Katalog

4 MART 1984 EKONOMİ CUMHURİYET/9 EKONOMDE DIYALOG DANİEL FEARN 1937'de New York'ıa doğdu. Dartmouth College ve Amos Tuck School'da öğrenim gören Feam 195964 yılları arasında New York'ta Price fVaterhouse şirketinde çalıştı. 1964 yılında Goodyear'a geçen Feam bu uluslararası şirketin hveç'teki kuruluşunda Mali Işler Yardımcısı olarak çalıştıktan sonra I969'da F. Almanya'da Goodyear'in yan kuruluşu olan Fulda'nm Mali tşler Direktörlüğü 'ne getirildi. Daniel Feam ocak 1978'de Goodyear Lastikleh T.A.Ş. Genel Miidürü olarak Türkiye'ye atandı ve aralıksız altı yıl Türkiye'de görev yaptı. Fearn Türkiye'de Amiral Bristol Hastanesi Yönetim Kurulu Başkanlığı ve Fulbright Komisyonu üyeliği de yaptı. Daniel Fearn (solda), Osman Ulagay'm sorularuu yamtlarken.FEARN Türkiye'nin en çekici yanı büyük bir ülke olması ve parlak bir geleceğe sahip görünmesi. Herhangi bir çokuluslu şirketin böyle bir ülkeyle ügilenmesi gerekir. 2000 yılında Türkiye Avrupa'nın en kalabalık ülkesi olacak, böyle bir pazarı hiç kimse ihmal edemez. Yani potansiyel bir pazar olarak önemli diyorsunuz... FEARN Evet, önemli bir pazar. Ve Türkiye'de hayat standardı yükseldükçe büyüyecek olan bir pazar. Aynca, hükumetin de bu yoldaki önerüeriyle bazı yabancı yatırımcılar Türkiye'yi Ortadoğu'ya dönük üretim yapılacak bir imalat ve dağıtım merkezi olarak da düşünmeye başladılar. Geçen hafta Doların geri adımlan sıklaştı Dolann düşüşü geçen hafta da sürdü, mark yükseldi. Son 5 aydır ilk kez 2.56 marka düşen dolar Türk Lirası karşısında da geriledi. Mark ise Türk Lirasına karşı bir haftada 2 lira değer kazandı. Doları yine kimse durduramıyor. Ama bu kez "aşağı" inen dolan... Dolan bir zamanlar tırmandırıcı yönde etkileyen herşey şimdi tersine etkili oluyor ve dolan geriletici yönde rol oynuyor. Hafta başında biraz başını kaldırmaya çalışan dolar, "Irak Bombardımam" şokuyla yine tepetaklak oldu ve ekim ayından bu yana en düşük değerlerine indi. Hafta başını 2.64 mark, 2.18 Isviçre Frangı ve 8.12 Fransız Frangı değerlerinden açan dolar hafta sonunu 2.56 mark, 2.15 IsviçreFrangıve 7.95 FransızFrangı değerlerinden işlem gördü. Sterlin de 1.46 dolardan 1.49 do309.60 308.95 1 Geçmisin zor silinen bazı kötü anıları, hızlı enflasyon • devalüasyon süreci ve sık değişen ekonomik kararlar ortamı, yabancı sermayeyi caydırıcı nedenler. Bu engeller hafiflerse hiçbir çokuluslu şirket Türkiye'deki büyük pazar potansiyelini göz ardı edip Türkiye'ye ilgisiz kalamaz. Peki deminki somma dönersek, neden hâlâ çekimser göriinüyor yabancı sermaye, Türkiye'ye gelme konusunda? FEARN Birincisi yabancıların zor silinen kötü anılan var, garantisiz ticari borçlar yüzünden uğradıkları zaran hâlâ hatırhyorlar. tkincisi Türkiye'nin kredi değerliliği o kadar kötü bir noktadan buraya geldi ki, bütün gelişmeye karşın hâlâ bazı tereddütler var. Hükümet bugün yabancı sermayeyi çekmek için çok çaba gösteriyor, ama bu biraz