Katalog

| 21 EYLÜL 1982 KÖLTOR YAŞAM Cumhuriyet Ûlimimün 7. YıMönümvnde Bedri Rahmi Eyııboglu Ressam Turan Erol: Bedri Rahmi her ülkeyi saygın kılacak bir sanatcıydı Dincer SEZGİN Burası ressam Turaa Erol' un <ttelycsı. Eır ressamın atelyasmde neler olur? Boy boy resmler, sehpalar, boyalar, tır çalar, bıtmış taoloîar, bitme>ı bekleyen tablolar. Bvitun bualaım dışıada masanın üzermde lkı buçuk, üç yılın çalışması eımegı karşıUgında oluşmuş bır de kıtap var. «Bedn Uahmı EyuboğlJ Yaşamı, sanatı îaşüıgu adını taşıyan Bıv s& natçaun, bır ba&ka sanatçıyı, tnr ressanun ja*un dosUı bır lıaşks. ressanu anlatması mutl&tai ügıns olacaku. Bu nedenla Turan Erol'dan fcıtabın oluçum oykustfnü ve Bedn Rahmı Eyuboğlu'nu anlatmasmı n caettik. BEŞ VIL ONCE BİTEN BU lT*P « Belkı butün sanatçüann gonlünde yatan duygu Bedri Banmi'nın de gonlunde yatıyor uu kı, dost toplantıianada, nat U başbaş* yaptı&ımız ve sabahlara dek suren konusrnaların ara yerlennde, «Olurnumden sonra, ressanılığımın bu tun donemlerını anlatan, yan&ı tan bır kltabm yazılmasım ÇOK ıstenm», derdı. Ama bu kt> rmşnıalann vapüdıg) sıralarda «Raıs» oylesiDP dınç. oylesıne guçlu kuv\etlıycu kı, bızler O' nun hıç olmejecegıra duşünerek, beikı de yarı sasa, «B*r yazan btılunur catum, meraKlanma<> dercun Kitatun olurmaM çnh zanian aldı nu° « Bedrı Rahmi'ıun olumun den sonr3 ço<c jaz! yazıldı. Ajnca kendısa de çok vazan bır ınsaadı. H^m onun ıçm yazılanlar, datu cla önemüsi kendi sınm vazdıkiarı ços ışıme va vadı. O'rmrla .igiL belşelenn tumunu 'aradım dnemem. 8ma vtizde doteana yaınn frr kesımını taradıgum soylevebılınm. Kıtap lizennde ılu buçai yıl çalışum. KltapU Bedn Rahmi \e sanabna ynklaşınmuz nasıl oldu? « Bedn Rdbmı'ıun vasamınt ınceleyenler goreceklerdı* kı, o'nda çok çok hız'ı bır gelıı^ne rardır Ban konuştaaîannda kendısı, ortaokulda\ken resmın (risanden haben olıaadıgıra soylüvorsa da, ben bu kdnıda aegılıtn Çunku ortaokuldavken vastıis Küıüarı uzenne yağlıboya resımler vapan, okuuugu kitapıan resımleraeje kalkışan, bazı fotograîten kareleyerek ae olsa büyuten Bedrı Rahmı"nm ltesınlıkle resmc yatkınlığı vaffdı Sıze o*nun çols ı^ınç btr van'nı söyleyeyirn: Bedn 'Ratoaı ortaokul ogrencılığı günlennden başlavıp elı kalem tuttuşu gune değıa «çunluk» vazmıs Burüann Hımu de eskı yezıyla yazümı». Vedat Gunyol ıle bırlıkte bun ların bır bblumunu yeıu yazua oevirdık. Orddîi göruum ku Bedrı Rahmi daba ortao'sul son stnıftayken, Use bırdeyken, o yıllann Trabzonu*nda yaşayan tıır oğrencı gıbı bakmryor bnr. çok soruna. O yıllarda o'mm staemayla, edebıyatla, hatta hat ta potLtücayla ilplendigı çıtayor bu günKUOerden ortaya. Annesınden Yunus*u baba»tndan Hugo"yu ogrenen Bedri Hahmi, yine bu aıle çevresmtten şıir, ha!k müaigl, ılabüer •ve edebryat Ustüne çok sey ögreoınlşttr. Dergüere öncelerl ştir ve öv«aer göndermesi