Katalog

Cumhuriyet 6 EKONOMİ 21 KASIM 1982 SORU Bunu saglamak nasıl mümkün olur? KARAKOYUNLU Tahvllin ihracında koşullar öyle düzenlenebllir kl, getirllen sistem, maktu faiz esasından çıkarıhp, menkul kıymetin ekonomislne dayandırıhr. Bugünkü mevzuata göre, bir tahvilin faizl brüt %45'den aşağı olamaz. Ama %100 faizli olabilir. Önemli olan faiz oramnın, lşin ekonomisinln yansıttığmı tasarrufçuya hissettirmektir. Kuruluşların tahvil faizlerini serbestçe tayin etmelerine izin verilmelidir. Kuruluşlar tahvilin süreslne göre, (itfa vadesine göre) faiz oranlarını tayin etmekte serbest olabilsinler. Hatta, zaman içinde faizlerl ayarlamak da mümkün otoahdır. öte yandan tahvllin faîzlerlnin mutlaka yıl sonunda ödenmesi gibi zorunluluk getirmeye gerek yoktur. Faizlerini üç ayhk dönemler, ayhk dönemler itibariyle ödenebilir bir esasa bağlamak gere SORU Sayın Karakoyunlu, slz sermaye plyasasınm ye bankerlik kuruluşlarmm macerah diyebileceğimtz terflveninin büyük bölümüntt olayların içinde bir klşi olarak yaşadınız. Şimdi size Ilk olarak şunu sormak lstiyornm: sermaye piyasasmın ve bankerlik kuruluşlarının bn yola glrmesi kaçınılmaz mıydı?.. Yapılan yasal düzenlemeleı bu gridişi önlemekte etkili olamadı mı?.. KABAKOYUNLÜ Sennaye plyasasınm kurulus ve önemli gelişme aşamalarında düzenleylcl hukuk bulunmadığından, kuruluslar diledlkleri blçimlerin icinde yer alabiliyor ve dolayısıyla, işin ekonomideki öneml başka herşeyi ırerl plana ltlyordu. O dönemde üzerlnde en çok konuşulan konu, sermaye piyasasınm blr hukuka kavuşturulması idi. İşte burada clddl blr yankg yaşandı. EKONOMİDE DİYALOG Yılmaz Karakoyunlu kimdir? 1830'da tstanbuTda doğdu. Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi mezunu olan Yılmaz Karahoyunlu Devlet Planlama Teşkilatı'nda görev yaptiktan »onra çeşitli huruluşlarda çahştı Ban ker Kastelli A'Ş.'nin Genel Koordinatörluğunü tasfiye hararına kadar sürdüren Karahoyunlu halen kendl kurduğu bir danışmanhh . etüd araştırma firmaaınm bagmda bulunuyor. £ Sermaye Piyasası Kanunu Türkiye'deld gelişmeleri kavrayamadığı için yanlışhk başladı. Işin hukuk düzeni yeterli olmayınca ekono misi de rayından çıktı ve ciddiyeti kayboldu. % Tasarrufçu açısından çekici olan ayhk ve üç ayhk faiz ödemesine imkân veren uygulamalar tahvilde mutlaka düşünülmelidir. klr. Bu sanayici için de uygun bir yöntem olur. Bir nakit akımı düzenlemesi ile bunu sağlar. Tahvil için bu düzenlemeleri getirmek zorunlu gibi gellyor bana. Burada birşeyin karıştırıldığmı sanıyorum. Tahvilin İhraç koşulları ile bankerin satış sistemi birblrinden çok farklı iken sanki bir işJemmiş gibi düşünülüyor. Bankere kendi taahhüdü altmda ayhk veya dönemsel faiz verme uygulamasmı yasaklamak mümkündür ve sanırım bu aşamada gereklidir. Ama tahvlli ihraç eden kuruluşa. yıl sonunda toptan ödeme yerine ayhk veya üç ayhk dönemler itibariyle taksit/taksit ödeme yasağmm konması anlamlı değil. Sanılıyor ki, tahvil ihraç edenin koşulları bankerin uygulaması olacaktır. Bu tamamen yanlıştır. Esklden de bu esasen böyle değildi. Tahvil, 7 yıl