Katalog

POLİTİt^ VE ÖTESİ .MEHMEDKEMAL ABDÜLOAHBAZ SIIPAH, TURHAN SELÇUK Şiirsiz Toplum Şair Edlp Cansever, neşeli blr cnında çlirt şovle tammlıyorclu: «Şıır. arkeolojık bır kozıyo benzer; bırozi b*l8), bırazı rastlantıdır. Kazı da öyle değfi ml?ı Şi.rln kozıya benzetılmesl salrın blr düşudür. Şiir, çofiu ke* benzetmeler ve çağnşım.aria yaztlır. Bunu bllen şaır .kenaını benzetmeden soyutlayamaz. Tersıni düşünmeye calışırsak ko2i lcm de şıire benzer dıyebılır mlyiz? Yıllarca, uzun çalışmaiar sonrası kazmavı toprağa vuracak, altından düşlediğınız hazıneyj çıkaracaksınız. kolay bır Iş degıi. Bozı çaıder. şilrl, edeblyatton saymaztar. ŞHr, söx sonatlannın da. edebiyotm da ustündedlr. Şolrler dyıe görürler. Yahya Kemal, 13 ekim 1926pda Varşova'da büyökeld ıken Abdulhak Şınosl Hısar'a yazdığı bır mektupta. bozı çlır tonımlan da yopar. şoyte der. t... Edebiyatın sağlam ve eercek türü olarak gdiOrr.de tanh koldı. Şıtr edebıyattan sayılmodiğı icin onu gozde ve bağımsız bır cevher olarok bir yana bırakıyorum. Okumakta olduğu gibl. yazıda do edebtyat özenttsmden uzogım. TneoDhile Gautler ölürkon yalın (sobre) btr yapıt oluşturmadığını ozenle duymuş Ben şltrtmdekl bırkaç parcadan memnunum; fakat okunacak çeyleri okumakta gecktığime plşmonım.ı Yahya Kemorin blr dönemln modaaı oJmaktan ftt«, filrlnln yapısı sağlamdır. Bu saölamlık kültüründen mJ gellr, sözlere egemenliğınden ml gelır. yokso yeteneglnden mı gelır. tartışılmaz. Ancak edebiyatımızdo yerll y»rine oturmustur. Siıre iyice ısmdığından olocok, 19281«fd« Varşovc'dan gençtere öğut verırken şuntarı söyler: «... Şlırlerlnlzln kanatlon varsa zamon v« mekan V çlnde mutlaka uçar. Yerdekllerin dosttuğu ona fazta ucmak gücü bağışlamadıgı gıbl karşıtlarının öcu d« onu hovadan yere düsürmez.» Şalrler. bir başka tür peygomberterdtr. Kendln! şllr* odomosını bılmeyen bir şair. başka peygamberlerin osmoya cahstığı çölierde yıter. kolır. cöl. nice şairleri yutmuştur. Nicelerl ebucehi! karpuzları gibi sıcaöın a*nında kolmış. kurda. ku$a yem olmuştur. Nozım Hıkmet'in uzun yıllor süren hcplsllflf goz» almosı şııre olan vurgunluğundandtr. Ideolofik çotışmokır yüzunden her Inanmış kışl hoptste yotmayı göze aitr ama. bır şaır adına şiır dedığımız buyülu tezgahını kurmcdan koğuşların sıkıcı, boğucu ve öldurücü tortusunu goğüsteyemez. Nazım Hıkmet'in hapısanecilifli şotrllktl. Unutulmaz aşk şıirlerı il« vazgecıiemez destanîor btr dor koğuşun icmde yazılmtşttr. Orhan Vell. şaırlikle memurlufc orosında blr bocoloma gecırdığım söyler. Ancak ycpısına daha uygun düş tüğu Icın memurtuğu ıter, işsizlık gıbi doyanılmoz bir mes'ek olan çaırlikte karar kılar. Edebıyotımız soyut şlir dunemlnı coktan aşmıştır. BlzJm uzun süren dıvan edebiyat; dönemırtde yaptığımız hep soyutlamadır. Başkc. ulusların şiirleri bu döneme COk sonro erışmişlerdir. Erişmışlerdir dlyorum. cünkü konulu