Katalog

16 OCAK 1989 CUMHURİYET/7 Darbeyi yap,hukuku hazırla! Sunuş Turkı>e Cumhurı\eu'nın sıvası rejımınde ordunun ve askerlerın verı nedır 9 Genelkurma\ Başkanlığı'nın gorev ve vetkılerı tarıh ıçınde nasıl bır gelışme gosterdı'' Bır anavasa kurumu olan Vtıllı Guvenhk Kurulu'nun sıvasal karar alma surecındekı >en nedır 7 Rejırru "kollama ve koruma" D r . H i k m e t Ö z d e m i gore\ı parlamentonun mudur, voksa ordunun nnu'' Asken haaamalar bır gızlılık perdesı ardında mıdır'' Sıvıl otorıte ıle Sılahlı kuvvetler ılıskı^ı hangı esasiara da\anır' Genelkurmav Başkanhğı ıle Savunma Bakanlığı arasındakı ılışkıler nasıl duzenlenmıştır'1 Savunma Bakanlığı Sılahlı kuvvetler'ın bır ıdare mudurluğu mudur 7 Anavasa Mahkemesfnın kararları asken etkı altında mıdır 9 kamuovunda "Von Hareketı' adlı araştırması\la tanınan Dr Hıkmet Ozdemır'ın "Rejım ve A.sker" adlı araştırması bu sorulara \anıt ara>ışma \>ık tutu\or Dr Ozdemır ın henuz vayımlanmamış olan bu araştırmasından bazı bolumlerı oku\uculanmıza sunu\oruz 10 yıllık aralarla rejime askeri müdahaleyi gerçekleştirenlerin temel mantığı REJIM VE ASKER r hukumlerle duzelmıştır. Rejirnı 'kollamak ve korumak' adı altında gerçekleştirılen asken darbe ve mudahalelerın kendıne ozgu bır yasası olması gerekır. Soz konusu 'yasa'nın mantığı bır ordu kaynağında şu şekılde anlatılmaktadır: TSK'da gorev ya ust makamlardan verılır ya da durumdan çıkarılır." korumak' dıve hukumet tasariMnda degışıkhk vapma sı, kesınhkle Turk Sılahlı kuvvetlen'nın sıvaseıe mu *"Md 35 Sılahlı Kuv dahalede bulunması gerektıgı anlamına gehnemektedır vetlerın vazıfesı, Turk vur Mıllı Mudataa Encumenı soz konusu değişikhğı, ' va dunu \e anavasa ıle tavın z'fenın ıvı oaretılmesı maksadıle" vapmıştır edılmış olan Turkı>e Cumhurıvetı'nı kollamak ve ko "Korumak ve kollamak" rumaktır." \azıfe ıse yıne 34 maddenın "kollamak ve 1961 tanh \e211 sayılı Turk Sılahlı kuvvetlen Iı, Hız met Yasası'ndakı bu duzenlemenın tarıhı daha eskıle korumak" ıbaresınden hemen sonra belırtılmıştır "Ordu. askerlık sanalını re davanmaktadır 1935'te 2^71 savılı Ordu Dahılı Hız ogrenmek ve ogrelmek ıle meı Vasası'nda şovle denmektevdı vazıfelıdır. Bu vazıfenın "Md. 34 Ordunun vaıfası ıçın la/ım gelen tesıszifesı, Turk vurdunu \e leşler ve teşkıller kurulur ve kılatı esasıve kanunu ıle tedbırler alınır." (anavasavla) (a\ın edılmış olan Turk Cumhurıvetını 9 Aralık 1960 ta Turk Sılahlı kuvvetlerı Iç Hızmet 27 Mayısçıtar Cemal Gursel ve Mıllı Bırlık Komıtesı'nden olusan 27 Mayıs ekıbı darbeden üc ay sonra Eskısehır gezısı sırasında kollamak ve korumaklır \ asa Tasarısı'nı Mıllı Bırlık Komıtesı Başkanlığı na ve Ordu. askerlık sanatını og ren askerı komıte u>esı Selahattın Ozgur'un hazırladı kun değıldır Buna rağmen, darbevj gerçekleştırenler muşlar, fakat çoğunluk benımsemevınee bovle bır du lamentoda Mıllı Bırlık komıtesı Başkanı sıfatıyla Or renmek ve ogretmek ıle va ğı "gerek^e Jekı ıfade herhalde ' tıılı durum' u an dışında, sorunu başka açılardan ıncele>en tanınmış