Katalog

14 KASIM 2022 PAZARTESİ YORUM 9 ABD’NİN DÜŞÜNÜRLERİ Devletin yeniden yapılandırılması NE DÜŞÜNÜRLER?-3 ihtiyacı ep birlikte neredeyiz? Soru Carter, NATO’yu artık tümüyle Soğuk eçimler ne getirir bilinmez ama ge- Hbu. “Nereden geldik?”le başla- Yıldız savaşları Savaş’ın askeri örgütü yapan, siyase- riden kalan 20 yıllık AKP iktidarının dık, bugüne varmaya niyetliyiz. Bir Skendi düşünsel setlerine göre şekil- tin buna bağımlı olacağını belgeleyen adım sonra “Nereye?”yi arayacağız. lendirdiği devletin yeniden yapılandırılma- 980’lere gelelim. ABD 1940’lardan adımı attı. Askeri harcamalar artacak- sı gerekiyor. İktidar değiştiği takdirde yeni 1sonra dünya üzerinde yüzlerce as- tı. “Mola” bitmişti. Hegemonya taze- İki karpuz gelen iktidarın ilk yapması gereken bu ol- keri üs sahibidir. Masraflı iştir. Bu- lenmeliydi. Ayrıntılara girmeyelim. malıdır. Tabii, parlamenter sisteme geçiş- Dünyanın 1945’ten sonraki “ağa”sı nu kendi vergi mükellefi mi yüklene- Ne var ki yeni şahinlik Carter’a de- ten önce mevcut sistemin sağladığı avan- ABD koltuğunda iki karpuz taşımaya cek? Sevmez bunu. Militarizasyon ğil Hollywood’un eski oyun- tajlardan yararlanarak kadrolaşma liyakat masrafını elbette dünya karşılaya- girişir. Ekonomi ile jeopolitik. O iki cusu Reagan’a kısmet oldu. merkezli olarak düzenlenmek koşuluyla... cak! Önce, sürekli “dış fazla” ve- Başkanlık için sicili sağlam- karpuzu ancak ağa, yani emperyaliz- Her kurumun yeniden yapılandırılması ren Almanya ve Japonya, ABD’nin dı. 1950’lerin McCarthy’li sağlanmalıdır. Biz TSK’de neler yapılması min patronu taşıyabilir. İkisini birden “zılgıtı” altında, bu “fazla”ları (ya- yıllarında “muhbir vatan- gerektiğine odaklanalım... taşımak güce dayanıyor. ni, tasarruflarını) Amerikan hazi- daş” olarak görev yapmış- Şunu görelim: Japonya’ya atom ne kâğıtlarına yatırdıkça öteki ül- tı. 1980’lerde dolar ar- Önce askeri etik atıyorsak, herkesi yıldırıyoruz ve kelere de örnek olacaklar. Aske- Askerlik hem bir bilim hem bir sanat- tık rakipsiz dünya parasıy- dünyaya “ağa”lığımızı duyuruyo- tır. Temelinde disiplin vardır. Disiplin tam ri harcamalarla sürekli açık veren dı. Büyük avantaj. Yeni je- ruz. Duymayan kalmasın. Ve art ar- itaati gerekli kılar. Askerlik mesleği mut- Reagan federal bütçenin açığını karşılaya- opolitik hamle vaktiydi. Yu- lak bir mesleki yeterliliği gerektirir. Subay- da hamlelerle herkese öğrettik ki caklar. Bu rutindir. Soğuk Savaş’ın valarından çıkan şahinler, lık vasıfları asli olarak yüksek bir kavrayı- yeni dünya düzenimizin adı Soğuk faturasına uyum zorunludur. Reagan’a “Topa gir, topa şı, yüksek sorumluluk duygusunu, iyi in- Savaş’tır. Ekonomisini de jeopoli- 1960’ların sonlarında “dış açık” da bü- gir!” dediler. Büyük sermaye bekliyor- san tanımayı, zor koşullarda yaşamaya rı- yümeye başladıktan sonra ekonomi tı- tik haritasını da biz yöneteceğiz. du. Kırmadı, 1981-85 dönemi için 1.5 zayı, fedakârlığı, vatana adanmışlığı, mille- kanma işaretleri verdi. Yeni ayar şart trilyon dolarlık askeri harcama yetkisi O güce sahibiz. Politikası için ye- tin değerlerine bağlılığı ve hepsinden öte, Tukidides, oldu. Ekonomide de jeopolitikte de. aldı. Amerikan GSYİH’sinin yüzde 8’i! ni kurumlar lazım. 