snrden soyut şıire ulaşmok blr asomodır. Amo •oyut sıırden konulu şiir» geçme. bir oşama değfl, Wr B«leneği boşiamodır Bız soyut $!tr ge!ene31ntfi en u»to olanını boşlamış. sonro somut dıyebileceOlz şitr* ulaşmışız. Somut şflr denfleblllr mlT Anlctımı kolaylaştırmak kjin böy1« btr {Jevlmt ktı». tanmoda sakınco görmüyoruz. Şılrd» batryra her öykundüöumüzde karşımızo pırıltılı btr ışık çıkmıstır. tAman, bu yol sapadır. buradon dönalim.» demişizdır. Imparatorlukton bu yana toplumumuz cc* bolunmüştür. Bölunme salt sosyolofik ve külturel olmcmış, »llohlı carpısmaiarla kendini doğrulamıştır. Imporotorluğun Darçalanması, sılahlı cotısmalar. blr denden btr koo post cıkarmalcrr. yenl uluslaşmaionn doğması. eibette. şairlenmizi de etkıleyecektl. Şaır. toplumun d'Sinda değildi Ama şaırlenmlzın coğu. susup, bır süre uzaktan ızlemeyl yeğlemıslerdir. Ancak. birkac şaırdir kl. kültur yoziaşmasından v« 8'lahU catışmalcırdon arınrnıg olarak çıkabümiştir. Bütun buniardan olacak, <$nr çözde ve bağımsız bır cevher olorak» kendınl korumosını bllmlştir. Bugun. toplumufnuz torlhlnln görülmedfk sosval ve ekonomık bunalımını geçırıyor Yabanct ordularm s*lohlı kuşatmcsıno uğrasak bövl« blr bunalım geçirmezdık Bundan kurtulmanın coreierl vardır Ancok corolerıni aramıyor terslne oolitik olarok bunotunı daho da oompalıyoruz Bunu vapanlar dc Oîkeyl yönetme iddıasında olan yolancı pehllvan kılıklı politikacıiordır. Bu durumda şalrler ne yapıyor? Salr de. Işln kabasıyla oynuyor.. Şalrierhnlzfn coğurun bıze sunduklan, görüntünün kabasıdır.. Kendl kcsesme cekılıp, köşesine cekılip. «selamet der kenorest» diven saıre bır diyeceğım yoktur, tarihsel blr geleneğı surdurmektedir Şiır yüzünden gırdığı haplsone de sair icın artık bir barınak değildir.. Olke sokağına cıkıimazlığı, caddesınde yurunülmezliğl, ateşll silahların hergün bırlnl oldürdüğü bir hap sane görunumundedr. Ha lcerdesin, ho dışarda: lcerl Ue dışan birbıriyle eşdes olmuştur» Toolum çoırslz deği! ama. silrsizdir.. Abdulhamit baskısımn en oğır dönemlnde bite elden ele d.iden dıle dolanan. klmın olduğu biünen. ya bılınmeven bır sıir yasamı vardı Bugün şaırlerimlz var ama, bir urıut ışığı gıbı elden ele. dılden dıle dolanan şilr Neden?... Cunkö herkes sokakton ve kırdan kocıyor. Sokak ve kır. korkulon. müştertsiz bir carşı gibldlr., Salr de sokaktan kacıyor. Şaıri sokaktan kacan blr ulkenın silri olur mu?... Şılr, duvgunun do ötesinde blr duygudtır» K6rleşmlç, duvaudan sovutlanmış kıyıeı. sevglslz. saygtsız blr toplumdo sılr ey'eşmez. Eskl yönetımter, blr çözütn bu)uyorlor şaır1 ya surgüne. ya tiaptsaneye gondererek ocağı atesl tutuvorlordı Bugün çclr. hem d3 şair blr boşbakan donem'nde bır ID homalı flib! Işslz, göcsuz, deÖenndsn cok şeyier yitırmis olorak. varlığınaan kimsenm haben bulunmayan. toplum dışıno Itllmlş blr yarotıktır. Her şevi poro. pora. hem de doloro