Katalog

Cumhuriyet 8 17 MAYIS 1982 8akarya Meydan Savaşı, Ikinci Inönü Muharebeslnden son ra 22 gun vo 22 gece suren bir ölüm kalım bogus masıdır. Bu ölum kalım boguşması bır ulus içın deftil, ıkı ulus için de böylodir; lıcm Turkler. hem Yunanlılar S Yunnn ordıısu Ankara yakıı'nrına (Pola(lı'ya) kadar dayanmıştı. Kenti bo";altıp Kayseri'ye taşınanlar vardı. O gunlori yaşamış bir dostum. Kayserililer kurnaz ve becerlkli insanlardır. gelenler çoğaldıkça seviniyorlar ve ilerde başkent olmayı umuyorlardı.» demişti. Gerçekten böyle ml, düşünü yorlardı, bilemiyece£im An cak, Yıınan ordusu bu ölüm kalım boğuşmasında oritılmış, tüketilmiş, çökertilmiştır. ONCE ULUS TuMOÛĞAN RftRKI SOMRAOA BURASI SEü BAK GULGEC BUMEYKB. C(XGC BİR HE>VELD(R ÇOK d n BlZ S/VMAAVİZEyi GOSTEBEMEDİC BELKI S£NPE. BlNA/l uOSTERE MEZSiN OGLUAA GUU3BC ETJ3ÛFINA 'Sakarya Meydan Savaşı bir taktik savaştır ünümüzde. bu eavaşı yorumlayanların kanısı şöyledir: Başkomuran Mustafa Kemal Paşa'nın uyguladığı yöntem duşmanı üslerinden uzaklaştırarak. yıprati ma, yıpranmış düşman or* dusunu karşı saldın ile yen J me taktiğine dayanıyordu; Tarihte böyle önemli taktik savaşlanna raslanmıştır. Rus Çan Dell Petro, Isveç Kralı XXI. Şarl'ı. Rus lmparatoru I. Aleksandr, ünlü Napolyon'u, yakın geçmişte de Stalin Hitler'i Rusya'nm içlerine çekerek yıpratmışlar ve yonmişlerdlr. Mus tafa Komal Paşa, böyle bir yöntemi bir de Anafartalar da Ingilizlere karşı uygulanuş, ve başarı kazanmışti; OTEOJN ONUND£ BlP VABDI AAEMMED »TEAUU S BuDUP DEDI/V* KCVDUĞLNU ÖBUOUMUZ AlPlfcU? S Û N B A &5SKA foELll? İ OLMAPtK IAUÛA 7O*: EDE2IZ MBCLIS ÖNuSlMI OEZEPKEJJ AVİZEMN G e»Z GAPIP Bfl? A»ILl£TI7 AN1TLARJA11/I0EGISTI. RtR ICuyBETMEICLE KALMAZ. UATIA PfDERlZ EVETAMKARADu UACETTEPG MIN DOCI UAPSEDILMIŞ TACETT/N SlNA GELEN OUNY/iDu. HlÇÖlR ANİTIN NA ĞELM6MISTIR E " UACETTEPE I RATOPU 006CAAA4CI İ SUAL OUJMMAZ . Altınlar bozdurulup silâh alınıyor Samanpazarı'n da cıkan büyük yangın, tahrip kalıpları kullanılarak söndürülebildi Başkomutan böyle bir saldınya karar verdlginde, bunu, çay partisi, kentto spor ve at yanşlan düzenleterek casusların gözlerinden saklamıştı. Başka komutanlann da haberll olduğu böyle önemll blr saldınnın gpzlerden saklanabilmesi hala şaşırtıcıdır. Ankara'ya 7 0 8 0 Km. kadar yaklaşmış, cephesl 100 Km. olan bir orduyu bozguna ugratıp yenebildüşunülmesi bile güç bir olaydır. Anadolu'nun ortasmda bu yük ekonomik sıkıntılar için de olan devrimci ve iktidar olmaya yönelmiş bir kadroya kim yardım edebilirdi? Ülke işgal altında idi, yardım edebilecek güçler de bu işgaldleri oluşturuyordu. Sovyet yardımı, Sakarya savaşından sonra yogun olarak kendini belli etmişti: Gerçi Mustafa Kemal Paşa. Eylül 1919'larda Enver'in da yısı Halil Paşa'yı Sovyet yar dımını araştırmak üzere. giz lice, Rusya'yn, göndermiş, o da yüz bin Hra degerinde a l t n külçesl ila dönmüş, karayolu baglantısı güç oldugundan. külçe