Katalog

21 HAZİRAN 2021 PAZARTESİ 8 HABER NEDEN PROF. AHMET KASIM HAN? İstanbul, Boğaziçi, Koç ve Harvard üniversitelerinde, ekonomi, uluslararası ilişkiler, strateji, finans, müzakere stratejileri konularında eğitim aldı. Aralarında Harp Akademileri Komutanlığı, T.C. Dışişleri Bakanlığı Akademisi, İstanbul Üniversitesi, Kadir Has Üniversitesi’nin de bulunduğu birçok okulda ders verdi. Birleşik Krallık St. Andrews Üniversitesi’nin Suriye Çalışmaları Merkezi ve Tel Aviv Üniversitesi Moshe Dayan Ortadoğu ve Afrika Çalışmaları Merkezi’nde misafir öğretim üyesi olarak bulundu. ABD hükümetinden, Amerikan dış politikası alanında çalışmak üzere “Avrupa’nın 15 Genç Lideri” bursuyla taltif edildi. Altınbaş Üniversitesi’nde rektör yardımcısı olarak görev yapıyor. Afgan kraliyet ailesinden geliyor... NATO tarafından iki defa Afganistan operasyonuna ilişkin gözlemcilik ile görevlendirildi. NATO toplantısında Türkiye’nin olası Afganistan görevi gündeme gelince, bize de Prof. Dr. Han’a sormak kaldı. Afganistan kararı ideolojik 4 İktidar, şöyle düşünüyor: 4 S-400, Halkbank ve 4 ABD, Afganistan’da 4 Mesela iki kadın 4 Amerikalılar için “İslam coğrafyasındaki Ermeni meselesinde bir merkezi hükümet çöker, yürürken saçları gözüktü Taliban’ın tekrar sorunların tamamı değişiklik olmayacağı çok Taliban geri gelirken orada diyelim, Taliban müdahale Afganistan’a el koyması bizim can evimize dair açık. Türkiye - Amerikan olmayacak. “Biz çıkarken edecektir… Türk askeri sıkıntı teşkil etmez. Yeter sorunlardır. Bunların ilişkilerini kurtaracak orada merkezi hükümet bu esnada oradaysa buna ki o Taliban, Pentagon’un Müslüman dünyası için hamle Afrika’da Çin’e karşı vardı” diyecek. Peki, kim göz mü yumacak? Göz üzerine düşecek uçakları olumlu sonuçlanması dengeleme hareketi olur vardı? Bu çağdışı adamlarla yummazsa muhtemelen planlayacak bir harekete tarihsel rolümüzdür.” ama Amerikalılar tedbirli. kim konuştu? Türkiye! çatışma olur… Risk var. ev sahipliği yapmasın. n Türkiye, ABD ve NATO’nun yummazsa ne olur, muhtemelen çatış- çekilmesinin ardından Kâbil ma olur. Birtakım riskler var. Yani bura- DÜŞÜK DE OLSA İHTİMAL: Havalimanı’nın güvenliğini sağlamayı da olmak aslında her gün risk yönetmek NÜKLEER SAVAŞ önerdi. Yeni bir “cephe” mi açılıyor? manasına gelir. Şunu unutmayalım: Ta- Bir kere iktidarın ideolojik kimliğiy- liban Afganistan’a el koyacak. 20 sene n Rusya Dışişleri Sözcüsü Mariya Zaharova, le tutarlı bir öneri. Türkiye’nin bugünkü öncesinden daha uygar bir gruptan bah- Türkiye’nin Afganistan’da asker bulundurmasının, mevcut iktidarı kendisini ve ülkeyi şöy- setmiyoruz. Fark şu: 20 yıldır tepesine ABD ile Taliban arasındaki anlaşmaya aykırı olaca- le okuyor: “İktidarın münhasırlığı var, ül- bomba yağıyor. 20 yıldır çokuluslu bir ğını söyledi ve şunu sordu: 20 yılda Afgan güven- kenin de müstesnalığı var. Burası müstes- gücün destek verdiği bir merkezi hükü- lik güçlerinin eğitim ve donatımına milyarlarca do- na bir ülke, çünkü Osmanlı’nın mirasını lar harcandı. Neden ülkenin ana havaalanının gü- metle mücadele içinde. Bu sırada ilişki- venliği Afgan güvenlik güçlerine bırakılamıyor? taşıyor. Uygarlık şuuru onu gerektirir ki lerini çeşitlendirdi. Bakın bugün Taliban Ruslar diyor ki: “Afganistan Merkezi Hükümeti’ni İslam coğrafyasındaki sorunların tamamı temsilcisine WhatsApp üzerinden “Türk madem yalnız bırakıyorsun, işi