Katalog

gorus@cumhuriyet.com.tr 26 OCAK 2022 ÇARŞAMBA 2 olaylar ve görüşler CHP ve Kürt meselesi Önce ben, benim doğal olarak çözümün ba- gün bölge nüfusunun yüzde ProF. Dr. rüstem erKan şarısız olmasına neden ol- 50’sinin yoksulluk sınırı al- Dicle üniversitesi muştur. Oysa tarihsel süreç- tında yaşadığı, sosyoekono- sosYoloji Bölümü çıkarlarım ve sadece ben! te Kürt meselesine baktığı- mik gelişmişlik sıralamasın- mızda 1806’da Babanzade da en az gelişmiş 20 ilin bü- ürkiye’nin seçim süreci- Abdurrahman Paşa isyanıy- yük çoğunluğunun, Kürt kö- Dr. Daniş navaro Amerika’daki emlak balonuyla başlayan 2008 küresel Tne girmesi, verilecek me- la başlayıp 1920’ye kadar kenli nüfusun yoğun olarak saj ve politikaların önemi- krizi aslında ekonomik kökenli bir kriz değildi. Uzun Yönetici, Yazar, FelseFeci Cumhuriyet öncesi dönem- yaşadığı iller olduğu bilin- ni daha da artırmaktadır. de on üç isyan yaşandığını mektedir. Bu illerin gelişme- yıllardan beri birikmekte olan etik kokuşmuşluğun Türkiye’de yapılacak seçim- ay Bilington, “Eğer bütün ey- görmekteyiz. miş olması sadece kamu ya- dışa vurumuydu. lerde seçmen davranışları- lemlerimizin öz çıkar güdü- tırımlarıyla ilgili değildir. Böl- nı önceki seçimlerde oldu- Farklı bir bakış gedeki toprak mülkiyeti so- Rlenimiyle yapıldığı kanıtla- ğu gibi iki önemli dinami- çer. Öznesi için rununun da öncelikli bir rol nabilirse, bu dayanılmaz bir şey gerekli ğin belirleyeceği şimdiden yarar getiren ey- oynadığı unutulmamalıdır. olmaz mı” diye sormuştu, “Felsefe- Önümüzdeki seçimlerin öngörülebilir. Bunlardan bi- lem onu hedefledi- Bugün tarım kesiminde top- yi Yaşamak”ta. de temel dinamiklerinden ri Kürt meselesi, diğeri eko- ği mutluluğa götü- raksızların oranı yaklaşık biri olacak olan Kürt me- Aslında biliyoruz ki insan denen nomik sorunlar ve toplumda rür. Aslına bakar- yüzde 40’tır. Doğu illerin- selesine özellikle CHP’nin, yükselen değişim talebidir. varlık, özünde, hem yardımlaşma- de kadınların ücretli bir iş- sak, tabii ki insan- AKP’nin çözüm süreci pers- Şüphesiz, bu iki konuya iliş- yı, dayanışmayı, birbirine sevgi te çalışma oranı Türkiye or- lar, doğaları ge- pektifinden ve HDP’nin yak- kin kapsamlı ve toplumu ik- ve saygıyı barındıran bir toplum- talamasının oldukça altında- reği, kendilerine laşımından farklı bir gözle na edici çözümler üreten li- sallık hem de çıkarlarını gözetme- dır. Diğer önemli bir sorun bakması gerekir. Çünkü ko- faydalı hissetme- der ve partiler başarılı olabi- da büyük ölçüde üretim sü- yi içeren bir bireysellik özelliğiyle nunun daha çok birbirine zıt dikleri işlerle uğ- lecektir. reçlerinin dışında kalmış ge- donatılmış bir varlık. Buna karşı- görüşlü radikal siyasetçile- Kürt meselesi Osman- raşırlarsa mutlu niş kitledir. lık Bilington’ın da korkularını doğ- rinin tezleri üzerinden tartı- lı döneminden beri var olan olamazlar. Bu bağ- rular bir şekilde, gerçekten de, ne- şılması çözümü de zorlaştır- bir sorun olmakla birlik- lamda fayda etiği, Kolaycılığa oliberalizm tarafından on yıllardır maktadır. Bu radikal kesim- te Türkiye’nin siyasal yaşa- makul bir pragma- lerin sayıları az fakat örgüt- sapmamalı şekillendirilmekte olan iş dünya- mında 1980’lerin ortaların- tizm derecesine de lü ve seslerinin çok çıkma- dan itibaren belirleyici bir CHP’ye bölgede 1980 ön- sının günümüz koşullarında, çoğu sığınarak ifade et- sı nedeniyle geniş halk kitle- hale gelmiştir. 