Katalog

•MAYIS 2004 PERŞEVf BE CUMHURİYET SAYF> Deniz'lerçoğaldı okyanusoldu JCısa yaşamına çok şey sığdırdı. înandığı dava uğruna henüz 25 yaşmda iken idam edildi. Kamuoyu onu yaşarken efsane haline getirdi. Öldüğüne uzun süre kimse inanamadı... K amuoyu onu ilk kez, Çorumlu 54 belediye işçisinin yalınayak yürüyerek Çorum 'dan Istanbul 'a gelişlerinin ardmdan 31 Ağustos 1966 Çarşamba günü, Türk-Iş yöneticilerini kınamak amaayla Taksim Meydanı 'ndayapılan eylemde tanıdı. 19yaşında, TİP Üsküdar îlçe Sekreteri olarak katıldığı eylemde gözahına alınmıştı. Bundan sonra idam edildiği 6 Mayıs 1972 Cumartesi gününe kadar, sayısız kez gözalnna alınıp tutuklandı. O, 25 yıllıkyaşamım gözaltı, tutuklama va kaçak olduğu anlar da dahil, haksız gördüğü her olaya karşı mücadele etmekle geçirmişti. Yapnğı eylemler sonunda ismiyle konuk olmadığı ev kalmamıştt. Herkes onu çoksevdi. Aileler doğan çocuklanna onun ismini verdiler. Yaşadığı dönemde, bir bakıyorsunuz üniversite reformu için işgal başlatmış, bir bakıyorsunuz siyasi iktidan Atatürk'eşikâyet etmek amaayla Samsun-Ankara yüriiyüşünde, bir bakıyorsunuz sosyalizmin sorunlanm bir panelde tartışıyor, bir bakıyorsunuz ABD Büyükelçisi Kommer7 hnama eyleminde gözahına alınmış, bir bakıyorsunuz Beyazıî Meydanı 'ndapolisle çatışıyor, bir bakıyorsunuz Filistin 'e gerilla eğitimi yapmaya gitmiş, bir bakıyorsunuz Ho Chi Mınh'/ anma toplantısında konuşmacı, bir bakıyorsunuz dürbünlü tüfek nedeni ile tutuklanmış, bir bakıyorsunuz ABD Büyükelçiliği önünde nöbet tuîan ikipolise ateş açarakyaralamış, bir bakıyorsunuz banka soygunu eylemine katılmış, bir bakıyorsunuz 4 ABD 'li askeri, arkadaşlarıyla kaçırmış ve 400 bin dolar D E z/ Turhan FEYİZOĞLU ısyancının ızlerı MareNostrum En uzun koşuysa elbet Türkiye 'de de devrim O, onun en güzelyiiz metresini koştu En sekmez lüverin namlusundan fıriayarak En hızlısıydı hepimizin, En önce göğüsledi ipL. Acıyorsam sana anam avradım olsun, Aşk olsun sana çocuk, Aşk olsun! Can Yücel yaş, eski Istanbul-Ankara bir numaralı devlet ka- A rayolu üzerinde, Ankara"ya bağlı ve 55 kilo- metre uzakJıkta küçük, şırin bir kasabadır. Ayaş Çayı'nın ikiye böldüğü, ılıca sulanyla ünlü, or- ta İcısmı tepelerle kaplı, çayın geçtiği vadide bağlann ve meyve bahçelerinin uzandığı bu şi- rin kasabada tek katlı evlenn bırisınde soğulc bir kış günü, bir anne ildnci erkek çocuğunu dün- yaya geririr. Baba Cemil Gezmiş, o günü yıllar sonra şöyle anJatmışfır. "Karh bir şubatsabaJııAyaş'ta dünyayagözierini aç- ûğun zaman ilk işin ağiamak olmusru." Gezmiş aılesi, 28 Şubat 1947 Cuma günü doğan ço- cukianna Deniz ismini kovar. G E Z M İ Ş AİLESİ 23 Haziran 2002'de tstanbuJ 'da yaşamıru yiriren Ce- mil Gezmiş, ailesi hakkında şu bilgileri vermıştır: "Anne taranndan deden, Balkan SavaşTna askeri B- se öğrencisi olarak kaüJmış. Kurtuluş Savaşı'nda