Katalog

8 Cumhurıyet 11 MAYÎS 1981 Cumhuriyeti anlatıyor A6SİRMEN Gazeteye Cumhuriyet adının verilmesini Atatürk istemisti 4 Birçok kişi Yunus Çimento Fabrikasım bizim sanıyordu. N N Nasıl onlatayım'' Ben bir kere btr kottuğa ikl korpu* sığacaâı kanısında deqılım Bır ışı tnsan benımser onu vopor. veyahut da bcşka bır $ benımser onu yapar Bununla bırlıkt», Turkıyede gazetelerın Holdmgleşmesı yalnız b ze ozgu degil Ic nde büiunduğumu2 ekonomık sıstem Turkıve n\n baglı olduqu e<onom k kanoD Batı ılkelenne gore yasayısmo qore kurulmuştur Batı yaşamında da gazetelerta coğu 66'moye stnıfmın ei ndedır Bunlar cok b I ncU o'arok o mensup oldukiar smıfın cıkarlonnı kcllamak durumundadırlar Buniarın ıstısnosı yok ceğıidır ama pek a?d r Fransa da Ue Monde Almanya"da Sudaeutsche Zeıturg vb A S Ve Cumhurıyet de bu ender örneklerden bınnl olustunıyor gaiıba Ancak daha once, bır noktaya degınmek istıyorum. Yıne Yunus Nadı Bey e donelım Yunus Nadi Bey'in Turkıye'dBki ilk Holdıng sahıbı gazeteci oldugu da soylensr HnHa kucukken ben de onunden gecerken bazı yerlerın Yunus Nod* Bey ın oldugunu sanırdım Gazete dısmda sanayı gırışımler! vardır Yunus Nadı Bey n denırdı Nedır gercek' N N Bovie bır şev yoktu Cok soyler'er Ben de koskoca aaam olorak kıncı askerlıgım vcparkpn baglı bulunduğum bırl gın komutanı bana «Nadır bıze cımento bulabılır mısm?» d ve sordu Hovretier ıcmde kaldım tBulamam kumandanım» dedım «Olur oyleyse» dedı Veaer Kartal dakı Yunus C mento fabrikasım babarnn zannederlermış boyle yaygın b'r kanı varmş Bunurla Deraber Cumhurıyet ın İk yıllannda gazeteyl gellştlrmek ve guclendırmek üzere sıyasal bağımsızlıgına ılışılmemek scrtıvla bır anon rr şırket gır sımlerınde bıılundugunu b lıyorum Başan saglaycmadı Daha sonra yenı harfler yururluğe gırdığı zamon Cumhurıyet oldukco buyuk b r stkmtıya du$tu Atatürk Is Bankasındakı kend hescbından babama faızsız bır kredı ver dırerek gazetevı sıkınt dan kurîardı Boyle blr borcumuz oldu gunu ben Atatürk un olumunden sonra bankadan ge>en yazılı sten uzerme ogrend m Borc tabı odendı Bu tabıı borcumuzun moddı bölumü Atatürk e olan manevi borcumuzu ıse hıc btr zornan odeyemeyeceğımızm Inancı icmdeyım A S Yin« Holdlnglere, «ermaye gazeteterln» v» bunlarm 1»tısnalarına dönellm N N Evet Botıda da Le Monde Süddeutsche Zeıtung Qlbl gazeteler var dedım Ama bız Cumhurıyet olarak onların durumunda değıdz Cunku bzım malı kaynaklarımız cok kısıtlı Arada bır dar bogoziora gırıyoruz Batı da ıse bılınct sermaye s nıfı bağıms z gazetelere de ıhtsyac duyduğu ıcm bunlar rohatlıkta gorevlermı vopab lıyorlar A S Yanl orada sermaye stnıfı bu glbl gazetelerl demokrasınln vazgeçılmez unsuru sayıp, kabul edecek kadar olgunlaşmış mı oluyor? N N öy e kabul edıuyor A S Cumhurıyet kurulduğundan bu yana llkelerlne bo^h dovranısının ekonomık ocıdan yonetim acısından bazı guclükleri oldu mu? N N Şuphesız boyle guclüklerle karşılaştık Karşılcşıyomz da Bunun nedenı