1991 Millet- cesi dönemdeki gibi bir il- insanın ve kurumun, eylemlerini mek istersek, in- leri yok sayılmaktadır. Oysa vekili Genel Seçimlerinden ginin başladığı söylenebilir. kayıtsız şartsız bir şekilde yönlen- sanın, temel hak- Türkiye’de sessiz çoğunluk başlayarak günümüze ka- Fakat bu ilginin oya dönüşe- diren yegâne motivasyon, “çıkar- olarak ifade edebileceğimiz ları olan hayatta dar tüm seçimlerde, iktida- bilmesi uygulanacak politi- lar, çıkarlar ve başka hiçbir şey”e geniş bir kitle mevcuttur. rın belirlenmesinde bu ko- kalma, insanca ya- kalara bağlıdır. Bugün gerek dönüştü. 17. yüzyıl filozofu Tho- Örneğin Kürt kökenli yurt- nu en önemli faktörlerden bölgede gerekse Türkiye’nin şama gibi hedef- mas Hobbes’ın siyaset felsefesi öğ- taşlar içerisinde etnik kim- biri olmuştur. AKP’nin baş- batısında HDP ve AKP’ye oy leri gerçekleştire- retisinde geçen deyişinden esin- liğini saklamayan, bu kim- lattığı çözüm süreci, soru- veren Kürt kökenli seçme- bilme çerçevesin- liğiyle yaşamak isteyen fa- lenerek söylersek, “herkesin her- nun çözümü için bazı kesim- ne, CHP’nin bu iki partiden Görsel: Guardian de ve sınırlarında kat etnikçilikten uzak duran, kesle savaşı”nın tam ortasındayız lerde bir umut doğurmuş fa- farklı olarak üçüncü bir al- meşrudur. Ancak birlikte yaşamak isteğinde kat sorun tarihsel, sosyal sanki! ternatifi nasıl ortaya koy- olan, yaşam koşullarının iyi- insan (veya ku- şa bağlı olarak etik değer taşıyan ve ekonomik perspektiften duğunu göstermesi önemli- Son büyük krize bakalım. Ame- leştirilmesini isteyen, kısa- rum) bu sınırları aşıp diğerlerini arındırılmış olarak ele alınıp dir. CHP’nin HDP ile kurum- davranışlar üzerinde yükselir. Bu rika’daki emlak balonuyla baş- ca gündelik yaşamın ihtiyaç- sömürmeye, araçsallaştırmaya, ki- yanlış zeminde yürütüldü- sal ittifakının, 1991 seçimle- çerçevede eylemin eyleyenden ba- layan 2008 küresel krizi aslında larıyla meşgul ve kendini sa- ğü için başarısızlıkla sonuç- şisel çıkarlarını hem her şey paha- rinde olduğu gibi Türkiye’nin ğımsız bir etik değeri olmaz. Yani ekonomik kökenli bir kriz değil- dece etnik kimliğiyle değil lanmıştır. batı bölgelerinde oy kaybet- sına önceler hem de toplumun çı- özne ve eylem, birbirinden ayrış- diğer yetenek ve etkinlikle- di. Uzun yıllardan beri birikmekte Çözüm sürecinde yapılan tireceği açıktır. karları aleyhine en çoklaştırma de- riyle de ifade eden sessiz bir tırılamaz karakterdedir. Öznenin olan etik kokuşmuşluğun dışa vu- önemi hatalardan biri soru- Bu nedenle CHP’nin ku- recesine vardırırsa sonuç toplum çoğunluk bulunmaktadır. Yi- etik karakter taşıması elzemdir; rumuydu. Ev sahibi, broker, konut nun, Türkiye’de Cumhuriyet rumsal ittifaklar kurarak ve kişi için bir hüsrana dönüşür. ne Kürt etnik kimliğinin var- kredisi