Katalog

26 ARALIK 2021 PAZAR 8 ÖZEL DOSYA 9 15 ülke, Gorbaçov’un istifasının ardından 26 aralık 1991’de sovyetler birliği’nden ayrıldı POLİTİKADA SORUNLAR ERGUN BALCI Sovyetler’in sonu Gorbaçov’un Türkiye için fırsattı apımına 1 Aralık 1926’da başlanan ve Sovyetler dağıldı, dünya değişti Serüveni üç yılda tamamlanan İstanbul Taksim YMeydanı’ndaki Cumhuriyet Anıtı’nın Mihail Gorbaçov, komünizmde reform yap- bir yüzü Kurtuluş Savaşı’nı, öbür yüzü ise mak amacıyla işe başladı. En büyük daya- Cumhuriyeti simgeler. İstanbul’da resmi tö- nağı ise Lenin’di. Parti, Lenin’in ilkelerinden renlerde, çelenk konan bu anıtın, Kurtuluş ovyet Sosyalist Cumhuriyetler Gorbaçov’un uygulamaya koyduğu ayrıldığı için kitlelerden kopmuş, kendi çıkar- Savaşı’nın önderleriyle Sovyetler’in iki seç- larını ön planda tutan kemikleşmiş, bürokra- Birliği (SSCB), 30 yıl önce bu- glasnost (açıklık) ve perestroyka (ye- kin şahsiyeti General Frunze ile Mareşal tik bir aygıta dönüşmüştü. Tüm kötülüklerin Sgün resmen varlığına son ver- niden yapılanma) süreçleri sonra- Voroşilov’un yer alması, örneği ender gö- sorumlusu Stalin idi. Komünist Parti ve ülke rünen bir olaydır. Aslında bir ülkenin kendi di. Sovyetler Birliği’nin dağılmasıy- sı ülkede yaşanan iç çalkantılar ve için kurtuluş, Stalinizmden ayrılıp tekrar Le- bağımsızlık anıtında başka bir ulusun kah- la birlikte “Soğuk Sa- 1991 Ağustosu’ndaki başarısız darbe ninizme dönmekte idi. ramanlarının da yer alması gibi pek kolay vaş” sona erdi. Ekono- girişiminin ardından o dönem Rusya Gorbaçov, iktidarının ilk yıllarında öne sür- rastlanmayan bu olayın arkasında iki toplu- mik dengeler değiş- Sovyet Federatif Cumhuriyeti Başka- düğü bu görüşe gerçekten inanıyor muydu? mun emperyalizme karşı verdikleri varoluş ti, dünya siyaseti yeni- nı Boris Yeltsin, fiilen iktidarı ele al- Bilemeyiz. Ama komünizmde reform savaşındaki yoğun dayanışmaları yatar. den şekillendi. Sovyet- dı. 8 Aralık 1991’de Rusya, Ukrayna yapmanın mümkün olduğuna herhalde iç- Mustafa Kemal ve Lenin işbirliği Bol- hüseyin ler Birliği’nin çözülüşü- ve Belarus federatif cumhuriyetleri- tenlikle inanıyordu. şevikler Ankara Hükümeti’ne, silah ve altın hayatsever nün hem kendi coğraf- nin liderleri Sovyetler Birliği’ne son Solda bazı yazarların biraz aceleci bi- rubleyle para yardımı yaparken Ankara Hü- çimde öne sürdükleri gibi, bir “dönek”, kümeti de Kafkaslar’da emperyalizme karşı yasına hem de dünyaya vererek yerine Bağımsız Devletler Sovyetler’de kapitalizmi kurmayı hedefle- Bolşeviklerin yanında yer tutmuştu. etkileri hâlâ tartışılıyor. Bu konuda Topluluğu’nun (BDT) kurulmasına yen “hain” değildi. Nasıl olabilirdi ki? Onu Moskova’nın Ankara Büyükelçisi S.İ. Ara- çeşitli görüşler ol- ilişkin anlaşmayı imzalarken Gorba- göreve, Komünist Partisi getirmişti. Par- lov, anılarında Lenin’in Mustafa Kemal ve sa da herkesin çov, 25 Aralık gecesi televizyondan ti de işlerin artık böyle yürüyemeyeceğini, Türkiye’nin savaşı hakkındaki samimi duy- üzerinde uz- halka seslenerek istifa ettiğini du- gularını anlatır. İki ülke önderlerinin göster- reform yapma zorunluluğunu kavramıştı. laştığı nok- Savaş’ın sona erdiği ta- Soğuk Savaş’ın fiilen sona erdiğinin yurdu. Sovyetler Birliği Yüksek Sov- diği yolda yürüyerek her alanda yakın kom- Ancak zaman geçtikçe Gorbaçov, sis- ta Sovyetler rih üzerinde çeşit- göstergesiydi. Sovyetler Birliği’nin yeti içindeki Cumhuriyet Konseyi 26 şuluk ve dostça ilişkilerini dostluk ve saldır- temde reform yapılamayacağını görme- Birliği son- li görüşler bulu- varlığını resmen sonlanması ise yak- Aralık 1991’de Sovyetler Birliği’nin mazlık antlaşmalarıyla taçlandırdılar. ye başladı. Çünkü reformun önünde- PRof. D R. Bo RATAv: Ne var ki 