de bızdekl sermaye sınıfının henüz Batı dakller kadar bılinclenıp basm özgurluğune verılen değerlerı korumak bakımınc'on ger ko maları aerde bulunmcsı A S Galiba bu durum da gazeteyl ekonomık bakımdan bazı baskılor aitında tutuyor N N öyle oluyor Bır defa prensip olarak Cumhuriyet 1 sevneyen ve Cumhurtyefı aşırı bulan bır zümre var sermaye sınıfı lçınde B r de Cumhuriyet devletcılığe daha yatkm olduğu halde, KlT'ler dedığımlz kamu kuruluşlan icınde baştakller»n tuiumuna gore (mesela baştak ler özel sermayen n yanlısı ıseler) Cumhurıyet ı karşılarında gorüyorlar Bır gazetenin temel gelırlerl satışı ve ilan parasıdır Cumhurıyet'l bu ıkmcı olanaktan yoksun bırakıyorlar voksun bırakmaya calışıyorlar A S O zaman Cumhurlyet'ın okurlannın da şıkayet ottlğl, baskı kötulüğü sayfa azlığı bir anlamda bağımsızlığmın kefar«tl ml oluyor? N N. Öyle değerlendlriyorsanız öyledtr tabll. «MUSTAFA KEMAL PAŞA SAMSUN A CIKTIKTAN BİR KAC AV SONRA BABAM DOGRU ONUN YANINA GITTİ KUÇUK BIR MAKINAY1 ANKARA YA KAĞNtlARLA GETIRTEREK YENIGÜN Ü ORADA SURDURDU KURTULUŞ SAVAŞıNIN SON'ONA KAUAR » 4 , Bu yüzden bir keresinde başmıdan garip bir olay geçti, N N Ooo tab I Cok eskılere dayanıyor Burada bobarn Tasv rı Efkarın başyozan ve ortağtyken, ben dort yaş nda gazete lerı koltugurrun oltına sıkıştırır odadan odaya koşorck «Ak5am hovod sı tebeccan1» dıye bağırorak sozum ono gazetelerı saîmaya calıçırrrışım O zamanlar qazetelerı kucuk cocuk ar sataMardı Tab ı gazeie «at cıiığ nı ben an msarmvorum Teyzem arlatırdı Bır de soy'e bır anm var 1921 de Sokarya Savaşının en voğun gunle'ivdı Yenıgün un inatbaası Ankara dan Kaysen ye taşınm şt Pek külCst jr ılkel b r çeydı Koüa cevrılen bır mak noydı Ben o zaTianiar 12 yaştarındavd m Motbaadakılere yardım edıvordum B r keresınde kola b r asıldım cevırmeve cclışt'm derkeen hooop ben de merdane/ı cevıren kolun horeketıyle makman n usturden bır ta< aao uçup Vağ tlar n ustune duşuverA S Evet Blr de lotoğratcılık deneyınız var galtba Ankara garında Ismet Pa^a nın geiışı sırasmda N N Evet Fo'oqrofC!lpk denemem de var Ama başansız o ou Bır daHa da der>erredırn A S Şındı yıne Cumhurıyet'tekl yöneticıligmtze donelım Yunus Nodı Bey ın koydugu ılkeler Cumhurıyet'te o gunden bugune kadar sürdu mu? N N Surduğunu scnıyarum Cunkü Atatürk ü seven ve AtatLrkcüluğe nanmış bır adamdı \8 Ataturkculuğu de donmuş b r kalıp olaak degıl Türk ulusunun cıkarına Turk toplumunun vararına ıler ye acık bır reı m olarak kabul edıyordu Bu ılkeyl dogru sayarsak Cumnunyet ın bugun de Atatürk vo'unda oidugunu kesmliKie so/leyebılır z Çunku bunun dogru olduguna ınan yorum Mustafa EKMEKCİ Kurucu Meclis'e Doğru... O N yıl rm n». önceydl Ismot Poşo blr gün, partty* geldi Kurulu topladı Konuşmayo başlcrken şoyle dedı Şlmdl söyleyecefclertme dikkot edln. Cünkü, söyleyeceklertm sırdır! Başkalannın duymamost gerekır Üyeler. Inönu'ye kuiak kesıldıler Konuyu. burada «Ankora Notları»nda acıklamanın