va- ralanmış ve îstiklal Madalyası aJmış şereffi bir subay- dır. Baba taranndan deden-.Sankanuş Muharebe- si'nde Moskof ordulanna karşı savaşırken esir düş- müş ve üç yıl Sibirya omıanlannda işkence çekmtştir. Sen bür mian,Ge/mişogufianBninriDünyaSavaşı'nda onalü şehit vermiş bir ailedir. Babanın üç dayısı Erzu- runı'un geri alınmasında Ermeniler taranndan şehit edümiştL." Denız'in Erzurum'un Öznü ve Ovacık bucaklann- da oturan akrabalanndan, DeruzGezmiş'ın dedesinin kardeşı olduğunu söyleyen AB Rıza Gezmiş, Gezmi- şoğullan konusunda şu bilgilen vermişrir: "Gezmişun- vanı asbnda özdede-babam olan. muharebezamanın- da fedakâriık ve gazüiğrv le, evinde mert ve hanedanb- ğı ile tanınan Mustafa Aöa'njjı lakabı idL" Öğretmen olan Cemil Gezmiş, Deniz 6 aylıklcen Ayaş'tan Sıvas'a naJdedilmiş. Deniz. ilkokulu Sıvas'ın Yıldızeli kazasındaki okullardan birinde okudu. İlko- kulu, Sıvas Selçuk llkokulu'nda. ortaokulu Sıvas Ata- türk Ortaokulu'nda okudu ve bitirdı. Memur olduklan için bir süre Anadolu'nun deği- şik il ve ilcelerinde görev yapan Cemil Gezmiş ile ha- nımı Mukaddes Gezmiş, daha sonra, yenı görev yeri olarak Istanbul'a atanır Deniz, bu konuda şunlan anlatmıştır: "1962 senesinde babam Istanbul MiIK Eğitim Mü- durtüğü'nenakJedilincehepberaberlstanbuJ'ageldik, Harem îskeksi Selimiye'de bir eve yerleştik." HAYDARPAŞA'DAN BİLİR KOLEJİ'NE lyi bir öğrenim görmesi için evlerine yakın olan Haydarpaşa Lisesi'ne kaydı yaptınlan Deniz, lise eği- timi hakkında şunlan anlatmıştır: "Iisetahsiümetstaubul Haydarpaşa Lisesi'nde baş- ladım. Ve aynldım. Sebep olarak belkj beni skryordu. dahadoğrusu Haydarpaşa Lisesi'ndeokumakisteme- dim. Aksara> BiürKoleji'neKseikiden başladım. 1966 senesinde Bifir Kokji'nt brtirdim. Bu Bilir Koleji özel ve parabdır. Üç taksitte atanao tahminen 1500 lira pa- ranmbabamtarafindanödendiginibffiyorum.HemJev- us, hem nehari vardır. Ben gündüz devam ederdira Gecedoamhevimdeyatardım. BihrKoleji'ninfen bö- lümünden mezunum. Bilir KoJeji'nde kaybun oinıa- nııştL Daha önce Hajdarpaşa Lisesi'ndeiken bir sene ka>bım \ardi. OkuJ ha>atundadisiplinkuruOannave- rikfiğim ola>1an pek mühimsemediğimiçin haörlanu- yorum. Bunlardan İstanbul BiKr Koleji'nde iken ders boykotu yapmaktan bir hafta tart cezası akbnt Ha>- darpaşa Lisesi'nde iken bir sene kaybun \-ardir." E Ğ İ T İ M E BİR YIL ARA Deniz'in hangi nedenlerle Haydarpaşa Lisesi 'nden aynldığı konusunda yeterli bilgi şimdilik yoktur. Fa- kat esas aynlma nedeni fizik dersinden aldığı nottur. Deniz, 1963-64 öğretim dönemi sonundafizikdersin- den 0.5 not alarak, okulun sınav yönetmeliğine göre, *Fen kohında. fen dersJerinden btitünJemesonundatek derse indirilse dahi anıfta kalırur" gerekçesi ile bir se- ne öğrenimine ara vermek zonında kalır. 