Katalog

UUKT CÜMHURIYET 17 EYLUL 1979 ANIC^RA NOTLARJ MUSTAFA EKMEKg" TURHAIU SELÇUK , flSlUHiıruOg)> ) I I • I' ,, V. Eğitim Cephesinde Ne Var, Ne Yok? uron kurslarını Sulevmoncılartn ete gecfrdiklennl. OTarn öa Suleymcn 8ey ın dLmen 3u/una sokulauklannı dLyrruştuTi lnamhotıp okullanncvaa, Ndcmoddın Hoca'nın parî si cengel ctTiış duruma'aydı İmam natıp ckul'annc'a «Ak rcı cr»la, tUUuculer» corpışırtardı Çoğurluk Akıncılcrdaydı. Lİ^EPEKİ iu&ı'ıNLE^ Biü3ıRi£?irJı' TISMA, TARTMA kı'NDE u£fTt* ... K İİilH MIIM Eöıtlm Bakonı Necdet Uğur"la konuşurken tüm köyl*rde mantar gibl bılen Kur'on kurslcrı konusunu ocüm. Soy>e karşılık verdı. Vasak değıl. yasciara göre Cocuğu parasız yaMı alıyor, Use mezunu ycpıyor kovlunun cocuğunu Ondan sonro da ünıverslteye bıle gırme hakkı var Ben nası! a^eyım o köylüyo «Çocuğunu oraiara verme» diy*. Koylu enayı mi canım? Ben sımdı. teknık okullar açıyorum Vareceğım en lyı yanıt budur Olabıldığı kador tekmk iıseler acıycaım Köy'üve soyie demek st'vorum tOralcdan cıkacak d yelım ımc:^ o'ocak Aldıfl' para n e ' Benım açacağım teknık lıseıerl bıtırenler en kötü olcsılıkla 1520 b:n llra oıtr'» Kovlü. bunu anlodığt, gördjğü anda orclan oğrencısızlıkten kapanır Köydekı garıpl«re. bız devlet olarcfc doğru dürüst seceneğl Oostermedikce. gerısı kendı kendımizl aldatmaco öbürtari de süreklı guclü olccoklar karçımızda. Bırkcc kez. Cumhurlyet'to cıktı, Ilkokut'ann eektz yılI * eöltime baslovocaklon, kODoMcn eğıtlii enstltuterinin verine tTeknik Eğ t!m Merkezlemmn kurulacağı haberferl Bfr de lsta"bu'Vfoitl ktz flselerlnl tereyağındon kı' rekar g>b kamava c v i r r n ş oradokl köhnetnış yııianmış geleneMerl yıkm ştı Necdet Uğur soyle dedl: Yalnız lstanbu''da değıl Anadolu'do do gerceklestıriyoruz bunu Bır sey daha yapıyoruz. okullardo parolı yatılıvı kaldınyoruz OkuMon oteı holıne qetırmis txr tokım kışiler! As'ında porcsız votılı öğreicrvı alır, mezun eder her şeyı vaparsmız Fakot sımdt blr belırll poro korşıiığında ki o paro devlet n harcodıfından cok czı o'uyer olıvoriar cttre'icnl besıiyorlar bckjyorlor. yotırıvorlor. vonı otel gıbı Ööreic ic n avda beikı bın lıra Mon venlıvor omo oraya ffirmek ıcın 50 bın 60 bın, 70 bın üro verılıyof. bır tokım koruma dernekteıi fılan olıyo' bur>!crı Porolı yctılılık tOm TOrkive'de kaFVtı m ı ' önemli bır böıümü kalktı önümuzdekl dönem tumü kaîkocok Çunku ora'arı sınıf yapıyoruz btz Her yıl onbmleı'ce cocuk gelıvcr 'Yer mız yck » d vorlar Eee ne ışın var sen.n otelcıl K e"> Orolan sınıf yapınca, yerım vor. Bınlerce cocuk gırecek okuvacak Pcrasız yatılılar var on'arm durumu ne olacak' Parasız yotılıları genışıeleceglm Mumkun oiduğu ko^ar gen s eteceğım Sınavla clocağım, köylerden cocuk topioyocoğiTi Teknik tema yapmac'ınız? merkezlori konusundo pek bır ocık ÇIN 79 Urumci'de Tarlh MüzesKVn ftnündey z Çevremızı bır onda on onıki yaşlannda k zlı erkeklı cocuklar sordı Uygur cocuklorı tutıü Büyuk bır merakla Suzuyorlar bızı Cıvıl cıvıllar Bıze bır şeyler soruyorlar Son ra kendı aralarında konuşup guluşuyorlor Anlar gıbı olduğumuz bir dıli konuşuvorla' Blr su'ü bıldığımız sozcuk bugun Türkcemızöe kullandığımız soz cükler ağızlarındon doku'jyor Ancak ne soyled klerfni tumuyle cnlcnak olancksız Degış k br şıveyie dıie getır yorlar on lad'gımız sozcukıerı