Katalog

Cumhuriyet 6 EKONOMİ 15 AĞUSTOS 1982 madan ortagı olduklan bir lşletmede daha vertmll ve »zverili çalışmaları olgusu mu? Özyönetimin getirdiği moti vasyon unsurları mı?... SERTEL Bu unsurlar herhalde önemli ama bu daha çok sosyolojikpsikolojık bir soru. Salt ekonomik olarak baktığınızda klâsik kapitalist firmayla özyönetilen ıirma arasmda pek bir fark göremiyorsunuz. Ama bakıyorsunua ki batan bir klâsik firmayı çalışanları devralıyorlar ve o firma batmaktan kurtuluyor, kârlı bir hale geliyor. Bu belki şöyle açıklanabilir, oradaki işçiler artık kendllerini ve birbirlerini kontrol etme durumundadırlar ve araların da bir dayanışma söz konusudur. Oysa bu hlssiyatı sadece işçi olarak çalıştığı bir yerde duymuyor. Bir de firmayı yö netenlerle çahşanların ayrı gruplar olmaması ve bu iki grup arasında menfaat çatışması bulunmaması lşletmede sürtüşmeyi azaltıyor ve bundan doğan «ekonomik ener ji» kaybmı önlüyor. SORU Şimdi özyönetim ekonoraisinin Türkiye'de ny gulanabüirUği konusuna geçip önce şunu sormak istlyorum; bizde çok ortaklı şirket ya da işçl sirketleri diye anılan ve çogu yurt dışmda çalışan işçilerimizin de katkı larıyla kurulmuş bulunan şirketler için özyönetim ilkeleri geçerll olabilir mi?... SERTEL Şimdi bir kere bizim «İşçl şlrketlerl» diye bildiğimiz şirketler tabii ki özyönetilen İşletmeler değil. Burada yurt içinde ve daha çok yurt dışmda kendlsi işçi olarak çalışan yurttaşlarımız bir flrma kurup yatırım yapıyorlar ve o yatırım yaptıkları firmada işveren ya da patron konumuna geciyorlar. Kenaılerl de gelip o firmada çalışsalar o zaman tabii özyönetilen işletme hallne gelmiş olur.. SORU Sizce bu şirketler böyle kurulsalardı, »zyönetilen işletmeler olsalardı daha başarılı olabilir, daha iyl sonuçlar alabilirler miydi? SORU Saym Sertel; Uluslararası özyfinethn Ekonomisi Derneğî'nin dönem başkam olarak bize bu dernek bakkında kısaca bilgi verir misiniz?... SERTEL Tabii. Bu dernek, admdan da anlaşılacağı gibî, çeşitli ülkelerde ozyönetim ekonomisiyle ilgilenen kimselerln buluşup tartışmalarım ve çahşmalarınm sonuçlarını uygulayıcı hükümetlere aktarmalarmı kolaylaştırmak amacıyla kuruldu. Daha önce çeşitli vesılelerle bır araya gelen ve halen sayıları 300 dolayında olan dernek üyeleri 1978'de Dubrovnik'te yaptıklan toplantıda bir der nek olarak orgütlenmeyi kararlaştırdılar. Şımdi iki senede bir bu derneğin Dünya Kongresi oluyor. Her kongrede bir ikinci başkan seçiliyor ve bütün işleri bu ikinci başkan yürütüyor. Bir sonraki dönemde de o kişi başkan oluyor. gimdi bu yıl yapılacak Dtinya Kongresi öncesinde başkanlık görevt benim üzerimde. SORU Bir önceki dönemde siz İkinci başkandımz o halde? SERTEL Evet ilk dönemde ünlü Profesör Branco Horvat kurucu üye olarak başkanlığa ve ben de ikinci başkanlığa seçildim. Derneğin 2. Dünya Kongresi 1980 yılında Türkiye'de, Boğaziçi Üniversitesi'nde yapıldı. 150 kadar yabancı bilim adammın katıldığı bu kongrede 50 kadar bildiri tartışıldı ve bir sonraki kongrenin 1982'de EKONOMİDE DİYALOG Murat Sertel Kimdir ? 