1964 yaz dö- aeminden, 1965 eylül ayına kadareğitimine bir yıl ara veren Deniz, lise son sınıfi 1965-1966 öğretim döne- 6 Mayıs Hıdırcflcz Çokum ckntcği çağı kırfanmda \c .Anadofumıın koylcıinde ÖlümsüzJük ve ödül günü Fakir fakaraya. Hrar İlyas Ve Cebraili gördük Ankara Mahpııshanesinin a\lıısıınr Boyunlannda idam fernıanı Ak giysikrr içinde, Vc ccJla^ ipin çekecek! Göktcn bir tutanı çiçek indi Alnına perçem gibi Bir kuş kondu toprağa Bir hışım ve bir gürleme Gök yanldı yedi kaf m Ve kızıla kesti ufuk x " * Vedinci katta ak kanatlı meleklerin ak ışıklannda Kızıl şafak söktü \eni bir günü gctirecek. Deniz, Vusuf, Hüseyin Kızıl bir hale gibi baikıyıp "• Uçmaya vardı, Bir kalre abı hayat Bir koca unıman gibi açıldı evrene Ve ölümsû'zleştiler Mihonlaaa insanın kalbindc * Ve bire bin verdi Namlunun şa> kında tohı Ve celladın ipinde! j Osman V. Çobanoğlu 1 "Partizanın Türküsü tt n 1978 J 1%»--* I # Deniz Gezmiş'in ailesi köken itibariyle CHP'Jidir. Babası Cemil Gezmiş, Midyat ilçesinde CHP başkanlığı yaptığını ve 28 dernek ; kurduğunu açıklamıştır. Deniz'le ilkokul ve ortaokul arkadaşı olan Aydm Çubukçu konuyla ilgili şunlan anlatır: "ilkokul mezuniyetimizde çekilmiş bir fotoğrafımız var. Deniz'le ben yan yana, önde çömelmişiz. Deniz eliyle altı ok işareti yapıyor. llkokul beşinci sınıftaki bir çocuğun mezuniyet fotoğrafinda 'altı ok' işareti yapması, oluşmaya başlayan siyasi bir kimliğin belirtisi." • mınde Fatih-Aksaray'da buiunan Özel Bilir Koleji'nde tamamlar. Deniz'in siyasi eylemlerle ilişkisi. duygu- sal da olsa ilk gençlik dönemine rastlar. Aile köken itibariyle CHP'lidir. Babası Cemil Gezmiş. bu konu- da, "MidyatüçesindeCHP başkanhğı>apQğuu28 der- nek kurduğunu ve bepsinde seçimle işbaşma geldiği- ni" açıkJamıştır. ' YEDİBELA ÇETESİ' Denız'le ilkokul ve ortaokuldan arkadaş olan Ay- duı Çubukçu, bu konuda şunlan anfatmıştır: "Deniz,çokyakuı arkadaşımdtllkokul birincisınıf- tantise>ekadafçocukhikdöneıninıizberabergeçtiOn- dan sonra, tekrar unrversitede, 68 işgallerinde karş> laşük. Daha dokuz-on yasınuzdavdık. Bir 'Yedibela Çetesi' kurmuştu. Yedi kişi değildik ama adınuz ne- dense 'Yedibela' idi. Bizo Yedibela Çetesi nin üyele- riydik, Deniz de tarnşümaz sefimizdl Yedibela Çete- si'nin asbnda pek bir şey yapoğı yoktu ama grup ola- rak hareketetmek, nebileyim bir yerde topoynanıyor- sa takunı beürlemek, başka mahallenin çocuklannı dövmek gibi şe>1er oluyordu. Demokrat Partili aileie- rin çocuidanyia dövüşiirdük. tkimiz de koyu CHP'B aüelerin çocuklanydık. Babalanmız birbiriyle dosttu. Babam eczacrydı.Amcam Nüzhet Çubukçu CHP mil- krvekilligi yapnuşn. Ükokul mezuniyetinde çekilmiş bir fotoğrafimız var. Yd 1958 falaa Deniz'le ben van yana, önde çömeimişü, arkada büfün sınıf var. Deniz eliyle altı ok işareti yapnor. Ükokul beşinci suuftaki bir çocuğun mezunhet fotoğrafinda altı ok' işareti vap- masL oluşmaya başlayan si>asi bir kimliğin belirtisi Iş- te, o