beceremediği- bizim can evimize dair sorunlardır. Bunla- askerinin Kâbil Havalimanı’nda kalma- nizi itiraf edin; ikincisi oraya Afganistan Merkezi rın Müslüman dünyası için olumlu sonuç- sına onay verir misin” diye sorulduğu Hükümeti’ni bırakın ki sizin artık oradan çıkmış ol- lanması bizim adımıza misyondur, tarih- zaman, o buna Doha’dan karşılık veri- duğunuzu biz bilelim. İlişkilerimizi de buna göre te- sel rolümüz budur. Bu ülke bütün bunla- yor. O nedenle Amerikalılar açısından sis edelim.” Rusların da Afganistan’ın tekrar bir ra- rı yapmak noktasında Osmanlı devlet ge- Taliban’ın tekrar Afganistan’a el koyma- dikal terörizm merkezine dönüşmesi anlamında leneği, tarihi ve kimliğinden kaynaklanan sının pek sıkıntı teşkil ettiğini söyleye- ciddi kaygıları var. Çünkü o ihtimal, Rusya’yı “yakın müstesna bir konuma sahiptir.” uzaklar”, yani Türki cumhuriyetler coğrafyasında sı- mem. Yeter ki o Taliban, bundan sonra kıştırmaya ve tedirgin etmeye başlayacaktır. Rus- İkiz Kuleleri yıkacak, Pentagon’un üze- lar da bunun tedirginliği içinde. Ama Amerikalıların 4 ‘Dünya lideri’ söylemini rine düşecek uçakları planlayacak bir da Afganistan’da battığını, Batı kaynaklı müdahale- harekete ev sahipliği yapmasın. Arakan’dan çok besler nin çöktüğünü tescil etmek ve bunun üzerinden n Münhasır tarafı? bölgesel aktörlerle ilişkilerini pekiştirmek istiyor- 4 Siyaset karman Şöyle ki bu bakış açısına göre yuka- lar. Diplomatik pragmatizm ile harmanlamış şekil- çorman bir hal alacak rıda saydıklarım, “Kemalistlerle, sekü- de Sovyetler’in çöküşünde yaşadıkları utancın tela- Ahmet lerlerle falan olacak iş değildir, çünkü fisi bir bakıma. Son tahlilde uluslararası müdahaleyi n Yapmayacağının garantisi var mı? Kasım Han oradan çıkardığınız anda merkezi hükümetin ayak- o uygarlık şuuruna yabancıdırlar.” Bi- Garantisi yok ama bu yönde bir irade- ta kalmasını güçleştiriyor ve bölgesel güçlerin bir- ri dedi ya, “90 yıllık reklam arası” di- si vardır, çünkü hâkim olduğu toprak- biriyle sert rekabetinin önünü açıyorsunuz. ye... “O 90 yıllık reklam arasında uygar- ta bildiği gibi hüküm sürmeye devam et- n Bu sert rekabetin tırmanması halinde en kötü lık şuurunu ve Osmanlı devlet geleneği- mek istiyor. Eğer bunu yapmazsa son- senaryo ne olur? ni koruyan bizdik” diye düşünüyorlar. rasında ne olacağını da biliyor. İlk defa Nükleer savaş… Bu düşük bir ihtimaldir ama ihtimaldir. VEDAT Yine bu bakış açısına göre, iktidara gel- Obama, “Ben çekileceğim” dediğinde bu- ARIK dikleri zaman müstesna ülkeyi oynama- nun iki etkisinin olacağı belliydi. sı gereken role, mukadder kaderine doğ- n Nedir o iki etki? Osmanlı anayasacılığından Cumhuriye- rası ittifak yaratma yeteneği, bölge ülke- tiğini söylemek abartı olur. ru yönlendirecek olan tek siyasi zihni- Birincisi Afgan Talibanı’nın sözünü te uzanan o muhteşem hikâyeye büyük leriyle ilişkiler ve üstlenilecek sorumlu- n Havalimanıyla sınırlı kalır mı? yettiler ve şimdi Türkiye’yi oraya taşı- hatırlayalım: “Onların saatleri var, bizim hayranlıkları vardır. luğun kapsamı belirleyecek. Eğer söz ko- Diplomatik maharetinize bağlı. yorlar. Her ne kadar bugüne kadar iz- zamanımız” dedi. Bu şu demek: “Beni ye- nusu olan sadece Kâbil Havalimanı’nın Pakistan’ın arabuluculuğunda Taliban lenen dış politikanın bu bakımdan ne- nemeyeceğini anladım.” Ki Amerika bu- 4 Türkiye’nin imkân ve ile ne kadar diplomatik