1947’de “Mars- anayasal düzen ve hukuki temelde mut- Jeopolitik ayarın adı “Detant” oldu. 1950’lerden sonra en büyük ihale ol- lak itaati zorunlu kılar. Komutanlar zor gö- hall Planı” dedik, CIA’yı ve Ulusal Soğuk Savaş’ın (militarizasyonun) iki du. Bütçe açığı üçe katlandı. Federal revlerin adamıdır. Bu yüzden zihinsel ber- Güvenlik Kurulu’nu (NSC) kurduk. geldinse taraf için de ağırlaşan yükü altında ve- borç GSYİH’nin üçte birine çıktı. (Şaş- raklığa sahip olmalıdır. En büyük komuta- Batı Avrupa’yı kanatlar altına alıp nı anayasal düzen çerçevesinde siyasi ira- rilen “mola” diyelim. 1970’lerin 2. ya- kınlık geçiren bazı saf ve muhafazakâr 1949’da NATO’ya vardık. Bu adım- deden, geri kalanların tamamı kendi komu- rısına kadar sürdü. Soluk aldırdı. (O iktisatçılar “crowding-out” diye bir “te- üç kez vur! tanından emir alır ve uygular. Alınan em- larla bir politika damarı oluştu: Mi- arada ABD, Vietnam’ın uzun sıcak sa- ori” çıkardılar. Yani devlet büyük borç- re mutlaka itaat edilir. Bu, bir yaşam tarzı- litarizasyon. Sorun yaratıp, aske- vaşından yenilgiyle çıktı.) lu olunca sermayeye bir şey kalmıyor, ukidides antik Yunan’da dır. Farklı merkezlerden emir almak kabul ri güçle çözme de diyebilirsiniz. So- Fakat ana çizgi yitirmemeli. teorisi! Ülkemizde de Türkiye’nin ka- Tyaşamış general, tarih- edilemez. Tarikat-cemaat bağı, siyasi par- ğuk Savaş’ın “olmazsa olmazı”dır. 1970’lerin sonunda, 1978’de taşra va- mu iç borcu henüz pek az iken böyle tilerle ilişki benimsenemez. çi ve gözlemci. MÖ 460’lar- liliğinden başkanlığa ilerlemiş olan şeyler yazıp çizenler oldu!) İşlerin karargâhı NSC’dir. Kur- Bütün bunların yanında asli görevi va- da doğup MÖ 404’ten az son- gunun “şahin yuvası”dır. NSC tanı için savaşmak ve gerekirse ölmek ra öldüğü anlaşılıyor. Ünü, si- olan kişinin sorgulama yetisi gelişmiş ol- 1950’nin ilk aylarında önerisini ha- kı Kongre’den militarizasyon para- rol altında, yerel sıcak savaşlardan yasal gücün analizine odak- malıdır. Mutlak itaat ve sorgulama bir- zırlıyor. Bir rapor: NSC-68. Özet- sı çıkarabilmeleri lazım. Haziran- doping alarak varlık kazanıp büyü- lanan anlatımla, Peloponez biriyle çelişir kavramlar olarak karşımı- le, “Sovyetler’i askeri gücümüzü ar- da aranan kan bulunuyor. Kongre yecek ve kemikleşecektir. Kore ile za çıkabilir. Burada komutana/subaya yol Savaşı’nı, yani 30 yıla ya- tırarak alt ederiz, mecburuz” di- askeri güç