da zaman meselesi. Yerleşmiş bir anlayış kolay değişmiyor. Türk hükümeti yabancı sermaye için kuralları rahatlatıyorum, gevşetiyorum diyor, ama gene kurallardan bahsediyor. Oysa birçok ülkede kural falan yok yabancı sermaye için. Siyasal istikrnr önemli mi? FEARN Tabii önemli. İş hayatı için en önemli olan şey ise bence süreklilik ve istikrar. Bir ülkede yüzde 100 enflasyon varsa ve bunun sonraki yıllarda da yüzde 100 olacağını biliyorsamz o ülkede iş yapabüirsiniz. Ama bu rakam asağı yukan büyük oynamalar yapıyorsa, bir yılda yüzde 100'den yüzde 30'a düşüyorsa bu problem yaratıyor. Bunun klasik örneği 1980 sonrasmda Türkiye'de yaşandı. Bir yü içinde enflasyon asağı çekilirken, yükseünce ne oldu? Yüzde 20 negatif faizle para kullanmaya alışan bir sanayi bu kez yüzde 30'un üstünde reel faizle, pozitif faizle karşılaşınca sarsılanlar çok oldu, pek çok fırma hâlâ bu sarsıntıyı yaşıyor. Bu olay banka sistemini de sarstı ve bankalar hiçbir zaman geri alma umudu olmayan krediler için hâlâ faiz yürütüyorlar ve bu kredüeri hesaplannda tutuyorlar. Bütün bunlar iş hayatı için olumsuz göstergeler tabii. Anladıgım kadar geleceğe dönük projeksiyon yapmak acısından da siirekliliğin, istikrann önemi büyük... FEARN Özellikle bizimki gibi sanayi kollan için bu çok önemli. Biz günlük ticaret yapmıyoruz. Sanayi uzun vadeli bir yatınm işidir ve yaptığuıız yatırımdan gelir elde etmeniz için bazen altı yedi yıl geçmesi gerekir. Onun için böyle bir yatınma girişecek yatırımcımn bugünden yannı görebilmesi, bugünkü şartların yarın da geçerli olacağını bilmesi lazım. Sizce Türkiye'de enflasyon oranı hangi noktada istikrara kavuşmalı? FEARN Bence bir tek iyi enflasyon oranı vardır, o da sıfırdır. O tabii ideal, ama bugün bulunulan noktadan oraya nasıl gelinecek? Yavaş yavaş mı, yeni bir şokla mı? FEARN Şoklar tabii kötü ve çok kimseyi yaralıyor, ama enflasyonu sıfıra indirene dek bir numaralı problem budur... Yabana şirketler için de mi? ' FEARN Belki öncelikle yabancı fırmalar için. Çünkü, enflasyonist ortamda sağladığınız Türk Lirası cinsinden kârı fiyat artışlanndan arındırdığınız ya da dolara çevirdiğiniz zaman görüyorsunuz ki, bu kâr yok oluyor, hayali bir kâr oluyor. Bir de bu kârdan hissedarlara kâr payı odediğiniz zaman aslında şirketin öz sermayesini yemiş oluyorsunuz. Mesela bizim Goodyear olarak, yeniden değerleme ve son sermaye arttınmından önce, sermayemiz 81 mUyon liraydı. 15 yıl Önce bu sermaye Türkiye'ye geldiğinde 9 milyon dolar olarak gelmisti. Oysa bunun geçen yılki değeri 300 bin dolardı. Enflasyon ve buna bağb olarak devalüasyonlar bu oranlarda kaldıkça bu, özellikle çokuluslu şirketler için bir soçun.oluşturacaktır. Ulagay sordu, Fearn ynnıtladı: lara çıktı. Bu arada, pazartesi günü T.C. Merkez Bankası alış kuru 308.70 lira olan dolar, dün 308.20 Iiraya kadar düştü. Mark ise dolar karşısındaki değer kazancına paralel olarak hafta içinde 117.25 liradan 