de bandan ohnuçtur. VardığmiT. sonnçU llgfll somya «ormsdan Snce, esM detterlerle Ugüt blr soru somuk teUyorum; Bn drfterierde stec* çok ügtnç obm bir şcyler var nnydı? « Vardı, obnaz nai 1029 t^nM^. ama şundı gününü ve synu anunsamıyoruTn. bir gfinlUk var tasacık. Onu oJtuyunca şaşiTdıgmıı, şoke oldutumı BÖyle5rö>ülrim. Gunlük şoyle: «Eger bi2i goklere asan ömür tplen, hep bir bUvıiieükte ise, flende kımbüir neler yapacağaf} BeJta ben tanınmış tnr lessam ve şair olacağım. Belta »ğabeyim yüksek bır lisancı, mdkemmel tercüme yapaa, tatlı yazılannı herkese sevdıten btr edıb olacak. () Hey yaradan! Blıtün bunlar olacak.» Bedri R8hrm*rnn daha 18 yaçmdayken ağabeyı Sababatbn I^übothı ve kendısıyle ügıll olarak yapögı bn tahınin, sonralan aynen gerçekleçeoek olaa bır tahtnındır. Ama bu dnrumu blr «tshmit» drye geçışUrmefc otea mı? Bunda kendimn ve agabeyinin yeteneklenni çok JVI gozlemleyen, gelecekte ne olacagrm dogru bır bvçnnde sapteyabılen bir insarun tavnnt gormemek olası ım' Buda on«n kendismı tannnasıvla ve gelece*e dönük bırtakım kararları verrmş olmasryla ilgıh bır dururndur.» MtUVSU COCDKLAR Bedri RahmiHie dosttuğa varan Uişkinız nasü başladı, nasıl geüşti. biraz da ondan B&t eder misinrz? « Bedri Rahmi'yle 1945 yaztnda tamştık. Ama ben, ondan önce de «Servetı FUaun derglsınde Bedn Eahmı'nın şilriertal okuyup adeta buyüJentyordum Yanl ben onu, tanış rnadan çok önce de tanıyordum. «ÜUcüa dergısınde de birkaç yazısını okuduğumu anansıyorum O, bente içın bnce btr şairdı 1945 yıiında, Emınonü Halkevl"nde «Mılas'.ı Çoctıiclar» dme bir serm atrtık. O sıralarda Bedri Rahmi resım dunsasında, Bedrı Hahnu olmuştu. Ben nap onun gebnesı ra bekledan, gelmedı. Sonunoa dayanamadım, evıne teîefon ev tım. «Neden getmiyorsunuz°ı> dıye sordum. Bana telefonda, «Boyie bır sergı açüdığmı duydum, ama gelemadırn. Sen kalk gelj> dedı. Bu çagrı bem çok heyecanlacdırmıştı. O"n\ıa Salıpazarı'nda, SaUpazan Apart roaru'nın 4. katındaks daıresine gittıtn. Bedrı KahmJ o sıra da Akademıde ogretım üyesıyÛI Enne gıtuğımde sehpada .<Xğdelı Gelıns adlı tablo vard'. Her yan tıkhnı tıklvırı resımle aolujdu. Bııaz KaJender ama oîdukça çakıcı olan atmosfer u/enînde buvük et^ıler bırarttı Yanında Mr saatten fazia kaldıtn Neler ttonuştuğumuztı aynntılanyla anııasamıyoruın » Ve sonra akademi yülan.. « Evet . Akademıde Bedn Ralunı Atolyesınde oğrencı • dtm. Şımdı, 0*11113 bana \e başka bırkaç arkadaşıma, oteki oğrericıterden ayn davrancugını anımsıyorum. Sozgeümı kendi arkadaşlarıyta yaptıgı 'sazusozlu' toplanuura bera de çağırırdı. Dostluk ılışkıletı mız 1960 yılından sonra basia aı Ben de resım dunyasıncu bxr çevler yapmara başlamıs T;m Asıi onemhsı taşradaiu g > revunı bittrp Ankara'ra geı mıştım. Artii ikı meslektaş ol muştuk. Sorurüarınıız ayruydı Bırden kendımı O'nun 5evscen sımsıcak, çeiTesıne dostluk Ta hathğı yayan havasında bulu verdım. BEDRI R.