Katalog

ALTI CUMHURİYET ÎO EYLÜL Bir uzmana gore Kamu girişimi ve özel girişim (III) Aslan Başer KAFAOĞLU evlet kuruluşlannın hep zarar ettıgınde kamu oyu koşullandınlmıştır Bunun karşıtını savunmak bıle bır kışıyı sevımsız kılabılır Öte yandan bu zarann nedenleri üzennde de bir kamuojru oluşturulmuştur Yenip içılir. partizanlık yapılır, savurganlık vardır vb Önce zarar kavrartu üzertnde duralım. Her ekonomık işletme çalısırken topluma bır • katma değer» sağlar Toplumda ulusal flır bu katma degerlertn toplamıdır «Katma deger» ulusaî ekonoml açısından işletmenm yararlılıgının ölçüsudur «Katma değer» bır şeydır, «kâr» ayn bir şeydir Katma degerm ıçıne ücretler, vergıler. falzler, kıralar ve kârlar gırer. Ama öyle çeyler vardır kı kân büyuktur ama katma değen yoktur. Çunku topluma bır değer katılmamıştır. Orneğın 1 mllyon lıraya aıdığı bır arsayı bır kışı 10 mılyon hray» satsa. kar yüzde 900 ve 9 milyon liradır ama katma değer ufırdır. Bunun gibi bir işletme kar etmeyebılir ama büyük katma değer sağlar Ömegın bJr işletme büyük kâr sağlar ama bır Türkiye DD Yollannın zarar etmesıne kar^dık mılli gelırdeki payı yanı katma değer sağlayışı daha yuksek olabilir. yüksektır de .. Bu nedenle toplum açısından bir lfletmemn değerlendırilmesi ülâ kâr açısından y«vmlmamalıdır. u «Uırlarla kâriı ya da zararlı i«letmeier artvsında fark olmadığını arüatmak istedığımiz sanılmasın. Bır sanayı ya da hızmet işletmesi kuşkusuz kar etmelldir. Çünkü kâr etmeden ayak» ta kalınmaz ekonomık yaşamda. Insanlar gıbi Isletmelenn de ilk ışlevi «yaşamı sürdürmek»dir V« bu nedenle elbette kar etmelıdirler. Ancak bir ulke ekonomısınin yolunda OIUD olmadığını en lyı belirleyen ölçut kar oranının en yuksek olduğu kecimlerin katma degerlennın de yuksek olması ya da olmayışıdır. Eğer en kârlı kesımlerin (arsa alım catınu. dış alıma dayalı sanayı) bızdekı gıbı katma değer oranlan düşükse. o ekonomıde çarpıkhk vardır. Çarpık tenmı bızde çok kullanıhyor, bizce çarpıkugın asıl tanımı böyle olmahdır. | şte böyle çarpık ekonomılerde hükumetler topI luma en yararlı ama kâr oranlan duşük kesımlerdekı uretıcılen korumak ıçın bazı kesımierde zaran göze alırlar Bazı KIT ler bu maksatl* kurulmuştur. Devlet ulaştırma kurumlan (DDY. DB. THY. PTT) ile Toprak Mahsullen Ofisı, Et Balık Kurumu, Türkıye Şeker Fabnkalan, Sut Endü*tnsı Kurumu, Çay Kur gıbi büyük tüketıci ve üretıct kuruluşlannı bu kategori ıçıne sokabıliriz. Bunlara Tekel gıbı KIT statüsü dışında yonetilen. ama aslında tıcaret ve sanayı çalışması yapan bir kuruluç eklenınce tablo tamamlanmış olur. Görüldüğü gıbi bu kuruiuşlar tanm ve ulaştırma hizmetlerini duzenleyen temel kuruluşlardır Oııce temel besın ürünlen ıle uğraşan kunıluşlan ele alırsak, burada amaç kâr ya da zarardan çok tanm kesimınln devlet ve ülke içmde diger kesımler yaranna sömurülmesıni önlemektır. Aslında bu gıbı kurulu«r lar ıleri kapitalıst ülkelerde KIT olarak değil bajka statülerde yonetilır ve butçeye ödenek konarak ptvrasal gereksınımler sağlanır Böyle olunca da «bütçeden yardım görüyor». • zarar edıyor» gibi gerekçelerle eleşünlmesı doğru olmaz 40 LtRALIK SÜTTEN ÜRETİLEN BİR KİLO TAM YAĞLI PEYNÎR ÜRETİM YERÎNDE 150 LÎRAYA SATILIYOR KEŞAN. (Cumburlyct) Süt ttyattormm 8 He 8 lira aroetnöo tf*fltft»* Trakya'da Mr klto tamyoOli beyaz peynirln 150 I»radon sotıldtfl» Mptafmiıştır. Vapttan oroştımnaya gör*. peyntr konusunda bölgedeki mandtrocıların Istanbul'dokı komısvoncuıarın ve arocılorın ortaklaşa surdurdOklerf eylem tonucu peynjr fiyatiart astronomık düzeye uiaşmıştır. Bir kllo süte 8 ya da 9 lıradon fazla