Katalog

gorus@cumhuriyet.com.tr 9 TEMMUZ 2021 CUMA 2 olaylar ve görüşler Ölümden çalan bilge: Vedat Günyol Vedat Günyol, Hitler’in Avrupa’da yükselişe geçtiği bir dönemde, Batılı çağdaşlarından ALİ EKBER ATAŞ önce, “Devletler Hukukunda Birey” teziyle hukuk tarihinde bir ilke imza atmıştır. ir insanı anlatmak, onun ne Onun bu düşünür kimliği, Atatürk Cumhuriyetinin yetiştirdiği “aklı inançtan, bilimi kadarını anlatmaktır ya da dinden bağımsızlaştıran” Anadolu bilgeliğinin bir yansımasıdır. Banlatamadıklarımız onun ne kadarıdır? Bu sorunun yanıtı, 93 kişi olmanın ayrıcalığını da yaşa- vaşlarla kirletilen bir çağı yaşıyo- da farklı biçimleriyle yaşanmış ol- yıl, 4 ay, 3 gün hayata ömür katan dım. Onun yapıp ettiklerinin ya- ruz. Küresel sermaye politikaları- sa da küreselleşme politikalarının yaşamıyla bizimle beraber yaşayan nında, benim bu yaptığım, deyim nın, gelişmekte olan ve yarı geliş- sonuçları hep aynı acıyı yaşatıyor Vedat Günyol’dur. yerindeyse okyanusta bir damla. miş ülkelere ihracı, yoksul halkla- insanlığa: sömürü, işsizlik, etnik On yedi yıl olmuş bizden ayrıla- ra yaşattığı acılarıyla bir insanlık ve bölgesel savaşlar, doğanın yok Akılcılıktır Atatürk lı. Şu ana evrilen hayatımın dönüm sorunu olarak sürmektedir hâlâ. edilmesi, çevre kirliliği, ileri tekno- noktasıdır o. Onun yaşamının son Akılcılığı biz Atatürk’le yakala- Dünyanın emekçi ve yoksul halkla- loji ürünlerinin yaydığı zararlı gaz- yirmi yılına tanıklık etmek, aynı dık. Şimdi oysa aklın yerine inan- rı, kendi sorunlarını sahiplenmez- lardan ozon tabakasının delinme- kaymaları, büyük seller, felaketler... zamanda 20. yüzyılı da başından cı, bilimin yerine din öğretisini lerse eğer, gelecek daha beter olay- si, mevsimlerin yer değiştirmele- Batı aydınlanmasının tarihi yuvar- sonuna geçmek demekti. Bu şansı egemen kılan küresel bir sömürü lara gebe. Olayların sonuçlarını ri, buzulların erimesi, depremler, lak hesapla dört yüz yıldır. Bu tarihsel yakalamakla kalmadım. Onun anı- düzeninin egemen olduğu, halkla- dünyadan bağımsız yaşamıyoruz yangınlarla ormanların yok edil- olaylar, ana başlıklarıyla şunlar: Röne- sına bir armağan kitabı hazırlayan rı yoksul bırakılan bir dünyada, sa- elbet. Ne ki her ülke koşulların- mesi, buna bağlı olarak da toprak sans (14-16. yüzyıl), Reform (16. yüz- yıl), 1789 Fransız İhtilali (18. yüzyıl), Sanayi Devrimi (18-19. yüzyıl), 1917 Ekim Devrimi (20. yüzyıl)... Endüstriyel kafayı yetiştirememek Batı’daki tarihsel gelişim böyleyken Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne gelinen süreçte neler olmuş, ana başlık- larıyla şöyle: Fatih’in, 21 yaşında genç bir padişah olarak İstanbul’u fethetti- ği 29 Mayıs 1453 (15. yüzyıl), ortaçağın sonlandıran, yeniçağı başlatan tarih ol- muştur. I. Meşrutiyet (1876), II. Meşruti- yet (1908), Birinci Dünya Savaşı (1915- 1918), Kurtuluş Savaşı (1919-1922), TBMM’nin kurulması (20 Nisan 1920), Cumhuriyet’in ilanı (29 Ekim 1923). Zaman dizinsel olarak bu farklı tarih- sel olaylar gecikerek de olsa