119.25 liraya çıktı. Markın karaborsa fıyatının 130 liraya yaklaştığı öne sürülüyor. Türkiye doğru yola girdi.ama îş âleıııi çok sıkmtılı bir döneııı dalıa yaşayacak "Ekonomide Diyalog"un bu haftakikonusu Türk ekonomisinin oldukça çalkantüı geçen son altı yıhnı TürkUrle beraber, Türkiye'deki is hayattnın içinde yaşayan bir yabancı yönetici. Dünyaca ünlü lastik firması Goodyear'in Türkiye bölümü genel müdüıiüğünü 1978'de üstlenen ve altı yü süreyle bu görevi sürdurdukten sonra geçtiğimiz günlerde yeni bir göreve atanarak Türkiye'den ayrüan Daniel Fearn ile Türk is hayatının dününü, bugününü ve yannım konustuk. Sayın Fearn; Siz 1978'de Goodyear Genel Müdürü olarak Türkiye'ye getirken Türkiye'deki tabloyu naal özetkmişlerdi size, ne gibi sorunlarla karşılaşmayı umuyordunuz? FEARN Ben 1978'de Türkiye'ye gelirken bu ülke hakkında çok geniş bilgi aJdığımı söyleyemem. O zaman bana sözü edilen başlıca sorunlar hammadde tedarikindeki zorluklar, diğer tedarik zorluklan ve döviz sıkıntısıydı. Bir ölçüde sendikal sorunlardan da söz edilmişti anımsadığım kadar. Satış ve pazar problenünden ise söz eden olmamıştı. Gerçekten Türkiye'ye geldikten sonra da ülkenin en büyük probleminin döviz sıkıntısı olduğunu gördüm ve bunu hep beraberce yaşadık. 1979 sonlannda ise tabi enerji sorunu en büyük problem haline geldi... da zor dönemler yaşadı, birçok finna zor dunımlara düştü ve bunlann çoğu hâlâ zor durumda. lşsizler, sabit gelirliler hep bu fedakârlığın parçalan. Ama bu fedakârhğa katlanmadan düzlüğe çıkmak da olanaksız. Ben yeni ortama ayak uydurarak başanya ulaşacak Türk işadamlannın ve finnalarının olduğuna ve olacağına da inanıyorum. Biz Goodyear olarak yüzde 5 özkaynakla ve yüzde 95 borç parayla yatırıma gitmediğimiz için ve bazı diğer saçmalıklan yapmadığımız için bazı Türk firmalarımn çektiği sıkıntılan çekmedik; bizim de problemlerimiz oldu tabii, ama buna rağmen gelişme imkânını da bulduk. Burada konu Goodyear'a gelmişken şunu sormak istiyorum. Biliyorsunuz bir iddia var: 1980'den sonra iç talep daraldıgı ve satış sorunlan arttıgı balde lastik firmalan fiyat rekabetine girişmedi ve az sayıda finnanın bulunduğu çeşitli sektörlerde bu gibi davranışlar enflasyonun aşagı cekilmesini zoriaştırdı, deniyor.. Altın fiyatlan dünyada çıktı, Türkiye'de geriledi Altuı fiyatlan geçen hafta dünya borsalannda yukselirken, Türkiye'de düşüş eğilimine girdi. Dolann son haftalarda sert paralar karşısında ardarda darbe yemesi ve sürekli bir gerileme kaydetmesi altını çekici kılmaya başladı. Altın fiyatlan geçtiğimiz hafta sonunda yeniden 400 dolar sınırını zorladı. Hafta başında Londra borsasında 3% dolardan işlem gören ve hafta içinde bir ara 393 dolara kadar inen bir ons altın cuma günü ani bir atakla 399 dolara kadar yükseldi. Türkiye'de ise son haftalarda dünya borsalanndaki gelişmelerden etkilenerek rekor değerlere ulaşan altın fiyatlan bu kez durgun bir hafta