\H>1I VE FOLKİOR Bedri Rabmi'nuı sanatuıı, kı^iliğim ıncelejip kitap v»i' nuş bın, onun bir dostusnnuzB. Rahmi"nin resminde tolklorık deferlerin ağır bastığı one suriılür bep. Ne dersinirî « Bunlan hep okuyoruz. dujuyoruz. Insan bu tıir vazılardan ovie bır ızlenım edlnır kı. sankı B Rahrru, nalk «.a natlanna ozgu ışlerde gorup «evdıgi motiflen resunlerıne etmıştır Bu sav geçerlı r. B Rahmın hazır motıüen alıp kuUanınış bırl de gıldir O kendıne ozgu motıîlen. fıgurlerı, halk el sanatlanıv da gordugumuz OJ" «stılızas yon» anlayı^ı tçındc değerlencurmıştır. O butua eıkilere açık b'r ressamdı. îyt ve guzel olan her şeyı coşkuyla alıp 6» gerlendıren bınydı. Turk halK sanatlanna olduğu kaaar Atrika sanatına da açık bır sana> çıydı. Osmanlı minyatürlennı s^vdıfı kadar El Greco'yu da severdı. Ama bütün burdar O' nun kendme ozgu bir bıçemı olmadıgı anlamına gelme^. O' nun hangı donemınl ele alırsa nız alın. butun aonemlarinde kendısme ıSzgü tcr bıçeuü ola ı gunu gorursUnüz. Ama 197Dr ıö arası, sanatçınm hayanndi veaıden dogtış gıbl bir dönemÜ r. Bu donem O'nun güçlu kışılıgını ortaya koyan ve geçmıt>\n butun deneyırnlenni ozümleyen, birbırmden guzel ve çar pıcı yapıtlann ortaya çıktıgı bır donemdır. Bu doneme usta lık donemi de denUebilir .. En verimli olduğn dönem hanpsi acaba? « Bedri Kahmı'nın venmsız bır dönemi yokrur bence. Belkı eı yordamıyla, bırtakım ipuçlanm kullanmaya başladıgı 1TO134 arası çaUştnalan şımdı getırecegım yargının dışmaa tutulabüır. Ama o 1950 yılına değın ,asü kışüı£inı oluşturan urünlerı vermişti. 195060 arasında sanat ve fayda konusuna baglandığından, bu duşunceyı uygulama alanına koymuştur. Bana gore onun en az sevüen resımlen bu donemın urunlendır. 1960'dan sonra, 1970 yüjna aeğm o'cun sojut renk \e bicım düzenlemelenne, "malzeme' oyunlanna gırdıgı bır docemls Issrşılaşıyonız Ama bu donem o nun kararsız' cuye adlandi"abıleceğımız bır don«rrud r. Ve bu orinemin ardından 0 nun ustalık dbnemı gelır » Sonrara ert«Ieditiın sonıvn şiradl sormak ismorum. B«iri Ra.hmi'nin Turk re«raindekı yeri nedır sırce"7 t Ressam Bedn Rahmi nm gelı«ı, Turk resım sanatının bır donemecıne rastbyor. Bearı Kamnı. ardtnda. kendjne oır gelenek varatmaya, bulmaya çalışan Türk resım sanatının ılk ozgjn çıtaşlanndan bın savıinaya bak verdirecek deferlerle dolu bır kaîıtım bırakarak oîdü tlk özgıin re üzerınde yaşatnakta oldugumuz «Türk Anadolu» gerçegıne dayanan bir ses oldu B Rahmi, yuzy\Uar bovunca Istanbul"un tekelinde <calat! Turk resıtn sartatma. Anadolu'nun ılk oncna1( tetkılanpdan bın olarak glrmıştır Turk resmi onunla Jçıne îcapanık topîumdışı rateliğınöen sıyrümaya doğru ült sağlam adımını atmıstır» Son bır soru B Rahmi oimasayd: Tilrk resmi ne yitınrdı'' « Bedn Rahmi kumaşı bir başka