vadeli itfa esasmda ve yılhk sabit faiz bazmda ihraç edilirdi. fakat. banker bu ihraç koşullannı hiç önemsemeden tasarrufçuya kendl taahhüdü altmda aylıkh faiz uygulardı. Şimdi ise tersi yapılabilir. Tahvil ihracında ihraççıya ayhk/üç ayhk faiz dönemleri imkânı getirilebilir, banker, bunu ahmsatım esasmda satışa sunar. Tasarrufçu da faizini ayhk olarak lhracçı kurumdan alır. Menkul kıymet ticaretini hızlandırmak ve ycrleştirmek için bu düsenlemeye gerek olduğuna lnanıyorum. SORU Bu uygulamayı sadece tahvil Için mi düşünüyorsunuz? KARAKOYUNLU Kesinlikle hayır. Hisse senedinde yapmak mümkün değildir. Ama sermaye piyasasınm muhtaç olduğu yeni araçlar vardır. Bu araçların uygulamasında yapmak mümkündfir. Meselâ. ipotekli borç ve irad senedi uygulaması. Türk Medeni Kanunundaki bu fevkalade etkin ekonomik müessese. nedense İtlbar görmemiş. Sanırım sadece iki uygulaması var. Bu müesseseye canhlık kazandırılabilir. Üstelik. bu müessesede faizlerin ayhk olarak ödeneblleceği, Medeni Kanunda yazjlı. Bu müesseseyi günün ekonomik koşullarına uygun hale getirecek düzenlemeler çok kısa sürede gerçekleştirilebilir. Böylece, gajrimenkuller ekonomik etkinlifee kavuşturulabilir. Diğer taraftan ticaret hayatınm can alıcı belgeleri sermaye piyasası uygulamasında kullanılabilir. Bu konuda bankalar olağanüstü yararlı hizmetler sunabilir. Bir örnek vereyim. Bankadan kredi alan kuruluş munzam teminat olarak gayrimenkul ipote&l vermektedir. Böylece, gayrimenkul ekonomik hale pelmemektedir. Ancak. banka, kredi verdiği ve ipotek aldığı müşterisine. bu gayrimenkullerin ipotegi karşıhğmda «tpotekü borç ve irad senedi çıkarıp.» tasarrufçuya satarsa. hem gavrimenkul nakdi etkinlik kazanır hem de bankanm kullandırdığı kredi yeniden imkân olarak bir başka plasmana yoneîtilebilir. Ticarl senet esasmda da uygulama böyle yapılabilir. SORU Bunları borsa bankerinin yapması mümkün müdür? KARAKOYUNLU Mümkün değildir. Akslne bu tür işlem yapmalarını engellemek gerekir. îpotekll borç senedi ve irad senedini, ipoteği alan ve karşıhgında kredi veren banka yapmahdır. Çünkü kaynak onundur. Ancak, bankalar isterlerse bu ipotekli borç senetlerini banker kurumları aracılığı ile satabilirler. Bu satışa Sermaye Piyasası Kanunu çerçevesinde imkân vardir. Pek tabii kl kendileri de satabilirlw. Ancak, bu*Hygulamayı. mevduat 'r r îstenen husus sadece blr kanun çıkartılmasmdan lbaret değildl. Zlra ve esasen o tarihte bu tür faallyetlerl kısml de olsa düzenleyen blr hukuk vardı. 20 yıldanberl üzerinde tartışılan kanun tasarısı bana göre 1981 yılında sermaye plyasasınm ulaştığı etkinliğl kavrayacak kadar esnek ve etkln nltelikte değlldl. Nlteklm, 20 yıl öncekl kanun tasarısmdakl kabuller lle yasa çıkarıldı. Fakat, piyasadakl gelişmelerl kavramadı. Yanlışhk şuydu. 20 sene evvel (Planlamanın öncülüğü lle) llerl ba tı Olkelerlnde sermaye plyasasında bulunması gereken hangl müesseseler varsa bu müesseselerin ülkemlze gelmesine yönelîk kanun tasarısı hazırlandı. SORU Yani bu kanun ve öngördüğü kurumlar ülkemizln koşullarına ve o andaki ihtiyaçlarma cevap verecek nitelikte değil miydl?.. KARAKOYUNLU Bence ülke plyasa koşulları bu kurumlara müsait değildl. Ve müsalt hale de hala gelmlş değildir . 