1942de doğdu Robert Koleı Yuksek Okuiu iktısat bolumunu bitirdıfeten sonra Ingıltere'de Oxford Üniversitesi'nde ve ABD'de IMT'de lisans ustu dereceleri aldı. ABD'de ve Avrupa'nın çeşitli ulkelerlnde ögretım uyehgi yapan Sertel, halen Boğazıçı Umversıtesi ogretım uyesı. Sertel, aynı zamanda Uluslararası Ozyönetim Ehonomısi Derneği'nm de donem başkanı bulunuyor. Osman Ulagay, Murat Sertel ile... Bir kuruluşun, bir işletmenin ortaklanyla çalışanları aynı kişilerse bu işletmeye özyönetilen işletme diyebiliriz. Çalışanların ortak olmadan yönetime katıldığı işletmeler bence özyönetilen işletme sayılatnaz. Meksika'da yapılması kararlaştmldı. Işte bu kongre önü müzdekl hafta yapılacak.. SORU Bu derneğln ttyelerlnln hepsi biUm adamı tnı? Toksa aralarmda uygulamacılar, kamu görevlileri gibl ktmseler de var mı?... SERTEL Var. özyönetlm ekonomisiyle teorl olarak Ugllenen, uygulamada İlgilenen, uygulamacı olan farklı türde üyelerimiz var. Bunlar içinde örnek olarak kooperatlfçileri sayabilirinı. Ancak tiyelerimizin çoğunluğu bilim adamı, onların da çoğu iktisatçı, ama hepsi değil. Ayrıca Fransa glbl devlet sektörünün kuvvetll olduğu ülkelerden kamu görevlileri de kongrelerlmize gözlemci olarak katılıyorlar. SORU Üyelerinizin ttlkelere göre dağıhmı nasıl? SERTEL Doğu Bloku denen ülkeler grubu dışmda çeşitli ülkelerden tiyelerimiz var. Doğu Bloku pek llgilenmiyor bu konuyla. Demek oluyor ki üyelerimizin çoğunluğu Batı Ülkelerinden. Derneğimizin «Economlc Analysis» («tktisadl Analiz») adlı dergisine katkıda bulunanlan esas alırsak 2223 ülkeden üyemiz bulunduğunu söyleyebi lirim. SORU Bir de yanılmıyorsam Yugoslavya... SERTEL Yugoslavya'dan tabii çok üyemiz var. Çün kü Yugoslavlar biliyorsunuz özyönetlmin bir türünti uhısal çapta uygulamaya çalışıyorlar ve uygulama içinde aksaklıklarmı görerek düzeltme yollarım arıyorlar. Yalnız unutmayalım ki ozyönetim demek ille de Yugoslavya'da uygulanan model demek değil. SORU Ben de bunu sormak lstiyordum. «özyönetim ekonomisi» deyince neyi anlamak l&zım?... SERTEL Burada herkes kendine göre, kendi amacına göre bir tanım yapabilir. Ben blraz da basit olsun diye şöyle bir tanım yapıyorum: Bana göre bir işletmeye «özyönetilen işletme» denebilmesl için bu işletmenin or Ulagay sordu, Sertel yanıtladı: "Isci sirketleri ve KIT'ler icin çözüm yolu özyönetim olabilir taklarıyla çalışanlan aynı kişiler olmalı. Yanl İşletmenin her ortağı aynı zamanda orada çahşan bir kimseyse ve ça lışan herkes de aynı zamanda işletmenin ortağıysa o zaman buna «özyönetilen işletme» denebilir. Şimdi Yugoslavya benim bu tammıma gbre özyönetilen işletmelere sahip olan bir ülke değil, çünkü orada çalışanlar çahştıkları lşletmelerin ortağı değil... SORU Yani burada sizin tanımımza göre çalısanların yönetime katılması, bir işletmede ozyonetlmtn geçerlt olduğunu söylemek için yeterli değil.. SERTEL Değil. Çahşanların yönetime katılması aslında başka bir düzen içinde de, mesela devletçi bir düzen içinde de. kapitalist bir düzen içinde de olabilir. Bu Almanya'da ve bazı başka Avrupa ülkelerinde var. Bu özyonetimden farklı bir şey bana göre. SORU Peki, sizin tanımımza uyan özyönetilen işlet me örnekleri nerelerde var. Sayın Sertel?... SERTEL Meselâ basit bir örnek olarak köşebaşındaki kunduracıyı gösterebilirim; iki kişi bir araya geliyor, hem ortaktır hem çalışandır. .Sonra çeşitli üretim kooperatifleri örnekleri var. Burada üyeler çeşitli kaynaklar geti rerek ortak olurlar; ya arazi korlar, ya aletedevat getirirler, gene hem çalışan hem ortak olurlar. Başka bir örnek, Israll'deki otobüs işletmelerl, sürücüler ortak olmuşlar, iir manm yönetimlni ve gelirini aralarında paylaşıyorlar, kat kıları oranında tabii ve çok başarılı sonuçlar alıyorlar. Ka pitalizmin kalesi Amerika'da Kaliforniya'da batmak üzere olan bir kontrplak îabrıkasım devralan çalışanları, bu firmayı özyönetimle yöneterek düzlüğe çıkardılar, bu da bence ilglnç bir örnek. Bir de ünlü Mondragon kooperatifleri örneğl var tabii... SORU Bu örneğin özelliği nedir?... SERTEL Mondragon Ispanya'da bir