u&enm elmde olsaydı, o ülke, o'nun ruzunden daVıi 'ıtıbarlı' bır ulke olurdu Ne yazık kı bız o"mmla ılgılı do•curucu. çoi yonlü çaiışmaUr bile yapamadıkj» Bedri Rahmi Eyuboğlu'nun kendi eliyle yapmış olduğu portrest. Yaşamı ve yapıtları Bedri Rahmi Eyuboglu 1913de Gorele"de dogdu. Istanbul'da Guzel Sanatlar Akademisı'nı bi tırdıSten sonra Pans'de ıki yıl Andrc Lhote atelyeslnde çahştı Turkiye* ye dondugunde Güzel Sanatlar Aiademısı ogretım uyesı oldu. Beş ar kadaşıyla blrlıkte «d gnıbu»nu kurdu Başlangıçta izlenimci bir renk an layışıyla resunler yaptı. ve Anadolu nakışlarıyla ılgilendı 194550 arasm da sengratı, gravür, Utografi teknığıyle albüm ler hazırladı 195Tde halk el sanatlan motitle rini kendıne ozgü bir biçemle kaynaştıran mozaik calışmalarma yonel dı Bruksel Sergısı'nde TUrk pa\jonu icin yaptıgı mo^aık panosuyla bü yük odulü. Sao Paolo bıennale inde ^ereî madaljası kazandı Milllyet Sanat Dergısi'nce < 1976 Yümm Sanatçısı» ?eçüdı. Rebim calismalarram yanı sıra şiirleriî'le de t a nındı. 1940 Birınci Yenı Şıırı'ne halk kaynaklanna bash b\r tutunila şnrler ya/dı Sur kıtaplan Yaradana Mektuplar (194P Karadut (1948^ Tuz (1952 ^. Üçü Birden (1953). Dtfrdıı Birden H956). Karadut 69 (1969), Dol Karabakır Dol (1974) Gezı xe yurt yazıları Camtn Anadolu (1953). Tezek (19751». sanat yazüarıysa DeHtj^ek fl97S) kitaplarında bır arava getırüdı. ölumunden toara Yasaduu (kıtaplarına gırmemiş 24 şiiri). Binbır Bedros (ılk resım kıtabı) \e Resme Baslarken yayımlandı. Daha sonra ikl resım kıtabı daha cıktr Karadut (1979) ve Babatoroiler < erotık resımlen). 21 Eylul 1975*de oldu. Sonra nalk el sanatlan Eyuboğlu, folkloru şiire dost kılmaya calıştı Yavuz ÖMERCANOĞLU Cemal Sureya, yıllar once a dergisınde "FoUdor Şııre Düşman' demışti. Bedn Rahmi Eytıboglu isa folkloru şiıre dost krimai a çalışu. Nıçın folklor0 Bedn Bahmı, gençek Turk yazınının halk kaynaklanndan çıkılarak kurulabılecegını, ancak oyle kurulabılecegınl sanınan bır dunya goruşunun içınden jazıvordu Agabevı Sab&hatün Evuboglu nun «Turkuyle Kılım» adlı yazısında anla trını bulaa b!> dunja goruşu Turku \e kjlım. Sabahattın Eyuboğlu'nun çevresınde 'oplanan Turk aydınları ıçın, halk kaynakIdrına donuşun tetncl sımgeleriydıler Bedrı Rahmı'mn bu sımgelenn ıkısıne de gertksemeai \ardı îjaır olarak türkuye, ressam olarak kılıme Bedrı Rahmı'mn kımUgım butunleven anahtar sımgeler oldu taıku ve kılım. Sabahattın E> uboglu, Yaprak ta yayunlanan o >ansında, «Turküyu de kılımı de mületımızın çogunluguna ılgımız arttıkça bevdık, onları sevdıkçe de bır azınlıgın mah olan Dıvan Surıyle halıdan uzaklaştık,» der, Divan Sunyle halının 'halktan ve ha\ attan uzaklaşmasma' karşılüi, turkuyle kılımın 'halunızîe hillenmıs derdımızle dertlînmış oldugunu vurgular Bedn Eahmı ıcın de turku şıırm hayata geçırilmesının temel koşuludur