de Adlarmı soru^oruz bırer birer Hankız. Amıne. Tolat Muke'rem S3b t Tılşat Gulm re Bızı aezd ren şoforun odı do Ismaıl Y I a yıl dıyorlor Tıyatro, «tı/a" n» OITIUS Mınore ye trru narısı> demekteler Hostoneye cooktorhane» odını takmış lar Sıcok su ya «kaynak SL.» 8igaro icmeye «tomak cekmek» dıyorlor fTelefon nomurıı t»letotı numorasından oaşka bır şev de<3 I Paro'va pul baskan yardımc(Srno »rnucvın reıs» demış Br Ancak ter harfını ters ytz etmıs oyle vazıyorlar «In'ızomona naya kılıp» vozıl brr yerde Turkces vie «düzene uymok rıayet etmek» rtrkı Tiıno gelıyor Gczeteye «gezı ti» demışler Muhablre ıse «muhbır» deylp cıkmışlar . Tanh Müzesınin tam gırlşınde kocamon bır pano asılı. Üs lünde Bcşkan Mao'don bır alın lı Aynen şöyle yazılmış «Torıhnı halk yaratkan, Mao 2edong». Arlamokta gucluk cekmek söz konusu değll her halde cTorfhl halk yapar, yo da yaratır» denılmekte .. Ana caddedo blr başka bOyük pano dıkkctlmlzl cektl Kırmızı zemınl üstünde beyaz kapital horflerle aynen şu tumce yazılm ştı tPUTÛN DUNYA HALKINING BUYUK rTTİFAKLI M! YAXISUN'> Bütün dünya hal kınm büyük Ittıfakı ycsasın'don başka bır şey değıl bul Uygur dıhnde son yıllara deH Arap harflerıne benzer karakterde bır alfabe kul'anılrrı$. Bugün ıse, Latın alfabesıne dön muşler Ancak blldıgımız bır cok har* ya değışmiş ya da değış k telaffuz edılıyor Örneğın, cX» harfı t$» olarak telaffuz edilmekîe «e» ler ters cevnim ş bazı sozcuklerde «B» yarıne «P» yazılıyor Hasan CEMAL Bıroz daha, blraz daha . Bfr ayım daho var sıkıntılı Onu gectıkten sonra. her yerde târenlerfe acacağım Acıkca halka arlo'arak Teknık eieman açıgım kcpatmok değıl mı amac* Tekiık elemon c c g r>ı kopatmok ondan sonra unıversiîe ıla Use arosındo ara sınıf yetıştırmek Lıselılori o r cva doğru se\keirrek Halka o'Olarda gece gunduz bılal vefnel^ Tıcaret Ljselermı çoğa.'voraz. Bu yıt 810 k'coar ütelcil.'k, Turızm Useierı ocıyoruz. Urumcl de bır acık hava berberl Unmıcl'dekl Akmesclt'te bayram namazı. Uygur özerk bölgesinde Çince öğrenmek zorunlu tutulmuyor Uygur dilinde son yıllara dek Arap harflerine benzer karakterde bir alfabe kullamhrken bugün bazı ufak degişıkliklerle Latın alfabesi kullanılıyor » Urunrıcrde Tarlh Muzeslnln glrişlnde Uygurco blr pano Üzerind» «Torıhnı holk yarotkan, Moo Zedonjı yazılı« den Çınüler 4 mılyona yükselmış. Uygurlar ıse 1 mılyon kador coğalrmşiar. sodece 1 mılyon ortarken, Han mıllıyetınden Çınhler 4 mılyona yokın bır ortış kaydetmış... Yonetıme katılma konusun da verdıklerı oranlar nüfu sun mıllıyetler orasındaki doğılımına uygundu. Ancak kı lit noktalarda. belırfeyıcl tno kamlorda klmlerın bulunduğu nu saptamak olanagına sah p olamadık.. llkoku'lar oçılıyor yo bugun Necdet Uğur geldl, usuma B r hoftaaır hastaydı Aieşı 39'a 40'a cıkmıjtı bır ora Hasta hasta evınde caiışıyor, toplantılan evinde yapıyordu kodrosuyla Sözu değıştlrmek Için, şöyle dedım Necdet Bey. llkokul öjrencilerl. slzln yoktuflunuz da fcakanlığa gıtmısler cNıye bızim tatılımiz kısaldı?» diye sormuşlar <Ortaoku!!arın tatılı uzatılıyor da nıve bizımkı kısalıvor?» Ve ekiemısler: Okullar acılsın gorursünuz, boykota gıdeceğlzl Yok canım, dedı kahkahaiarla gütdü bokan .. Sessız colışan bakonlardandı. Hasan Fehmı Guneş'e de, ona da hükumetın en agır bakanlıkları duşmekteydi. iyl