bazı zenleme ana>asa metnıne sokulamamıştır general Cemal Gursel'ın cumhurbaşkanı seçılmesınde zıfelıdır Bu vazıfenın ıfası latmaktan başka bır anlanı taşımaz vazarların da 35 maddevj darbelerın yasal dayanağı Anavasa Komısvonu sozcusu Prof Turan Guneş' bazı guçluklerle (Adalet Partısı'ne mensup bır grup par(verıne getırılmesı) ıçın laVuzbaşı Ozgur'un 35 maddeve gerekçe olarak vaz olarak gorduklerı bılınmektedır ın, Ismet Gırıtlı ve Alp kuran tarafından savunuian lamenter, Prof Ah Fuad Başgıl'ın cumhurbaşkanı adazım gelen tesısler ve teşkıl dıkları şovledır "Md. 35 Bu madde"Bulun Batı demokrasüerı arasında ordu, valnız bız "orduva temınat" fıkrıne karşı çıkarkeıı kullandıgı ıfa >ı olmasını desteklı>orlardı Ordu çevrelen ıse Orgeler (kurumlar ve orgutler) nın tedvıninde (>azımında> de, devletın koruvucusu olduktan başka bır de duze de son derece kesmdır Prof Guneş, şo>le konuşmuş neral Cemal Gursel'ın tek ada> olarak seçıme katılması kurulur ve tedbırler alınır. ' ve bu makama getırılmesınde dıretmışler, sonunda 2771 savıh kanunun nın gozetlevıcısıdır. Vanı Turk ordusunun Iç Hizmet lur 1%1'de vıkarılan 211 savılı vasada ıse "kollamak ve 34'uncu maddesının bırın Kanunu bizde orduva, ulkenın sınırlannı savunmak"Temınat. Nevin lcmınatı? Orduvu, Vuksek Hâkım Prof Başgıl İsvıçre vegnmek zorunda bırakılmıştır ) korumak" ıle ılgılı hukum avrı bır madde vapılmıştır cı cumlesı avnen alınmış lan başka bır de cumhunvet kurutnunun ve sosyalsıvası ler Şurası gıbı devlet ıçınde bagımsız hale getırmek mı? karşılaşılmasından ders alan 12 Eylulculerın, cumhurllk vasanın 34 madde dışında kalan hukumlennden pek duzenın gozetle>ıcısı olmak zıhnıvetını vermıştır. Or Bovle bır şev Turk ordusunun geleneklerıvle bagdaş başkanlığı seçımı gıbı bır nske gırmeden. ana>asa ıçın tır." coğu 1938, 1945, 1949 ve 1953'te değıştırılmış, 1961'de verılen ovları Orgeneral Evren'e verılmış savarak cum"Sılahlı Kuvvetler'ın bu du. bu kurumun va da onun getırdıgı duzenlenn sar maz." 211 savılı >asa ıle iumden >urur'.ukten kaldırılmıştır esas vazıfesını lebaru/ ettir sıldıgını gorunce, > asama ve vurutme organlarına mu Prot Guneş aynı konuşmasında, ordunun gore\ınm hurbaşkanı ılan etmelen anlamlıdır mek (belırtmek) bakımın dahale edebılır." (Şevket Sureyva \vdemır, Kahraman anavasa>a vazılmasına da karşı cıkmıştıı Asken vonetım lıderı dışında kalanlar ıse >asama dodan mustakıl bır madde ha lar Dogmalıvdı,) lstanbul Çağdaş Y 1974, s 98) Turk anavasa geleneğınde ve vasalarında Sılahh kuv kunulmazlığına kavuşturulmuşlardır Bunda da 12 E>lınde tedvını (vazımı) u>vetler ın parlamenter sısteme mudahalesım mcşru ve lulculerın, tabıı senatorluk uvgulamasından ders aldık "Turk anayasa geleneğınde ve gun gonılmuştur 27Mavıs Ordu>a tenıinat hukuk acısmdan verınde goren bır duzenleme olmamaM ları gorulmektedır Tabıı senatorler, parlamento uve^ı yasatarında, Sılahlı Kıtvvetler'ın Inkılabı'nda hareket nokbır \ana, anavasa kovucu bu tur mekanızmalara ana olarak (450+ 150) 600 uvenın ıçınde ıdıler