kasaba. Orada 1950'lerde başlatılan özyönetim hareketi bugün 15 bin kişi yi çahştıran dev bir tarımendüstribankacılık kompleksl hallne gelmiş durumda. Ekonomik sonuçları çok parlak olan bir örnek bu ve tüm yonetimi ozyönetim ilkelerlne gö re yapılıyor. SORU Ştmdi köttt durumdakl îirmaların bile ftzyBnetlm sayesinde durumlarını düzeltmeleri söz konusu olablldlgine göre şu soru akla geliyor: ozyönetim ne kazandırıyor firmalara? Burada önemli olan çahşanların aynı za Amerika'da batmak üzere olan bazı işletmeleri çalışanlar devrahnca, bu işletmeler kârlı hale geldi. Demek ki özyönetimin firma bünyesine kazandırdığı bir şey var. SERTEL Muhakkak ki alabilirlerdi. Bu işçilerimlze yol gosteren olmadığı için olmadık yerıerde, olmaöık Işlere yatırım yapmışlar. Bunlar devletin örgütleyici eliy le yönlendıriiip yönetilen işletmeler olarak kurulabitselerdi o zaman hem bu işletmeler daha iyi sonuçlar alırlar, hem de işçilerimız kendi yurtlarmda çalışma imkânı bulabilırlerdl. Kendlsi Almanya'da, yatırımı Türkiye'de, yalnızca bir hisse senedl bağıyla olacak iş değil bu.. SORU Zaman zaman KlT'lerde de çahşanların yönetime katılmasından, ekonomlmlı için bUyük önem taşıyan bu kuruluşlarm yeniden örgütlenmesinden söz edlüyor. Şimdi KtT'ler için de özyönetim modeli geçerll bir çözüm olarak önerllebilir mi? SERTEL Bana göre olabilir. Bugün gene KİT'lerin yeniden düzenlenmesinden söz edlliyor ama bunun ne derece ciddi olduğunu söylemek kolay değil. Bir de yeniden düzenleme derken ekseriya düşünülen bunların flnans yapısının değiştirilmesl, hatta satılması. Yahut da genel müdür nasıl tayin edillr, hangi bakanlığın yönetim kurulunda kaç temsilcisi olacak v.b. gibl konular ele alınıyor.. SORU Sizce farklı bir yaklaşım mı gerekli? SERTEL Farklı bir yaklaşım eskl yönetimlerden biri zamamnda ortaya atıldı ve o zaman ben de o çalışmalar içinde bulundum. Dendi kl KlT'lerde işçlnln yönetime katılması getirilsln yahut artırılsm. Ben özyönetime glden blr yola glrllmeslni lstedlm. Bazı çalışmalar yapıldı fakat uygulamaya geçmedl. Bu çalışmalarm tek faydası, özybnetlm ekonomisinln ne olduğunun hiç değilse bu çalışmalara katılanlarca anlaşılması oldu. SORU Bu yönde blr çözüm uygulanmaya konabil seydi KİT'ler açısmdan ne gibi yararlan olabilirdl sizce? SERTEL Bence konuya şöyle bakmak lazım. KİT lerin dertlerl neler? Bunlar çahşanların karar alma mekanizmasına büyuk ölçüde katkıda bulunduğu btr düzen içinde çahşsalardı ve özyönetilen işletmeler olsalardı acaba gene bu dertlerle karşılaşırlar mıydı? Blrinci dert, faz la istihdam var KÎT'lerde. Nasıl ohnuş bu? Mllletvekillerlnin, şunun bunun kartvizitlyle ounuş. Şimdi bu kuruluşlann özyönetimle yönetildlğlni farzedellm; özyöne tllen blr işletmede o işletmenin geliri çahşanların emeğinin katma değeridir. Emek dışmdaki üretim faktörlerinin bedeli ödendikten sonra kalan mlktar orada çahşanların bölüşecekleri gellrdlr. Bu durumda gereksiz bir tek İşçi daha alınırsa bu işletmeye daha fazla değer yaratılmadan daha fazla kişiye bölünmüş olacak gellr. Bunu özyönetilen o işletmenin seçimle gelmiş genel kurulu kabul eder mi? Etmez. Değil kartvizlt, kapısına tank da dayasanız etmez... SORU KİT'lerin diğer sorunları İçin de aynı şeyler söylenebilir mi? 7. Kımılu* Yıldonümtt 'Türk Resmınde lnsan ve Portre" senisiyle kutlanıyot Kasım 1982 • >« Kuttulus O d . 