1940’lı yıllarda, Türkiye’nin esir rası dünya- nuyor. Kimileri- laşık iki yıl daha alacaktı. varlığını resmen sona erdiren bildir- ki en büyük engel bürokrasiydi. Bu bü- düşen Türk kökenli Sovyet askerlerinin da artık hiç- ne göre Berlin 1985’te Sovyetler Birli- geyi kabul etti. rokrasi, işlerin sarpa sardığı bir sırada re- eğitilerek, Stalin rejimine karşı cepheye form yapıp kendilerini kurtarması için bir şeyin es- Duvarı’nın yı- ği Komünist Partisi Genel Sovyetler Birliği’nin dağılmasının sürülmeleri operasyonunda yer alması ve Gorbaçov’u iktidara getirmişti. Gorba- kisi gibi ol- kılmaya baş- Sekreterliği’ne Türkiye ve dünya siyasetine etkisini d ünya için dört Alman gemisinin, Montreux Boğaz- çov da bürokrasinin bir üyesi olduğun- madığı. landığı 9 Ka- gelen Mi- döneme tanıklık etmiş uzman isim- lar Sözleşmesi hükümlerine aykırı olarak dan bu tabakanın kurtulması kendi çıka- Soğuk sım 1989, hail ler Cumhuriyet’e değerlendirdi. boğazlardan geçip Karadeniz’e çıkma- rına da uygundu. Ne var ki bürokrasi var- larına göz yumması, Sovyetler’in Şükrü lığını devam ettirdiği sürece reformların büyük kayıp Saracoğlu’nun tam bir skandala dönüşen gerçekleştirilmesine olanak yoktu. Böy- Rusya gezisi sırasında Stalin yönetiminin lece Gorbaçov, büyük bir açmazın içi- rof. Dr. Korkut Boratav, Sovyetler Kars, Ardahan ve Batum konusunda ileri ne düştü. Sistemi kurtarmak için geldiği PBirliği’nin çöküşünün bütün dünya bakı- sürdüğü (Aynı talepler, ikinci savaş er- görevde, aksaklıkların temel kaynağının mından “iki boyutlu büyük bir kayıp” oldu- tesinde Selim Sarper’e tekrarlanmıştır.) sistem olduğunu gördü. İktidarını, siste- ğunu belirtti. “Sovyetler Birliği’nin temsil et- talepler yüzünden iki ülke arasında derin me borçluydu; o sistemin basamaklarını tiği düzen, kapitalizmin alternatif bir siste- bir güvensizlik ortamı oluşmuş; Türkiye o adım adım çıkarak Kremlin’deki koltuğa andan itibaren, geleceğini Batı blokunda ve mi olarak insanlığın belleğinde yer etmiş- oturmuştu. Ama kendini iktidar koltuğu- NATO şemsiyesi altında güvenceye alma- ti” diyen Boratav, “Sermayenin tahakküm et- na oturtan rejim, şimdi önündeki en bü- ya çalışırken, Amerikan ve Sovyet blokları mediği, farklı bir dünyanın olabileceği, eme- yük engeldi. arasındaki Soğuk Savaş’ın, Sovyetler’e ğin başkalarına artık yaratmadan çalışabile- Bu denli büyük bir çelişkiye karşı altı yıl karşı en önemli kalelerinden biri haline ge- ceği bir düzenin mümkün olduğu, Sovyetler mücadele edebilmek bile güçlü bir irade- lerek, Sultan Galiyev’in Bakû kongresinde Birliği’nin varlığıyla ve sosyalist sistemin bü- nin, inatçı bir kişiliğin göstergesidir. Lenin’e yönelttiği eleştirileri haklı çıkarmış- tünü içinde yer alan HHH tır. Türkiye’de, laiklikle yıldızı barışmayan r usya’nın a nkara büyükelçisi a leksey yerhov: diğer örneklerle bir- Ve Gorbaçov, bu çetin savaşı tam al- aydınlanmacı Cumhuriyet karşıtı siyasal DÖNEMİN DIŞİŞLERİ BAKANI HİKMET ÇETİN: likte kanıtlanmıştı” tı yıldır “merkezden” yürütmeye çabala- İslamcıların toprak ağaları ve komprador emekli tuğ General er: ifadelerini kullandı. dı. Merkezde kalması, kararsızlığından, burjuvazisinin DP çatısı altında gerçekleştir- güçsüzlüğünden ya da taktik hesapla- Sovyetler Birliği’nin diği koalisyon başlamadan önce daha CHP Çöküş, jeopolitik bir felaket rından kaynaklanmıyordu. Çağdaşlaştır- çöküşünün, kendi iç iktidarının son yıllarında, ABD önderliğinde mak için yola çıktığı komünizmle, onun d ünya hazırlıksız yakalandı çelişkilerinden kay- “komünizmle mücadele” kisvesi altında sağ ABD, tek alternatifi olarak görünen kapitalizm naklandığını vurgu- Cumhuriyet devriminin temellerini sarsma umhuriyet’e mülakat veren ve “Ga- leşerek entegrasyonu