Katalog

SEKİZ CUMHURİYET 17 EKÎM 1980 Olur şey degil Menderes şaşkın, çaresiz, iktidar panik içindeydi 26 nlü Soruşturma Komisyonu'nun kurulması. bardağı taşıran son damla oldu. Bu öyle bir komisyondu ki. neredeyse TBMM'nın tüm yetkilerini fazlasıyla nefsmde topluyordu. Insanlan sorguya çekiyor. gerekirse tutukluyor. dernek toplantılannı, hatta Mechs görüşmelerinin yayınlanmasını yasaklıyordu. ' başladılar. Artık baskı protesto. baskı protesto birbirtai fzîeyerek surup gidiyor Avni Doğan ve arkadaşlarının verdiği. komisyon işlemleri üstüne Meclis soruşturması hakkındaki önergenın basmda yayınmı. aynı komısyon yasaklıyor. DP Mechs grubu olağanustü toplantıya çağnlıyor. Başbakan Menderes Yunanistan'a yapacağı gezıyı ertelıyor. Neyse. ben burada tarih değıl amlarımı yazıyorum. UÇTU UÇTU KARİKATÜRÜ VE KAPATMA... nisanda Cumhuriyet, Ali Ulvi'nin bır karikatürunü ya yınladı. Altında «uçtu uçtu» yazısı bulunan bu karikatür, başta Neron olmak üzere Hitler, Mussolini, Bar tısta ve benzerlerı gib; gelmiş geçmiş beş altı dıktatörün arkasından Adnan Menderes"i de sıraya koyuyor, sonucun iyi olmayacağmı belirtiyordu. O sabah telefonla Sıkıyönetimden beni ıstedıler. Kalktım gıtüm. Bır hakım Albay sorguya çektı. Neydi bu karikaturün anlamı? Yazı işleri müdurlerinin her zaman başvurduklan yontemi denedhn. Maksat kötü değildi. Bu bir uyarı karikaturunden ibaretti. Albay belki içinden bana hak veriyordu. Ama ne yapsın? Buyruk yukarıdan gelmışti. Çaresizlik içinde ellerini ıki yana açarak «Olur mu ya?» demeye getırdi. Zaten karar verilmiş, Cumhuriyet'ın o sayısı sabah erkenden toplatılmıştı Öğleden sonra gazetenın 10 gün sure ile kapataldığını bildiren Sıkıyonetim Komutanlığı tezkeresıni aldık Arkadaşımız Ali Ulvi de gözaltma alınıp Topkapı Maltepe'sindekı kışlaya gotüruldu. Ondan birkaç gun önce 1. Ordu Komutanı Orgeneral Fahn Özdilek gazete başyazarlannı ve genel yayın mudurlerini Harbıye'de Ordu karargahına çağırmış, tutmamız gereken yol hakkmda bıze dırektıfler vermıştı. 15 20 kişı kadar vardık. Odada oturacak yer azdı. Hepımiz ayakta duruyorduk Paşa geldi. O da oturmadı. Masasınm başında ayakta, şunu yapın. bunu yapmayın gıbılerden bir şeyler söyledi. Sınirlıydım. Sözünü keserek. oldukça kızgın bır ses tonuyla komutana bır soru yönelttım Ortada hukumet vardı, Soruşturma Komisyonu veırdı, Sıkıyonetim Komutanı vardı. Biz bunlardan hangisinın emrindeydık? Paşa bır an duraksamadan •Hepımiz hukümetin emnndeyız» dedı. Hazırcevap olsaydım. «Hepimız yasalarm emrındeyız komutanım» dıyebılirdım Hoş ortada artık yasa masa da yoktu ya! Ses çıkarmadım Fahri Paşa sert gorunmeye çalışan yumuşak yaradılışlı bır adama benziyordu . Bızden aynlırken. Rıcalanma dikkat etmehsıniz. diyecekti, hemen toparlanarak ricalanm sözcüğünü, soyledikten sonra «Emirlerim. sözcuğu ıle değıştirerek düzeltti. Nadir NADrnin anıları Nadir Nadl. 1 Mayıs gunü sokağa çıkma yasağı kapi Sarayını