olarak konu- korunması ise fevkalade maliyetlerden yi başarıp başaramadığı çok tartışma- nu Vietnam’dan bilir. Gerilla sadece kay- şabileceğinize ve bunu Afgan Merkezi söz edemeyiz. Amerikalılar ölçeğinde bir lıysa da bugün Afganistan’da rol edin- kabiliyetlerinin ötesinde betmemek durumundadır. Ayrıca “Bölge Hükümeti’yle nasıl bir dengede yürüte- operasyonsa söz konusu olan; bu zaten mek, bu bakış açısının kalpgâhından do- kendi sorunlarına sahip çıksın” diyerek n Türkiye’nin ABD ile çözemediği bileceğinize bağlı. Merkezi hükümette Türkiye’nin bugünkü imkân ve kabiliyeti- ğal olarak akıyor. Türkiye içinde bir şe- bölgenin yıllarını yediler. Ama burada birçok sorun var... de Türkiye’nin yaklaşımlarına şüpheli nin ötesindedir. Türkiye’nin gidip Taliban kilde karşılığı olan “dünya lideri” söyle- bölgesel sahiplik, bölgesel çatışma ris- Tabii... S-400, Halkbank ve Ermeni mese- olanlar var. Taliban da “Biz emirliği kur- ile çatışacak hali yok. Zaten Pakistan’ı ya- ki ve sert rekabet anlamına geliyor. Bu, mini Arakan nasıl besliyorsa bu da öyle, lesinde bir değişiklik olmayacağı çok açık. duktan sonra geri gelsinler” diye açıkla- nına almak istemesinin nedeni de önem- hatta daha ileride. Türkiye-Amerikan ilişkilerini kurtaracak nükleer silahı olan orta büyüklükte dev- ma yaptı. Emirliği kurduktan sonra var- li ölçüde budur. Kâbil bölgesinin güven- n Üstleneceği rol Ankara’nın sıkış- hamle aslında Afrika’da Çin’e karşı den- letleri içeren bir çatışma. Dolayısıyla bu lık göstermenin de bir anlamı yok zaten. liği büyük maliyetler çıkarmadan bir sü- mışlığını da ortaya koymuyor mu? ifade Amerikalılar bakımından sorumlu- geleme hareketi olur ama Amerikalıların re sürdürülebilir. Öyle görülüyor ki Afgan Türkiye’nin zayıflayan diplomatik luk transferi demek. İkinci unsur, Pakis- bu konuda çok tedbirli oldukları görülü- 4 Çağdışı adamlarla kim ordusu Taliban karşısında hızla dağılacak, ağırlığını askeri ağırlıkla dengeleme tan gibi Taliban’a lojistik destek veren yor. Afganistan gibi kimi dış politika gün- ama şunu unutmamak lazım: O ordunun konuştu? Türkiye! hamlesi hiç mi etkili değil? bir ülkenin ve diğerlerinin, İran da dahil, demleri daha kolay. Türkiye bence normal dağılması, ordunun unsurlarının dağıla- Türkiye, Amerika’yla pozitif günde- şu mesajı almasına neden oluyorsunuz: koşullarda da Afganistan meselesine evet n Amerika’yı rahatlatan tarafı? cağı anlamına gelmez. Yeni savaş beyleri mi canlı tutmayı istiyor. Ve herhalde bu, Kardeşim sen gittiğin andan itibaren bu- derdi ama bugün bu fırsatın manası daha Enkaz kaldırılırken orada olmayacak. çıkar, bunların bir kısmı da Taliban kar- Amerikalıların da aklına yatan bir fi- radaki merkezi hükümet yaşayamaya- büyük ve maliyet transferi noktasında da- Sonra da diyecek ki “Biz çıkarken ora- şıtı olacaktır. Olan zavallı Afgan halkına kir. Çünkü Afganistan’da ciddi bir mali- cağına göre bundan sonra her savaş be- ha az pazarlık payı var. da merkezi hükümet vardı...” Peki, kim oluyor. Konu başlığına göre yüzde 70-80’i yet üstleniyorlar ve Amerikan dış politi- yiyle, her Taliban lorduyla, elinde silah n Anladığım kadarıyla şunu söylü- vardı? Türkiye! Bu çağdışı adamlarla kası maliyet transferi üzerine kurulu bir Taliban sonrası dönem kazanımlarından olan her liderle konuşmak dışında bir yorsunuz: İktidarın İhvan bakışı za- kim konuştu? Türkiye. Burada yönetme