bankası, yatırım bankası, aksi takdirde eyleminin asıl ama- rejiminin kuruluş dönemin- ya da daha önce AKP’de ve lığının kabul edilmesine bir Bu türden bir davranış zaten “fay- cının çıkarlarına hizmet mi yoksa kredi derecelendirme kuruluşu ve deki politikalar üzerinden HDP’de siyaset yapmış olan- itirazı olmayan geniş bir ses- da” dediğimiz olguyu aşarak “çı- merkez bankası, ilgili süreçteki bu doğruluğa hizmet mi olduğunu an- tartışılmasıdır. Cumhuriye- ları transfer ederek bölgede siz çoğunluk bulunmaktadır. kar” kategorisine dönüşür. tin kurucu ideolojisi yurttaş- layamayız. siyasette üçüncü bir yol aç- altı temel özne, çıkarcı, bencil, aç- CHP bu konuya ilişkin poli- lık temelinde, sınırları ya- ma düşüncesi kolaycı, yan- gözlü ve açıkgözlü emellerine köle tikalarını bu kitleleri dikkate sayla belirlenen bir ulus ya- lış ve yetersiz bir siyaset ‘Karakter aşınması’ olmuşlardı; bile bile yalan, aldat- alarak oluşturursa başarılı Erken kapitalizmden ratma çabası içerisine gir- mühendisliğidir. Unutulma- maca, hile gibi etik dışı tutumlar- Eylemin de tabii ki doğru ola- olma şansını artırabilir. miştir. Erken Cumhuriyet malı ki bugün Türkiye’nin neoliberalizme nı gözeten bir şekilde gerçekleş- dan sakınmamışlar ve tüm dünya- döneminin bazı uygulama- her bölgesinde bir değişim Yakıcı sorun yı, milyonlarca kişinin evsiz ve iş- mesi gerekir. Erdem etiğine göre, Eylem motivasyonunu bireyci larını merkeze alan bazı li- isteği yükselmektedir. Bu is- etik bir kişinin giriştiği eylemin özel mülkiyet ve burjuva faydacı- siz kalacağı, milyonlarca ailenin ekonomi beral ve muhafazakârlar, bi- tek siyasetin eski aktörle- etik bir karakter taşıyıp taşımadı- lığına dayandıran kapitalist üre- yıkılacağı bir krize sürüklemek- linçli olarak, Kürt sorununun Bugün Türkiye’de en ya- riyle karşılanamaz. Partile- ten çekinmemişlerdi. O zamanlar ğını bilmemiz için onun kişi tara- tim biçimi bu türden yapısal özel- kıcı sorunlardan diğeri ise Cumhuriyetin kuruluşuy- re milletvekili olanlara, yani fından bilerek, isteyerek, sonuçla- likleriyle etik açılardan her zaman la ortaya çıktığı paradigma- ekonomidir. Ekonomik so- merkez bankası başkanı olan Alan kendi ikballeri için katılan- runlar doğuda daha ağır şe- sı çerçevesinde yanlış kav- lara toplumun öfkeli olduğu Greenspan’ın konuyla ilgili itiraf- rının önceden ölçülüp biçilerek ve yoğun bir şekilde eleştirildi. Buna ramlaştırmalar üretmiş ve kilde hissedilmektedir. Bu- bilinmelidir. karşılık kapitalizm tarihi boyunca, larını, anılarını kaleme aldığı ki- belli değerlere bağlı kalınarak ya- taptan okuyabilirsiniz. pılmış olup olmadığını, kısaca ki- çalışma hayatının her sınıfında -iş- Neden şirketlerin etik bildirgele- şinin karakterinin ahlaki yapısın- veren, çalışan, yönetici hiç fark et- ri bu kadar revaçta? Neden iş dün- dan kaynaklanıp kaynaklanmadı- mez- erdemleriyle yaşayan, evren- yasında etik sempozyumları gi- ğını bilmemiz gerekir. Aksi tak- sel değerlerden sapmayan, doğru- derek artıyor? Neden yönetim sü- yu doğru olduğu için savunan, il- dirde, eylem doğruymuş gibi gö- reçlerinde, şirketlerde, denetim, zükse