belkl geregl yok Ancak, daho sonra Söyle oldu Paşa'nın konuşmasından sonra, toplontı bıter bıtmez uyeler hızla dağıldtlar Poşamn «Amon sakın ha, bu sırdır kımseyo söylftmayln» dedığl konuşmayı, önlerına gelene duyurdular lsm«t Paşa. yayılmasmı Istedığl şeyler lcln, «bu sırdır* derd! Cünkü, hlc bır gızln vanl sımn gızll kolmoyacağını bıllrd) Glzll kalmasınt lstryorsa onun kolayı vardı Söylamezdi Anılannı yazmayışının bir nedenl de belkl bu Mezara göturduğu neler vardı, ktm btllr? Ylne bır gün. partl lideri olarak ceşttll gorfışmeler yoptyordu Gorüşmeler glzliyd! Part! yönetıcllerl «N» oluyor ocoW>» dtye öğrenmek lcln kıvronryorlardı 8ır gün toplontido bırl sordu Poşam, glzll göruşmeler yapıyonunut Blzhn kvrul olarak bunlardon blr bllglmiz yok Burası y«tk«l blr kurul Anlatın da öğrenellm .. Poşo. durdu, şöyle korşılık verdH Kurul 15 klşl, 15 klşl da kantannız var Etll otuz. Toplontı da glzll topkmtıl. Gizll olan şeye de nedense llgl cok OIUT Glzll raporlara, olorylorın perde arkasına gazetecıler de kamuoyu da Hql duyar Araa bunlor gerceğe de doyanmalı, olduğu 9»W aktorıtobilmolıdir BJr Bakon çftyVe dedı Ekmekçl, Kurucu Mecll» Wr fcuruteun Çok rahatlayaeoğız . Neden böyle söyledl acabo'» Kurucu Mecll» nosıl olusacak'' Belll kl, öyelerln hlc değılse blr bölömü socımle saptanacak Bazılan kontenlondan gelebllır Kurucu Mecîısln bır bölömünun 1961'dekl glbl «Tem sücller Mecltsi» b'cimında calışacağı Mılll Güvenllk Konseyı'nln de 1961'dekl glbl Mılll Bııiik Komltesl bicımınde son sözü kendısmde tutacağı soylenıyor Kurucu Mectıs oluşurken gecmlşın deneyimlertnden da yororkınmak doğal. Burada llgtnç blr belgeyl aktarmak istryorum 8 Şobat 1935'te yopılan mılletvekltl aecimlerlno, tek parn olan CHP (o zomar»k1 odıyla Cumhurıyet Halk Fırkosı) kotılryordu Fırkanın Genel Başkanı Atatük örgötüne bir bıldırl yoyınladı, bundo bağımsızlonn da Mecilse girebllmelerl lcln partl aday Itstelerl lclnde 16 yerln boş bıraktldtğını onlatıyordu Atatörk. 2 Şubat 1935 gunlü Anadolu Alansı bültanınde yavınlonan bıldırlslnde. şöyle dedv (Bazı sözcüklenn Turkcelerıni ayrac orasına ben yazdım) «Ankara 2 a a önder Atatürk'un CumrrtJriyet Hcft Fırko«ı no ve MncJ seçmelere beyonnam«si: Şubat sekiıind cumo gunu yapıtocofc »oylo» şlerl üzerinde çalışan fırka umuml rolslik dtvanı (Genel Boşkanlık Divanı) Yeni Medısle de müatokH (bağımsız) uyelerln bulunmasına Imkan v«rmek lcm 1ırka namzst tisteslnde 16 bos yer bırokmoyo koror vermlstlr Aşoğıda yazılı vilayetterlfi h«r bıtinde blrer soylovlık yer lcm firtcadon namzet gostenlmeyecekttr Cumhurlyetci ve mılllyetci olmakl0 berotoer fırkomız pfogramından başka blr programla we fırkolı elmortın tabıı Vavıt'an dısında serbest colışocok somlml yurttoşların ulus kursusunden yapacakiorı tenkıtler ve söyleyeceklen mutaloalarla mlllı caltşmanın kuvvetleneceğl kanaatında bulumıyoruz Bu yolda gecırdığtmlı don YiUtk tecrübe fırko esaslanmızın ve Iırko hükümetl