geliş- askeri blokun var ol- arasında bir üçüncü yol bulma umuduy- yönünde, sonu AKP’nin siyasal İslamcı ikti- layan Boratav, bun- ovyetler Birliği’nin dağıldığı dönem- sonra ise Sovyetler Birliği madığını her fırsatta vur- Czetenizin ve sizin bu tarihleri ha- tirdiğini görüyoruz. Bugünkü ma sebebi birçok açı- du, onun “merkeze” sıkı sıkıya sarılması- darına varacak olan yolda mesafe almış; bu ların çözülememe- Sde Dışişleri Bakanı olan ve bu gö- dahil Doğu Avrupa ülkele- guladık. Rusya’ya, bu ülke- tırlamanız beni duygulandırdı” diyen mottomuz kardeşlik, işbirliği dan kaybolmuş an- na yol açan. Kendisini, muhafazakârlarla, şekilde aşiretler, şeyhler ve tarikatlar ülkesi sinin çok büyük ka- yokluğu revini 1994’e kadar sürdüren Hikmet riyle bir toplantı vardı. Öğ- lerin bağımsız bir şekilde Rusya’nın Ankara Büyükelçisi Alek- ve ortak çıkarlardır” ifadeleri- cak NATO’yu koru- radikal reformcular arasında bir den- haline gelen Türkiye Cumhuriyeti, Soğuk yıp olduğuna işaret Çetin, Sovyetler Birliği’nin şaşırtıcı bir leden sonraki toplantı baş- dünyadaki yerini almasına sey Yerhov, “SSCB gerçekten hatır- ni kullandı. mak ve Rusya sınır- ge unsuru olarak görüyordu. Bir yandan Savaş döneminin en ağır fatura ödeyen ül- etti. Boratav, “Bun- hızda dağıldığını ve bunun, o dönem lamak üzereyken Sovyetler birlikte katkı yapmamız ge- lanmaya değer çünkü dünya tarihine larına mümkün oldu- muhafazakârlara hücum ediyor, ama öte kelerinden biri olmuştur. ların çözülememe- Türkiye’de beklenmeyen bir gelişme ol- Birliği Büyükelçisi, bir tele- rektiği mesajını verdik. Biz- gerçekten şanlı sayfalar yazdırmıştır. ‘Ders almalıyız’ ğu kadar yakınlaş- yandan iktisatçı Şatalin’in 500 günde pi- ABD’nin önderliğinde oluşturulan ortam- si, o dönem Sovyet- duğunu belirterek “Hem Türkiye’nin fon görüşmesi yapmak için den sonraki koalisyon hü- kullandı Boratav yasa ekonomisine geçiş programını ge- Bunların arasında, Türkiye’de de oldu- mak için büyük çaba- da, iş dünyası, üniversite, siyasal, güçler ve Türkiye-Rusya ilişkilerini de ler Birliği yönetimin- ri çeviriyordu. hem dünyanın bu konuda hazırlık- dışarı çıktı. 10 dakika son- kümetlerinde bu konuda ğu gibi, yabancı istilacılara karşı ka- lar sarf edilmiştir. Bi- askerlerin işbirliği altındaki cephe, Cumhuri- değerlendiren ve “Rus halkın- de bulunanların gaf- mekli Tuğgeneral Ali Er, Sovyet- Ne var ki Gorbaçov’un başlattığı akım, onu sız yakalandığını düşünüyorum” de- ra içeri geldiğinde söz aldı, yanlış anlamalara yol aça- yet devrimine ilk önce eğitim alanında saldı- zanılan bir zafer, yeni bir dünya sava- zi direkt olarak aldatı- da ve Türk halkında hoşuma let, hatta bazı yorumlara göre ihanet sınırına Eler Birliği’nin dağılmasından sonra iktidara getiren bürokrasinin de kendisinin rarak işe başlamıştır. Bu arada 1960’lı yıllar- di. Birliğin dağılacağı belli olduğunda ‘Moskova’dan talimat al- cak adımlar da atıldı. Örne- şı tehdidi altında hızlandırılmış sana- yorlardı, çeşitli muğ- giden şey, geçmişimizi unut- savrulmasının sonucu. İhanetten kastım, yö- NATO’nun temel görevinin yanına, “ba- de başlangıçta akıllarına bile getirmedikleri la birlikte Soğuk Savaş’ın en şiddetli bölümü Türkiye’nin tüm Sovyet cumhuriyetle- dım, artık Sovyetler Birliği ğin, Türk dünyasından so- yileşme, 2. Dünya Savaşı’ndaki zafer lak beyanlarla oyalı- mayarak bundan ders alma- netim kadrosunun bir bölümünün emperya- rışı koruma ve barışı kurma” gibi görev- biçimde, bir fırtınaya dönüştü. Sovyet lideri geride kalıp görece bir yumuşamanın başla- rini resmen tanıma kararı aldığını kay- yok, ben şu an sadece Rus- rumlu devlet bakanlığı ku- ve başta uzaydaki atılım olmak üzere yorlardı ama sonuç- ya çalışmamız” diyen Yerhov, list