20 sene lclnde Türk sermaye piyasası kendlne özgü ve çok etkili biçimler içinde gellşti. Kanun bu gelişmeleri kavrayacak yerde. eski anlayışmda lsrar edince, yanlışhk başladı. Sonunda uygulama haklı çıktı. Ka nun uygulamayı aldı götürdü. Fakat kanun olarak uygulamaya yararlı bir müessese getirmedi. Nitekim kanunun öngördüğü ve sermaye piyasasmı lnşa edeceğl 1fade edilen «Yatırım Ortaklığı» ve «Yatırım Fonu» glbl kurumlarda tek bir teşebbüs dahi yapılmadı. 20 sene evvel hazırlanmış tasarı yaklaşımmm blr diğer önemli ek KARAKOYUNLU «Banka sektSru, sermaye plyasasında fazl» yer sJmak istememistir, Beiki de çok bankanm halen menkul kıymet bölümü yoktur.» Ulagay sorchı, Karakoyunlu yanıtladı: "Sermaye piyasası ancak kendi araclarıyla ayakta durabilir» ruluyor. Siz ne diyorsunuz bu konuda? tstenmeyen sonuçlarda bunun da etkisi oldu mu?.. KARAKOYUNLU Hem finans uygulamasında hem flnans bürokrasisinde geleneksel egemenllği bulunan kurum bankadır. Bankalar en geniş yetkileri ve imkânları bulunan kurumlardır. Bunların sermaye piyasasmda yer almaları doğaldır ve açıkca Ifade ediyorum, özendirilmelidir. Banka sektörünün yer almadığı blr sermaye piyasası düşünemiyorum bile. Hele kalkmma ve yatırıra bankaları sermaye piyasasm temel direklerldlr. Nitekim Türkiye'de sermaye plyasasınm serpilip büyümeslnde en etkili hizmeti T. Sınaî Kalkmma Bankası yapmıştır. Emeği ve başansı her türlü takdirln üzerindedir. Ancak, banka sektörü tümü ile sermaye piyasasmda fazla yer almak istememiştir. Belki de çok bankanm halen bile Menkul Kıymet seksiyonu yoktur. Dolayısıyla, bankaların ilgisiz kalışı, buna karşı sermaye piyasasınm banka bütünlüğü içinde düşünülmesi, piyasada istenilen canlanmayı sağlayamadı. O sırada Menkul Kıymet Borsası ise hiç çalışmıyordu. Tabiat boşiuktan nefret eder. Dolayısıyla bu boşluğu dolduracak kurumlar gelişti. Bir çeşit Borsa işlemleri yapan bankerlik kurumları gelişti. Hukuki rahatlıklarm bulunmasından da yararlanarak bu kurumlar, istedikleri yontemleri geliştirerek tasarrufçunun tercihlerini kendilerine yönelttiler. O dönemde talep azdı. Mevcut menkul kıymetlerin ihraç ve ticareti ile yetlnmek mümkün oluyordu. Olayı genişleyen talebl karşılayacak kadar menkul kıymetin bulunmayışı saptırdı. SORU Yani mevcut menkul değerlerin yetersizliği?.. KARAKOYUNLU Evet; tahvll aracı yetersiz kaldı. thraç kolaylıkları getirilemedi. Hisse senedi itibarını kaybetmişti. Talep fevkalade hızlı şekilde gelişti ve o dönemde devreye mevduat sertifikası girdi. tşte banka btitünlüğü içinde düşünülen sermaye piyasası, birdenbire banka araçlarını kullanarak, banka sektörüne blr çeşit kafa tutan ve clddi rekabet yaratan uvgulamasıyla, bnka sistemmin bütünlüğü dışına çıktı. Bankalar, sertifikaları bankerler için üretmeğe başladılar. Bunun türkçesi şudur. Aynı tasarruf için daha yüksek faiz vermek. Yanlışhk burada başladı. Çöküntü buradan kaynaklandı. Sermaye