calışmolanmn ulus önunde yapılan tenkitlerle karşıloştırılmasma fırsot vermls ve yurttaslann slyosol olgunluğunu arttırmıstır Her gun her vesıle II* dusunduklerlnl ve yoptıklorım fırka ıcmde ve Iırkaltlor orasındo olduğu kodor lyi ve »emtz bütün yurttaslann do murokobeslne arz etneğl vozı*e sayon fırkamırın bu korannı blldirlrken fırka teşkılatimızdan ve fırkalı tkmcl muntehlplerden {secmenlerdenl yukordo yozılı vosıttakl rnustakM namzetlere (bcğ TISIZ adayiara) rey (oy) vermelarlnl Istenm » (Ayın Ta'hı 123 şubot 1935 Scyı 15) Bı'dınde daho sonro bırer saylavlık lcln boş bırckılacak ıliertn adlon sıralanıyor Yapilan seçım sonunda 399 saylavdan 17*sl kodın olmak uzere 386"S(nı CHFsı odayların o«brlığr/lB 13 bağım3izın da oy l l ocıklanıvor AÜ SİRMEN Efendlm. 7 mayıs günü Cumhuriyet 57 yaşını doldurup, 58 yaşına gırdl Slz, kurulduğundan bu yona Cumhunyet'ln lcirtde ve uzun süre de, yörtetımınde olan kışısintz GerCİ anılannızı, Yunua Nodl Bey'in anılannı okuyanlar Cumhu nyet \n kuruluş oykusunü blllyorlar Ama bunu bır kez daho ele alıp, okuyucularımızo onımsotmakta yarar var NADİR NADI Cumhurıyet kurulduğu zaman ben henuz onües yaşındaydım ve trabom daha once Yeiıgun 0 cıkcrdığı ıcm \e Yenıgun de cok başaniı bır gozete oldugu c n avnı adla cıka rılmasını sterdım «Ne demek Cumhurtyef Cumhurıyet In ne demek olduğunu heplmlr bıtıyoruz» derd n ben Halbukı ba bam haklıymış Yenıgün den sorta Cumhuruet I cıkorrpaklo Cumhunyet fıkn coğdoş u/gal^ duşuncesi coğdaş uygarhk ortamt vo demokratık btr devlet duzenı kuruimas ıc n bu adt takmış ve bu ad da eonradarı dusd^gıma gore doğrudan dogruya Atatürk tarafından verılmış A S Efendım, Yenıgun gazetescnı anlotır mısınız' N N. Yenıgün eazetesl .. Bobam çok eskı b r gazetecıyd 20 yaşındo gazetecilik hayatma atılmıştı Rarıtretlı Ebuzıy\a Tevfık Bey, Tosviri Efkârın sahıbı ik oğlunun yan na babamı da alorak, gazetesme ortak yaprmş Fakot I Ounya Savaşı ıcn de babaTila ortaklan arasmda tık r o/rıUgı ctktıQı ıcm bobcm onlardan cynlmış v« bağımsız olarak burada Yenıgui gazete Blni kunmuş A. S Sanıyorutn sonra babanız Ankara ya geçtl degıl mı? N N Evet. Yenıgün gazetesı 1918 de cıktı akUmda yanhş katmadıysa Ben o zaman 10 yaşındoydtrr Yen gun mutoreke yı lanna rastlıyordu Cok ılgınc bır gazateydı Atatürk u Conak kala zaferınden berı Mustafa Kema Paşavı tutusordu Müta rekede Ingılızler ıktcte bır de kopatıriardı bu eozeteyl A'atürk, yanl Mustata Kemol Paşa Samsun a cıktıktan bırkoc ay sonra babam doğru onun yanına gıttı Bjrodon makmaların kucük parcalarını, el basması kücuk b r makmayı sandıklar ıcer sınde bınbır zahmetle. Inebolu ya kadar gemıyle oradan da kağnılorla Ankara ya get rterek Yenıgun ü orada surdurdu Kurtuluş Sovaşm n sonuna kadar A S Aynı zamanda zannedlyorum Yunus Nad) Bey Blrtncl Mıllet Meclısinin da uyeslydı N N. öyle gıtt ğl gunden ben Zaten burado dağılan Osmanlı Meclısınde üyeydl Bu Meclıs kapatılınca aynı kış lıği