gezdırıyor. nedenı/le güclukle ağırlayabıldığı Spaak'a Top NATO TOPLANTISI VE GÖSTERİLER... Mayıs günü Cumhuriyet kapalıydı. O gün Istanbul'da Belediye Sarayında NATO Bakanlar Kurulu toplantısı yapılacaktı. Haftalar önce açıklanmıştı bu toplantının yeri ve saati. Üniversite gençliği Belediye Sarayı önünde. Batı dunyası temsilcilerıne karşı bızdeki özgürlüklerin ne menem şey olduğunu göstermek amacıyle bir gösteri yurüyüşü düzenlemişti. Sıkıyonetim Komutanlığı gösterıyi önlemek için o gün sokağa çıkma yasağı ilan ettı. Bu devekuşunun başmı kuma sokrnasından farksız bır şey olacaktı. Sanki dünyanın dört bir köşesinden Istanbul'a akın eden delegeler, sekreterler ve gazeteciler ülkemizdeki çalkantıyı bilmiyorlar mıydı? Gene de nereye saklanıp nereden çıktığı bilinmeyen birkaç bin genç, Belediye Sarayına yaklaşarak yüksek sesle protesto gösterisi yapmayı başardı. O gün için Genelkurmay Başkanı Rüştü Erdelhun Paşa da Istanbul'a gelmiş, Harbiye'de Ordu Karargahında harekatı yonetiyordu. Oturduğumuz apartman dairesj yakın olduğundan sık sık Hilton'un bahçesine konan hehkopterlerden subayların indığinı, koşar adım Harbiye kışlasına. Paşa'ya rapor iletmeye gıttıklerinı izlıyorduk Sokakta görevli genç subaylar oğrencılere karşı genellikle sevecen davranıyorlar, şıddet hareketlerıne meydan vermemek için elden gelen çabayı esirgemiyorlardı. I | 30 NÎSANDA ALİ ULVÎ'NÎN YAYINLANAN «UÇTU UÇTU» KARİKATÜRÜ NEDENİYLE SIKIYÖNETİME ÇAĞIRILDIM, BİR HAKİM ALBAY İFADEMI ALDI. ALBAY BELKİ İÇİNDEN BANA HAK VERİYORDU. AMA NE YAPSIN? ^ ÖĞLEDEN SONRA GAZETENİN 10 GÜN KAPATILDIĞINI BİLDİREN TEZKEREYÎ ALDIK... All Ulvî'nin Cumhuriyefin 10 gun kopotılmasına neden olan karıkatürö PROFESÖR FETVAYI VERtNCE... öyle bir komisyonun kurulması Anayasaya aykın degil tniydi? Kuruluşun hazırhk çalışmalan sırasında konu Çankaya'da enme boyuna tartışılmış Hukuk Profesörü Ali Fuat Başgil'm verdiği olumlu fetva üzerine, hükumet görüşu doğrultusunda karar alınarak. DP oylanyle Meclisten B geçirilmişti. Prof. Başgil. 1924 Anayasası için «Erkeği kadın, kadmı da erkek yapmanın dışında her şeye kadirdır düşuncesindeydi v e biçımsel açıdan belki haklıydı. Nıtekim vaktıyle (Taknri Sukun Kanunu) da bu Anayasaya uygun gorulmuş. (Istiklâl Mahkemelen) de. daha başka kanunlar da aym Anayasanın çerçevesi ıçınde yururlüğe konmuştu. Ama 1924 'ten 1960'a kadar aradan kırk yıla yakın bır zarnan geçmişti. Bu zaman parçası içinde toplumun sıyasal, sosyai, ekonomık durumu büyuk değişikliklere ugramış. yasama organı birden fazla partinin yer aldığı bir iç yapıya kavuşmuş tu. Atatürk'ün ektigi tohumlar artık meyvelerinl vermeye başlamıştı Nicelik ve nitelik bakımından ilerleyen gençlik. temel hak ve özgürlüklere daha çok sahip çıkıyordu. Gelişen iletışım araçlan ülkede fikir dalgalanmalarmı kolaylaştırıyordu. Yayın yasaklanyle bu dalgalanmaları onlemek çok güç tü. 1924 Anayasası biçimsel açıdan elverse de o