Katalog

18 AĞUSTOS 2021 ÇARŞAMBA 8 DİZİ Ritüellerle davranış biçimlerinin önemine vurgu yapan, Vahhabiliği de içeren Deobandi doktrinlerinin muhafazakâr köy İslamıyla karışımı olan kadın düşmanı ideolojisini uluslararasılaştırıp teknolojiyi ekledi Artık Neo-Taliban var luslararası Ceza Eski Taliban dünya- Mahkemesi (UCM) nın geri kalanıyla ilişki- Utarafından 2003 yı- lerden yana değildi, an- lında beri sivillere yönelik cak 2000’den itibaren Arap eylemlerinden ötürü soruş- arayışlarının etkisiyle yak- turma altında olan Taliban, laşımlarında daha tecrit 1996-2001 arası yönetti- edici hale gelse de, bu iliş- ği Afganistan’ın yirmi yıl kilere prensipte itiraz et- sonra yeniden tek hâkimi memişti. Bunların çoğu oldu. İlk iktidar dönemin- Neo-Taliban için de geçer- de kadınların çalışmasını li olsa da, birçok konuda yasakladığı, kızların oku- eski Hareket’ten farklıdır- la gitmesine izin verme- lar. Yabancı cihatçı mütte- diği, eğer evden çıkmaları fiklerinden ithal teknolo- gerekiyorsa kadınların bu- jilere, tekniklere karşı da- nu ancak yüzlerini gizleye- ha esnek, daha az ortodoks rek yanında bir erkek ak- bir tutum almış görünüyor- rabalarıyla yapabilecekleri lar. 1990’larda kullanmak- kuralını koyduğu, müziği, ta oldukları cihatçı şarkıla- televizyonu, sinemayı ya- rı içeren (müziksiz) kaset- sakladığı, okullarda karma lerin üretimine yönelik ya- eğitime son verdiği bilinen tırımlarını genişletmekle Taliban’ın şimdi tüm bun- kalmadılar, video prodük- ları yeniden yapacağından siyon dünyasına bile girdi- kimsenin kuşkusu yok. ler. 2001 yılına kadar tele- Kuşkusu yok çünkü Ta- vizyon, fotoğraf ve filmle- liban, kurulduğu andan iti- ri yasaklayan Taliban, ik- baren Afganistan’da İs- tidarda olduğu yıllarda, bu lamın ilk dönemlerinde- konuda zaman zaman ba- ki toplumsal yaşam tarzını zı esneklikler gösterdi, ör- kurmayı hedefliyordu. Bu neğin yabancı gazetecile- yaşam tarzı Taliban’a gö- re izin verdi. İsyancılar, re kadınlara yasaklar ge- savaşları filme almak, gö- tirmek, müminleri ibadet- rüntüleri propaganda mal- ten alıkoyduğuna inandığı zemesi yapımında kullan- ne varsa, en insani tutum- mak için yanlarında video Elbirliğiyle besleyip büyüttüler lar da dahil olmak üzere kameralar taşıdı. En azın- hepsini yok etmekle müm- dan bölge komutanı rütbe- kündü. Taliban içtihatla- sinden yukarıya doğru ba- aliban’ın ortaya çıkışı kelerin ekonomileri için son dere- manı Hindistan'a karşı bir silah olarak Kâbil’i ele geçirdi. Aynı yıl ülkede İsla- rı, Peştunların İslam önce- zı Taliban komutanlarının, TAfganistan’ın dağılmaya yüz tut- ce yıkıcı olan kaçakçılık da kolaylaş- kullanmayı düşünmesiydi. Kurucu- mi Emirlik ilan etti. Emir de doğal ola- si kabile kanunları ile Su- elektriğe erişimin nadir ol- tuğu dönemlere denk geliyor. Sov- mıştı. (Dileyen, Ahmed Raşid’in Ta- larının hemen hepsi Pakistan med- rak örgütün kurucusu Molla Muham- udi Vahhabiliğine dayanı- duğu Afganistan’da faali- yetler Birliği’nin çekilmesinden son- liban- Militant Islam, Oil and Funda- reselerinde dini eğitim alan