piyasası eğer kendi araçlarını bolca bulabilseydi,, sistem dimdik ayakta kalabilecekti. Buna kesinlikle inanıyorum. Fakat ne tahvil vardı ne de yenl ve etkili araçlar getirilebildi. O sırada Ankara Bankerleri olayı yaşandı. O olayı sermaye piyasası olayı ile bir tutmak haksız hk olur ve yanlış yoruma götürür. Zira Ankara bankerlerl olaymda sermaye piyasası araçlan kullanılmamıştır. SORU Sermaye piyasasmda uygulanan yönteuıler nasıl gelişti?. O günün sartlannda tasarrufçunun talebi nasıl kanalize oldu? KARAKOYUNLU Sermaye piyasasmda ilk dönemde tamamen «Al Sat» esasma dayalı bir menkul değer ticareti vardı. Fakat, tasarrufçu plyasayı bllmiyordu. Menkul kıymetl tanımıyordu. Çok smırlı bir kitle hisse senedi alunsatımı ile ilgiliydi. Sistemi etkin kabullere götürecek yeni ve sağlam yöntemlere ihtiyaç vardı. Bu yöntem, faizin ödenme mekanizmasmda bulundu. Ülkemizde ilk defa, ayhk faiz, dönemsel faiz ve tam anlamıyla satış ve taahhüt hizmeti uygulayan kuruluşlar oldu. Ayhk faiz. aşırı enflasyon dönemlnde eve ekmek götürmede katkısı olan uygulama ile büyük itlbar görmüştür. Bütün bu uygulamalar hep menkul değer üzerinden yapıldığı İçin sistem sağlam kurulmuş ve işletilmiştlr. Daha sonra Ankara bankerleri olayında görülen çek senet üzerine ayhk faiz ile sistem suistimal edilmlştir. Hâlâ, ayhk Q Kastelli olayını ilgililer iyi değerlendirdi. Ama Cevher Özden bey yurt dışına gitmeseydi baska türlü düzenlemeler elbette yapılabilirdi ve tasarrufçu için daha pratik sonuçlar bulunabilirdi. siği o, tarihte batı ülkelerindeki müesseselert getirmeyl öngörmesi fakat, bu müesseselerin uyguladıkları araçları getirmeye lmkân vermemesiydi. O müesseseler lle ek sik etkili araçlar esasen işletilemezdi. Nitekim uygulama halen böyledir. SORU İşin hukukl yönünün grereğlnce düzenlenmeylşi mi neden oldu çarpık işleyişe?.. KARAKOYUNLU Hukuk yeterli etklnllkte olmayınca, İşin ekonomisi de rayından çıkmaya başladı. Çünkü, ek sik hukuk içinde, işin ekonomîsini suistimal eden teşcbbüsler yeraldı ve yaygınlaştı. Açıkcası, İşin gidişl ciddiyetini kaybetti. SORU Kastelli olayına gelirsek, bu olaym başka türlü sonuçiandmlması miimkün mUydii?.. KARAKOYUNLU Kastelli olayı ile birllkte sermaye plyasasında doğması mümkun gelişmeleri İyi değerlendîren ilgililer, soruna bana göre etkili bir çözüm hukuku gehştirmişlerdir., Çözüm. tasarrufçu açısından, adil, süiatli. ve sağlıklı ilkelere dayândırılmıştır. Çıkartılan kararnamelerin ek maddelerinde dtizenlenen hukuk, bu olaya kısa yoldan çare . üretmeyl amaçlamıştır. Ancak, boyutların çok büyük oluşu, uygulamada aynı etkinllğln sağlanmasım önemli ölçüde etkilemiştir. Bütün bu düzen lemeler, Bay Cevher Özden'in yurt dışına gidişi lle baş ladı. Başka türlü bir düzenleme elbetteki yapılabllirdt ve tasarrufçu için çözümler, uygulamada daha pratik sonuçlara götürülebüirdi. SORU Yani Cevher Özden bey ynrt dışına gitmeseydi baska türlü bir çözüm söz konusu olabilirdl diyorsunuz.. KARAKOYUNLU Bence olabilirdi, ama bunun detayına şimdilik girmek istemiyorum. SORU Efendim bir de Türkiye'de