günkü koşullar altında boyle bir komisyonun kurulması elbette Anayasanın özune aykınydı. Komısyon kurulur kurulmaz ilkin Istanbul, ertesi gün de Ankara Üniversitelerinde öğrencıler protesto gösterilerine BENİM DE BAŞIM DERTTE tDt... A SULTAN REŞAT BİR YUGOSLAV FOTOĞRAFÇI OLANLAR ÇOK AĞIRIMA SAYESINDE I9II'DE N DÜNYADA FOTOĞRAFI ÇEKİLMÎŞ AZ SAYIDAKt HÜKÜMDARLAR ARASINA KATILDI YUGOSLAV FOTOĞRAFÇI MİLTON MANAKİ SULTAN REŞAD'IN MANAKİ TARAFINDAN CEKİLMIŞ FOTOĞRAFI 1911 yılının sıcak bir hazıran günö Sultan 5. Reşat, Moksdonya'nın Bitola tren ıstasyonuna lndığ< sırada o tarıhte dünyada yalnızca 300 kişinln sahıp olduğu köruklu sehpalı fotoğraf makinelerınden bırıni elınde bulunduran Makedonyah bır genc sayesınde gorüntüsu bır haberfotoğrofa gecen ılk hükümdariar arasına gınyordu. Sultan Reşat. Osmanlı Imparatorluğu topraklarının en uzak bolgelerınden bırindakı Bitola tren istasyonuno ınerken 30 yaşlanndaki Makedonyalı amatör fotoğrafcı Mılton Manoki ağır maklnesını sehpanın üzerine yerle$tırmış, manıvela8inı da cevırmeye hazır durumda beklıyordu. O zamankı fotoğraf makınelerı hareket hallndekl clsımleri cekemediğınden M:lton Manaki Içln en önemll sorun Padlşah'ı kımıldamadan yerınde durdurabılmesiydi. Manaki bunu sağlamak ıçm Padışah'a tHaşmetmeap bır sanıye kımıidamadan durabıllr misınlz?» dıye rıcada bulunacoğı sırada maıyetindekıler pervasız gancl durdurmuşlar. fakat Sultan Reşat serbest bırakmalarını söylemıştı O anda fotoğraf makinesi icmden çıkan hınltılı sesier arasında calışmış ve gülümseyen Sultan Reşafın resml Ilende belgeselleşmek üzere fılme gecm.ştı. Adı fSihiril Kutu»yo cıkan ve pek az kişide bulunan fotoğraf makınelerlnden Ingilız yapısı Bıoscop9 Camera No. 300 aracılığıyla Sultan Reşat'ı belgeselleştıren 30 yaşlanndaki amator fotoğrafçı Manaki, tarihe gececek olayiar konusundaki sezgısıyle 50 yıl surecek siyası fotoğrafcılık hayatına o anda başlıyordu. Mılton Manakı'nın fotoğraf cekmeye merak sardığı yıllar Makedonyalıların Osmanlı Imparatorluğundan ayrılmak ıcın baskaldırdıkları doneme rastlıyordu Bu nedenle Mılton, Makedonya Ulusal Özgurlukcülerıne verilen ad olan Komıtacıların resımlerıni de dağ dağ gezerek cekıyordu. Fotoğraf onda bır tutkuydu. Doğduğu yer olan Yanma'yı bırakıp tren ıstasyonu olması nedeniyle hareketlı bır uğrak yerl oluşturan Bitola'da bir fotoğrafhane actı. Bı ma o gun benim başım aynca dertte idi: NATO topiantısına Genel Sekreter sıfatıyle PaulHenry Spaak da katılacaktı. Strasbourg'dan bu yana ahbaplığımız kesilmemişti. Bırkaç hafta önce mektuplaşmış 1 Mayıs akşamı gidip kendisini otelinden almayı, bir yerde birlikte yemek yemeyi kararlaştırmıştık Sokağa çıkma yasağı bu nedenle benım için uygulanmasa olmaz mıydı? Sıkıyonetim Komutanlığına telefon ederek durumu bir ilgiliye anlattım Kişisel bir ayncahk değildi istediğim. Batı dünyasında ağırlığı olan biriydi söz konusu adam. Kendisiyle önceden anlaşmıştık. çağnhmdı