geçirdi. Hafta başında 28.350 28.400 liradan alı > i Mart nıp satılan Cumhuriyet altını cuma günü 28.100 28.250 liraya geriledi. Bir ara 4.290 4.300 liraya kadar tırmanan külçe altın fiyatlan da hafta sonunda 4.230 4.250 liradan işlem gördü. Türkiye'de göreve basladığım 1978'den bu yana ekonomide büyük düzelme oldu. Ben iflasın eşiğinden bugünkü noktaya gelen Türk ekonomisinin geleceğine de umutla bakıyorum. Şimdl alü yıl sonra siz görevden ayrdırken yeıimizi alacak genel mödüre siz nasıl bir UMo çizdiniz, hangi sornnlardan söz ettiniz? FEARN Ben özellikle son üç dört yılda Türk ekonomisinde büyük bir düzelme olduğu kamsındayım. Tabii Amerika'dan ya da Batı Avnıpa'dan gelecek bir kimse için henüz her şey kusursuz değü. Türkiye'de, çeşitli konularda tereddütler var, kanşıklıklar var. Ama geriye doğnı bakıp altı yıl önceki dunımu göz önüne getirince büyük bir ilerleme, büyük bir düzelme olduğunu kabul etmek zonındasınız. Ben yerimi alacak olan meslektaşıma yalnızca son altı yıldaki gelişmeyi anlatmakla kalmadım, bu olumlu gidişin önümüzdeki yülarda da süreceğini söyledim. Beş altı yü öncesine oranla çok önemli bir gelişme de Türkiye'de insanlar arasındaki anlayış ve işbirliği havasırun gelişmiş olması... Son dört yıl içinde Tttrfc ekoaomisi, Türk iş hayatı oMakça kapsamlı degişikliklerin içinden geçti, dddi sonıalar yaşadı ve siz de ba ekonominin içinde yer alan bir yabana şirketin miidnni olarak bu sorunian hem yaşaduuz, oem bdki biru da bir dış gözfemti olarak bakmak otanagını, degerteadinnek otenaguu buMnnuz. Sizce Törk ekonomisinin, Türk isadamının bu degisikliklere uvum yetenegi nasd, adapte olabilecek mi bu yeni ortama? FEARN Ben önce geleceğe dönük, uzun vadeli bir perspektif içinde Türkiye için çok umutlu olduğumu söylemeliyim. İyi yönetilirse ve herkes aynı amaca yönelik çalışırsa Türkiye'nin büyük bir potansiyeli var. Tabii ekonomi beş altı yıl önce iflasın eşiğindeyken, nasıl fedakârlıklar vapılarak bugünkü noktaya getirildiyse geleceğe dönük olarak ' ar olan potansiyelin gerçekleştirilmesi de gene bazı fedakârlıklann yapılmasını gerektiriyor. İş âlemi son yıllar Türkiye'de çeşitli hükümetler tek tek lastik firmalarıyla konuşmak yerine dört firmayla aynı anda konuşmayı yeğlediler, aynca fiyat kontrolları uyguladılar. Bu ortamda biz farklı fiyat uygulama isteğimizi gerçekleştiremedik. Ama şimdi farklı fiyat uygulamasını başlatmıs bulunuyoruz. FEARN Şimdi burada önce şunu hatırlamak lazıra. Son altı yü içinde çeşitli hükümetler ya da bakanlar tek tek lastik firmalanyla değil, sektörün bütünüyle konuşmak istemişlerdir. Fiyatlann herkes için bir elden belirlenmesi anlamına gelen fiyat kontrolleri uygulamışlardır. Fiyat kontrolleri daha yeni kalktı. Biz Goodyear olarak iki kez bu tek fiyat olayının dışma cıkmak, farklı fiyat belirlemek istedik, ama olmadı. Bu irnkânı ancak şimdi bulduk ve geçtiğimiz hafta başından, yani 27 şubattan itibaren