hatta doğru olsa bile, aslın- keli, sadece kendisi için değil ama uyum vb. yeni mekanizmalar olu- da tesadüfi olma ve ahlaki endişe insanlık için de iyi olanın peşin- şuyor, bu konuda departmanlar de koşan ve bu yolda büyük ide- taşımama riskine sahiptir. Karak- kuruluyor? Tüm bu gelişmeler, iş terinde bütünlük, adalet, hak, hu- alleri olan, “Toplum için, kendim etiğinin “salt çıkar etiği”ne dönüş- için, doğa için, şirketim için ve de kuk, sorumluluk, güven gibi un- mesiyle yaşanmakta olan muaz- surları taşımayan birinden her son kertede insanlık için iyi olan zam etik çöküşün ayak sesleri mi bir eyleminde bu değerleri gözete- nedir” sorusuna doğru cevapları acaba? üreterek “Ne yapmalıyım?” ikile- rek davranmasını bekleyemezsi- niz. Eskilerin iş dünyasında kişi- miyle karşı karşıya kaldığında ey- Pespayeleşen birey, lemlerini de doğrulardan sapma- ye gerçek anlamda “itibar” sağla- pespayeleşen kurum dan gerçekleştiren azımsanmaya- yan şey, erdem etiğidir. Oysa ha- Erdem ve ödev etiği önemsen- valı misyon-vizyon-değerler bil- cak bir çoğunluk ve ciddi bir niyet hep vardı. meyip, fayda etiği de salt hayvan- dirgelerine rağmen eyleminin ku- sal içgüdülerin yönlendirdiği bir rucu ilkesi olarak erdem etiğini Dürüstlük, itibar, güvenilirlik, çalışma hayatının olmazsa olmaz çıkar etiğine dönüşünce özne, bi- benimseyen kişilerin ve kurum- rey olsun kurum olsun, hedefine değerleriydi. Zaten insanlık, genel ların sayısı giderek azalıyor. Ric- ulaşma yolunda, her türlü kıvrak hard Sennett’in dediği gibi müt- anlamda, iyi niyet etiği ve hukuku- hamleyi içeren, aldatmaca, yanılt- nun karşıtlarına üstün gelmesiy- hiş bir “karakter aşınması” devri- maca, kurmaca, gerçeği eksik ilet- le ileriye doğru gidebilmiştir. Ko- ne girmiş bulunuyoruz. me, yalan söyleme, gerçeği kasıt- nu ticaret ise iki tarafın, yani üre- Tehlikeli dönüşüm lı saptırma, söylemi bulanıklaştır- ticinin ve müşterinin çıkarlarını Ödev etiği, büyük filozof Imma- ma, karşısındakini saf yerine ko- denkleştiren hakkaniyet ve eşitli- nuel Kant’ın öğretisi, kişinin, ko- yarak sömürme, çelişkili ve tutar- ği gözeten ticaret, konu çalışan ise şullar ne olursa olsun öz çıkarla- sız iddialarda bulunma, haksızlık- çalışanın da haklarını ve yaratılan ları görmemezlikten gelme, gerçe- rına göre değil de doğru olanın, il- katma değerden hakça bir pay al- kenin, ödevin gerektirdiği şekil- ği aslı astarı olmayacak şekilde ve masını sağlayabilecek dürüst uy- işine geldiği gibi hikâyeleştirerek de eylemesini öngörür, bu tutumu gulamalar, konu yönetim ve ilişki- özgürlüğün koşulu olarak algılar sunma, duyguları istismar etme, ler ise sorumluluk ve hesap veri- yanıltıcı referanslar sunma, temel- ve insanın araç olarak değil amaç lebilirliği temel alan ilkelerle dav- siz retorik ve abartı, ikiyüzlülük, olarak görülmesi gerektiğini ile- ranmak, iş dünyası öznelerinin kulağa hoş gelen ama bilgiyle te- ri sürer. Uyulması gereken ilkele- önemli bir kesiminin sıkı sıkıya mellendirilmemiş dezenformasyon ri, yani “yasa”yı ise insanın ken- bağlı olduğu bir durumdu. Ancak üretme, önyargılar veya