g6r» klmtlği sıfırc doğru vakioşon poro olan bır toplumdo, şolri. kım senm gözö görmemektedir Belkl başka toplumlar şalrsız edeb'lirter <jma uzun blr şilr gecmisl. uzun bir $llr denevi o'an bır toplum saipsl? de sıfrst? d« o'amoz.. Toplumumuz solı ekonomlde de^ll. şilrde de yıkım günlennl yaştyor.. Her yöreden gel«n actlt habere blr da «Itrslzltk eklenmiyor mu?... tÜMb, Mf MAVİ GÖZLÜ DEV'İN MlNNAClK KADINI Nâzım'm her konuda şiir yazılacağına verdiği örnek: "Bizde Pantalonla Eteklik,, N A2TMIN llk eşl Nuıhet Berkln Hanımefendi. buyök «alrtn 1922 ve 1923 yıllcrında yazdığı şıırterın önetr.lı bır boıunıO nu içeren karell Iki detterl 56 yıldır sakladığı yerden cıkorıp bana verdıkten sonra evde şıirterl yeni baştan okudum Okodukco Nüznet Berkın'ın şu sozlerımn ne kodar gerçek o'duğunu daha lyl anlaoım. Dıyordu ki: «Nâzım, şıırle yem şeyler soyleneceğıne ve öze gore şekll buimaya calışması gerektığıre Inanıyordu. Kafıyelero önem vertyordu » Ge'cekten de defterlerde okuduğum ve 2021 yaşlannın urö nü olan şlırlerındebıldıklerımizde ve bılmedıklerimizde yeni bır on'attş. oze gcre kafıye verleştırTielen belırgın şekılde go'j'övor du Orneğın «200'un Kofaırızda Tesırı» başlıktı şvırde /enı deyış, kafıye'ye tutsak oimodan sesenış mukemmeldu İşte bılmedığımız çıırlerirden bırl: Kemal SÜLKER Nazıın hipr.et 9 ogusıos 1360 da MosKova tia topianon cDogu bii mcıler Kongres»mn oçıtış oturvmunda... leode kalmış. Hat'a Sovyet tiyatro adamı Aleksondr Fevralakl. zım'dan Anılan başlığıyıa Türkçeye kazandınlan (Cem Yayınevl, 1979) anılarında da bunu belırtlyordu. Nüzhet Hanımefendıye sor mustum «1923 te bazı mıt:ngler duzenlenmtç, NÛzım do o mltingierde konuşmuş, sıze bu konuiarda bılgı vermış tnydı?» fHayır efendım, demıştı, soylemezdi yaptıklarını. Amo konua mclorım değıl. şiır soylemısse mutlaka bana yazcîırmıştır. Ama han gısı olduğunu bilemıyorum » evralskının anılan basılınca şunlorı oğrendık: 8 Mart 1923 te Moskova Ikıncı Deviet Unıversıtesı ogrencilen. ya ooncı ulkeierden gelen oğrencıler ve Leh eyiemcileri or taklaşa «Devrım ve Edebiyat» konuiu ulustararası bır rr.l tıng di.zenıemısıer Orcda Mayakovskl c e S Nâzım Hıkmet de şlirler okumuşlar. Polıteknık Müzesının buyük salonundakl miting ele en büyük ılgıvı bu ıkı soır toplamış Nâzım o gun miting uluslar arosı kodınlar gunu nodenıvie duzeniendığı ıcın Pantalonlar ve Etek iıkler başiıklı bır şiır okumuş. AncaK bu şıînn metnl kayboımuş. 30 vıl sonra, yanı 1953 te Aleksanar Fevratskı Nâzım'la Moskova' do korşılastığı vakıt. ona okuduğu Pantoianlar ve Etekiıkler başiıklı şıırden soz etmış. Ama Nâzım bovle bır şıiri olduğunu hatırla mcmış. Oyso Nuzhet Berkın'ın defterınde i f l Kânunusani (Ocak) 1923. Moskovo kaydı duşülmüş ve bcsıığı «Bızde Pontalonla Etek lıkı basîıktı şilr buluruvor Fevralskı'nın bp'irttığt gıbı mıtıng ulus lararası kadmlar günunde okunduğu