geliyor” dedi. şullarını, özellikle gergin ramazan gün- lerinde dayanılmaz bir düzeye itmesi beklenebilir. Seçeneği kalmamış Akaryakıt indirimlerinin kaldırılması taşımacılıkta zamlara kapı açacak bir halk “Çapraz akıntıların” bir tarafında ya- şam koşullarını, yoksulluğu daha da ağırlaştıran ekonomik dinamikler var. Karşı tarafında da geçen hafta so- Ulaşımda iflas kaçınılmaz nu Necef’te İsrail, kimi Arap ülkele- VERGI INDIRIMI TALEBI rinin ve ABD’nin dışişleri bakanlarını bir araya getiren toplantının ait oldu- ALİ CAN POLAT ğu dinamik var. ‘Yolcu da esnaf on bir yılda akaryakıta gelen yüzde İran korkusu, KAO’da 1970’lerden bu yana geçerli ABD garantili gü- S178’lik zam iğneden ipliğe domi- da dertli’ venlik mimarisine olan güvenin azal- no etkisi yaratarak hem yurttaşa hem ması, Arap ülkelerini İsrail ile ekono- de ekonominin her alanına ağır mali- nkara Şehirlerarası Otobüs mik, teknolojik bağlar kurmaya, istih- yetler ödetiyor. Bu zamların doğrudan ATerminali’nde (AŞTİ) otobüsçü barat ve güvenlik konularında işbirli- etkilediği sektörlerden birisi de kara- esnafının ve yolcuların sorunlarını ği yapmaya, ilişkilerini “normalleştir- yolu yolcu taşımacılığı sektörü oldu. dinleyen Cumhuriyet Halk Partisi meye”, yakın zamana kadar geçerlili- Anlaşmalı akaryakıt indirimi ve eşel Ankara Milletvekili Gamze Taşcı- ğini koruyan “önce Filistin sorununun mobil sistemlerinin kaldırılması sek- er, artan fiyatlardan yakındı. Hem çözümünde ileri adım atma” koşulu- tördeki sıkıntıyı büyüttü. Yeni zamla- sektöre hem de tüketicilere des- nu bir kenara koyarak İsrail’in bölge- rın kapıda olduğunu söyleyen sektör tek verilmesi gerektiğini söyleyen deki varlığının meşruiyetini kabullen- temsilcileri iflaslar ve işten çıkarmala- Taşcıer, “Bir asgari ücretlinin ol- meye itti. Necef toplantısında, önce- rın başladığını söylüyor. duğu dört kişilik ailenin köyüne gi- sinde ve sonrasındaki diplomatik tra- Taşımacılıkta yol ve köprü ücretleri, dip gelmesi 2 bin 400 lirayı bulu- fikte Filistin yönetiminin temsilcileri- akaryakıt, araç fiyatları, yedek parça yor. Hem yolcular hem de otobüs nin yokluğu dikkat çekiyor, böylece fiyatları gibi maliyetlerde yüzde 200’le- esnafı dertli. Eğer esnafa destek Filistin halkını “yoksulluktan daha ri bulan artışlar yaşanıyor. Bu artışlara da yoksulluğa götürmeye devam” verilmezse bir sektör yok olacak” rağmen ellerinde kalan son iki deste- dedi. Taşcıer, “Şehirlerarası taşı- eden koşullara bir de “unutulmuş- ğin kaldırıldığını söyleyen Türkiye Oda- luk” ekleniyordu. macılık için hem akaryakıtta hem lar ve Borsalar Birliği ( TOBB) Karayolu İsrail yönetimi artık, Filistin soru- de biletlerde vergi indirimleri ol- Yolcu Taşımacılığı Sektör Meclisi Baş- nunu tartışmak istemiyor. Arap ülke- malı” çağrısını yaptı. l ANKARA kanı Mustafa Yıldırım, Enerji Piyasasa- lerinin yöneticileri Filistin sorununun ‘Geçinemeyenler’ eylemde sı Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafın- artık ayaklarına dolanmasını istemi- dan akaryakıt istasyonlarını destekle- yor. Onlar istemiyor diye sorun orta- ‘AKARYAKIT ARAŞTIRILSIN’ karyakıttaki zamların şehiri- ğil toplu ulaşımda mazota KDV- ÖTV mek için yapılan düzenleme ile akar- dan kalkmıyor. Filistin halkı, yine pat- Açi toplu taşımaya ve servis üc- indirimi, yedek parçada ve harçlar- yakıt fiyatlarında yaşanan artışı dev- lamaya hazır bir bombaya benziyor: retlerine de yansıması beklenirken da sübvanse ve hazine garantili pro- Genç nüfusun oranı yüzde 30 dola- letin alacağı ÖTV’den karşılayan eşel Gürer, soru yurttaşlar isyanda. İstanbul’da UKO- jelerle şirketlere aktarılan paranın mobil sisteminin ve özel anlaşmalı in- yında (bunun yüzde 62’si 20-29 yaş- ME toplantılarında gündeme gelen kamuya aktarılmasını istiyoruz” ta- ları arasında). Gençlerde işsizlik ora- dirimlerin kaldırılmasını değerlendirdi. önergesi verdi zamların yapılmasını istemeyen Ka- lebiyle eylem yaptı. Eylem bugün nı yüzde 40’lara ulaşıyor. Bunlar için Kaybedilen indirim tutarının daha dıköy Geçinemeyenler Platformu UKOME toplantısının yapılacağı bina- HP Niğde Milletvekili Ömer Fet- bırakın, bağımsız bir Filistin’i, normal fazlasının tüketiciye yansıyacağını be- dün saat 18.00’de “Ulaşıma zam de- nın önünde de tekrarlanacak. Chi Gürer, akaryakıt fiyatların- bir insan gibi yaşamayı hayal etmek lirten Yıldırım, “EPDK 82 milyon yurt- daki önlenemeyen artışın neden- bile çok zor. Gelecek umudu kalma- taşı değil 3 bin istasyon sahibini dü- lerinin belirlenip çözüm yollarının pabildiklerini görüyoruz. 50 yıllık bir olduğunu söyleyen Türkiye Özel Halk yan, sürekli aşağılanan bir halk ne şünüyor. Enflasyonla mücadele edilen bulunması için Meclis araştırma- süredir ulaşım sektöründeyim, hiç bu Otobüsçüleri Birliği Genel Başkan Yar- yapsın? bu günlerde esnafın elinden indirimli sı açılmasını istedi. Gürer, Meclis Haaretz yazarlarından Gideon kadar önümüzün karanlık olduğu bir dımcısı Göksel Ovacık, bugün gerçek- akaryakıt şansını almak nedir? Bu ha- Levy, bu soruya perşembe günü kö- Araştırma önergesinde, akaryakıt- dönem yaşamadım. leşecek olan Ulaşım Koordinasyon reket kaçak akaryakıtı ve kayıt dışı in- taki artışlarının piyasada da zamla- şesinde, yoğunlaşan terör olayları- Akaryakıttaki artışın kamyonla taşı- Merkezi Toplantısı’nda (UKOME) yüz- dirimi tetikler. Bu da devleti vergi kay- nı yorumlarken şöyle cevap veriyor- ra neden olduğunu, fiyat artışları- nan her ürüne zam olarak yansıdığını de 50’lik zam taleplerini yenileyecek- bına uğratır. Yani hem kamu hem de du: “Gelecek için mücadele etmek nın hayatın her alanını olumsuz et- söyleyen Sirkeci Nakliyeciler ve Kam- lerini belirtti. tüketicinin kaybedeceği bir karara im- isteyen Filistinlilere bir tek yol kal- kilediğini belirtti. Çiftçiye, sanayici- yoncular Borsası Başkanı Sinan Öz ise Türkiye Özel Halk Otobüsçüleri Bir- za atıldı” dedi. Yıldırım şöyle konuştu: dı, o da terör yoludur. İsrail onla- ye ve her alandaki üreticiye verilen şöyle konuştu: “Eskiden kilometre- liği Genel Başkan Yardımcısı Göksel ra şunu öğretti: Eğer şiddete baş- mazot fiyatlarının acilen düşürül- ye 3 lira yakarken şimdi 8 lira yakıyor Ovacık, “Hükümetin akaryakıtta ÖTV ‘En karanlık dönem’ vurmazlarsa herkes onları unuta- mesi ve bu düşüşün girdi maliyet- kamyon aradaki o 5 lira da taşınan mal ve KDV’yi kaldırmasını istiyoruz” de- n Biletteki KDV’nin yüzde 1’e düşü- caktır… Yalnızca terörizm yoluy- lerine yansıtılması için gerekli dü- neyse ona ekleniyor mecburen.” di. UKOME öncesi ulaşım esnafıyla bir rülmeli. Otoyol ve köprülerde en az la hatırlanacak belki de yalnızca zenlemelerin yapılması gerektiğini araya gelen İstanbul Büyükşehir Bele- yüzde 50 indirim yapılmalı. Yoksa if- bu yolla bir şeyler elde edebilecek- ifade eden Gürer, ÖTV’nin kaldırıl- Şehiriçinde yüzde 50 diyesi Ulaşım Dairesi Başkanı Utku Ci- laslar kaçınılmaz oldu. Kontak kapanır, ler”. Levy çok haklı ve “çapraz akın- ması, KVD oranının da düşürülme- zam talebi vatandaşın ulaşım talebi karşılanamaz. han ise, “Zam yapılmazsa ulaşımın es- tıların” birleştiği yerde sert bir anafor si gerektiğine vurgu yaptı. n Öğrenciler haftada bir ailelerine gi- Şehir içi toplu taşımada da zam ses- naf ve İBB tarafında devam etmesinin oluşuyor. derken bunu artık ayda ancak bir ya- leri geliyor. Giderlerinde fahiş artışlar mümkün olmadığı konuşuldu” dedi.