değer biç- disi aklı vasıtasıyla ortaya koyar. günümüzde ulaştığımız noktada, melerle davranma, kişiselleştirme, Ödev etiği canlı türü olarak insa- her bir etik kategori muazzam bir ahlakdışı olarak açığa çıkanı man- nın, insanlığın, insanlık uygarlı- yozlaşmaya konu olduğu gibi er- tığa bürüyerek meşrulaştırma gibi ğının ilerlemeci bir ufka bağlı ola- dem-ödev-fayda etiği sıralaması da alışkanlık haline getirdiği davra- rak ayakta kalabilmesinin koşul- tamamen tersyüz oldu. nışlarla iş görüyor. larını araştıran ve ortaya koyan Neoliberalizm önce erdem etiği, Bu liste uzar da uzar zaten! Ev- bir etiktir. sonra ödev etiği, en sonra da fay- rensel değerler, hakkaniyet, ada- İş dünyasındaki karşılığı, da etiğini gözeterek davranan es- let, eşitlik, özgürlük, emek, kar- Kant’ın da eserinde dile getirdi- kilerin onurlu iş insanının (“sö- deşlik, dayanışma, bunların hep- ği “bakkal ve müşterisi” örneğin- züm senettir” insanı, karakter, so- si ve daha da fazlası sekteye uğru- de belirtmiş olduğu gibi son dere- rumluluk ve erdem temelli davra- Fener Rum Patrkhanes, 1940’lardan bu yana, ABD’nn Rusya’ya karşı yürüttüğü bu mücadelenn dn yor. Değer erozyonu safhasını da ce somuttur. Kendi sözcüklerimiz- nış tipi) yerine bu (doğru) sırala- ayağını oluşturuyor. Rusya se, Moskova Patrkhanes’ne destek veryor. aşmış bir şekilde değersizlik ya da le pratik bağlamda dile getirmek mayı değiştirerek önce fayda etiği- değerler yoksunu iş öznesi döne- istersek, müşterimizi, dükkâna bir ni hedefleyen (ki bu da son kerte- Konu, Türkye’y yakından lglendrdğ halde, ülkemzde bu konuda yeterl araştırma, yok. Bu ktap, mi başlıyor sanki! Bunun adı: etik daha gelip alışveriş yapsın diye de tam bir mutlak çıkar etiğine dö- Fener Patrkhanes’nn ortaya çıkışından başlayarak, son 80 yılda ABD’yle Fener arasındak yoğun felaket. değil, “aldatma eyleminin kendisi nüşmüştür), sonra (çok gerekiyor- lşkler Ortodoksluğun Doğu Avrupa halklarının mll kmlğnde oynadığı rolü ve Fener’le Moskova koşulsuzca ve mutlak olarak ahla- sa) ödev etiği, en sonra da (artık arasındak en büyük çatışmanın neden Ukrayna’da patlak verdğn ortaya koymaya çalışıyor. Etik yozlaşma ve ken yanlış olduğu için aldatmama- biraz olsun kaldıysa) erdem etiğini sıralamanın altüst oluşu lıyız”, Kant’a göre. Yani ödeve uy- gözeterek davranan yeni bir birey- ABD’nn Fener Patrkhanes’ne “ekümenklk” statüsü verlmes konusunda Türkye’ye neden bu kadar Erdem etiği, Sokrates’ten, gun eylesek bile bu yetmez, eyle- ler ve kurumlar dünyası yarattı. baskı yaptığı sorusuna da bu ktap, kapsamlı br yanıt veryor. me asıl anlamda etik değer kazan- Hissedar, işveren, çalışan, tedarik- Platon’dan, Aristoteles’ten zama- nımıza kadar süregelen öğretiye dıran şey onun “ödevden dolayı” çi, müşteri, tüketici ve diğer pay- gerçekleştirilmiş olmasıdır. göre, hem eyleyenin hem de eyle- daşlar arasındaki var olması öngö- min birbirinden dışlanamayaca- Fayda etiği, bir eylemin değeri- rülen güven ve iş barışı kökünden ğı bütüncü ve kapsayıcı bir anlayı- ni onun pratikteki yararlılığıyla öl- sarsıldı. Neoliberal çürümüşlük ve onun yeni iş ‘etiği’