koruyarak Ankora'dakl Blrıncl Turklye Buyuk Mıbet Meclısıne katıldı bır cok mebuslar glbl A S Her tiklr gazeteslnde, her llketerin* bağlı yoyın organında olduğu glbl, Cumhuriyet In d» karşıtları oluşuyor Bunlar dogol Bu karşıtlarm ileri surdüğu bır olay var Cumhurıyet ın kurulusu ıle ılgiil Matosyon matboası olayı Nedlr bu Matos yan matbaası olayı? N N Efendım, Matosyan Motbaası oıayı kısaca şudur Burada Atatürk bır gazete çıkartrnak ıstıyordu ve bu gozeteyı ce en cok ınandığı baboma cıkarttırmak ıstıyordu Babamın Kurtutuş Savaşında. buyük külfet a tına gtrmış olmasından dolavı maddı olanakları eksıktı Burada kaçak bır Ermerı nın arta kalan, külüstur bır matbaası varrmş O matbaayı babama ucuz lıyatla, elvarışlı koşultarla kredıyle sattılar Matosyan Matbaasının lcyuzu budur Bu hıkayenn de ozu Meclıs'te Atatürk ün fcoşımızda bulunduğu bır doneme rostlor Ataturk'e karşı olon b r kısım mılletvekıileri o zamon kalkmtşlar «Bu Motosyan Matboası nedır? Yunus Nadl Bey'e hedıye edıliyor Bunu muzayede ile satmak lözımdn gıbl ıtlrozlarda bjlunmuşlar O zamankl sorumlu Bakanlar da gereklı cevap!arı vermış kendılerıns A S. Yanl blr anlomda bu, Yunus Nadı Bey aracılığıylo Ataturk'e karşı çıkmok .. N N. Tabıl tom anlomryla Bu kışıler Atatürk e Meciıs\ feshetmek yetkısınm venlmemesmı ıslıyorlardı Bu tartıçılıyordu Atatürk un de. gereklı çortlar gercekleştığı zaman Meclıs I yenıleme onerısi vardı Bu kabu) edılmey nce (yani bu hak Atatürk e verılmedıl. bu yetkryl vermek ıs'emeyenler o vesıleyto bu sorunu ortaya ottıtor. Cünkü bcbam o zaman Anayosa Ko mısyonu Boşkonı Idı A S. Ve Yunus Nadl Bey 1945 yılında öldu Ölumünden bu yana gazetenin tek yoneticlsl olarak N N Hatta bıraz daha once Cunku babam 1943 te rahatsızlandığından dolayı Cenevre ye g tmıştı Gıderken butun yonetırrı bana bıraktı Yanı 1943 den ber bılfııı ve 194oden ben oe hukuKen gazetenn yonet c s, clurumundayım A S Demek oluyor kı, Cumhurıyefm 58 yıllık yaşammın 39 yılı sızin yonetimınizde gectı N N Öyie oluyor galiba A S Gazetecılığe nasıl başladıgınızı anımsıyor musunuz7 Anımsıyor musunuz dıyorum, cunku gazetentn o kadar ıçındeydınız kl, o kodcr hasır neşırdlnız kı, ılk somut adımınızın na oldugunu anımsıyor musunuz9 N N Gazetecmğe lıse s ralarındayken ılg duymaya boşlodırn 1930dan once daha br ıse ogrencısıvken a'a sıra muzk kronı< en yczardım Cumh r wete O gun'erde bu kador yoy gm bır rruztk hayatı yoktu Yı da uc beş de'a burayo tanınrrış vurtozlar gelırdı Oilarla muiakul yapardım Bazen Jacques Thıbaud Cortot ıle uzun muıokctlar yaptım Bu arada ıtgmc olaylat da gectı başımdan Tab» ben o s ralarda 16 17 yoşlarında bır cocuktum Btr gun unlu Henrı Mortecu te konuşrnak ıc n o zaman katdığı Tokatlıyan a gıttırr Aaam benı pek genc gormuş ve pek de oozu tutmamış olrnoiı kı abartmalı b r k barlıkla «Ayez I oblıgeance de venır demoın a mıdı», (Yarın ogleyın teşrlf buyurtranızı rıca edenm) ded Buna profesyonel gozetecı olduktan