sermaye piyasası He banka sisteminin içiçe oluşunun sakıncalan üzerinde du £ Bankalar bankerler için sertifika üretmeye başlayınca aynı tasarrufa daha fazla faiz verme devri açıldı. Yanhşlık burada başladı ve çöküntü bundan kaynaklandı. faiz esası veya üç ayhk faiz esası menkul kıymete dayandırılmak suretiyle işletilebilir. Nitekim, devlet sektörünün uygulamasında bu vardır. Hazine bonolarının yüksek faizli uygulamasında üç ayhk dönemler itibariyle faiz ödemesl itibar görmektedir. SORU Mövcut yasayla bunları saglamak. halbin ilgl gösterdlği ödeme şekillerini canlandırmak mümkün mü? KARAKOYUNLU Mevcut yasa deyiml ile Sermaye Piyasası Kanunu kastediliyorsa, diyebilirim kl kanun, uygulayıcmın esnekliğinde müsaittir. Ancak, yasa deyince, ben, diğer düzenleyici mevzuatı da anlarım. Bu genişlikte bakmca, açık ifadesl ile söylüyorum mtimkün değildir. Ama, mutlaka mümkün hale getirecek düzenlemeler yapılmahdır. Ayhk slstemde ödeme esasma dönüşü sağlayacak yeni düzenleme ile, hem tasarrufçu, hem sanayici, hem de vergi tahslli yönünden ekonominin büyük yararları olacaktır. ^ İpotekli borç ve irad senedi uygulaması Türkiye'de sermaye piyasasınm geli«?mesine yardımcı olacak araçlar olarak düşünüîcbilir. Pasin: Himayecilik dışsatımı olumsuz etkilîyor CENEVRE, (ANKA) Kısa adı GATT olan «Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel An!aşması>na imza atan ulkelerın 24 27 kasım tarihleri arasında Cenevre'd e yapacakları Bakanlar top lantısına katılmak üzere Ce nevre'ye gelen Devlet Bakanı Sermet Refik Pasin, bir açıklama yaparak, «Sanayileşmiş ülkelerin himayeci tu tumlan, ihracatımız ve sanayimiz üzerinde giderek daha fazla olumsuz etkiler yap maktadır» dedi, Dış ekonomik ilişkilerden sorumlu Devlet Bakanı Pasin, göyle konuştu: •Toplantının, ülkemiz açısında da özel bir önemi vardır. Üç yıla yakın bir süredir ekonomimizi dış dünyaya açma ve uluslararası ekonomiyle giderek bütünleşme polftikamızı başarı ile sürdürdüğümüz bir dönemde, sanayiieşmiş ülkelerin hl mayeci tutumlan, ihracatımız ve sanayimiz üzerinde giderek daha fazla olumsuz etkiler yapmalttadır. GATT toplantısı, bu alandaki gencl güçlüklerimizi dile getirmek için en uygun ve uluslararası zemini teşkil etmektedir. Toplantının bu bakımdan olumlu ve somut sonuçlar vereceğini ümid etmekteyiz.» TlSK:Asgari ücret ile kıdem tazminatının ilişkisini kaldiracak yasayı bekliyoruz Haber Merkezi Türkıye Işveren Sendikalan Konfede rasyonu Genel Sekreterı ile bir ışçi sendıkasının Genel Başkanınm demeçleri, asğari ücret tartışmasına değışik bir renk kattı. TISK Genel Sekreteri Rafet Ibrahimoğlu asgari ücretle kıdem tazminatının ilişkismı ortadan kaJ dıracak bir yasanın çıkanlmasını devletten beklediklerıni bildırirken, ÇelıkIş Genel Başkanı Sükrü Korkmaz, işçi ücretlerinin «Ekonomik düzenin gereği olarak» serbest piyasada oluşması gerektiğini savundu. Bağımsız BurSen Genel Başkanı Fettah Akan, asgari ucretin net 25 bin lira olmasını istedi. Ibrahimoğlu, bugün asgari ücretle kıdern tazminatı tavanı arasında Iş Yasası'nın 14. maddesi hükmüyle kurul