sistemin, ABD ve Batı Avrupa sisteminin ler de eklendiğine işaret etti. Bu durumu, başlattığı akımın gerisinde kalmıştı. Altı yıl- ması, Türkiye ve Sovyetler arasındaki koyu deden Çetin, “Türkiye, Sovyetler Birli- ya Federasyonu’nu tem- ruldu. Bu, o ülkelerde bir 20. yüzyılda teknolojinin geliştirilme- ta NATO’nun genişle- “Rus-Türk ilişkileri açısından Yerhov ideolojik, hatta doğrudan doğruya bireysel dır komünizmle, piyasa arasında orta yolu güvensizlik ortamını da biraz gevşetmiştir. “Sovyetler’in ardından NATO’nun genişle- Çetin ği resmen dağılmadan bütün cumhu- sil ediyorum’ dedi. Salon- hassasiyet yarattı, bunu sindeki sıçramanın da yer aldığı savaş mesi hakkındakiler de bence bu derslerin en önem- Sovyetler’in dağılması böyle bir ortamda bağlantılarıyla teslim alınmasıdır” dedi. bulma umudu ile sarıldığı “merkezde” artık me projelerinin altyapısının kurulması” ola- riyetleri tanıyan dünyadaki tek ülke. da büyük bir sessizlik ol- bizzat o ülkelerin cumhur- sonrasındaki yeniden yapılanma var. dahil olmak üzere çe- lilerinden biri, mevcut anlaş- olmuştu ve iki kutupludan çok kutupluya Sovyetler’in, sadece varlığıyla dünya sis- tutunamazdı. Ekonomi, büyük bir çöküntü rak nitelendiren Er, “NATO, yeni strateji- Sovyetler Birliği’nin dağılacağı anlaşı- du, koca Sovyetler Birliği’nin dağıldığını başkanlarından duydum. Türkiye res- Bu nedenle, SSCB’de doğanların gurur şitli konularda verilen güvenceler ka- mazlıklara rağmen, ki bunlar normal, geçen bir dünya Çin faktörünün de eklen- yaşıyor, kitleler en basit ihtiyaç maddeleri- temi içindeki dengelerin, yani sistemin mer- siyle kendisini fiili olarak tek kutuplu dün- lınca bu konuda Dışişleri Bakanlığı’nda orada bir telefonla öğrenmiş olduk.” men öyle bir politika izlememiş de olsa duyacakları şeyler var” dedi. ba şekilde ihlal edildi. Şimdi de buna mümkün ve gerekli olan alanlarda diği yeni ana çizgisi, komünizmle mücadele ni bile bulamıyorlardı. kezinde yer alan büyük kapitalist devletlerle yanın koruyucu- çok kapsamlı değerlendirmeler yap- o ülkelerde Türkiye’nin kendileri üzerin- ilave olarak, resmi olarak ittifak yapı- işe odaklı, pragmatik ve aynı zaman- olmayan denklem ile birlikte, ticari ilişkileri- Bu durumda Gorbaçov, merkezden ay- çevrede yer alan göreli olarak bağımlı ülke- su olarak tanımla- tık. O zamanki Moskova Büyükelçimiz Hassas denge deki etkisini arttırmak istediği yönünde ‘Mottomuz kardeşlik’ sına dahil edilmemiş olan bazı ülkele- da dostça ve iki taraf için faydalı bir nin de arttığı Sovyetler ile yeni ve çok yönlü rılarak radikal reformculara yaklaştı. Başka ler arasındaki ilişkilerin emperyalizmin lehi- dı” dedi. Volkan Vural’ı da çağırmıştık. Geç sa- bir yanlış izlenim vardı” diye konuştu. rin doğrudan Rusya’ya bitişik toprak- Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ar- Rusya Devlet Başkanı Vladimir şekilde ilişkilerimizi geliştirmemizdir. ilişkileri pekiştirecek bir politikayı geliştirme bir deyişle piyasaya, kapitalizme yöneldi. ne ölçüsüz bir şekilde bozulmasını frenleyen Soğuk Sa- atlere kadar yaptığımız değerlendirme dından Türkiye’nin hızlı bir şekilde Or- larının provokatif şekilde ‘sömürül- fırsatı da doğurmuştur. Putin’in, Sovyetler Birliği’nin dağılma- Gelecekte de bu yaklaşımı esas alaca- Londra zirvesi ve Komünist Partisi Merkez bir etken olduğunu belirten Boratav, “Yani vaş döneminde sonucu Ermenistan dahil bütün Sov- ‘Genişlemede acele edildi’ mesi’ politikası uygulanmaya başlan- Türkiye ile Sovyetler’in karşılıklı kazan ta Asya Türk Cumhuriyetleri’yle iliş- sını “büyük bir jeopolitik felaket” ola- ğız” diye konuştu. Komitesi’nin geçen hafta yapılan toplantısı, emperyalizmin dünya çapında hegemonyası- NATO’nun, Sov- yet cumhuriyetlerini tanıma kararı al- kazan durumunu da doğurabilecek bu ki kurduğunu kaydeden Çetin, “O za- Sovyetler Birliği ve Varşova Paktı’nın dı. Fakat bunlar bizim için gerçekten rak nitelendirdiğine atıf yapan Yerhov, bu tarihsel yönelişin simgeleridir. nın hem neoliberal politikaların küreselleşme yet Ordusu’nun fırsat ne yazıktır ki Ankara’nın bölge için dık. Böylece Türkiye olarak Sovyetler ‘kırmızı çizgiler.’ ” man derhal Türk cumhuriyetlerine bü- dağılmasından sonra NATO’nun işle- eski Sovyet cumhuriyetleri arasında- ‘Manyakça takılmışlar’ IMF’ye üyelik için başvuran, sınıf savaşını boyutuyla hem de doğrudan doğruya aske- olası işgaline kar- istikrar unsuru oluşturabilecek çok yönlü bir Birliği’nin dağılan cumhuriyetlerini 16 yükelçi atadık, o cumhuriyetleri ziya- vinin de tartışıldığını anımsatan Çe- reddeden, Komünist Parti’nin artık işçilerin ki ekonomik bağların tam anlamıyla Yerhov, Batı ile Rusya arasında ya- ri devlet gücünün ağırlığıyla rol oynamasının şı üye ülkeleri sa- politika yerine yine Amerikan güdümünde, Aralık 1991’de resmen tanıdık” dedi. ‘Garantilere ihtiyaç var’ değil tüm çalışanların partisi olmasını kabul ret ettik, her gittiğimiz yerde büyükelçi- tin, “NATO, yeni konseptlerle kendisi- “kesildiğini” belirterek “Bu da hüzün- şanan Ukrayna odaklı gerilimi ve önündeki en önemli engel, bir anlamda den- vunma senaryo- uydu politikasında direnmesi yüzünden bir eden, devlet işletmelerini özelleştirmeyi he- mizi takdim ettik. Oralar bizim için çok ni yeniledi; terör, bir tehdit unsuru ola- le hatırlanan 90’lı yıllarda halklarımı- Rusya Devlet Başkanı Putin’in, “yeni Soğuk Savaş” söylemlerini de geleyici işlev ortadan kalktı” diye konuştu. kez daha kaçmıştır. Öyle görünüyor ki Tür- ları üzerine kuru- defleyen, piyasa ekonomisinin zorunluluğu- Brüksel’e gelen telefon yeni bir coğrafyaydı. Çok yoğun temas- rak tanımlandı. NATO, aynı zamanda zın yoksulluğuna neden oldu” diye ko- NATO’ya, Rusya’ya sağlam ve uzun değerlendirdi. Günümüzde artık “So- kiye, ABD emperyalizminin yörüngesinden lu tehdit bazlı as- nu vurgulayan bir rejime artık “reformcu ko- Çetin, Sovyetler Birliği’nin resmen lar kurduk, neredeyse her ay o bölgele- açık kapı politikası da izledi. Bu süreç- nuştu. Sovyetler Birliği’nin barışçıl bir süreli güvenlik garantilerinin verilme- ğuk Savaş”ın değil, “sıcak savaş”ın çıkamadığı sürece bölgede kimse ile kazan ‘Dünya için trajedi’ keri planlaması- münist”, “liberal komünist” hatta “sosyalist” dağılmasına ilişkin NATO Dışişleri Ba- ri ziyaret ettik. O cumhuriyetlerin dün- te NATO’nun yanlış politikası, Rusya’yı şekilde dağıldığını, bu nedenle post- sine dair kapsamlı görüşmelere baş- konuşulduğuna işaret eden Yerhov, kazan ilişkileri kuramayacaktır. nın bulunduğunu Boratav, “Elbette Sovyetler Birliği, kapita- gibi adları takma olanağı yoktur. kanları Toplantısı’ndaki tanıklığını şöy- yayla bütünleşmesine önemli katkıları- çevreleyecek ülkelerin üye yapılma- Sovyet coğrafyasını “büyük miktarda lama çağrısı yaptığını anımsatan Yer- “Ukrayna ve onun NATO’ya üyeli- Montreux bildirisi yüzünden yargılan- belirten Er, “Yeni lizmin tek düzen olmadığını kanıtladı. Sov- Sovyet sosyalizmi, bundan böyle herhalde Er le anlattı: mız oldu” dedi. Bu ilişkilerin hassas bir sı oldu. Bana göre Doğu Avrupa ülke- kan dökülmesinden uzak tutmayı ve hov, “Rus tarafı, Washington’un tem- ği, Minsk anlaşmaları gibi konular- malarına başlanacak olan emekli ami- dönemde strate- yetler Birliği, kendisi ve o yörüngeyi izleyen François Mitterrand’ın Fransası’ndaki uygu- “20 Aralık 1991’de, NATO Dışişle- dengede yürütülmesi gerektiğini be- lerinin üye yapılmasında acele edildi. yeni temelde ilişkiler kurmayı başaran silcilerine Rusya’nın güvenliğinin