Eıkın bır tası ve kanunı mesnedı (va1961 Anavasası hazırlık çalışmaları sırasında verı vasada ver venlmesını de "tehlıkelı" bulmuştur Av grup oluşturmakla bırlıkte guçlerı, savılan ıle sınırh ıdı parlamenter sısteme mudahalesım sa davanagı) olarak ılan anavasava, "Turk Sılahlı Kuvvetlen'nın gorevı, Turk nca Sılahlı kuvvetler'ın kıme karşı, hangı koşullarda kımı zaman parlamentoda "gunah keçısı" olarak gömeşru ve hukuk açısından yerınde rulmuşlerdı 1982'dekı uvgulamada ıse Cumhurbaşkangoren bır duzenleme yokîur. lığı Konsevı uvelığı dıye <,ok avrıcalıklı ve vönetımde Anayasa koyucu, Sılahlı olağanustu yetkılere sahıp bır model ıle altı \ıl ıçın Mıllı Guvenhk konsevı uvesı dort generale bır vandan vaKuvvetler'ın kıme karşı, hangı sama dokunulmazlığı tanınııken, ote vandan parlamenkoşullarda ve kımler tarafmdan tonun dışında (.umhurbaşkanına bağlı bır tur Danışkullanılabıleceğmı de açık ma Meclısı gıbı gorev e devam ımkânı venlmıştır ı Ebedi sorumsuzluk Darbe sonrası geçış surecının Turk ornegınde ıkın^ı guvence, anavasalarda bır hukum olarak ver verılen ebedı sorumsuzluk mekaruzmasıdır 1961 Anavasası nın geçıcı 4 maddesınde, 2 7 Mavıs 1960 tarıhınden kurucu Mechs'ın toplandığı 6 Ocak 1961 tarıhme kadar vasama vetkısını ve vurutme gorevını, "Turk mılletı adına" kullanmış bulunan Mıllı Bır hk komıtesı (asken komıte) ve "devrım" hukumetlennın karar ve tasarruflarından ve bunların, ıdarece veva vetkılı kılınan organ ve mercılere uvgulanmasından do Vasa ko\ucu a\nı vasanın bır başka maddesınde "Md. 43Turk Sılahlı Kuvvellen her turlu sıvası tesır ve duşuneelenn dışında ve ustundedır Bundan oturu Sılahlı kuvvetler mensuplannın sivası partı ve derneklere gırmelen, bunların sıvası faalıvetlerı ile munasebette bulunmaları, her turlu sıvası gosterı. toplantı ışlenne karışmalan ve bu maksatla nutuk ve bevanat vermelen ve yazı vazmaları vasaktır." dıverek, ordunun sıvaset dışında olması gerektığını acıkea hukme bağlamış, farklı davranışta bulunma\ı vasaklamıştır Bu uvgulama vasanın çıkarıldığı 1930'lu vıllar ıçın de avnıdır (30) 1934'te Başvekıl Ismet Inonu ımzasıvla parlamento\a sunulan tasannın 34 maddesınde ordunun vazıfesı "Turkıve vatan ve cumhurıvelını mudafaa etmek" şekhnde vazılırken de aske nn sıvaset dışı kalmasına ozen gosterılmıştır Mıllı Mudafaa Encumenı'nın "34"uncu maddenm ordu vazıfesının daha ıvı anlaşılması ve bu vazıfenın ıvı ogretılmesı maksadıle", madde metnınde degışıklık \aparak, "Turkıve vatan ve cumhurıvetını mudafaa etmek" ve nne 'Turk vurdunu ve teşkılatı esası\e kanun ıle ta >ın edılmış olan Turk Cumhurı>etı nı kollamak ve 12 Martçılar Donemın Geneikurmay Baskanı Memdulı Tagmac ve dıger kuvvet komutanSart 12 Mart 1971 tanhınde hukumete ultımatom vermısierdı edılen 34'unıu maddedekı Sılahlı Kuvvetler ın vazıfesıne aıdolan ana prensıp avnen muhafaza edılmış, bişkaea bır esas vaz'efnek luzumu duvulmamıstır Gorunen odur kı 1961 de It, Hızmet \ asası'nı venı den duzenlevenler va^a maddesınde degışıkhk vapma dıkları halde gerekvede