Osmanlı’da başlayıp Mustafa Kemal Atatürk’ün kur- duğu laik Cumhuriyetle sonuçlanan bir süreç oldu. Bu topraklarda, Anadolu ay- dınlanması başladı ve Batı’nın dört yüz yılda yaptıkları 19 yıla sığdırıldı. Vedat Günyol, Hitler’in Avrupa’da yükselişe geçtiği bir dönemde, Batı- lı çağdaşlarından önce, “Devletler Hu- kukunda Birey” teziyle hukuk tarihin- de bir ilke imza atmıştır. Onun bu dü- şünür kimliği, Atatürk Cumhuriyetinin yetiştirdiği “aklı inançtan, bilimi din- den bağımsızlaştıran” Anadolu bilgeli- ğinin bir yansımasıdır. Günümüz ve ça- ğımız sorunlarına ilişkin uyarılarını ta o zamanlardan yaptı. Atatürk’le başla- yan Anadolu aydınlanmasının kültür ve eğitim ayağının, Hasan Âli Yücel ve İs- mail Hakkı Tonguç’la birlikte, kilit taşla- rından biridir. Hangi yapıtını okursanız okuyun, bugün yazılmış gibi günceldir, yaşayandır ve de uyaran. Sonuç 1940-1947 yılları, “Anadolu Rönesansı”nın kültür ve eğitim ayağın- daki devrimci atılım dönemidir. Hasan Âli’nin bakanlık dönemi, Batı aydınlan- masının kültür hayatımızda da yaratıl- dığı dönemdir. İlköğretim genel müdürü olarak Tonguç’un Köy Enstitüleri proje- si, Türk devriminin eğitim alanında köye inmesi, köylüyü kalkındırmasıdır. Hasan Âli’nin bakanlıktan düşürülüp yerine bil- gisiz Şemsettin Sirer’in getirilmesi büyük bir kırılma yaşatmıştır. Karşıdevrimin at- tığı en büyük adımdır bu. İşte, Hasan Âli ve İsmail Hakkı Tonguç ikilisinin bu dev- rimci ve ilerici atılımının içinde Vedat Günyol da vardır. Köy Enstitülü yılların- da başlatılan Batı klasiklerinin çevirisi- ne Sirer döneminde son verilir. Günyol, 1962 yılında kurduğu Çan Yayınları’yla, Sabahattin Eyüboğlu ile birlikte Batı kla- siklerinin çeviri işini üstlenir. 62 yapıtı dilimize çevirirler. Vedat Günyol, Türk insanının geri bı- rakılmışlığının, kalkınamayışının temel nedeninin endüstriyel bir kafaya, eleş- tirel akla sahip olamayışına ve bir Batı- lı gibi dünyaya, olay ve olgulara, bütün- lükle bakamayışına bağlar. Vedat Günyol, Batı’da, endüstriyel bir kafanın neler yaratacağını çok yakın- dan görmüştü. Sorunlara, olay ve olgu- lara, bilim kuşkuculuğuyla dolu bir akıl- la, tam bir Batılı gibi yaklaşmıştı. Soğuk- kanlı oluşu bundandı. Duyguyu bilin- ce dönüştürdü. Heyecanı üretime yönelt- mesini bildi. Ustalığı alçakgönüllülükle, hoşgörüyü üretkenlikle buluşturdu. Top- lumsalcı Türk hümanizminin bir oku- luydu. Bu düşünceyi dizgeleştirdi. Elbet- te ki Vedat Günyol, onu çok iyi anlayan bir çevrenin içindeydi. Bundan olabildi- ğince beslendi. Kullandığı dil halkının- dı ve yaşamı halktan, sıradan bir insa- nın yalınlıkları içinde geçti. Tek mülkü zamandı. Zamanın yıkıcılığına üreterek karşı koydu. Yediden yetmişe herkesin anladığı, herkesin kendince bir heyecan yaşadığı, duygulandığı, düşünce olgun- laştırdığı bir dil ustasıydı o. Eksik olanı gördü: Endüstri toplumlarını yaratan ve gelişmeyi geliştiren, ilerlemeyi, sonsuz ilerlemeyi hedeflemiş bir bilim, kültür, sanat ve düşün toplumunu yaratacak “endüstriyel kafa”larımızın olmayışı.