muş bulunan ilişkinin, «anlamını tamamen kaybettiğlni» ve amacından saptıgmı> ıleri sürerek şunları söyledi: Bu gprcekler karşısında, asgari ücret yürürlüge girmeden önce, kıdem tazminatı tavanı ile asgari ü'.ret arasındaki ilişkiyi ortadan kal dıracak ve yeni bir kıdem tazminatı tavant geürecek yasanın mutlaka çıkarılmasını beklpmekteyiz. SEP^BEST PIYASA ÇelikIş Sendikası'nm 7. Genel Kurul u'nu bir konuşmayla açan Genel Başkan Şükrü Korkmaz, «Ekonomik düzenin gereği olarak işçi ücretlerinin serbest piya«ada oluşması gereklidir» dedi. Korkmaz, enflasyon hızınm duşurulmesi konusunda cıddı gelışmeler görüldüğünu. ancak işçi ücretlerinde gerçek bir artışın meydana gelmediğini söyledi asgari ucretin net 22 bin 373 liraya yükseltilmesini istedi. Şükrü Korkmaz, «Ekonomik yapının bozulmasıyla birlikte yatırımların durduğunu» belirterek, Türkiye'de halen 3 milyon işsiz bulunduğuna işaret etti. Korkmaz, yatırım lara öncelik verilmesini istedi. Bağımsız Büro. Ticaret, Pazarlama. Eğitim, Banka, Sigorta. Tezgahtar ve Toprak Mahsuileri Ofisi Işçileri Sen dikası (BurSen) Genel Baş kam Fettah Akan, bugünkü asgari ücretle bir işçivn değil geçinmesi normal yaşamını bile sürdürmesinın artık imkânsız hale geldi|ini belirterek. «Asgari ücret net 25 bin lira olmalıdir» dedi. sertifikası tatbikatı ile karıştırmamak gerekir. tpotekll borç senedi, mevduat sertifikası gibi değildir. Bunun borçlusu, ipotek edilen gayrimenkul kendisidir. Önemi de buradadır. SORU Pekî Sayın Karakoyunlu. borsa bankeri nedir? Bundan sonra ne yapacaktır? Borsa bankeriiğinin geliştirilmesi için neler gereklidir? KARAKOYUNLU Borsa bankeri olmadan sermaye piyasası olmaz. Nitekim, sermaye piyasasını daima borsa bankerleri canlandırmış, yaşatmıştır. Bizde sermaye piyasasını da borsa bankerleri yarattı, yaşattı. Borsa bankeri hüviyetinde hizmet veren kurumlarm mutlaka özendirilmesi, yaşatılması için gerekli desteklerin sağlanması gerekir. Nitekim, kamu otoritelerlnln bu yolda olumlu düzenlemeleri olmuştur. Ancak bunun yeterli olmadığı muhakkaktır. Daha cesaretli düzenlemelere gerek vardır. Ta başından beri, borsa bankerlerinin banka haline donüştürülmesinden yana olmadım. Sistemin önemli unsurunu farklı yapıya sokmak gereği yoktur. Kurumu, kendi karakteristiği içinde geliştirecek önlemier almak gerekir. Borsa bankeri için, kanunda ve destek mevzuatta getirilmiş tanımlar. konulan kısıtîayıcıhklar, son sarsıntmın getirdiği rahatsız hava, borsa bankeri kurumlar için üzücü günler getirmiştir. Bunun kısa sürede telafisini beklemek mümkün değildir. Ama, süratle tedbirini almak gerekir. SORU Sizce bu tedbir ne olabilir? KARAKOYUNLU Bence birincisi, bu kurumlar açıkça, alımsatım hizmeti için örgütlenmelidir, ikincisi bunu sağlayacak şekilde, araçların alımsatım esaslarını belirleyen ihraç koşulları duzenlenmelidir; üçüncüsü teşekkülleri için öngörülen koşullar, işlem sınırlamalan ile yeniden gözden geçirilmclidir. OSMAN OsmanlıBankası attıgı bankalardanbiridir veöylekalacaktır. 119 Yıllık tecrübesiyle Türkiye'nin en eski Bankass GuzelSanatfar