vaptıkları nesnel olmavan bır vorumla kendı asken evlemlermı meşrulastırma çaba bina gırmıslerdır Turk Sılahlı kuvvetlerı K Hızmet Yasası ndakı ^ maddeve bakarak ordunun n, polmkava mudahale et me hakkı oldugunu hukukı aı,ıdan ıddıa etmek mum vurdunu, mıllı bırlık ve egemenlığını korumaktır şek lındc bır ıbare konulması onerısı Temsılcıler Mechsi <\navasa Alt Komıs>onu nda kabul edılmemışur Da ha vonra konunun tartışıldığı \navasa komıs>onu'nda kı uvelerden Kmın î»o>sal, "ordu koruması"nın anajasada bır hukum olarak >er almasını ıstemışse de emeklı general M. lhsan Kızıloglu "tehlıkelı" bularak buna karşı çıkmıştır \navasa komıs>onu ndakı tartışmada Prof Muammer Aksov'un konuşması da M lhsan kızıloglu nu destekler şekıldedır Temsılcıler Meclısı Genel kurulu'ndakı goruşmelerde de bazı uveler <r tem Boransu, Ismet Gıntlı ve Alp Kuran) Sılahh kuv vetler ın gorevı ıle ılgılı bır duzenleme ve>a ordu>a ana >a»a ıle temınat verılmesı gıbı konular uzerınde dur ve kımler taratından kullanılabıle<eğını de aı,ık hukum lerle duzenlemıştır Rejımı kollamak ve korumak adı altında gervekleştırılen avken darbe ve mudahalelerın kendıne ozgu bır vasası olması gerekır Soz konusu "va sa"nın mantığı bır ordu ka>nağında şu şeküde anlatıl maktadır "Turk Sılahlı Kuvvetlerı nde gorev, va ıısl nukamlardan venlır >a da durumdan çıkarılır." (Turkı ve de \ ıkn.ı ve BOIULU "TSK Iç Hızmet Yasası'ndakı 35. maddeve bakarak ordunun ıç polıtıkaya mudahale hakkı oldugunu hukukı açıdan ıddıa etmek mumkun değıldır. Buna rağmen, darbeyi gerçekleştırenler dışında, sorunu başka açılardan ınceleyen tanınmış bazı vazarların da 35. maddeyı darbelerın yasal dayanağı olarak gorduklerı bılınmektedır." "Darbe sonrası geçış surecmde, ıkı gınence mekanızması ışletılmektedır: Asken \onetimw başı durumundakı en kıdemlı asken şefın cıtmhuıbaşkanı olması... Anayasaya eklenen geçıcı bır madde ıle asken şefler hakkında cezaı, mali ve hukukı sonımluluk ıddıası ıle yargıya başvurma yolumın kapatılması. " Akımlar. kara kuvvetlerı komııtanhgı "Hızmeie Iavı karar alanlar tasarrutta bulunanlarve uvgulavanOzel vavın, 1982 s 6) lar hakkında cezaı veva malı veva hukukı sorumluluk ıddıası ılerı surulemeveıeğı ve bu maksatla herhangı bır Darbeden sonra vargı meruıne başvurulamavacağı avik bır dılle ıtade Turk demokrasısıııın 1960'tan ıtıbaren adeta bır var edılmijtır Avnı maddede avrit.a 27 Mavıs 1960 tarıhınden 6 ka>, ntmı ıle 10'ar vıl aralıkla vaşamak zorunda kaldı ğı asken mudahaleler, darbe sonrası gevış suıeu hak CVak 1961 tarıhıne kadar çıkarılan vasalar T C "nın dığer vasalarmın değiştırılmesıude veva kaldırılmasın kında bazı gozlemler vapmava ımkan vermekiedır • Mudahalevı gerveklesurenkr mtşru gorunmeve ve da uvgulanan kurallara gore değıştınlebıleceğı veva kalvasallığa buvuk onem vermektedırler Bunun sonuıu dırılabıleceğı belırtılıvordu Ancak bunlar hakkında olarak kalıu olmadıklanm behnmekte gereklı duzeıı anavasava avkırılık ıddıasivla \navasa Mahkeınesf nde lemelerı vapıp durıımu