dış politikadır. Maliyeti ya paylaşacak- vazgeçmek istemiyor. Yani Afganistan’da şansımız yok, çünkü sen gittikten son- ten Afganistan’da olmayı gerektiriyor. ve yönetememe sorununu da Türkiye’ye sın ya da devredeceksin. Devredecek bir Taliban’ın geri dönmesini istemeyen güç- ra ben bu ülkede etkin kalmak istiyor- Üstelik tarihsel arka plan bunu sekü- transfer ediyor aslında. Taliban bura- muhatap lazım. Türkiye’nin Afganistan lü bir kamuoyu var. Kim ister topuk sesi- sam yerel aktörlerle çoklu ilişkiler geliş- ler kesime anlatmayı da kolaylaştı- ya el koymak istediğinde bunun günlük nin yaptırımının olduğu, kız çocuklarının ile tarihsel bağları da bunu anlatılabilir, rıyor ve “Dünya lideri Afganistan’da hayata yansıyan karşılıkları olacak. tirmek zorundayım. Zaten o çoklu ilişki- okula gidemediği bir ülkede yaşamak... Bu hatta meşru kılıyor. Çünkü Afganistan’a fark yaratıyor” dedirtecek tarafı var. n Örnek versek... lerin 30 yıldan beri suyu çıkmış vaziyet- sene 11 Eylül’de müttefik güçler ABD ile “Asya’nın kilit taşıdır” diyen de oraya Ancak İdlib’den sonra ikinci cehenne- Mesela iki kadın yürürken saçları gö- te. Bu yüzden bölgesel çatışma körükle- birlikte çekilirse ve havalimanının ötesin- Fahrettin Türkkan’ı yollayan da Musta- me yol açacağı kaygısı da ciddi... züktü diyelim, Taliban müdahale ede- niyor. Unutmamak gerekir ki Pakistan fa Kemal’dir. Afganistan da Türkiye’nin Defter üzerinde güzel duran her şey uy- de Türkiye’nin bir sorumluluğu olmaya- cektir... Türk askeri bu esnada oraday- açısından Afganistan, Hindistan ile re- bağımsızlığını daha 1921’de tanıyan ilk gulamada iyi değildir. Demin konuştukla- caksa Afganistan’ın kaderi makus bir ye- sa ve söz konusu kadınlara fiziken za- kabetindeki en önemli stratejik derinlik- ülkedir. Mahmud Tarzi’nin geleneğin- rımız defter... Uygulamanın neye benzeye- re doğru gider ama Türkiye’nin salt hava- rar verilmeye kalkılırsa, göz mü yuma- tir. Orayı Hindistan’a bırakmaz. Siyaset den gelen Afgan modernleşmecilerinin, ceğini diplomatik maharet; yani uluslara- limanı üzerinden büyük bedeller riske et- cak? Göz yummak mümkün mü? Göz karman çorman bir hal alacak. AILEM BIR IDEALIN PARÇASI n Afgan kraliyet ailesinden geliyorsunuz. Af- hip olduğu görece güçle, diğeriyse negatif güç- mud Tarzi, sadece oğullarını değil kızlarını da bir bi- gan modernleşmesinin fikri lideri Mahmud Tar- le ya da karşısındakilerin iradelerini dayatma çaba- çimde tahsil sahibi yapmıştır. Çağının ötesinde zi büyük dedeniz. Kral Amanullah Han’ın eşi Kra- sını reddiyesi üzerinden görece bağımsız kaldıkla- bir adamdan bahsediyorum. Ben illa bir şeyin so- liçe Süreyya ise büyük halanız ve kraliyet ailesi- rı için bu iki ülkenin aydınları fikren daha ufku ge- rumluluğunu taşıyorsam sınırları aşan bu mirasınki- nin sürgüne gönderilmesi sırasında diplomatik niş kalmışlardır. Burada Afganistan özelinde, biraz ni taşıyorum. Bu kimlikle bağlı olduğum için de şu- alanda arabuluculuk üstlenen Kasım Han öz de- da Afganistan’daki entelektüel hayatın İngiliz Hin- nu Türkiye’ye, vatanıma hatırlatmayı bir görev bili- deniz… Amanullah Han yönetimi devrilmese bu- distanı’ndaki entelektüel hayatla birleşmesinin et- yorum: Bu Batılıların, din farkı üzerinden bir uygarlık gün bambaşka bir dünyanız olabilirdi… Kökle- kisi vardır. Cemaleddin Afgani bunlardan biri, Mah- okumasıyla şüphe ettiğimiz ama