için yılda (o günün pa- Pasifik kıyısına ulaşmış, Çin Halk gösterici olan ordu etiğidir. Bu etiği şekil- kın Atina ile Sparta arasın- yor. Dışişleri’nde yankısını bulu- lendiren yasallık, vazifeye bağlılık, edilen rasıyla) 50 milyar dolar harcama- Cumhuriyeti’nin doğuşundan az da süren savaşı tüm yönle- yemine sadakattir. İnsanlık suçu işleme- yor. Orada, Politika Planlama’nın ya “Evet” diyor. Ve Soğuk Savaş ilk sonra ilk “küresel” adımı atmıştır. riyle mercek altına almış ol- mek bu etiğin ayrılmaz bir parçasıdır. (Policy Planning) başındaki ılım- “ana sütü”nü alıyor. Acheson son- masından geliyor. Atina ya- Bu genel çerçeve içinde profesyonel lı Kennan devre dışı kalmıştır. Yeni Military-industrial complex ra şöyle demiş: “Kore imdada ye- asker varlık sebebini doğru kavrayacak şamın tüm yönleriyle kısa sü- baş Nitze ile Bakan Acheson yük- Türkçesine “bütünleşmiş askeri-sı- tişti ve bizi kurtardı!” Politika artık bir eğitimden geçirilmeli; farklı merkezler- rede hızla gelişen bir deniz sekten uçan “şahinler”dir. Eli sı- den emir alma eğiliminde olduğu sapta- şahinlerindir. Soğuk Savaş, kont- nai yapı” denebilir. ABD kapitalizmi gücü, Sparta ise yerine yer- nanlar TSK dışına çıkarılmalıdır. Soğuk Savaş’ın “aort”u olan militariz- leşmiş “hegemon” kara gü- mi sahipleniyor. Tarih 4 Ekim 1957. cü. Otuz yıllık savaş sonun- Asker-siyaset ilişkileri Sovyetler Sputnik’i atıyor. 3 Kasım’da da “ağa” Sparta yeni yetme İlk yapılması gereken asker-siyaset iliş- da ikincisini yörüngeye yerleştiriyor- kilerinin yeniden düzenlenmesi ihtiyacı- Atina’yı tepeliyor, pes ettiri- lar! Yani, “Ne haber? Biz uzaydayız!” dır. Eski yapıda iki unsurun ayrışması so- yor. Tukidides’in siyasal güç runu yaşanırken yeni yapı birbirine yapış- diyorlar. ABD “Vanguard’ı atayım”, analizinde yaşananlardan ge- maktan kaynaklı sorunları yaşamaktadır. diyor. Olmuyor. Telaş başlıyor. Bü- lecek için ders çıkarma vur- Yüksek Askeri Şûra yapısı sorunludur. yük sermaye işe el koyacaktır. Soğuk guları var. Peki, bunlardan Yapılacak yasalarla iki ayrı şûra düzen- Savaş’ta yerini alacaktır. Ford Foun- lenmelidir. İlki milli savunma bakanı ve bize ne? dation öncülüğünde bir komite topla- orgeneral/oramirallerin katılımıyla oluşan Amerikalı siyaset bilimci bir şûra olmalı, tümgeneral/tümamiralli- nıp çalışıyor. Bir rapor çıkarıyor. Ko- Graham Allison, 2012’de bir ğe kadar olan terfileri belirlemelidir. İkin- mite başkanının adıyla “Gaither Re- kitap yazıyor: Tukidides Tu- cisi ise MGK üyelerinin katılımıyla korge- port”. Öneri, kıtalararası vurucu stra- zağı. Diyor ki eğer bir “hege- neral/koramiral ve orgeneral/oramiralliğe tejik gücü hızla büyütmektir. Serma- terfi edecekleri belirlemelidir. mon” varken bir yeni yetme yeye ilk ihalesi 44 milyar dolardır. Genelkurmay Başkanı ve kuvvet komu- çıkıp “hegemon”luğu almaya tanları TBMM’de anayasaya bağlılık ye- Artık ekonomi ile jeopolitikte büyük niyetlenirse bir tuzağa düş- mini ettikten sonra göreve başlamalıdır- sermaye yerini alıyor. Güvence veri- müş olur! lar. TBMM, TSK üzerinde denetim sağla- yor ve yaratıcı olmaya başlıyor. Dev- Tarihin derinliğinde Tuki- yabilecek işleve sahip olmalıdır. let katında bunu en iyi değerlendiren dides bunu böyle söylüyor! şahinlerdir. Bugüne varan bir zincir Emir-komuta yapısı Allison devam etti, 2012’de içinde onları tanıyacağız: Kissinger, Genelkurmay başkanlığı MSB’ye bağ- Financial Times’a da şöy- lı olarak kalmalı ancak kuvvet komutan- Brzezinski ve başkaları. le yazdı: “Tukidides Tuza- lıkları üzerinde tam emir-komuta yetkisine ğı Pasifik’te Yayılıyor.” Rand, sahip olmalıdır. Bütün operasyon ve sınır Brookings, Trilateral gibi yer- birlikleri Genelkurmay Başkanlığı’nca sevk ve idare edilmeli, kuvvet komutanları ope- lerde, benzeri kurullarda da rasyonel bağlamda Genelkurmay başkanı- görev yapmış Amerikalı dü- nın yardımcısı rolünü üstlenmelidir. Gorbaçov’un Amerika’yı fethi şünür şunu mu diyor dersi- MSB’ye bağlı olarak istihbarat başkanlı- niz Çin’e hitaben: “Ayağınızı ğı tesis edilmeli; iç istihbarat ve istihbarata eagan 1983’te, yeni militarizasyon- Sonuca bakalım: Gor- anlasana”nın Ameri- denk alın. Tepeleriz ha!” Ba- karşı koyma ile yetkilendirilmelidir. Genel- Rda ana damarın yepyeni bir “antiba- baçov Amerika’yı kur- kanca sloganı ile ka- kurmay Başkanlığı istihbarat başkanlığı dış sitçe böyle mi? Biliyoruz, Çin listik füze sistemi” olacağını ve bunun tardı! “Ağalığın” şar- zandı: “It’s the eco- istihbarattan sorumlu olmalıdır. Devlet Başkanı Şi Amerika’da bir “Yıldız Savaşları” dönemi açacağını tı olan askeri harcama nomy, stupid!” Evet, MSB’ye bağlı olarak sağlık komutanlığı 2014’te bir konuşma yapıp “müjde”lemişti. Hem ekonomik hem je- yükü ve büyüyen açık- jeopolitik zafer önce- (askeri hastaneler, depolar, rehabilitasyon “Evladım, Tukidides Tuzağı merkezi vb. sorumlu) ve askeri adalet baş- opolitik müjde: 1 trilyon dolar araştır- lar Gorbaçov’un sihir- likle Amerika’nın dü- diye bir şey yok, böyle şeyler- kanlığı kurulmalıdır. Kuvvet komutanlıkları- ma-geliştirmeye yatacak, bununla 25 li değneğiyle ekonomi- şünürlerinde sarhoş- na bağlı olarak askeri sağlık sistemi etkin le boşuna uğraşmayın. Gelin trilyon dolarlık iş yaratılacaktı! Hayal- yi ön plana alarak hafif- luk yaratmıştı. Hun- olarak tesis edilmelidir. Askeri mahkeme- di. Niyet düzeyinde kaldı. Çünkü Gorba- ledi. Üstelik ABD jeopo- tington, “Tarihin so- birlikte iş yapalım” dedi. Ama ler yeniden kurulmalıdır. Askeri yargı sis- çov, 1986’da Reagan’la buluşarak “Gel, litik boyutta rakipsiz ka- nu geldi. Sonsuza ka- Amerikan düşünürlerinin bu teminin yüksek yargısı Yargıtay ve Danış- ikimiz de