normalleştırdıkten sonra se ıptal davasi avılanıavaı.ağı gıbı. ıtıraz volu ıle dahı nıahkemelerde anavasava avkırılık ıddıası ılerı •urulemevımlere gıderek. parlamentovu ava^akları vaadınde bu vecektı 27 Mavıs 1960 tan 6 Ocak 1961 tarıhıne kalunmaktadırlar • Geı,iş takvımını makul bır surede askerler kendı dar vikarılan vasaların, vapılmış tasarrufların ve alın mıs kararlann değıştırılmesı veva kaldırılması hallerınde lcıı belırlemektedır • koşullu \t vasaklı se^unler asken seflerın kesiıı de cezaı veva malı veva hukukı sorumluluk ıddıası ılelıkk etkılennıeveLekleıı bıı parlanıento ve hukumctın ıı suruleme>ecek ve bu maksatla herhangı bır vargı mer kurulmasını sağlava>.dk sekılde om.eden belırlcnmiş sı cıme başvurulamavacaktı 1982 \navasası ndakı ge^ici 1^ madde ıle de nırlar ıçınde gervekleştınlmektedır • Yeterlı guvenceler saelanmadan se*,ımler vapılnıa 1961 dckıne benzer ebedı sorumsuzluk mekanızması olusturulımıstur 12 Evlul 1980 tarıhınden ılk genel se maktadır Turk ornegınde darbe sonrası gevış sureLinde ıkı vimler sonuciı toplanan Turkıve Buvuk Mıllet Meclı onenılı guvenn. nukan./ması ışletılmekKdıı BIIIHLI sı nın Başkaıılık Dıvanı oluşuncava kadar geçen sure M asken vonuınıtn bası durunumdakı en kıdemlı a^ de vasama ve vurutme vetkılerını, "Turk mılleti adına" kerı şetın cumhurbaşkanı olmdsı, ottkıler n.ın de su kullanan Mıllı Cıuvenlık konsevMiın ve bu konsevın rcsız (tabıı senatorluk) veva sııreh (ıunıhurbjskanlıgı vonelımı donenıınde kuıulnnış hukumetlerın ve Daııı> konsevı uvclıjı) turundt.n gorevler ıkınusı 'st. aııava ıııa NUthsi'mn lıeı ııulıı karar ve tasarruflarıııdan do sa>a (.kknLiı gcvicı bır maddı. ıle asken ştller lıakkıu lav ı hdkl.ıı ıııa cc/aı, malı ve hukukı suı umluluk ıddıa da ^c/aı nidlı ve hukukı sorumluluk ıddıası ıle vaıj^ı sı ıleıı surulemt'vecek ve bu maksatla herhangı bır vaıgı merciuıe başvurulamavacaktır Bu karar ve tasarrut >a başvurma volunuıı kapdtılnıası Tuı kıve'dı. anavasalara ve geluıege goıe devletın ba^ı laıııı ıdartce veva vetkılı kılınmıs orgaıı merci ve go ordumm baskoımıtam savılaıı ciınıhurbaskanıııın levlıleicc uvgulanmasından dolavı karaı alanlar. tasar rldnKiıur sıslcm açısından olması j.<.ıckcndın vok ıııitd bıılımaııldı vt ııvgulalavaniaı da avnı jvricdlık la/la veıkıvc sahıp olması avriLa bu makamın tasıdı tan varaılanıııakıadır Sıi/ konusu donemde vikaııl.ııı vasalaı vasa luıknuındc kaıarııamele! ıle l980taıılıve r ı preslıı ask^n vonetını lıdeıınm darb(.Jtiı soııı 1 uuıı hurbaşkanı olmak ısteııiLsiııt vol a<,ıvoı ol ıbılıı kal 2^24 savıh \iuvjsd Du/cıu Hakkında ^ ısa uvaniK.ı dı kı oıekı zamaıılarda vapılaıı «.ıınılııırbaskdiıı sc\ım dlıııaıl kaıaı vc tasaııunaını da anavasava avkmht.1 ıd lcrındc adav oldidk bu ıııakama uılnıck ıslevenlerııı pck dıa edılenıemekıedıı ı,ogu /aİLiı askLi Ckmı 1961 kisilcıdıı îviLın p a ı d t k ı J t i n . 1 sı.viıııİLidı.ıı s o ı ı ı a 12 Eylülcüler 12 Eylul 1980 mudahalesının beş ısmı Meıat Tumer Tahsın Şahınkaya Nurettın Ersın Sedat Celasun ve Kenan E^ren