Nihayet ben de ülkemde az çok tanınmış bir yazardım Gidip onu otelinden alarak elli metre ilerideki evime getirmekle ne kıyamet kopar. ne de kentin dirlik düzenliğı bozulurdu Telefondaki ilgıli biraz beklememi soyledı Kıme danıştı bilemeyeceğım. tekrar telefon başına döndüğü zaman yanıtı olumsuz çıktı. Emir kesindi. hangi nedenle olursa olsun evden ayrılmak yasaktı. GİTMtSTT... Olaylan tarihe geçiriyordu ABD'NİN NATO TATBİKATINA GÖNDERDİĞİ BIRLIKLERİ KOMUTANLAR BEĞENMEDİLER NATO'nun Norvec'ten Türktye'ye kadar uzanan Spearpoınt 80 adlı güz tatbrKatlan sırasında ABD'nın Teksas'tan Avrupa'ya ulaş tırarak buradakı savaşa katma hedefıni güttüğü Ikıncı Zırhlı Tümeni. disıplin ve taktık acısmdan, Batı Avrupalı komutanlar tarafından eleştırılmıştir Eleştırılere Amerıkolı komu tanlar da katılmışlardır. Dünyaca ünlü Ingiliz derglsl The Economlst'ın yayınlarından olan Foreıgn Report'takl yazıda tumenın cephede ılerlerken saha dısıp lınsızlığı gosterdığ* betirtilmıştır Bu yazının yoyınlanmasından önceki haberlerde de sözu geçen Amerıkan birliğıne karşı, coğu Batı Alve Ingıliz olmak üzere gözlemciler eleştlriler yöneitmışlerdi NATO ülkes' gözlemcılerinden yalnız birkacı bu eleştırılere karşı çıkmışlardır. bilecek bir Hava baskınina karşı yeterll savunma örtüsü hazırlığı yapmamasıdır. Cephedekl ılerleyışe katılmak ıçln kıtalararası yolculuk yaparak Teksas'tan Avrupa'ya ulaşan Amerıkan Zırhlı Tümeni'nın bu durumu bir Batı Alman komutanı tarafından tLaçkatlık olarak nitelenirken. Amerikan birliklerlnin kamufla| yöntemleri de eleştiri konusu olmuştur. Ya yeterlnce kamufla| yapmadıkları, ya da yaptıklan zaman yanlış kamuflaig başvurdukları belirtilmiştir. Batı Avrupa'dakl gözlemcllerln eleştirllerl yalnızca sözü gecen tümen konusunda değll, ABD"nin Avrupa'daki 7'nci Ordusunun eğitim yöntemlerlne de yöneltilmıştlr. tKötü asker yoktur, yalnızca kötü subay vardın diyen bir İngiliz Komutanı, ABD'nin sözü gecen birliklerine yöneltilen eleştirilerin ancak daha lyl subaylarla giderilebıleceğini hatırlatmıştır. Komutanlarından General Sir Peter Long Ise, Amerıkan tümenınl tatbıkat sırasında önce eleştırıp sonra övmüştür General Long, ikıncl Tümen Birliklerının koyu karanlıkta hızlı akışlı nehrl gecişlennin zorlu fakat başarılı bır sınav oluşturduğunu söylemiştir. Amerikan Tümenlnln kuhandığı malzemenın dayanıklığını da öven ingiliz Generali Long, tümenın girıştığl karşı hucumun da birinci sınıf olarak nitelenebıleceğini vurgulamıştır. Batı Almanya toprakları üzerlnde yer alan Spearpoınt 80 adlı tatbikat sırasında Amerikan ikinci Zırhlı Tümeni'nln 17.000 kişilık kuvvetl ucakla nakledilmiş ve önceden saptanan bölgelere ındikten sonra hazır bekleyen zırhlı arac'arla harekâta katılmışlardır. Bu arada, İngiliz kuvvetlerl de 7.000*1 havadan olmak üzere 30.000 kişiyi bir hafta IClnde Batı Almanya'doki cepheye nakletmişlerdir. Gözlemciler, bunun başarılı bir sonuc olduğunu kabul etmekle bırlıkte Varşova Paktı Kuvvetlerl bir saldırı icin Avrupa kıtasının bır yerinde toplanmaya başlasglardı İngilizlerin osker ve arac nakil hızı, şimdikinden bir kat daha çabuk olmalıydı demektedirler. tola'nın Sirokl Sokağında «Manaki Kardeşler» diye actığı fotoğraf stüdyosunda 1963 yılına dek calıştı. 