farklı fiyat uygulamasını başlattık. Bundan geri döneceğimizi de sanmıyorum. Bunu ben Ankara'ya hükümet yetkililerine de bildirdim. Aynca bayi düzeyinde fiyat rekabeti zaten vardı. Sayın Fearn, Türkiye'de bugünkü hükümet yabancı sermayeye karşı son derece anlayışfa ve davetkir bir tatum içinde. Bu noktada sizce Türkiye'ye gelecek ya da gelmeyi diişünecek yabancı yatınmcıyı caydıracak başlıca engeller neier? Ya da yabana sennaye* yi Türidye'ye çekecek olan şeyler nefcr? clemanlar arıyor Mikrografik ve iş Si«1emlerl Teknik Satış TemsJlclsi. işletme dalında yüksek öğrenim yapmış, bılgısayar programları, muhasebe ye genel banka ışlemlerinde btlgı sahıbi. otomobil ehliyetlı, İngilizceyı çok iyi derecede konuşup yazabilen, yüksek kademede yöneticilerte temaslar yürütebilecek kabilıyette. Fiyatlandırma, Tektrf Hazırtama ve Müşteri İthal Siparişlerini izleme Büro Elemanı: Lise veya Ticaret lisesı mezunu, hesabı kuvvetli, lercihan ıthalat konusunda deneyımli, basıt teleks yazışmalarını yürütebilecek derecede ingilızce bilen. Rekiam irtibat Elemanı. Güzel Sanatlar, Mimarlık veya İşletme dallannda yüksek öğrenim yapmış, rekiam ajanslan düzeyinde kampanya, metın yazarlığı, grafik sunuş programları, fuar ve sergıler, rekiam malzemesı, tabela, hedıyelik rekiam eşyası sıpanşı konularında deneyimli, İngilızce bilen. Gezici Fotoflnlşlng (Renkll amatör fotograf laboratuan) MaİMineleri Teknlk Satış Temsilclsl. Kimya.Kimya mühendıslıği, Fen veya Endüstri muhendisliği veyaElektronik dallannda yüksek öğrenim yapmış, tercihan genel fotoğrafçılık veya fotograf ışlemlen konularında deneyimli, ingilizce bilen, otomobıl ehlıyetli, Istanbul dışında seyahat edebilen. Gezici Tüketlm Foto Malzemeleri Teknik Satış TemsJlclsi. Lise mezunu, konuşup okuduğunu anlayabilecek derecede ingilizce bilen, tercihan genel fotograf ve fotograf piyasası bilgisi olan, Anadoluyu tanıyan, otomobil ehlıyetli. Slpariş Planlama.Stok kontrol, Bilglsayaria Faturalama, iştatiatlk, Plyasa araştırma ve analizl uzmanı. istatistik veya Endustn Muhendisliği dallannda yüksek öğrenim yapmış, orta derecede İngilizce ve Basic bilgisayar dilini bilen. Techizat Servte Temsitcisi. Elektronik muhendisi veya elektronik dalında meslek okulu mezunu, elektronik arıza bulmada deneyimli, genel mühendislik, tesisat işteri ve yedek parça piyasasıoda deneyimli, otomobil ehlıyetli, ingilizce bilen. NOT: Tüm başvurutar gizli tutulacaktır. : Verilecek yıllık ucretler nitelik ve deneyime bağlı olacaktır. : Alınacak elemanlann nitelik ve dirayetleri zamanla şirket içinde daha yüksek görevtere getirilmelerine oianak yaratabilir. : Aranılan nitetiklere sahip olmayanlann basvuruda bulunmamalart nca olunur. Başvuruların elyazılı ktsa özgeçmiş ve bir vesikalık fotoğrafla birtikte ve hangi göreve istekli olduklanm belirtmek suretiyle posta ile şirketimiz merkezine göndehlmesini rica ede Türkiye Distribütörlüğünde çalıştırılmak üzere