sağ- da son derece gerilimli bir durum rallerin davasını bu açıdan ele almak ise lamadan ya da sanayinin yaklaşık yüzde 90’ı jik güvenlik, teh- ülkelerle beraber sosyalizmi alternatif bir ri Bakanları Toplantısı’na katılmak üze- lirten Çetin, “O dönem, Orta Asya ile Rusya’yla bir uzlaşma sağlanarak bu eski Sovyet cumhuriyetlerinin liderle- lanmasına ve NATO’nun doğuya ilerle- olayın iç yüzünü anlamayı kolaylaştırıcı bir oluşturmakta” dedi. Mevcut duru- özel teşebbüste bulunduğu İsveç sosyaliz- dit bazlı planlamadan risk bazlı planlamaya sistem olarak kanıtladı. Dünya dengelerin- re Brüksel’e gittim. Sabah oturumun- Türkiye’nin kurduğu ilişkinin arka pla- mesele çözülebilirdi ama olmadı” ifa- etken olur. rine haklarını teslim etmek gerektiği- memesine yönelik hukuki garantilerin mun, “Batı’daki etkili siyasi kuvvet- minden fazla farklı olmayacaktır. geçti. Stratejik güvenlik konsepti, NATO’ya de bağımlı, yoksul, mazlum halkların güve- da NATO üyeleri toplantı yaptı, öğleden nında Pantürkizm ve Panislamizm ol- delerini kullandı. ni” vurgulayan Yerhov, “Eski Sovyet geliştirilmesi ile ilgili somut tekliflerde lerin NATO’nun zapt edilmez şekilde 25 Temmuz tarihli International Herald kendi harekât bölgeleri dışında da sorum- nebileceği bir alternatif güç olması nedeniy- cumhuriyetlerinin, geleceğe güvenle bulunmuştur. Türkiye de dahil olmak genişlemesi fikrine manyakça takılıp Tribune gazetesinde çok ilginç bir haber luluk tanımladı. Eskiden NATO’nun görevi, le çok önemli bir işlevi olmuştur. Bu katkı- bakan Avrasya Ekonomik Birliği (AEB), üzere partnerlerimizin bu inisiyatiflere kalmış olmasından kaynaklandığını” vardı. Moskova, ülkenin en büyük sanayi kendi toprakları üzerindeki olası Sovyet iş- nın yok olması dünya için büyük bir trajedi” EMEKLİ BÜYÜKELÇİ HALİL AKINcI: Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü ciddiyet içinde yaklaşacağını ümit edi- söyleyen Yerhov, şunları kaydetti: kuruluşlarından biri olan, 120 bin işçi ça- galine karşı savunmaydı. Ancak 1991 Ro- ifadelerini kullandı. Prof. d r. mustafa türkeş: (KGAÖ) gibi önemli yapılar altında bir- yoruz” dedi. “SSCB’nin dağılmasından sonra bu lıştıran ve yılda 700 bin otomobil üreten ma Zirvesi’nden sonra NATO’nun görev ala- Volga otomotiv işletmesinin yüzde 30’unu nı dışındaki alanlarda da harekât yapma yabancı yatırımcılara satmayı tasarlıyor. d iplomasi geleneği olanağı getirildi” diye konuştu. “Newsweek” dergisi de Sovyetler’in si- Saldırılara olanak tanıdı kazakistan Cumhuriyeti’nin a nkara büyükelçisi a bzal sa Parbekuly: lah sanayiini sivil sanayiye dönüştürmek ‘Terörizm güçlendirdi’ için Batılılara işbirliği önerdiğini bildiriyor. oskova’da birçok kez nu” söyleyen Akıncı, “Ör- DTÜ Uluslararası İlişki- “Bugüne baktığımızda Çin Uluslararası terörizmin ortaya çıkışının, Dergi, bu işbirliği gerçekleştiği takdirde, Mgörev yapan ve Sov- neğin, Suriye’ye 2015’e ka- azakistan Cumhuriyeti’nin Anka- lığının ardından bu durumun değiş- Oler Bölümü Öğretim Üye- ve Rusya’nın bir yandan re- NATO’ya, kendisi için yeni bir misyon üst- Batı’nın, Sovyetler’in şimdiye dek büyük yetler Birliği’nin dağıldı- dar müdahale etmedi, olgun- si Prof. Dr. Mustafa Türkeş, ge- kabet ederken diğer yan- Kra Büyükelçisi Abzal Saparbekuly, meye başladığına işaret eden ve Ka- lenme fırsatı sağladığına dikkat çeken Er, bir özenle sakladıkları askeri sırlarını öğre- ğı dönemde Türkiye’nin laşmasını bekledi. 