191 /B SinemkOy 40 47 83 Resitn restorasyonunda sürekli çalışacak eleman aranıyor Kurtuluş Cad. 191/B SinemköyTel: BÎLİYORUZ! BüyiMükherşey değüdir W I S A L SAĞLAMIJK VE CALISMADA ETKİNIİK gerek.. VAKIFLAR BANKASI Yapısal Sağlamhgını "VAKIF HAZÎNESİolmaktan ahyor. Etkinliğini ise özelstatüsünden.. Bu iki özellik yalnız Bankamızda \ar. "ÎKÎSt BtRYERDE'! Kamu güvencest ÖzelSektörEtkinliği CADDEBOSTAN GÜZEL SANATLAR T| nt.iy.ti DGSA KİT'lerin mülkiyetini kamuda bırakarak da bir özyönetim denemesine girişilebilir. KİT çalışanları, kamunun tesislerini kiracı olarak kullanarak bunları özyönetilen işletmeler halinde yönetebilirler. SERTEL Söyleyeceğim. Başka bir KİT sorunu, bllhassa ara malı üreten KtT'lerin plyasaya ucuz mal sürmeleri ve bundan istlfade eden, bu ara malları kullanan özel sektörün kârlannı büyütmesi. Oysa özyönetilen bir flrmanın Urününü başkasına ucuza, değerinln altında bir fiyata satması mümkün değlldir. Üçüncü bir KİT der di yanlış yatırımlardır. Olmadık yere fabrika kurulmuş, özyönetilen blr işletme neden yapsın bunu? Aynı zaman da işletmenin çalışanı olan ortak, bütün bunları düşilnmek zorunda, çünkü doğrudan doğruya cebini ilgilerdiriyor. Yani özyönetilen firmanın kuruluşunda, menfaat lerin blr araya getirllişinde KÎT'lerde görülen hastahkla rın pek çoğunu önleyici, sağlıklı bir yapının unsurları var. SORU Peki ama bizim KtT'lerhniz özyönetilen f; letmeler olarak kurulmaclıklanna ve kamu tnülkiyetinde olduklarına göre bu aşamadan sonra özyönetiuıe kavugturulmaları için nasıl bir fortnül önetüebillt? SERTEL Bakın o biraz başka bir konu. Çünkü de diğiniz gibi elde hazır bir yapı var. Bunlarda özyönetime geçerken bazı kamu mallarının devrini nasıl halledeceğîz? Burada şoyle bir imkân var: Kamunun malı olan fabrlka dır, arazidir, bazı üretim faktörleridir. Şimdi bunlann mülkiyetini ille de çalışanlara devretme gerekmez. Bunların mülkiyeti kamuda kalır. Kamuya bunların kullaml masının bedeli olarak bir klra ödenebllir. SORU Başka sorunlar çıkmaz mı? SERTEL Çıkabilir tabii. Mesela demln saydığımız dertler çıkabilir, fazla istihdam var, 100 kişi gereken yere 200 kişi alınmış, bunları nasıl ayıklayacaksınız? SORU O zaman KİT'ler için özyönetime geçlş çözümünü uygulamanın gerçekçl yola ne olabilir sizce? Ve bu yolda nasıl ilerlemek gerekir? SERTEL Ben sanıyorum ki tedricen ve yönetime katılma yolundan geçerek KlT'lerde çahşanların kaaanç ları o işletmenin başansıyla orantıh hale getlrileblMr. Bu bağları zaman içinde güçlendlrmek gerekir. Neticede çahşanların gelirini tamamen işletmenin başarısına bağlı kılacak bir yöntem izleneblür. Böylece özyönetime glden yol da açılmış olur. SORU Böyle bir denemeyl siıce çok sayıda KİT'de hirden mi başlatmalı yoksa bir secme yaparak belll KtT' lerde m\ böyle bir uygulamayi denemeli? SERTEL Ben burada bazı ümit veren lşletmelerin, ümit veren KÎT'lerln pilot olarak seçilıp bu uygulamanın onlarda başlatılmasım tercih ederim. Böylece onların hatalarından yararlanmak ve başarılarını temel alarak yola devam etmek imkânı da doğmuş olur. KİT'lerin yeniden düzenlenmesl düşünülürken özyönetime geçiş konusunun dîkkate almması, bence ekonomimiz açısmdan büyük önem taşıyan ve sanayimlzitı yarısını olug turan bu kuruluşlarm geleceği açısından çok önemlidir. , v e re.ı.mı Resim BöUimüMezunu Eleman Aranıvor B*fld«t Cad. 256 T«lx 58 87 9» Satılık Arsa Şirinevler Kuleü'de 102 metrekare 18 pafta. Saat: 13 17 arası. Teİ! 20 97 O3'ten Hallt Şile'de Satılık Arsa 145 m2 Tel:. 25 67 26 Satılık kaloriferli daire Kadıfcöy Aobadem tkbsliye Mah. Pomak Sok. Cevtzll Apt. Kat 2 Daire 9. TÜRKIYE VAKIFIAR BANKASI "guvenkapısı" tsmet ERTE'ye mura caat. SAT1LIK Merter'de sahibinden peşin fiyatına satılık 100 m2 lüks daire... Tel.: 22 86 55