Kodak Bir noktadan sonra bankalar, kredilerini geri ödeyemez duruma düşen bazı firmalan desteklemekten vazgeçmek zorunda kalacaklar. Tabii o zaman bu destegi kaybeden firmalar saf dışı kalacak, ama bu temizlik yapılmadan Türkiye'de sağlıklı bir sanayi ve bankacılık yapısına kavuşmak olanaksız. Girdi fiyatlan... FEARN Çok pahalı; kamu ve özel sektördeki tekellerin bu girdilerde hâkim olması bu dunımu yaratıyor. Hükumetin son aldığı önlemlerle ithalata imkân vermesi bu alanda bazı yeni imkânlar yaratacak ve bunun maliyetler üzerindeki etkisi tahmin ediyorum hazirandan itibaren hissedilecek. Sizin alanınızda ihracat şansını nasıl görüyorsunuz? FEARN Biz tabii Türkiye'ye ithal ikamesi politikasının klasik bir örneği olarak geldik ve Türk pazarı için geldik. Ama dört yıl önce kurallar değişti ve biz o günden sonra ihracatı düşünmeye başladık, bazı sonuçlar da aldık. Ama hiçbir zaman üretimimizin büyük bölümünü ihraç eder duruma geleceğimizi sanmıyorum. Goodyear Türkiye'de yeni yatırım düşünüyor mu? FEARN Evet, resmi bir proje, bütçelenmiş bir yatınm projesi yok, ama konu bizim bünyemizde tartışılıyor. Türkiye'de hatın sayılır çapta bir yeni yatırırrun gündeme geleceği aşamaya sanınm yakınız ama, henuz kesin bir şey yok. Türkiye'de iş hayatının geleceğini nasıl görüyorsunuz? FEARN Son yıllarda yaşanan olaylar, bunalım şartlan, çok kimseye çok şeyler öğretmiş olmalı. Örneğin Türkiye'de bir kez daha banker faciası yaşanmaz sanıyorum. Ancak hemen belirteyim ki, güç dönemin geride kaldığını düşunenler yanılıyor. Önümüzdeki iki üç yıl da Türk iş hayatı için zor yıllar olacak, daha kolay yıllar olmayacak. Bugünkü hükumetin iş âlemi için herşeyi bir anda düzelteceğini sananlar da iyi günlerden önce zor günlerin geleceğini görecekler. Bu zor günlerden sağlıklı çıkanlar ise mutlaka sağlam bünyeye sahip firmalar olacak, zor dönemlerden en az zararla çıkmayı başaranlar geleceğe de bakabilenler olacak. Bu arada saf dışı kalanlar... FEARN Bir noktadan sonra bankalar desteklemeye devam ettikleri bazı firmalan desteklemekten vazgeçip bazı kredüeri geri alamayacaklarını kabul etmek zorunda kalacaklar. O zaman bu desteği kaybeden firmalar, tabii saf dışı kalacak. Ama bu temizlik yapılmadan sağlıklı bir sanayiye ve banka sistemine kavuşmak da mümkun görünmuyor. Demirdöküm Şofben şimdi 4300 4300 (Doy) Ço§doş su ısıtıcısı BÜBLA MakinaTicaren ve Tahrım A .:>. P.K. 283 Karaköyjstanbul 10 ödersın TEŞEKKUR Ameliyat ve tedavimi herkese olduğu gibi başarı ve ihtimamla yaparak beni sağhğıma kavuşturan SSK Istanbul Hastanesi 2. Hariciye hocası Opr. Dr. HALIT TURAN ve ameliyat ekibi ile Servis Dr. ve görevlilerine, 2. Dahiliye Şefi Dr. ORHAN UYGUR'a sonsuz teşekkürlerimi sunar, ziyarete gelen bütün dost, akraba ve arkadaşlarıma alenen teşekkür ederiz. ALPAY ÇlCMAN ve EŞİ Ustün kalitesi TSE kalite ve uygunluk belgesıyte kar»tlanmıştır. Demirdo»»n Şofben TSE deviet cvantilidır