Fosforlu Cesnye' turkusunun vdke duzevınde yaygınlaşması, agızdan agıza dolaşması uzennde daşanur, şoyle der «Fosforlum boyle gıdedursun, onun guftesındekı şiın golgede bırakacak tosun gıbı şurler büırım kı yaldızh cıltler lçında kara kara dü^uncelere dalmışlardır. Onlar da kıtaptan dışan fuiamak. guneşe kavuşmak ıçm can atıyorlar», ve ekler. «Ne tnut\n saz şaırlennın dudaklanndan dokülen guzel mısralara Onlar hemen. hem de ne buyuk bır hızla hayata atılıyorlar* Bu kuramsal duşunler Bedn Rahmi şıinnln izlekleridir. «Turkuler Dolusa» %ürit£> âe turkulen dilimizin tuza biberi sayar insanı somut varoluşuyla, bır tarih oznesi olarak turltulerde bulduğıınu beUrtir: «tnsan Kokusu> adlı yansmda ıse şoyle diye1 cektir. «Erzmcan'ı hankulade küımlerteden, aanılerınden, Yemen'i ıse turkulerin11 den tanınm*. «Turküler Dolusu»nda bu düşunü Kitaplartia depl, turkfllerde ara. Yemen't Öleni kalanı gidip gelmeyeni B«n turkulerden aldım haberi dne vıneler Bedn Rahnu. tnsan Kokusu>nda türkulerin anoniınligı ıle somut msan arasında bır koşutluk kurar Bu. belkı de. geleneksel kır toplumlarında genel olarak bıreyselleşememış olaa •sanatın bırey olarak msanı degü, bır tur olarak msanı betımlemesı demek« t'.r Bedn Rahmi. bunu şöyle belırtır o ya71da. «Halk turkulen ata sozlen gıbı bu» tun bır mılletın esen sayüabılır. Onlaıro ıçensmde şnr vardır. fakat arkalarında şaır. sanatkâr şaır yokıur. Onlann arka> s'nda sadece aglayan veya gülen msan vaw diT.» «Aglayan ve gulen ınsan». msanı betim!<>ven bır şiınn ardına düşmüş bır Bedri Rahmi ıçın turku, somuüuğu v© yayılımı, bu somutluk ve yayılımı saglayan deyış ?• soz özeUıklenyle bırhkte bır biçem Isifll olur, şuri turku gıbı söylemek gerekttgıni, şıın turku gıbı söyleyerek anlaor: Ah bu turküler koy türkulert Mıs gibi ınsan Kokar mis gıbi toprak Hılesiz hurdasız çvnl çıplak Dişisı dişı erkeği erkek Kaşı kaş gözü göz yarast yara. Bıçagı bıçak Ah bu türkuler koy türküler. Karanhk kuyularda açıhnıg çiçekler gibi Kiminin reytaasmdan geçömez Kimi zehir kimi zemberek gibi* BEDRt E.UÖIİ EYt'BOĞLV «Sanatı tarif etmcye mecbur olsam, oyundur, derim, ama bir kişiyle oynanan en guç, ea belalı. en tatlı, en guzel oyun.» Ara GtXER) g^mgaggL KİMKİME Konstantin Pavel'in katikatürü Behic AK Vercelli Karikatür Yarısması: Birincilik Konstantin Pavel'in Kültur Servisi îtalya'mn Vercelli kentinde ıkl yıl da bır düzerüenen Kartkatür Yarısması nda birinciliKi bu yıl Romanya'dan Konstantin Pavel kazandı Yarışma ıun sergisınde Çekoslovakya. tngiltere, ttalya. Yugoslav ya, Portekiz, Romanya, îspanya, lsviçre, Macanstan ve Tıırbıye'den katılan doksan karSkatürcünün yapıtları yer aldı. LEVENTKIRCATİYATROSU Hodri Meydan Kültür Merkezi Aşağı Yukarı (Güldurü 2 bolünı) / / / Kenter Tıyatrosu'nda 24Ejlu'den itıbaren 13gun hereun2l3O Curnartesi Pazar 18 30 21 10