kavgacı, son derecesevûnli ve afacan. etrafindaki- leri yöneten çocukta bir de böyle bir yan vanh. O sıra- lar, 'Çelik Bilek" dive bir çizgi roman kahramanı var- ch. Deniz, Çelik BileVi çok severdL Smıfta, onun tngi- lizsömürgeciJerine karşıAmerika'nın bagımsızlığj için savas veren bir kahraman olduğunu anJanrdı." CHP Genel Başkanı lsmettnönü, 16 Ekım 1958 Per- şembe gecesi, trenle Sıvas'a gıttıği zaman karşılayan- lar arasında on bir yaşındaki Deniz de vardır. DEMJRDÖVENLE ARKADAŞLIĞI Deniz'in üru\ersite öğrencisı olduğu döneme kadar, lise öğrencisi iken mahallede tanıdığı ikı taşi Deniz'i birçok yönden etfdlemiştir. Bunlardan biri Nurettin De- mirdöven, diğeri ÖmerErim Süerkan'dır. ilk tanıştı- ğı Nurettin Demırdöven, şunlan anlarmıştır- " Deniz'Jeasüikriderecede bir arkadaşnkkurmaola- >ı. 1964 vazuıdan itibaren başlar. Konuşmalarunızda ikimizde aym konulardan hoşlandığmuziçin, 1964 ya- anda tam bir mahalle arkadaşuğımız başlamış oidu. Asıl vasanüsı İstanbul'da başJadı. Çocukluğunu anla- tntb ama önemli birşev yoktu. Ben, onunla tanışüğım- da >^a>gın, geniş bir arkadaş çevTesi yoktu. Lise iki öğ- rendsiydi o zaman. Deniz'le en büyük zevkimiz, SeB- mi>e'den başlavipKadıkoyModaBumu'na kadarko- nuşa konuşa. tarnşa tarnşa gezmek ve daha sonra ge- ri dönerek eve geunektL Bazen ben onu, bazende o be- ni buiurdu. Oturduğum ev giriş kaonda, benim kaldı- ğnn oda da yola bakan kısnundavdı. Deniz, bakarsın gehniş, pencereye vvrup haydi gidip gezelim diye işa- ret ediyor. Bir yerde orurup kalmaktansa daha çok gezmekten hoşkuurdık. Bazen viirüye yüriiye Çamb- ca Tepesi'ne çıkardık. Orada ben, Deruz, Erim, ara sı- raBahkçıIsmailkaohr,gidippiknikyapardık, Para du- rumumuza göre şarap, salam, pejrar ahr, üç-dört sa- at eğlenirdik. Bazen paramız çok olunca Boğaz'da bu- hınan lokantalara gider balık yerdik. Ama bu çok en- der ohırdu. Balıkçı İsmaıT/n kaviğı vann. Onunla ba- hk avnıa çıkardık. Daha sonra Deniz, öğrenci hareket- lerinde ön plana iyice çıkınca bunlan yapmaya zama- nımız kalmadı." Yarın: Lise son smıfta üniversite çevresine girdi istemiş, bir bakıyorsunuz Şarkışla da silahlı çatışma sonunda yakalanmış, bir bakıyorsunuz tutuklu iken 1961 Anayasası 'nın değistirilmesini kınamak amaayla açlık grevine gitmiş. Her olayda ismi geçiyor. Tanısm tanımasın herkes onun hakkında bir şeyler anlatıyor. Bu nedenle kamuoyu onu yaşarken bir efsane haline getirmiş, idam edildiğinde öldüğüne uzun süre inanamamıştır. Bugû'n, Deniz Gezmiş posterleri, gösterilerin vazgeçilmez görüntülerinden biridir. Gençler, onunfotoğrafmın basıldığı tişörtleri giyiyor. Deniz ler çoğaldılar okyanus oldular. Yazı dizisinde, kısa yaşamına çok şey sığdıran ve inandığı siyasi dava amaayla idam edilen Deniz Gezmiş 'in yaşamı, elde edilebilen bilgi, belge ve anılara dayanılarak aktanlmaya çalışılmıştır Olozlarla değil, kızlar onunla il^ileııircli eniz'in ya tamamen yok sayıldığı ya da tamamen çarpıtılarak yansı- tıldığı bir yönü de kadırüarfa ilişkisidir. Saffet Rüşfü Tekin. kadın-erkek ilişkileri hakkında o dönemın ba- kış açısı hakkında şunlan söylemiştir: "DevTİmdleri mücadeleden ahkoyııyor. engeOiyor, pasifduruma getimorsunuz. SizJer empcnalizmin aldncı kolusunuz, dherek kız- lara esprryle takıhrdık.