1910'larda Komıtacıların fotoğraflarını çeken Mılton, İkıncı Dunya Savaşında da partlzanları belgelemeye başladı. Bu arada, Bitola tren ıstasyonuna gelıp gidsn heyetlenn fotoğraflarını da gonlünce cekıyordu. İkıncı Dunya Savaşından sonra Mılton, yenı kuşaklara eskı belgeleri sergılemeyı tercıh ederek her hafta ozel koleksıyonundan geçtığı fotoğraf koleksıyonlarını sergıiedı. 1957 yılı Mılton'un Bitola tren istasyonunda fotoğraf makınesını şereflendırmesi ıcın uzun suredır bekledığı anı karşısına cıkardı. Bu an, 2 hazıran 1957 günu Devlet Başkanı Tıtn'nun Bitola'ya geldıği günüu. İkıncı Dünya Savaşı yıllarının savaş kahramanı Tıto'yu karşısına aldığında Mılton yıne o eskl korükiü. sehpalı Bıoscope Camera 300'ü kullanmak ıstedı ve Tıto'ya «Yoldaş, sızın şu eski komerayla fotoğrafınızı cekebılmem ıcm birazcık hareketsız durabillr misıniz?» diyerek onu sinesıne ceker gıbl makineslndeki filme çektl. Gelecek kuşaklara kalacak fotoğraflan bulup cekmede usto olan Milton bu anların en güzelıni yakalamanın sevincıni ve Devlet Başkanını «Sıhirli Kutu»suyla ebedıleştırmenm gururunu duydu. e yapabilirdim? Olkemde uygulanan rejim hesabına utanarak Hılton'da Spaak'ı buldum. durumu aynntılarıyla açıklayarak özür dıledım. Babacan adam anlayış gösterdı. neredeyse bem teselli edercesme «Üzulmeyın. siz gelemezsenız ben gehrım, oturur. sizm evde sohbet ederız» dedı Ve dedigı saatte yanında hukümetçe atanan koruyucusu, çıkageldi. Spaak'la üç dört saat kadar yedık içtik. soyleştik Gazetenin kapanmasına neden olan karikatürü gördu «Uçtu uçtu» deyiminın anlamını sordu Zaten deyımin anlamı karikaturün çizgilerinde belirlenmiştı. Gazete kapalı kaldığı sürece işçilerin parasal durumu ne olacaktı'' Ceza onlan da kapsamıyor muydu? Menderes ne zamandan beri iktıdarda idı? Bir hükümetin yıpranması için on yıllık iktidarın yeter sayılabileceğini söyledi Bir ara söz Fatin Rüştü Zorlu'dan açıldı Müzakere gücunü ve zekasmı takdirle karşıhyordu Zorlu'nun. «İl est intelligent, vous savez» (Biliyor musunuz çok zeki?) dedL Üzennde durmadım, tedirgindım Ülkeme gelen bir yabana devlet adamını kendi evimde gözaltmdaymışım gibi karşılamak ağırıma dokunmuştu. Sokak kapısına kadar indirip Spaak'ı koruyucusuna teslim ettikten sonra bozuk bir moralle ağır ağır merdivenden yukan çıktım. V.CYE ÖNEM VEREN YOKTU... D urum gitükçe kötüleşiyordu. Aylardan beri sürdürülen (Vatan Cephesi) propagandası iktıdara hiç bir yarar sağlamamış, tam tersme halk arasında alay konusu haline donüşmuştü. Kimler katümamıştı Vatan Cephesıne? Aynı soyadını ta^ıyan ismi var cısmı yok takım takım