2015’te Cumhuriyet’e verdiği mülakatta, “Sov- zakistan Cumhurbaşkanı Nursultan çen 30 yılda bölgesel savaşla- dan yakınlaşmasını görü- En karanlık dönem “Kitle imha silahlarının yetkisiz insanların, nebileceğini, ancak Moskova’nın bunu gö- Moskova Büyükelçiliği’nde Suriye’ye müdahale ederken rın daha çok yaşandığı ve nük- yoruz. Bu da kapitalist sis- yet döneminin, Kazak tarihinin en ka- Nazarbayev’in ilk yaptığı işin Semipa- örgütlerin eline geçme riski, NATO’nun eli- ze aldığını belirtiyor. görevli bir diplomat de hava kuvvetlerini kullan- ranlık dönemi olarak tanımlanabileceği- latinsk nükleer test sahasını kapatmak leer silahlanma bakımından da tem içinde birden fazla re- Kazakların doğurma oranını düşürdü.” pa, Kırım ve Kuzey Kafkasya’daki halklar Gorbaçov, kapitalizme doğru yürür- ni güçlendirdi. Sovyetler Birliği’nin dağılma- olan Emekli Büyükel- madan önce Ukrayna krizine gerilimin arttığı bir sürecin ya- kabet biçiminin olduğunu ni” belirterek “Çünkü bu dönemde Ka- olduğuna dikkat çeken Saparbekuly, Kazakistan’a sürüldü” diye konuştu. ken herhalde yine temkini elden bırakma- sı, ABD’ye, NATO’yu kendi ulusal hedefleri çi Halil Akıncı, Sovyetler çözüm için kurulan Norman- zaklar büyük felaketlerle yüzleşti. Sov- “Kazak dili devlet dili olarak anayasaya şandığına işaret etti. Sovyetler ve uluslararası düzenin tek ‘Halk başsız kaldı’ Sovyet döneminde Kazakların yaşa- yacak, örneğin Yeltsin ya da Prof. Şata- doğrultusunda kullanma fırsatı verdi” dedi. Birliği’nin dağılmasından diya Dörtlüsü üyeleri Fransa sonrası uluslararası siyasetin, kutuplu değil de çok kutup- yet döneminde Kazak nüfusu keskin bir yazıldı ve milli kimliğin güçlendirilme- dığı ikinci felaketin ise 1936-1938 yıl- lin kadar aceleci olmayacaktır. Nitekim, Kazak nüfusunun azalmasıyla Kazakis- Er, 2000’lerin başından itibaren sonra Rusya’nın bütün ku- ve Almanya’yla istişare etti. şekilde azaldı. 1913 nüfus sayımında 6 si için ‘Kültürel Miras, Manevi Moderni- kapitalist sistem içi mücadele- lu, çok taraflı olarak şekille- larında Kazak aydınlarının bir kuşağının Yeltsin’in Komünist Parti hücrelerinin işlet- tan’daki Kazakların oranının da azaldığı- Rusya’nın ekonomik olarak kendini topar- rumları çökmüş bir dev- Sonunda hem askeri üs sa- lere dönüştüğünü belirten Tür- nebildiğini gösterdi. Böyle- milyon olan Kazaklar, 1959 sayımında zasyon’ gibi programlar başlatıldı. Nü- melerdeki faaliyetini yasaklayan kararına yok edilmesi olduğunu vur- nı, 1959’da Kazakların Ka- laması ve Çin’in uluslararası alanda güçlen- let haline geldiğini ve Rus hibi oldu hem de Suriye’de 2 milyon 787 bine inmişti” dedi. Bu nü- fus bağlamında bir yandan doğum teş- karşı çıktığını açıklamıştır. keş, “Sovyetler’in çözülmesinin ce 1990’lı yılların başındaki gulayarak “Kazak halkı ade- zakistan nüfusunun sadece mesiyle birlikte dünyadaki güç dengeleri- toplumunun büyük bir ke- herkesle teması olan karar Bu çabalarında başarılı olup olmayaca- uluslararası düzene yeni sorun- ABD’nin ‘tek kutuplu dün- fus azalmasının birkaç nedeni olduğuna vik edilirken, diğer yandan yurtdışında- ta başsız kalmıştı” değerlen- yüzde 30’unu oluşturduğu- nin değişmeye başladığına da işaret ede- siminin sefalete sürüklen- verici bir devlet konumunda. Akıncı ğını, aşırı sabırsızları frenleyip frenleyeme- işaret eden Saparbekuly, nedenleri şöy- ki Kazakların ülkeye gelmesi için prog- lar üretmenin ötesinde katkı- ya’ varsayımının gerçekleş- dirmesinde bulunan Sapar- Türkeş nu vurgulayan Saparbekuly, rek “Özellikle 2010’lardan sonraki gelişme- diğini anlattı. Rus toplu- Yani Rusya, bölgesel bir güç yeceğini zaman (Sovyet liderinin önünde sı olmadı. Kapitalizme karşıt bir mediğini gördük” ifadele- le sıraladı: ramlar başlatıldı. Bu zamana kadar 1 bekuly, “Bu sebeplerden do- “Bunu Sovyetler’in iskân lerle birlikte Rusya ve Çin artık NATO için munun hafızasında tazeliğini koruyan olurken de askeri gücünden çok diplo- ne kadar zaman olduğu da pek belli değil) “1931-1933 yıllarında büyük açlık ya- milyon Kazak ülkeye