- Denız. THKO hareketı kurulduktan sonra, üni\ersitede yaşanan iliş- kilerle alay ediyordu. Hatta, Dev-Genç Marşı'nı değiştirmiş, şöyle söy- lemeye başlamıştır: Hey Dev-Genç 'li Dev-Genç 'li Forum vaktiyaklaştı Al kızını tak koluna Haydi koş gelforuma. Deniz de sağlıklı her genç erkek gibi, karşı cinse ilgi duymanın yanı sıra daha çok karşı cinsin ilgisini çeken birisi olmuştur. Dönemin genç devrimci eyiemcilerine ilgi her kesim tarafindan değişik olmuştur. BoY: 1.91, CÖZ: SİYAH. SAC: SİYAH, BURUN: ARABİ Deniz'in fiziki özeilikleri, 1971 "de yakalandığı zaman üzerinde çıkan Filistin Demokratik Halk Merkezi'nden verilen hü\ iyete göre şöyle sı- ralanmıştır "Boy: 1.91, Göz: SKah, Saç: Shah, Renk: Buğday, Burun: Arabi,Özeffigi.fam.'' Iktisadi Kalkınma Vakfi "nın Başkanı olan Meral Gezgin Eriş. Avusturya Lisesi 'nde öğ- renci iken Deniz Gezmiş'e duyduğu hayranlı- ğı şöyle anlatmıştı: "Deniz Gezmiş'in fikirierine mutabık olma- sam da mücadelesi beni etküedl Çok vakı- şıkh birivdi, fıziksel çekiciliğinden de etki- lendim doğrusu. Çok beğenintim o za- nıanlar." 1998 Ocak ayında yayımlanan bir anketin sonuçlan bu ilgiyi orta ko- yar. "Yüzyıhn En Seksi Kadm ve Erkelderi" anketinde Deniz, en seksı erkekler içinde beşinci seçil- miştir. Deniz'in istanbul'daki ilk: gençlik yıllannı arkadaşı \ureftin Demirdöven. şöyle anlatmıştır: "Deniz, kızlann peşine düşüp arkadaş olalım falan dememistir. Bu öneri devamh karşı taraftan Deniz'e geuniştir. Kendi apart- manlannda oturan, kendfei gibi uzun boyiu bir kız \ardj. Onunla birkaç defa çıko. Sonra iKşkisini kesti. Vine ma- halleden Tıp Fakültesi'ne gi- den bir ktz \ardı. Bu kız De- niz'e ugi duvmuş. Deniz de buna yakınhk göstermiş. Be- raber birkaç defa gezmişler. Bir gün. Deniz, bana. 'Nuri gardaş, bu kız bana takılma- ya başladı. Bu düşünceleri bırak. bunlar tehlikeli işler' dedi Ondan sonra, Deniz bu kc- dan da av nkü." Erim Süerkan, bu konuda şunla- n söylemiştir:u Deniz, atak, giriş- ken. yaktşüdı bir adamdL O, kudarla değil. kızlar onunla ilgilenirdL Çok gösterişM. manken gibi derlerya ö\1e bir kız vanü. Cumhuriyet Gazete- si'nde yayımlanan 'Dişi Bond' çiz- gi romanının kadın kahramanına benzediği için MotJesti adını tak- mışuk. Kız, Deniz'e ilgi duyuyor- du. Deniz de buna karşıhk verip pat diye yanaşınca, kız da zaten hazırdı, buna bayıldı. Fakat, kızın aiîesi buna karşı çıkınca birkaç ay için- de bu Uişki bitti." Yarın: Hadi kız, bohçanı hazırla...