sonra da uzun sure de vam ett m Bu boyte amo asıl resmen gczetecıl qe başlam s ol mam yanı meslek hayatıma gırmış olmam ogrenc! o'arak Vıya na ya gıttıgım zaman orada Yobancı Muhabırler Dernegıne Lye yazı'makia oldu ki, o kartımı halâ saklarım 1930 yılmın sonlarına doğru oîmuştu bu Vıyono'dan sık sık gazeteye Vıva na havasını. Avusturya havasım Avrupa havasınt yansıtan yazılar yazordım Bır aralık bunlorı kıtap halınde yaytnlamayı da duşündüm Ama sonradan degerli bulmadıgım ıcin yırttım at tım hepsmt A S Son müzık yazınız da sanırım bundan beş altı yıl önce yıne Bayreuthde yapılan bır VVagner 'estıvalıyle ılgılıydı sonıvorum N N Evet O kodar olmadı bıle Festıvaller hakkında ıktncı saytada bır yazı yazmıştım, o cıkmıştı A S Ylne gerrys dönellm Sanınm gazete ıl» ligllonmentz ve llglnc onılarma cok daha Mkly» .. **Harf devrirmnde Cumhuriyet güç duruma düşünce Atatürk 100.000 tira yardım etti. Bu para daha sonra Ödendi,, A S Bu arada Babı All de bazı sağ gazeteler Cumhuriyeti «Bob ı Alı nın Provdası> olarak yorumluyorlar Onlarm bu davranışlarının nedenleri ne olsa gerek? N N Onların bu davranışlarmı burada eleştırmek yahut da değerlerdırmek stemıyorum Konu rrohkemeye Intlkal etm ştır Onun sanunu beklemek sarıyorum daha doğru olacaktır A S Yıne llk yönetlm yıllarınıza donellm O zamankt Babı AÜ ıte bugunku arasmda bır degışıklık var mı? N N Cumhur yet m başma gecngım 1940 larda Ikınci Dun>a Savaşı vardı Turk basını ana ctzgılenyle ıkıye bolunmüş durumdayd Bır kısrnı Batı cephes nı tutuyor, bır kısmı da ulkenın cıkarlon nereae ıse onu sa/unmaya calışıvordu Ufak bi' kısmı da Sovyet yanhsıvaı Yalnız henüz o zaman daha Bab A'ı Batı da br cok orneklerını gorduğumüz glbı Holdmglesm ş ve doğrudan dogru\o sermaye bastnt hollne gelmış degıldı A S O gunku unlö gaıeteciler arasmda klmleti savablllıtılnız? N N Maaleset hepsi hakktn rahmetlne kavuştu Huseyın Cahıt Bey, Fahh Bey Necmett n SadaK Bey Asım Us Bey Selım Ref k Bey v s A S Onlar sanıyorum aynı zomanda gazet* sohıbl, yonetici*ı ve tkalem erbobı» dedıklerl klşilerdi Sanıyorum kı, bu geleneğın Babı Alı'dekl son temsılcısi de sız oluyorsunuz Cunku bugun hem gazete sahibl hem de kalem «rbabı olan kımseler* pek rastlanmıyor galiba? N N Evet o/la gal ba A S Bugunkü gozele yönetlml«rlnde, gazet*l«rln gazetecllıkten başka Işlerls de ujrastığmı göruyorur Bunlar Holdlngleştıler Cumhurıyet olarak siz boyle bir yoiu neden tutmodınız? YARIN: Curahuriyet'in kapatılması.^ 1931cumhuriyet Sokakta üılenen ve Kop rü aitında vaton cocuklan toplamak gıydırmek besiemek ve okullaro gon dermek işleriyle rneşgul JÜYILÖNCE KİMSESİZ ÇOCUK LAR TOPLANIYOR olmak uzere vakında Ma onf Beledıye Sıhhıye ve V layet memuriorından meydana gelen btr heyel kurulacaktır. GAZETEMİZlN KURUCUSU MERHUM YUNUS NADI. ATATÜRK'LE BIRÜKTE «BABAM CANAKKALE 2AFER1NDEN BERI MUS FA KEMAL PAŞA'YI TUTUYORDU MUTAREKE YIU.ARINDA İNGIUZLER IKIDE BIRDE YENIGÛN U KAPATIRLARDI »