btr kadro oluştjrmuştu Zor olmuştu, oma olrruştu ışte. Bundan sonra. bıraz meyve toplama zamanı mı gelmıştı? Zannediyorum. dedt Necdet Uğur. adamakıllı, b>raz değil fazlaca me/ve toplayacagız. En cok, 4 5 oya gereksmımım vor. Cok meyve alacağım Hepsı bıtti, herşeyın sonuna ge^ım Okul oncesının sonuna geldım Okul oncesı dıye bır eğıtım kurduk Pro^ramiYİa. kıtabıyta aracıyla, gerecıyle Sonra ogretrren kılavuzu/la Ve kurstan gecırılmış öğretmenler'yle Şımdı. ku'Stan gecen yuz öğretmen de kurslar yapıyorlar bıne yakın ınson yetışıyor Kıtaplar hozırlanıyor, yerler hazırlanıyor Ama, o da zoman ıstıyor Zamon dedıgım bırkac ay Almanya da cok İyl sonuc aldım Almanyo'da Ası! önemlısi o Bfr gün sano Almanya yı anlatayım, Turkıye icln yani. Almanyo ıcin değıl Almanya'daki Türk cocukları Icın sonuc aldım cok lyl örnegın, Turk dılı ve kulturunu Alman okullarının Alman lısesın.n programının icine koyduk Türk cocuklarının Turkcss' Almanya'da yabancı dtl sayılıyor, bunu kabul ettırdtk Şimd1 de Almankrla ortak ders ünıtesı yapiyoruz Aynı program uygulonacak. Almon cocukiarı da ya'arlanocakiar... Ayoküstü telefonda ne konuşulur^ Hasta da bfr yondon Ikı yıldır karşılaştığı gücluklerl ozetle şoyle onlatti: Efendım, aslında kadro o'saydı temel eğıtım IIkelenne lıseienn değışmesıne doho erken başlanabllırdı Benden sonra gelecek olan, görevıne alıştıktan Ikl ay sonra hemen konuların ıcıne grebılır Ama bızım. Işlern Icıne gırmemtz kolay olmodı Bır yıl önce bokanlıkta korldor korıdor. ondon sonro Türkıye'de okul okul sovaş verdlk Kadro kurmaya kalktık kodro kurarken de savaş verdık Bu arada calıştım Yanl, bu cephede kıtop okur giW blr $ey .. Zof getırdım zor Hâlâ da getıremedırn. Yani. cok kendımden verdım cok Haborln olsun!. Çalışmclorla ilotll birşey açıklomadınız komuoyuna... Sonuc almadan yapılamaz kl Hazır o)ur olmoz, hclka ac.klomaya başîayacağım... N**rcden nereye? Altı OY kalsanız Urumcl de. Uygurcoyı bulbü! gıbi konuşmoya başlarsınız, dıyorlar Hak (an var. Karşınızdaki Uygurca, sız de Turkce konuşmayo başlayınca nsan kortopal co olsa bırbırnı anlayabılıyor Tobıı buîun konuşulanlan ve yazılanları aniamak olanaksız Insana bıraz garıp gelıyor Kalkıyorsunuz, Istanbul'dan 3 saat Moskova'ya, oradan 8 saat Pekın'e, Çın'm başkent nden de 4 saat Urumcf've ucuyorsunuz Orto As/a da Gobl ve Taklamakon collerıo n kesıştığı bır yerde, dill dilınize bu denh yakın bır halkla karşı karşıya gelıyorsunuz Köylelerıne g dıyorsunuz Kerpıcten tek katlı evlenyle sokaklorda su başlarınca oynayan cırıl cplak bebelerivie kendınızl Anadolu nun herhangi blr köyünde sanrvorsunuz Dağdaki obolarıno cıkıyorsunuz 1949'da Türkıye'ye göcen tHalıl le Homza'yı» sıze soran Ihtryarlara rastlıyorsunuz... Çinli nüfus « Bu nosıl oldu?» sorusuna Sınkıang Gunluğu gazetesının Çınlı Yazı Işlerı Muduru Lın Pu, şu kcrşılığı verdı. f Kurtuluş yıllarında Sınkıong bolgesıne gıren Sınkıang ı kurtaran Cın Halk Kurtuluş Ordusu mensup'arı 1949 dan sonra da burada kaldılar Buraları Imar etmek ıcın kaldılar. Savaşc lar Baçkan Mao nun (hem savaşcı hem uretım, hem propaganda ordusu olmalt) talımatı geregınce burada kaldıkjr. Ayrıco bır kac yüzbın Çınlı, Cın'ın ıc bolgelermden buraya getınldıler Sınkıang a yerleştıler» Nufus artış oronlonno bakıldığında 1949 dan sonra Sınr