baskısından, sö- rinizin olduğu ülke bugün maalesef Taliban ile mut Tarzi bir başkasıdır. Ama bunların hiçbiri Musta- mürüsünden bir türlü kurtulamadığımız bu “öteki” gündemde.. fa Kemal kadar başarılı olamamıştır. Türk aydınlan- âlemin derdi, siyasetinin hiçbir zaman Taliban’la, bir Ailem, Türkiye’de Mustafa Kemal Atatürk’ün Tür- ması destansı bir aydınlanmadır. Ve işte Mahmud basitleştirme yaparsak gericilikle olmamıştır ki… kiye adına başardığı ve Türkiye’yi İslam coğrafyası- Tarzi, babası Afganistan’dan sürülüp Osmanlı top- n Kiminledir peki? nın kalanına nazaran başka bir lige taşıdığı eskile- rağına geldikten, Şam vilayetine yerleştikten son- Nerede modernleşmeci, sekülerizme yakla- rin tabiriyle mefkûrenin, idealin parçası… O ülkü, 19. ra Osmanlı entelektüel hayatının da bir parçası ol- şan, kendi uygarlığını, aidiyetini doğru okuyan, ye- yüzyılın sonunda ve 20. yüzyılın başında İslam coğ- muştur. Öyle bir noktaya varmıştır ki daha Kurtuluş rel olanın karşılığının evrenselde bulunmadığı hiçbir rafyasında mürekkep yalamış münevverlerin bir Savaşı’ndan önce Çanakkale Savaşı sırasında Ha- durumda, etnografik olanın ötesinde, bir ehemmi- kısmının ciddi şekilde peşine düştüğü ama bir ta- berlerin Işığı adıyla oranın ilk gazetesini çıkarmıştır yetinin bulunmadığını bilen insan varsa onlarla der- rafında Cemaleddin Afgani bir tarafında Mahmud Mahmud Tarzi. Ve benim ailemin buraya geliş öy- di olmuştur. Onun için İngilizler, Kraliçe Süreyya’nın Tarzi, bir tarafında Mustafa Kemal Atatürk gibi fik- küsünün kahramanı da Mustafa Kemal’dir. Özellikle Mustafa Kemal yüzü açık biçimde Avrupa başkentlerinde çekilmiş ri ve siyasi devlerin paylaştığı bir ülkü… Bu insanla- onun, diğerlerinin hayallerini gerçekleştirerek taç- Atatürk, fotoğraflarını Afgan dağlarına saçmış ve “din elden rın derdi: “Biz niye son 400 senedir Batı’dan sopa landırdığı Türkiye Cumhuriyeti’nin zihni, fikri ve fiili Afganistan gidiyor” diye propaganda yapmış ve Amanullah’ı üstüne sopa yiyoruz.” İlginçtir bunu en dürüst şe- çekim gücüdür. Kralı Amanullah tahtından etmişlerdir. Bir tesadüf müdür Müs- kilde tartışabilen iki ülke var: Biri Afganistan, diğe- Han’ın eşi Kraliçe n Nasıl? lüman Kardeşler’in kurucusu Hasan El Benna’nın ri Türkiye, çünkü ikisi de sömürge olmamış. Oryan- Süreyya ile Mustafa Kemal, Mahmud Tarzi ve Amanullah Amerika görmüş olması… Bir tesadüf müdür Usa- talist şair Kipling’in sözleri vardır: Ey İngiltere, evlat- İstanbul’da... Han’ın İslam âleminin modernleşmesi üzerine pay- me bin Ladin’in Suudi Arabistan’da oldukça iyi hal- ların senin üzerinde güneş batmasın diye birçok Kraliçe Süreyya, laştıkları ideolojik bir kök var. Ayrıca bu âlemin ken- li bir ailenin çocuğu olması… Bir tesadüf müdür yerde can verdi, en çok da Afganistan’da mealin- Prof. Dr. Ahmet di kültür şuurunu koruyarak Batı’yla rekabet ede- Hamas’ın İsrail tarafından beslenmiş olması ve Filis- de… Afganistan’ın imparatorlukların mezarlığı olma- Han’ın da büyük bilir hale gelmesinin yolunun laik bir düzenden, ay- tin Kurtuluş Hareketi’nin çatlamasına neden olmak sı buralardan geliyor zaten. Osmanlı bir imparator- halası.. dınlanmacı reformlardan ve eğitimden, özellikle için kullanılması… Bence bunlar üzerinde durmak, luk, Afganistan imparatorlukların mezarlığı… Biri sa- de kadınların eğitiminden geçtiğini düşünür. Mah- benim duygularımdan daha önemlidir.