kişiler- med Ömer oldu. Öyle ki “İslam Emir- yordu. Taliban için önem- yet gösterseler bile, 2005 ra İslamcı grupların birbiriyle girdik- mentalism in Cenrtal Asia, kitabı- di, bu nedenle Taliban adını verdiler liği” 2001'de devrilmeden önce ülke- li olan İslam ahlakıydı, İs- yılına kadar dizüstü bilgi- leri savaş ülkede ciddi bir parçalan- na bakabilir. Yale Nota Bene Book- kurdukları örgüte. nin yüzde 90'ını kontrol ediyordu. lama aykırı olan ne varsa sayarlarla donatıldıkları ma tehlikesi yaratmıştı. O neden- London) BM Güvenlik Konseyi 1999 yılında ortadan kaldırılmalıydı. Bu anlaşılıyor. Daha da önem- le 1994’ün sonlarına doğru orta- Peştun dilinde “öğrenciler” anlamı- Halk desteği kazandı El Kaide’ye yardım ettiği, ülkede ba- amaçla Faziletlerin Teşviki lisi, Neo-Taliban 2001’den ya çıkan (daha doğrusu birtakım ak- na gelen Taliban, 90’ların başında CIA rındırdığı gerekçesiyle Taliban reji- Sovyet sonrası dönemde 1992- ve Ahlaksızlığın Önlenme- sonra uluslararası cihat- törlerce yaratılan) Taliban, Ahmed ile Pakistan istihbarat örgütü ISI’nın mine ilk yaptırımları yaşama geçirdi. 1996 yılları arasında süren cihatçı si Bakanlığı’nı kurdu. Sos- çı hareketle çok daha faz- Raşid’in deyimiyle, doğduğu yer olan da gizli desteğiyle Afganistan’da bu- ABD’de ikiz kulelere yapılan terör sal- gruplar arasındaki çatışmalardan ga- yal hizmetler, diğer temel la bütünleşti. Söylemle- Kandahar ile çevresindeki bölgelere lunduğu sırada Sovyetler Birliği’ne dırısından sonra, 9/11’in hemen son- lip ayrıldığında ülkeye istikrar getire- kısmi bir barış, güvenlik getirmişti. karşı savaşan cihatçı gruplarca kurul- rasında bu sonrası yaptırımları geniş- devlet görevleri umurunda rinde “İslama karşı küre- ceğini, hukukun üstünlüğünü savuna- Taliban’ın ortaya çıkışıyla birbirleriy- du. ISI hareketin 1996'da Afganistan'ı letti. Taliban liderlerinin finansal var- değildi. sel Hıristiyan savaşı” gi- cağını söyleyerek büyük bir halk des- le savaş halindeki aşiret grupları ezi- ele geçirmesinden önce Taliban'ı güç- lıklarını hedef alındı, liderlere seyahat Hristiyan püritenleri an- teği de kazandı Taliban. 1994’de, ku- bi kavramlara yer verdi, lip dağıtılmış, liderleri infaz edilmiş, lendirmeye yardım etti. Bunda amaç yasakları getirildi, Taliban’a silah am- rulduğu yer olan Kandahar’ı ardından dırırcasına “saf İslam” an- diğer cihatçı hareketler- Pakistan, Afganistan, İran ile Orta Pakistan’ın hem ideolojik hem de di- bargosu uygulandı. ABD’nin, AB’nin 1996’da da Tacik asıllı Devlet Başka- layışını Peştun milliyetçili- le dayanışmayı vurgula- Asya cumhuriyetleri arasında, bu ül- ni açıdan Taliban Afganistan’ını düş- ek yaptırımları da geldi ardından. nı Burhaneddin Rabbani’yi devirerek ği ile birleştirmiş bu örgüt dı. Bu mücadele, Taliban’ın ülkede ciddi bir tabana da “ideolojisinin” uluslarara- sahip. Bunu Joe Biden’ın sılaşması anlamına geldi. kavrayamadığı görülüyor; Afganistan’da Panislamizm HARCANAN “75 bin Taliban mensubu- için ciddi bir seçmen kit- na karşı iyi eğitilmiş, iyi si- lesinin varlığından değil, SONUN