hallndeki altmlan Karaköse'deki Tümen Komutanı Cavit Bey'e teslim etmişti. Altınlar daha sonra Erzurum'a ulaşmış. hastane kantannda tartılarak iki yüz Kg. kadarı Doğu ordusu için alıkonulmuş, kalanı Paşa'ya gönderilmişü Beri yandan Bekir Sami Paşa başkanlığındaki askeri kurulun yaptığı anlaşmalar sonucu da sağlanan silah ve cephaneler Trabzon'a ulaşmıştı. Bunlar, 3387 tüfek, 3623 sandık cephane, üç bin kadar da sünguydü. Gerçi sılahlar Birinci Dünya Savaşı sonrası Almanlar'dan ele geçirilen eski tüfeklerdi ama, gene de çok işe yaramıştı. Celal Bey'in Bir Mektubu Oyumu llk, 14 mayıs 1950'de îstanbul'da Yıldız'da kullandım. Ağırlığı CHP'lllere vererek, Demokratlardan da bazılarını aldım; karma ltste yapıp. sandığa attım. Silme Demokratların kazanması, düşleriml yıktı. Uykusuz bir gecede, Ankara'da «M<ilkiye»de okuyan arkadaşım Vehbi'ye, iı çimi döktüğüm mektubu unutmadım. «Duşledlğl" mhj deraokrasi bu muydu?» diyordum. Arkada^ Sim, bir mektubunda teselll ediyordu yanıtmda: «Bu kez böyle oldu, bundan sonrakl seçlmler böyle olmaz. G«r bak, grüzel «cünler olacak; de>. mokrasl yerlejjecek. Böyle olmasa daba lylydl a^ ma...» dlyordu. Gençlik yıllarımız, gerçekleşmeyen düçlerin, çabalarıyla geçti. Bir çok şeyl, sonra sonra öfcrendim: 27 Mayıs 1960'da gapkamı havaya attım! Ismet Paşa içln «klndar» diyorlardı. Olmadıgıra gördüm. Celal Bey'e karşı, dlkkatli bir konuşması vardı. îsmet Paşa'yı yakından tanımış bir arkadaşım şöyle dedi: tsmet Paşa, Başbakanlıktan lstifasmı kendl hazırlamıştır. Bunda Celal Bey'ln bir rolü yoktu. Atatilrk'ün ölümünden sonra, Celal Bey, bazılannın tsmet Paşa'yı Cumhurbaşkanı yapmama glrişimlerine katılmadı. tsmet Pasa kendinden, ordunun eglliminden emlndl. Celal Bey de bunu biliyordu. tsmet Paşa'nın dlkkatli olmasmm nedeni budur. Celal Bey'in bu davranışını unutmadı. Iktidan devrederken, ondan bir «layiklik» konusunda güvence istedi. O da verdl. Bu bir süre glttl. Taaaa Saidi Nursi olaylanna dek. Celal Bey'e borcunu da «siyasal af» cıkartarak ödedl... Celal Bey, llberal CHP'lilerdendi. tsmet Paça devletçi. Hep devlet çiftliklerl kurdu... Grupta, Meclis'te: BeytUlmale (kamu malına) el uzattırmaaaam! diye bagırdığmda, satır arasında ne söylemek istedlğini, sonra anlayacaktım... îsmet Paşa öldü, Celal Bey yüz yaşmda. Tutucu basında bazıları, bundan yararlanarak, Celal Bey'ln «Demokrasinln, îsmet Paşa'ya ragmen Türklye'ye gelmesine hizmct ettlgini» yazablllyorlar. Estetik amellyattan geçmiş burun sızlamadan bu yapılamaz! Iddialara yanıt veremeyecek durumda olanlara, çalakalem saldırmak huylan, ne diyelim... Bir «Ankara Notlansnda, Celal Bey'ln blr mektubundan sözetmiştim. Mektubu Şevket Süreyya Aydemlr, Celal Bey'e çıtlatmış. Oralı olmamış... Mektup 7 kasım 1919 tarihlnl taşıyor. Türk Tarih Kurumu'na. tarihe geçmiştlr. «Ankara Notları»nın yayımlanmasından blrkaç gün sonra, Ord. Prof. Enver Ziya Karal şöyle dedi: Senin yazıdan sonra, Celal