nükleer silahları beş yıl için- lıverdi. İki karpuz birden dar bizimdir” demiş- merakı kesilmedi. tay içinde birer daire olarak örgütlenmelidir. de yarıya indirelim. Sen de ekonomik yeniden koltuğa yerleş- ti. Şahinler de kısa Bilemeyiz ama dikkat çeki- Mecburi askerlik sistemi yeniden ya- sıkıntıdasın, ben de!” önerisi yapıverdi. mişti. Mucize gibi! Taş tatil yaptıktan son- pılandırılmalıdır. Kaynak fazlası olanların cidir. Acaba ekonomik gücü Hiç beklenmeyen atıp kolu yorulmadan ra Yugoslavya’yı da- tercihleri doğrultusunda kamusal alan- iniş halinde olan kapitalizmin Gaither Report 1957 şeydi. Büyük sürp- ABD “tek ağa” olmuştu. ğıtmaya, iştah- da hizmet vermeleri sağlanmalıdır. Or- büyük devletinde bir psiko- manların korunması, ağaçlandırma, çev- rizdi! Ekonomiyi fe- Buna “tek kutuplu dün- la bir Afrika’ya bir lojik kompleks mi yerleşiyor: re temizliği, eğitim desteği, doğal afetler- rahlatacaktı. ya” dediler. Kafkasya’ya bakmaya başlamışlardı. Bizi geçecekler. Önlemeli- de yardımcı kuvvet oluşturma, halk sağ- Görüşmele- 1992 başkanlık seçimine Reagan’ın “Tek ağa” olmanın keyif vaktiydi. Aca- lığı ve tarımsal alanlara katkı yapmak gibi yiz. Tarih büyük devletlerde- ri ve sonuçları bi- yardımcısı (baba) Bush, Aida’dan “za- ba, ekonomik güç yeterli ve sağlam de- hizmetlerde istihdamı sağlanacak yapısal ki ekonomik inişin geri çevri- liyoruz. Sovyet- fer marşı” ile girdi. Hamasetle. Ama ra- ğilse jeopolitik gücün yetersiz, hatta kı- düzenlemeler yapılmalıdır. Bedelli asker- ler dünya sahne- kibi, Amerika’nın bir taşrasından ge- rılgan olacağı üzerinde düşünmüş ola- lemediğini yazıyor. Bunu şu lik uygulaması sonlandırılmalıdır. sinden çekildiler: len Clinton o anın püf damarını yaka- bilirler mi? Keyif zamanı onları aldatmış soru izler: Ekonomik güç ye- Gorbaçov 1991. Girmeyelim. ladı: “Zaman şimdi ekonomi zamanı, görünüyor. Buna geliyoruz. tersizse, “ağalık” yeni milita- Eğitim-öğretim rizasyon adımları atarak je- MSB’ye bağlı olarak Milli Savunma Üni- versitesi korunmalıdır. Ancak görev ala- opolitik hamlelerle sürdürü- nı farklılaştırılmalıdır. Bünyesinde milli gü- akipsiz dolara rakipsiz je- ları ve ücretleri düşük tutma- lebilir mi? Yeni gerginlikler venlik akademisi, tıp fakültesi, sağlık bi- Ropolitik güç eklendikten nın fazileti keşfedildi; bir yan- yaratarak? Bugünün günde- limleri fakültesi ve yüksek okulu, yabancı Önümüz açık artık! hemen sonra kapitalizmin dan da Amerika’da üretmek ye- mini hesaba katınca, Soğuk diller okulu, harp tarihi enstitüsü, jeopoli- Amerikan hegemonyasında- rine aynı işi ucuz emekle orada Savaş’lı yeni bir dünya gün- tik araştırmalar enstitüsü, stratejik araştır- ki yeni modeline başlık at- güzellemelere katkı yaptılar. Soğuk Sa- yaptırmanın (“outsourcing” de- malar enstitüsü, askeri bilimler enstitüsü, demi imaline