geldi” dedi ve ek- sistemin yokluğu, kapitalist sistemin ba- rini kullandı. Halihazırda ABD, Rusya ve layı Kazaklar ulusal bilinci- politikası da etkilemektey- tehdit olarak tanımlandı. Gelinen durumda 1990’lı yıllardaki istikrarsızlığın, iç si- masisine dayandı” diye konuştu. gösterecektir. şat aktörlerinin çok daha pervasızca saldı- Çin arasındaki ilişkilerin “yeni soğuk sa- şandı. Bu açlık Bolşevikler tarafından da- ledi: “Kazakistan, demografik duruma ni kaybetmeye başladı. Şe- di. 1960’larda Kazakistan NATO’ya karşı Çin ve Rusya bloku var. İkisi yasette önemli rol oynadığına ve eko- Kimileri Gorbaçov’u “teslim bayrağını” yatılan kolektifleştirme sonucunda ya- rağmen ülke içinde barış ve huzur orta- rılar geliştirmesine olanak tanıdı” dedi. vaş” olarak tanımlanamayacağını vurgu- hirlerdeki Rus dilinin etki- bozkırlarının tarıma açılma- arasında kurumsal bir cephe oluşmamış ol- çekmekle suçlayabilir. nomik durumun, Putin’in gelmesinin ‘Şahıstan şahsa’ layan Türkeş, “Savaşın esasını oluşturan şanmıştı. İkinci Dünya Savaşı da demog- mını tesis etmiş oldu. Kazakistan, çok sinden dolayı Kazaklar, Rus sıyla Rusya, Ukrayna ve Be- sa da Rusya ve Çin, Batı dünyası tarafından Ama hakkında hüküm verilirken şu nok- ardından toparlandığına dikkat çeken Yakın dönem Türkiye-Rusya ilişkileri- rafiyi etkiledi. Kazakistan toprakları nük- zor coğrafik ortamda bulunmasına rağ- ‘Tek kutuplu olmadı’ şey, iki sistem arasında bir rekabettir. Bu okuluna gitmekte ve yeni yaz Rusya’dan Kazakistan’a bir kutup olarak görülüyor” ifadelerini kul- tayı gözden kaçırmak haksızlık olur: Sov- Akıncı, “Putin, Rus halkının gözünde is- ne de işaret eden Akıncı, “İlişkiler son nedenle bu ‘yeni soğuk savaş’ kavramını leer test sahası olarak kullanıldı. Sade- men başta Çin ve Rusya olmak üze- nesil Kazakça bilmemektey- Sovyetler’in çözülmesiyle özellik- büyük göç yaşandı. Ayrı- landı. Ukrayna konusuna değinen Er, “NA- yet lideri yola çıktığında sistemi reformla tikrarı temsil ediyor. Özellikle 1990’lı dönemde devletten devlete olmaktan ce Semipalatinsk sahasında 456 nükle- re bütün komşularıyla sınır sorunu çöz- bir kenara bırakmak gerekiyor. Onun ye- di. Sonuçta, Kazaklar özde- le Ortadoğu’da çatışmaların arttığını, ca, Kazakistan, Sovyet dö- TO, bugün en büyük güvenilirlik sınavını kurtarabileceğine gerçekten inanıyordu ve yıllardaki kaosu yaşamış Rus halkına çok şahıstan şahsa ilişkiye dönüştü. rine kapitalist sistemin kendi içinde mü- er patlama meydana geldi. Burada pat- müştür. Çok zor jeopolitik ortamda bu- ğerlerinden uzaklaştı ve mil- ABD’nin Irak’ı işgal ettiğini anımsatan, sa- neminde açık alan topla- Ukrayna’da verecek. Ukrayna’da yakın dö- bu doğrultuda çetin bir savaş verdi. ‘istikrar mı demokrasi mi’ diye sorsanız Bu bir yandan kolaylık yaratırken çeşit- latılan atom bombaların toplam gücü, lunmasına rağmen bölgesel ve küresel zakere ve mücadelelerin yaşandığı bir re- li kimliğini kaybetti” ifadele- dece ABD’nin değil, başka aktörlerin de ma kampı olarak kullanıldı. nemde Rusya’nın askeri harekâtının olabi- istikrarı tercih ederler” dedi. li yönlerden sorunlar yarattı. Sorun hi- kabet ortamından söz etmek mümkün” Hiroşima’ya atılan bombadan iki buçuk aktörlerle güvenilir ve dengeli dış politi- rini kullandı. 29 Temmuz 1991 tarihli bu durumu kendi lehine dönüştürmek Sovyet rejimine tehdit ola- leceğine dair işaretler var” diye konuştu. Rusya’nın, köklü bir devlet olduğu- yerarşisi bozuldu” değerlendirmesin- Saparbekuly bin kat daha fazla. Bu da doğal olarak ka geliştirebildi.” diye konuştu. Kazakistan’ın bağımsız- Cumhuriyet gazetesinden... için mücadele ettiğini kaydeden Türkeş, rak belirlenen Doğu Avru- nu ve “diplomasi geleneğini koruduğu- de bulundu.