kıang a get rılen Çınl le ın tbır kac yüzbmle sınırlı olduğuna inanmak doğrusu biraz guc Son otuz yıldo Uygur nüfusu ledl ve özerk böigelerln Çin'in «oyrıimaz bır parcası» Olduğunu vurguladı Nıtekim, Cın onayasasının ttüm millıyetlerin eşıtlığnnden soz eden dördun cü maddesı özerk bölgelerın Cın'den tayrıimazlıOnnı ıcerlyor... Dört dilde öçrenim Slnkıang'do öğrenım; Uygur ca. Cmce Kazakco v« Moflolca yopılmakta Yayınlor da dort dılde Boy Un Fu, ı C'n ce öğrenllmesl teşvık edılir. zorunlu değıldır» dedı Özellık le yaslı kuşağın Çınceyl yo hıc. ya da cok az bıld ğı sovieyebllırız Ancak genc kuşak (cti uu durumun aynı olomayacağı acık.. Uygur Hkokullonndo dörduncu sınıftan sonra haftada ücdort saat Cmce dersı vor Llseden mezun olan herkes n pratık olarak C nce bHdığını oğrendık Bu arada unıversıte gırış sınavlarının da Uygurca yapıldığım soyiedıler. Ancak Ti'rk've'nin iki katı Smkıang Uvgur Özerk Bölgesı 1 mılyon 600 bın ktlometre karelık bır alana yayılmış Türkfye'nın İki katı kador, 12 tnıiyono yaklosan nüfuso schip Uygurlor 5 mılyon 400 bın Çinll ya da Han rrtllryetinden olanlar 4 mılyon Çın KomOnıst Portlslnln 1949' da Iktıdarı ele gecirdiğl torlhlerde bu bolgede yaşoyan Uygurior 4 milyon cıvarmdaymışksr Botılı kaynaklaro göre ovnı tarıhte Çlnlı nufus sodece 300 bın imiş Arodan gecen otuz yıl Içınde Han millıyetın Dikkatimizi çeken Bu arada bır şey dıkkatlmızı Cekti Havaalanında bızı kar şılayanlar ve koldığımız mıso fırhanede b ze Uygur Özerlbölgesl hakkındo ılk bılgıler verenler Uygur mıllıyetınder değıllerdi Bıy Un Fu (Sınkı ang Gunluğu Yazıışlerl Mudü ru) ve Dışışler, Daıresı yetkillsı Bayan Yun Su Cın, C'n'l Idılar Yıne Slnkıang Gunluğünden Bay Bata Moğol du topîumsol merdivend* tınrıan mok ıcln Ç\oce ögrenmenın zo runlu olduğunu yınelemek ge reksız olur herhalde... Uygur özerk bölgesinde 13 milliyet bir arada yaşıyor. Yedisi Müsluman Oıne inanma ozgürtüğü gıbı ınanmama ozgurluğu de var. Öyle dsdııer 1949'dan önce dm adamlannın ayrıcalıklara sahıp olduklannı. bunlann kurtuluştan sonra koldınldıgını anlattılar. bır setın üstüne cıktı ve ktsa bır ezan okuau Ortalık daha ağırmamıştı Az son'a sakal lı kımı ıhtıyarlar Akmescıt m kapısındon gırrtoye başladı Akmescıt'de Bayram narrozına katılan'arın sayısı on onbe şı geçmıyordu Ve turro sıvri. uzun sakallı yaşlılardı... Ekonomik durum Sınkiang Uygur Özerk bölge sınde petrol uret ml Turkıve nın kınden cok 4 mılyon tonun uzerıne cıkrrış Celık üretiml yıl da 60 bin ton 430 bın sanayı ışcısı var Nurusun yuzde 80') tanmlo uğraşmakta Hayvancılık ozellıkle gelışmlş 30 mıl yon başa u astığını soyledıler. Tahıl uretımı bolgenın kendl gereksınımı karşılayabıllyor. Sulamaya buyuk onem ver mpkteler 4 mılyar 400 mılyon metreVupiük 400 odet gölet oldugunu soyledıler Yeroltı sularındar yılda 2 milyar (Arkosı 11. Sayfada) Urumd'de Bayram Ramozan bayramının blrıncl günü Urumci'de idık.. Bayram namazına gitmek Istedık B r coml görmek ıstemıştık Sobah altıda koldırdılar. Akmescıt e gotürduler Beyaz ba danalı kücuk ohşap bır ya pı lcının de dışının do pek bakımlı otduğu soylenemez Yerlerde kırmızılı. yeşıllı bat taiıye benzerı kılımler var İmam bahce ıcmde yüksekce Avnlmai parçası Bay ü n Fu. Çın Halk Cumhurıyetı nın tcok mıllıyetll ünl ter bır devlet» olduğunu soy