ıcın Nâzım da kadın erkek anlayışını belırten gorüşlerını daha once vazdığı bır şnrde beiırttıgınden, topantıda bu şıııi okumuş. kaybolduğu bıidırılen bu şiır 14 dlzeye sığdırılmış ve şöyle: F 200'ün kafamızda tesiri Blr yol turküsü Hay.. Hu.. Hey. G«>ld1n. Kotranlı blr matem bestesl mırrldanorak deli bir yo< turkusü hoykırarok oeldln, Gorüyorsunuz ya çindi bizim sebilhane bardoöı glbl korştnızdo dizilip ağlamaya yok niyetimlz. Fakat »akın bizi bir $ey duymodı Coktan aldık haberi. Lâkin bu hober bir kâse yoğuraa düşen kora blr tan» glM bulandırmadı beynimlzl. Gozlerimiz cukurianndan 10 metre iierl tıriayorolr boşlukto dönmedlier Blz yalnız acısını onun lctik kepcelerie kma kma gfbl. Hâlâ damağımızda buruşturon todı var. Acı. acı. Yesil poslı kırmızj blr bakır kadar oc». Fakat, mukemmel kuvvet Râct. Hay... Hu.. Hey. Sebilnone bardağı glbl karşmizda dîıiilç oğlamaya getmedik. Kopan sesl bu kadar gür oJonlor nasıl ağlor? Kuvvetin oğlu neşe fırkomızın oyle eskl azasıdır H bes on tempo hıziı calsak blz matem mar?ım(zt ordular koşar adım ayak uydurur. Hay.. Hu.. Hey Cocuklor hey fırlatın kaputlan. Gö«ısumüzun kıllarındo eritellm kan. Öyle cekiyoruz kl havayı icımıze slz orada sandalyanıza tutunmazsanız ejer tıriayıp corporsınız dişierimtze. Hay... Hu.. Hey. KostOm dolaptarmı hedly* tttfk ıGumıo. boyalı perdelerinden «atvar diksin köylu kızlan. Bizlm sahnemlz cMulkıyetl şahsiyenin» sandık solonlonno sığmaz. Kraşnaya Ploşcatta Bezplanti spektaklL «Vasili Blaıontıı kilisesinin çatısı kırk vılda blr yarayıp Işe perd« başlonnı «ersin haber. «B'.r Mayıstmış gibi coşsun kitleler aydınlatırken •aero ersefeserk» pro|ekt6r1ert otomobiilerle yorıjan traktörlerl.. Kızılordu at kcştursun sahneınlzln üslünde. İ$te boyle blr gunde sen bizım agzımızla op cMeyeyrholdı sportmen artlstlerlnin allıksız yanaklarından. Dnon drran dmin drnin yasosın maklnataşmıs R. S. F. S. moklnalaşmış tlyatrosu. N azım, Moskova'da çilrinl yenl bir oz ve blclmıe ğı vakıt lırık eiemanlara hemen h.ç ver /ermeye duvmuyordu. Yepyenl blr Insan olmuştu Havatı v tığı Iş. yaşam onlayışı hakkındo bıze sayın Nüzh nımefendı pek fazla bılgı vermedi Sadece: Bizde Pantalonla Eteklik Aynı kuvvetle inkılabın malıdır «Rodek»in pantalonuyla <Zetkin»ın eieUiğt, Blıde blzım Içlmizdv eteklik da pontolon gfbl Marksizmin sahibl.. Eteklik de kodeste yatmt», yatabfflr. Mavzer atablllr Eteklik de Inanmıstır pantalon kadar. Yok kafamızda fazlamız •ksiğimlz biztm. Köcucük farkımrz yatnız bacaklanmız arasında™ u şilr. Nâzım'ın her konuda şitr yazıtacağını beîlrten anla yışına lyt Dir ömektl. Nıtekım Nazım'm Moskova'do 1923 te yazıldığı anlasılan blr şıırın asıi rretnı kaybolmuş. Fakat Meyerhold'un, bu büyıik tiyatro kuramcı ve uygula yıcısının 25. sanat yılının kutlanması ıcın Moskova'da Buyuk Tlyatro'da 2 Nısan 1923 günu yapılan törende Nözım, Doğu Emek cıierl