aıleler. öldukleri yakınlannca bılınen sürü surü ınsanlar ve bunlar arasında ıktidardan nımet bekleyen kımı az çok tanınmış kişiler. Sokaktaki adam Vatan Cephesıni ciddıye almıyor, V C deyip geçiyordu. Radyoda ideolog Burhan Asaf (Belge)nın her akşam, bem de sık sık hedef tutan sövüp saymalarına kimse aldırış etmez olmuştu Durumu Başbakan farketmesın. olamazdı. Bir süre önce hükümetten çekılmeye karar verdığı. ancak Celal Bayar'uı (Dere geçilirken at değıştinlmez) gerekçesine dayanarak ileri sürdüğu ısrarlar karşısında vazgeçtıği söyleniyordu. İKTİDAR PANİK İÇİNDEYDÎ... Sosyal konular Fotoğrafcılığm önemsiz ve grafik mesieklerden sayıldığı günlerde bu Işlere başlayan ve etrafın söylediğine aldırmadan sebatla «bildiğini okuyup» istedıği konulan filme alan Milton, sosyaJ yaşantıyı gelecek kuşaklara sunocak fotoğraflar da çekmiştır. Halı dokuyan, iplik eğiren. yün kırkan. boyayan Insan manzaraları saptamış tır. Düğün törenlerl. halk oyunlan fotoğraflorıy la geleneklert de saptamasmı bılen Milton'un en çok sevdiği konulardan biri de ninesiydl. 113 yaşına dek yaşayan ninesinl bol bol filme alma olanağı buldu. Son çektiğı fotoğraf Osküp depremlne lllşkindl. Bitola'da ölenlerin cenaze törenınl almıştı körüklü fotoğraf makinesınin son 30 metrelik filmine. Birçok ödüller alan ve yaptığı Işi «Halkıma. Bitola'lılara ve hiç yalan söylemeyert fotoğraf makineme boğlı kaldım» diye özetleyen fikir işcH sl Milton Manaki son yıllarını dünyayo makinesinln objektifıni kullanmadan bakarak geçirmeyi yeğlemişti... M enderes çaresizdi, şaşkındı. DP grubunda da bır panik havası esmeye başlamıştı. 25 mayıs gunu durup dururken Meclis 20 hazirana kadar dinlence kararı aldı. Ayru gün yaptığı bir konuşma ile Başbakan (Tahkikat Komisyonu )nun işini bitirdiğini ilan etti Oysa bu komisyon 4 nisanda üç ay süreyle çahşmak üzere kurulmuştu. Bir buçuk ay içinde ne yapmışta da böyle çabucak işini bitirivermış oluyordu9 Genel bir panik havası iktidar çevrelerini baştan başa etkisi altına almıştı. 26 mayıs günlü gazetelerde bır bölüm DP" lilerin şöyle bir önerge hazırladıklannı okuduk Gosten yürüyüşleri kanunu ilga edılmeli. Basın özgürluçü tam anlamıyle yürürlüğe konmalı ve derhal seçimlere gidilmeli. tki açıdan eleştirildi Amerikan Iklnci Zırhlı Tümenine saha dlsiplinsizlıği acısmdan yöneltilen eleştirilerden blri, Ilerlerken yeterınce topçu ateşl desteği Istememesidır ikincl eleştiri de hareket halinde olmadığı zamanlarda karşt taraftan gele YARIN: GODOT GELİYOR... ÖZÜR Bu yazı dizisinin dünku sayımızda bolumünde bazı satırlar bırbirine karışmış. bu yüzden yer yer anlatım akışı bozulmuş. tümcelerin anlaşılması olanaksız hale gelmıştır Duzeltmeyl gereksiz bulduğum İçin sorumlu orkadoştar adına okurtarımdan özür dilerim. N.N. Eleştiriye kaülmayan... Teksas'ın Fort Hood CssOndek"! Âmerlk'ori Iklnci Zırhlı Tümeni'ne karşı elestirilere katılmqyan Batı Almanya'dakl ingiliz Kuvvetlerl