BAŞLANGICI: lahlara sahip 300 bin kişi- daha güçlü bir dış desteğe MİLYARLAR lik Afgan ordusu var, Ta- olanak sağladığından, stra- milyondan fazla insanı öl- liban ülkeye hakim ola- tejilerinin anlaşılmasında 1.5düren, ülkeyi harap eden maz” derken atladığı buy- kilit bir nokta olabildi bu. 20 yıllık savaş, ülkede çeşitli dö- nemlerde rol oynamış tüm taraf- du. Taliban, tabanda sağ- lara pahalıya mal oldu. Sovyetler Parça başı para lam yer tutmuştu. Bünye- Birliği, cihatçılara karşı kullanılması sinde ülkedeki etnik grup- Taliban “ideolojisinin” ABD İŞGALİ amacıyla Afganistan’a yılda 5 mil- lar içerisinde çoğunluğu önemli bir özelliği, “ser- yar, ABD, 1980 ile 1992 yılları ara- meydana getiren Peştun et- best piyasa” yönelimiydi. sında cihatçılara yardım için yakla- nik topluluğu mensupla- Bunun kanıtı, 1994 yılında şık 4 ila 5 milyar dolar harcadı. Bazı rı var Taliban’ın. Bu neden- güney Afganistan’daki yol- ABD fonları Suudi Arabistan tara- fından karşılandı, Avrupa ile İslam le Taliban, bir anlamda 40 ları temizlemek için tüc- ülkelerinden gelen destekle birlik- milyonluk nüfusun yüz- carlardan mali destek al- te cihatçılara toplam 10 milyar ABD de 40’ının temsilcisi duru- malarıydı. Ancak 2001’den Dolarından fazla para verildi. munda. Attıkları her adı- sonra olay girişimciliğe dö- Taliban’ı Afganistan’ı yönetti- mın Afgan halkının adımı nüştü. Sadece lojistik açı- ği 1996-2001 yılları arasında Pakis- olduğunu iddia etmeleri bu tan, Suudi Arabistan, Birleşik Arap sından değil, askeri ope- Emirlikleri ile Türkmenistan tanı- gerçeğe dayanıyor. rasyonlar için de savaş- yordu. Bu ülkeler hâlâ Taliban’a sı- larını yürütmek için ser- cak yaklaşıyorlar. Bunlara, “ilişki- Yabancı cihatçı best piyasanın kaynakla- lerimiz iyi” diyen Rusya ile Çin de 2001’den sonra rını sömürmekte hiçbir katıldı. Yaklaşık 100 bin silahlı mi- Taliban’da bir takım yeni- tereddütleri olmadı. Para- litanı olduğu tahmin edilen Tali- Afganistan'ın başken- lenmeler görüldüğü için lı askerlerin Taliban için ban, son yirmi yıl içinde her za- ti Kabil'de yaşanan mankinden daha güçlü hale geldi. konunun uzmanları bu ta- önemi muhtemelen oldu- olaylara seyirci kal- ABD çekildikten sonra bu güç, ül- rihten sonraki Taliban’a ğundan fazla tahmin edil- makla eleştirilen ABD kenin kilit önemdeki kurumlarında, Neo-Taliban demeyi uy- miş olsa da Taliban’ın ba- Başkanı Joe Biden, sınır bölgelerinde Taliban ağırlığı- düzenlediği basın gun gördü. Hareket şeffaf zı savaşçılara geçici gö- nın hissedilmesine yol açtı. Sınır- toplantısında kararı- bir hareket olmadığı için revler yürütmek gibi “par- ların tüm kontrolü uzun zamandır nın net olarak arkasın- bu Neo-Taliban’ın “ideolo- ça başı” ödeme yaptığı- Taliban’ın elindeydi. ABD merkez- da olduğunu söyledi. li Demokrasileri Savunma Vakfı Sa- jisini” tanımlamak kolay na dair çok sayıda kanıt vaş Dergisi’ne göre, daha Temmuz bir iş değil. Bununla birlik- var. Yani şu anda iktida- 2021’de Taliban, Afgan bölgelerinin Eylül 2001'de Dünya Ticaret ile ABD için çalışan kişi, 1.100'den faz- ce