Bey Knrum'a geldl. Mektubu n aslım İstedi. «Size vermemlz olanağı yok» dcdim. «O zaman, bir fotokopisinl alabillr miyim?» dedi. «Hay hay!» karşılıgım verdlm. Kahve Içti. Fotokoplsini aldı, gltti... Celal Bey'in mektubu, «Teceddllt Fırkaswndan (Yenilik Partisl'nden) yazılan oldukça ağır oldugu sanılan bir mektuba karşıhk kaleme almmış. îttlhat Terakki dagıldıktan sonra, onun yerlne kurulmak istenen «TeceddUt Fırkası» yöneticlleri, Ege bölgesinde örgüt kurması. orada seçlmleri yönetmesl içln Mahmut Celal Bey'l görevlendirir. Bir örnefti şimdi Celal Bey'de bulunan Akhlsar'dan «Koyuncu Allenln yanından yazıldığı belirtilen mektupta Celal Bey şöyle savunur kendinl:ı (Bazı sözcüklerin ayraç lçlnde Türkçelerlnl ben yazdım). «Muhterem efendim, 29'Teşrinievvel (ekim) 335 (1919) tarlhll tahrtratı alllerlnl aldım. Münderecatına ayrı ayn cevap vermek mecburlyetinde bulunuyorum: Fvvolkl mektubumda ilk müracaatıtna (basvurrııma) geç cevap verildiginden ve Intlhap (seçim) işl ilerlediğlnden bahseylemiş Idtm. Cevabcn, «geç kalma meselesl nıevzııu bahls olamaz. ÇUnktt slz teceddüt katibi mes'ulU (sorumlu sekreterl) olduğunuzdan intihabat meselesl İle alakadarsınız. Bundan başka blz sizden blr mektup blle alamadık. (Arkası 9. Sayfada) Ankara'da İngiliz casusunun idam edUişi ruble. Boyle olunca toplamı. 11 milyon altın ruble ve 100 bin lira degerinde külçe altıa oluyor. Bu ekonomik yardım neden Mustafa Kemal Paşa ve kadrosuna yapılmış da. neden kuruian fiolcu örgütlere ya da Mustafa Suphi önderliğinde içeri giren solcu kurula yapılmamıştır? Bu soru uzcrınde turlu yorumlar vardır. Ama, gerçeğe ya kın olanı şudur: Mustafa Ke mal Paşa Sovyetlero göre, bolşevik değil, milli bir liderdir. Anadolu'da antiemperyalist ve antikapitalist bir savaş vermoktedir. Bu savaşı verirken, buyruğunda ülkeyi kapsayıcı ve toparlayıcı ulusal bir guç vardır. Antiemporyalist ve antikapitalist oluşu Sovyot yonetıcileri içln o gunlerde yeterketini. buriuva ulusal demokratik devrim hareketi olarak tanımlamışlardır. ' if^nılmasını «nrftiîerftk felaketi yaklaşik yirtni evle, blr raml ve bir dükkânın yanmasıyla durdurmayı başardı.» Yangını hatırlayanlar, bir olaydan daha söz ederler. Sovyet Elçıliği memurlarından birinin evcil bir ayısı varmış Ortaklıkta dolaşırmış. Bir Kun bakmışlnr ki. HVI Kurşunlu cumının mınaresıne çıkmış. şereresinde dolaşıyormuş. Hemen bir ko şu gidip ayıyı oradnn indırmışlcr. Yangının çıkışına ayınm uğursuzlugunun sebep oldugu söylenir. Bazıları da. Ankara'ya gel miş olan Fransız temsilcisi Albay Mougin'ın hpr türlu kışkırtıcılığı yaptiRinı, vsvnKinm Hİbavın kundakçılıgı ile buşladığım ileri surerler. Nitokim Lozan'da öldürulen Rus temsilcisi Vorovskı'nin ölümunde Fransız parmağı aranır. Ali Naci Karacan, gazeteci olarak gittiği Lozan'da cinayoti Massigli'nin adamlarına yükler. Bunlara ek olarak 1922' nın Nisan avmda Moskova Buyukelçilığımi7de dört kışınin