girişerek? Dün- mak lazımdı. İlk başlık, 1990’ların he- vaş dünyasının bağlılıkları bozulmadan nildi) cingözlüğü. (Bunlar Türkiye kapita- lojistik yüksek okulu bulunmalıdır. ya ekonomi haritasını parça- men başında bulundu: Dünya ekonomi- bir akademik keyif sergilendi. lizmine de ferahlık verdi, malum.) Böyle- Kuvvet komutanlıkları bünyesinde harp lara ayırarak? Teknolojiyi si- sinin Vaşington’a ayarlı kabule oturmuş Tablo 2000’in dönemecinde ABD’nin ce ekonominin artan zafiyeti aynı yıllar- okulları, sınıf okulları ve akademiler olma- lahlanmada daha çok, daha olduğu. İngilizcesi, “Washington Con- Çin’i Dünya Ticaret Örgütü’ne (WTO) al- da finansın getirdiği olağan üstü getiri- lıdır. Askeri liseler farklı bir yapıda da olsa sensus”. Ve ardından geleceğin büyük masıyla tamamlandı. Amerikan ekono- lerle perdelendi. Ve bu macera 2008’in çok yoğunlaştırarak? Ya da fi- kurulmalıdır. Ancak buradan mezun olanlar müjdesi: “Hiç şüphe olmasın, artık önü- misi 1980’lerden sonra eskime işaretle- çöküşüne kadar sürdü. (Çin konusuna sınav kazandıkları takdirde harp okullarına nans piyasalarında, işlemler- ya da üniversitelere geçiş yapabilmelidir. müz açıktır. Pupa yelken gideceğiz!” İn- ri veriyordu. Göller bölgesi çevresindeki girmiyorum. Mükemmel ve hacimli bir de, rezervlerdeki dolar ağırlı- Silahlı Kuvvetler Akademisi, müşte- gilizcesi, “Great Moderation”. Müjdenin sanayi hasta gibiydi. Orada bir “Pas Ku- kitap var: Fatih Oktay, “Çin: Yeni Büyük ğına güvenerek? Bugüne ge- rek eğitimden sorumlu olan Genelkurmay sahibini tahmin zor değildir: 2000’ler- şağı” (Rust Belt) denilen sanayisizleşme Güç ve Değişen Dünya Dengeleri”, Tür- lip kat kat oluşan gündemin Başkanlığı’na bağlı olarak kurmay subay- de (2008’den sonra) Amerikan ve dün- dalgası büyüyordu. Çin ise1990’larda, kiye İş Bankası Yayını, 2017. Yazar bu- içinde, bunların arasında bel- ların eğitim gördüğü bir merkez olmalı- ya kapitalizmini kurtaracak Fed Başkanı kitlesel ucuz emekle müthiş (yıllık orta- nu güncellerse büyük hizmet olur. Prof. dır. Burada sadece müşterek ve birleşik ki de en ciddi ipucu “Tuki- Bernanke. (Daha önce bunları yazdım.) lama yüzde 10) büyüme hızı yakalamış, Seriye Sezen’in sürekli çalışmaları var. harekât için eğitim/kurslar verilmelidir. dides Kompleksi”ndedir. Ne Eklemek lazım: Ekonomide 1947’nin hemen her şeyi üretmeye koyulmuş- Çin toplumu, ekonomisi ve siyaseti üze- Son dönemde TSK’ye liyakatleri dışında dersiniz? Amerikalı düşünür- Mont Pélérin Society’sinden feyz almış tu. Bir büyük kurtarıcı gibi sahneye alın- rine güncel, en berrak bakışı haftalık kö- kabul edilmiş olanlar nesnel sınavlara tabi ler ne düşünürler? tüm düşünürleri ve yeni kuşakları da bu dı. Ucuz Çin ithalatıyla Amerika’da fiyat- şesinde Korkut Boratav’da okuruz.) tutulmalı, başarısız olanlar uzaklaştırılmalıdır.