kabul edildiğinin farkına varmıştı. te, hâlâ büyük ölçüde es- rı yeniden ele geçiren Ta- tahmini yüzde 54’ünü kontrol edi- 11Merkezi'ne yapılan saldırıla - la da çeşitli ülkelere mensup NATO as- O nedenle 2020’de ABD ile müzakere- ki Taliban’ın “ideolojisine” liban, temel prensiplerin- yordu. Yok edildiği söylenen ama rın ardından Usame bin Ladin'in baş- kerini öldürdüğü belirtiliyor. Öncesi de lere başladı. sahip. Bu “ideoloji”, ritü- den uzaklaşmamak kay- hâlâ var olduğu ortaya çıkan El Ka- ta olmak üzere önde gelen El Kaide li- var ama 2007'den günümüze öldürdü- ABD, anlaşma uyarınca Taliban'ın ellerle davranış biçimleri- dıyla kendini az da ol- ide unsurları üzerinde de Taliban derlerini koruduğu iddiasıyla ABD li- ğü sivillerin sayısı da 47 bin. Tahminen terör gruplarıyla bağlarını kesme- kontrolü vardı. nin önemine vurgu yapan, sa “reforme” etmiş bir ör- derliğindeki bir askeri koalisyon 7 73 bin Afgan askerini/polisini öldürdü si karşılığında tüm ABD ile NATO bir- ABD 2001’de işgal ettiği Vahhabiliği de içeren Deo- güttü. Bu nedenle uygula- Ekim 2001'de Afganistan'ı işgal ede- örgüt. Tabii, on binlerce Taliban men- liklerini Afganistan'dan çekmeyi ta- Afganistan’ı sadece iki ay için- bandi doktrinlerinin muha- malarında bazen şaşırtıcı rek Taliban'ı devirdi. O zamandan be- subu da çatışmalarda öldü. ahhüt etti. Taliban’ın bir terör örgütü de devirmişti. Ama geçen 20 yılda fazakar köy İslam’ıyla bir olanlarına tanık olabilece- ri, Taliban ABD destekli Afgan hükü- olarak görülmemesi ilginç. Zaten öy- Taliban’ın giderek güç kazandığı karışımı. Deobandi’nin gö- ğiz. (Neo-Taliban’a ilişkin metine karşı bir ayaklanma içindeydi. ABD ile anlaştı le görseydi anlaşmayı da yapmazdı ortada. Çünkü sadece silahla so- rüşlerinden güçlü bir şekil- en iyi kaynak olarak Ko- runun hallolacağına inanan ABD ile ABD, olayca baş edebileceğini düşün- ABD. Örgütün gücünü kabul ederek Ne ABD’nin, ne diğer Batılı ülkele- müttefikleri, yerel dinamikleri he- de etkilenen Taliban, ceza ran, Kalashnikov and Lap- düğü ülkede asker sayısını sürekli art- Taliban’a terör örgütü demedi haliyle. rin varlığı ne de NATO’nun tüm ola- saba katmadı. Bölgede genel ola- kanunlarının şeriatın çok top- The Neo-Taliban In- tırmak zorunda kaldı. ABD’nin 2011’de Asker çekeceğini açıklayan eski ABD naklarını sarf etmesi Taliban’ı durdu- rak yaygın olan direniş kültürünü dar bir yorumuna indirgen- surgency in Afghansitan’ı yüz bine yakın askeri vardı ülkede. Başkanı Donald Trump’tan sonra gö- rabildi. Taliban da özellikle 2003’ten Taliban kendi görüşleri doğrultu- mesini tercih etti. Bu, en önerebilirim. Antonio Gi- NATO’nun ülkedeki asker sayısı da 50 reve gelen Joe Biden, tüm birliklerini sonra temel “felsefesini” değiştirme- sunda iyi kanalize edebildi. ülkeden 130 bindi. Ağustos 2021'e kadar çekmeyi plan- çok kadınlara yaklaşımın- ustozzi, Hurst Publishers den hem diplomasinin hem de gücü- Taliban’ın, 6 binden fazla ABD askeri ladığını duyurdu. da kendini gösterir. Ltd, London, 2007) nün Afganistan’daki yabancı aktörler- SÜRECEK