katıldığı bir casusluk olayı ortaya çıkar Fransız çıkarlan için yapıldıgı sövlenen bu casusluk olayı yuzunden Moskova Büyükelçimiz Ali Fuat Paşa. kenti ter ketmok zorunda kalır. Kışkırtmalar. yangınlar, Meclis'te gızli muhalefet oluşturmalar, iki ülke arasın daki dostluğu zedelemez ve bozmaya yetmez. Mustafa Kemal Paşa. yardımlar, kışkırtıcı olaylar kar şısında Türk • Sovyet dostlugu hakkında sık sık alkışlarla kesilcn bir konuşma yapma zorunlugunu duyar, şöyle den «... Tam ve gerçek bagımsızlıgımızı açık ve içten olarak en önce tanıyıp blze dostluk eünl uzatan Rus Sov yetler CumhurlyeÜ ile kardeşçe bağlarımızın pokiştiril mesl dış politlkamızm esasıdır. (Sürekli ve şiddetli alkışlar ve yaşasın dostlanmız sesleri.) Bu esas, tam bağım sızlığımızı onaylayacak her hangl bir devletle Ulşkilerimlzi yenllememize elbette engel teşkll etmez.. Antikomünist olan Erzurum milletveklll Hüseyin Avl Bey (Ulaş) blle bu konuşma karşısında, «Efendtler, Rus milletinl tanınm. Dogruluk bu milletin cidden ruhunda vardır» der. • Muhalefeti kim kışkırtıyor? nnkaya yoluna, daha sonra da Ayrancı'ya geçmoden once Sovyetler'in Buyük Elçıhgi Samanpazarfnda Kurşunlu camisine yakın bir yerdedir. Sovyet yardım larına knrşı Fransızların kış kırttıgı bir muhalefet vardır. Bunda Rauf Bey'in parmagı olduğu da söylenır. 1f)22 yılında ağustos ayı ortnlarında. bu yörede, buvük bır yangın çıkar Yangın îngiliz casıısu Mustafa Sagir İ N G İ L İ Z casusu Mustafa Sagir, Ankara Isiıklâl MahI kemeslnln 23 Mayıs 1921'de verdıöi karar uzerıne J ^ U I u s meydanında ıdam edıldi. Ankfira'yo Hın; muslumanlarının temsilcisi olarak par a yardımı yapmak uzere Inebolu yoluyla gnlon Mustafa Sagır'e gectığ: yarlerde buyuk sevgı goblerılennde bulunuldu Ankara'ya gırerken de Mustala Kemal Paşa adına Kılıc Ali Bey başkanlığında bır kurul tarafından karşılandı. Daha sonra lcışlfirı Bakanı Dr. Adnan. ile goruştü, Hınt muslumanlarının goTiderdıği paradan soz etlı Sagıı'ın casus olmasından kuşku duyan Paşa, Adnan Beye kuşkusunu anlattı. Hukumet tarafından Sagir sıkı bır şekılde gozatl<>nmoye başlandı. Sagır, bır gun lcışlerı Bakanı Dr Adnan Bey aracılığı İle Istorıbul'a bır mektup gondermek istedi. Mektup alındı kımyasal yontemlerie ıncelendı. Goruldu kl bozı GC7CİI murekkeple yazılar vaMır Moktup okunduğunda, Ingllız Albayı Nelson'a Mustafu Kemal Paşa'nın yaşantısı, hang! saatlerde evlnden çıktığı, yGnında klmlerln bulunduğu, hangl tür blr otomoblle bindlğı, otomobılm hızı yazılıyordu. Bunun özerıne eşyaları arandı kuşkııları pekıştıren bır cok kanıt bulundu. istlklöl Mahkemesine verlldl. Bu arada Ingılız casusluk örgutünün öteki elemanlorı da ctaya cıktı. Mustafa Sagır'ln Istlklâl Mahkemesindekl duruşmaları büyük ilgı gördü. Ingıllzler casuslorının kurtorılabıimesı lcin bır cok glrışimlerde bulunduiarsa da para etmedi Sagir casusluk sucunu kabul ettı Mahkemrdc. «Ben bu memleketln evladı aeğillm, Ingillzlerin