Komünist Unıversıtesı sözcüsü olarok Meyerhold ıcm b'.r şiir okumuş. Bu şıiri Tretyakov adında bir tiyatro sonatcısı Ruscayo cevırmış. Şiır. Ruşcaya cevrılen şeklıvle Zrelışço adiı dergıde (1 Mayıs 1923. Sayı 34) yaymlanmış Cevrın n aslıno ne kodor uygun oiduğunu şu sotırlonn yazıldığı ano kador kımse bılmıvordu. Zira Nâzım'ın Sovyetler BıHığındeki en yakın dostu Ekber Bobayef bile «Yoşomt ve yopıtioııyla Nâzım H>kmet^ ba=!ık!ı kıtobmdo (Cam yavınevi, 1976) Rusco metn» olduğu gibl vermış $aır Ataol Behram Oğlu da Treyakov'un Tür^çeden Ruscaya cevnsinl Türkceleştirmış tı Ancak asıl met'n Nüzhet Hanımefend.nin »lefterlennde soklı kalmıştı. Tretyokov'un Rusco cevnsnm ne krj^tor zoyıf olduğu. asıl metınle Tetyakov cevnsimn Törkceve aktarılışı birlikte akundugundo cok acık şekiicie goruluyordu «O. bütün gün hareket hallndeydl, colışıyurdu, okı koşuyordu, düzenll bır beraberlığimlz bıle olamıyordu COK demıştı. Gercskten de 9 Kânununsanf (Ocak) 1923 Mcsko dı duşulmuş bir şlırt. kl bu şıırl de biımıyoruz Nâzın loyışmı ve yaşayışınt olanco acıklığıyla göstenyor; BizHayatımız Yaptığımız İş Nlnni söylemez gözterimta hayat ağntarına. Kalblmizin enseslnde kıvnfan boğlı uzun saçlarımız yok. , Ne blr siyoh tul edalı prenses âşık o!du blze ne <to Wz. Onun aşkını çlğneyerek karanlık ufukiara med..Jd ntgahla» atfettik, Kol düğmelerimiz yureklere saplı hançerler deği], yakamızın il'ğinden bır kuru kafa bakmıvor. Aştrıp atmayız omuzumuzo Arsen Lupen'ln pelerlnini. Bız de sizin gibl pantalon glyen yemek yiyen kolu, kafasi sapsağlam heritlertz, Yalnız her Işcl gibl ceketımlz yamalıdır. Yenlsl yok ve karnımız nadiren tok. **r Dlnle hayatımızi 9 kelimedej Sabah saat sekiz yrevdeyiz. Saat on iertlğl çektl patron. Eğer sen Kautsky kadar bunamadıysan anlamalısın kl Nazııiarı birer btrer hoplaimak »Cln alev gozlü kadınlarlo bomba dolduruyoruz. Bır tootan ahcıyız babam vapttğımız is bizım beyı. oaşası, hocısı. hocasıylo muteber toclrivle butun blr stnrftn •ömurusunu noktatamak... Yanm YazdırdıOı son şOr B Nüzhet Hanımefendiiın el yazısıyla ve Nâz»m ın ona yazdırdı 0ı şeklıyle şiirin orjinalı şöyte: «Meyerhold Tiyatrosuna 1 ovyetler B'rllğinde yosadı§ı yıüann dLvguıar'nı s'ir dıle getıren Nâzım. calışmalon n kodoşianvio konuşmoları tasarılan hakkında IIK eşme pek bır şsy söyiemezmis B'rbırlerını llgılendıren ortok yonları ortak konulon üzerınde durur şıırlerinı okur. beğenıp beğenmedığm soar. &onra: cYaz bokalıın r*eftere ha'ızaya güven oirnaz kızımı dermlş. Gercekren d« sürierinden bır bölümünu uzun yıllar » „ „ . „ hm.finunmfirtırt' kendısınde de vazılısı bulunmodığı lcln ba blzlm değll.. Ne «Mali teatr'm» diizgunlu «Homletn> ne pudra ponponu «Perenses Turandet» ne de ıKamertitnin ıKornaval Fedr»ı. Bız bur|uvazinln allı, pullu, telll. tfıl'u metreslertn* çicek atmok istemtyoruz. tBalşoy teatmn blno»ı Hlcblri,. Hicbirl