ekmeği İle büyüdüm.» dedi. Ç • Gizli Sovyet yardımı Mecliste açıklanıyor izli Sovyet yardımı Ankara'da hemen du yulmuştu. Hıç kımsenın yardım elini uzatmadığı bir dönemde Sovyetlerin yardım etmesi çok önemliydi. Ancak, bunun açıklanması da gerekirdi. Çunkü Mustafa Kemal Paşa ne bolşevik olmak İBtiyor, ne de bolşevik örgüt kurulmasına izın veriyordu. Çunku. îsüklal Mahkemeleri diacılığıyla bolşevik yanlısı örgütler kapatılmıştı. Maliye Bakanı Hasan Bey (Saka) Meclis'te durumu şoyle açıkladi: «... Hükümetin ellne bir miktar Rus altını geçmlşür. Bu Rus altınları bize bir ekonomik yardım şekllnde dostumuz Rusya hükümeti tarafından karşılıksız verilmiş olan paralardır.» Bundan sonra Bakan, gelen altınların nasıl kullanıldığı, spekülasyonu ve Istanbul'un eline geçmemesi için nasıl önlemler alındıgını açıklama zorunda kalmıştır. Çünkü bu altınlar bir yerde bozdurulacak ve silah alınacaktı. Onun için Bakan, «Bu paraları yabancı piyasalara ve işgal altındakl Istanbul'a satarak tamamen elimlzden çıkması uygun görülmedl.» demiştir. Sovyet kaynaklanna göre, yapılan yardımlar .başlangıçta şöyledin On milyon altın ruble açık yardım. Halil Paşa'nın gotirdiği 100 bin lira degerinde altın külçe. Yusuf Kemal Bey'ln (Tengir şek) Moskova'dan dönerken getirdiği bir milyon altın ( G Hasan SAKA Sovyet kaynaklarına göre Türkiye'ye yapılan yardımlar başlangıçta şöyle: On milyon altın rub le açık yardım. Halil Paşa'nın getirdiği 100 bin lira degerinde altın külçe. Yusuf Kemal Beyin (Tengirşek) Moskova'dan dönerken ge tirdiği bir milyon altın ruble. E 1922'nin nisan ayında Moskova Büyükelçiliğimizde dört kişinin katıldığı bir casusluk olayı ortaya çıkar. Fransız çıkarlan için yapıldığı söylenen bu casusluk olayı yüzünden Mos kova Büyükelçimiz Ali Fuat Paşa, kenti terketmek zorunda kalır. lıdır. Kendini solcu sanan orgutler ve guçler Mustafa Kemal Paşa'dan daha guçsuzdur. Mustafa Kemal Paşa'nın antikapitalist oluşuna gelınce. bu antikapltalizm içorde yerli ve ulusal sermayeyı benimsiyor, dışardan gelen yabancı sermayeye karşıdır. Bu tutum da, yani ıçerde ulusal sermayeden yana olmak, dışarda somurucu sermayeye karşı çıkmak da Sovyet yöneticileri için yeterlidir. Solcu örgütler ve kuruluşlar epeyce ince sayılan bu davranışı görememişlerdir. Gene Sovyet yöneticileri, Anadolu hare bırden çevreyi sarar. Rauf Bey bu yangından anılannda şöyle sözeder: «... Ankara'da büyük bir yangın oldu. Rus Elçillgi blnalanndan büinde çıkan yangın, söndürme araçlannın yeterslzllgi ve susuzluk yüzünden genlşliyerek Kurşunlu camiye de aıçradı. Zaton harap olan şehri bütün bütün kül etme tehlikesi başgösterdi Mustafa Kemal Paşa ile yangm yerine gittik. Gereken önlemlerl aldık. Ozelllkle Pasa, hızla 1lerliyen yangının eldekl auy la söndürülemiyeceginl anlayınca, tahrip kalıpları kul ClKTl EDERÎ 200 LİRA ıtt«nw Adnttl; TUHKOCAGICAD.M.4I CAOAIOÛLU I f TANİUl YARIN: Fahretün Altay'ın anılanndan