fıvot vermeven mandtractlann, yoktaşık 40 tlralık «utten üretilen bir kılo peynirin 150 lıroyo tatılmosında onemlı etken oldukları bogedekı sut üreVcıiertne» belirt'/mıstır Bölge halkmm doyırmyle «hayvon beslkılo yemin 8 lira oiduöunu, mondıracılonn da sötte en fozia t Hra cHerm, «ut üreticllennf inun, Inim Inleten mandıraeıtar. letonbufverdıklerlnl bellrtmışlerdir. Süt üretım sezonundok! flyatrn da 89 da komısyonculor ve aracılarla yaptıkları ortok çalıçmolar sonucu Itrayı aşmadıâmı vurgulayon sut üretfc.Ierı, »pe/mrîn 140150 Bropeynırde ıstedıklerı fıyatı dlkte etme yolunu secmışlardır 40 ' rc'ık sütten üretilen peymn tışcilikler orttı, teneke f yallon yukseldı» gt dan satılmasına gör/umTiak oklın aiacağı bır o'ay değndır» <!•mışierdlr Süt uretıcilen. gürıümüzde 140150 lıraaan saüian pe»« bı gerceklerle Istanbul'da 140, Keşon'da ise 150 lıradon pozorlonırin genelde, mart, nısan. mayıs aylarmda sağ'arsan »utlerle ür»yan mandırocı komısyoncu arocı üçlüsu fıyatlarm doha do artacaâını soyiemekten cekınmemfşlerd.r tıidlğını, bu dönemde de sütun bol ve ucuz fıyatla satıfdığmf b«lırtmışlefdır UretıCiler «bu yıl mandıracılarla, komısvoncuîann vr Görüşierıni aldığıınız süt uretıclleri peymr ftyatımn bu denii arocılann haksız kârlar sağlodıklan herkesce bıfinmektedir» N yük»ok tutulmasına karşın, süt flyatlarında hicbır deâışıklığın etminde konuşmuçlar, peynır fiyatlan konusunda beledfyelertn ön meydana çe\meâ\ğm\ ısrnrla âne sürmüşlerdlr Süt üretfcıler bir lefn almosı gerektfğ rv savunmus'ardır. D B kışı 1 ne yakacagız? 1 kat kaloriferiniz simteldense bu kış yakıtınız da simtel den Sımtel Kat Kalorıfcrlenyle ısınan yüzbınferce yurttaşımızdan bırıysenız yapmanı? gereken bugunlerde hemen bır Sımtel Yetkilı Tesısatçı Fırmasına tercıhan lesısatınızı kuran nnnayaugrayaraK bır form doldurmak ve bır taahhutname ımzalamaktan ıbaret Ihtıyacınız olan gaz ya da motorın lınyıt >a da brıket komur mıktannı îespıt ettıreceN ve sıze saglanacak yakıtı gerçekten Kendı ıhtıyacınız ıç;n kullanacağmızı «esınlıkle devretmeyecegınızı. satmayacağınızı ve yakıtınız teslımedıldıgıanda bedelınıherrenödeyeceğinizibeiirten bır taahhutname ımzalayıp bunu bıze postalayacaksınız Kepsı bu Kışı ıç huzuruyla karşılayabılırsınız artık. ne vakacağız? l}'e iıze ıkı ktzan B r kah d'çerı akar^akıt1 Ahn bunlar, Artık ne hulurm z oru ya de§»'di' bmr IÇK Ge'c D'^ dt sı/<" ' 'r ba* u oıduiu gıbı ı«ı değı$ık rda BJ *J un )" e.ao Bırı aKaryaV ttı Ga; yd da ıo n ı n E evtroniK beyır ı o;on a: k c^tes c*elı c 36 6 v c r ı bi» tasarfuf Takınes' Otekı ta' »a< :l Odun kok lınvıt bnket \*~> Tum ka'ı vaK11 ar ıçın Otomatık termosta! kontrollu ar ı b ' biska tasar'uf Vf> d voru? ısi'senır ık r, b • < a; i 7ü d'ğî. ırı o^ e l ~*ı dı toıĞi" zrie an d\ ec3iC n'zde nu b ' tx ı.m (ç'e'çov? 'r*e' S r" 5>"r'ef ır 71 ipar'n annrzddi'ı nusterfk kazanıı Kİas't *ıp «a orı'er srstemıne Dağl aaırenıze kurdj'tarak va O "^riı iDor'rrcnd a va<ır buturmad 3 za d âer daielerOen bağımsı; ısınabılın Ulaştırma kurumlanmn zararlanna gelınc* bunlardan THY. DB Denız Naklıyat, Denızcıhk Bankası. Deriet Demıryollan ve PTTnln 1978 yılında ne kadar zarar ettıklenni bllmiyoruz 1979 yılı Bütçe Gerekçesıne gore bu işletmelerin 1977 yılı kesın durumJan ıle 1978 programlannda kar ve zararlan YflL DURUMU 1977 K«mılu? PTT 1772 mılyon L. Demıryollan 960 mılyon L. •• + THY 350 mılyon L 1161 mılyon L. Denızcıhk B DB D. Naklıyat 478 raılyon L 1978 215 mılyon L. 770 mılyon L. 500 milyon L. 2000 mılyon L. 400 milyon L. Toplam 4144 mılyon L. 2413 mılyon L. Görüîdüğü gıbı bu zararlar azalmaktadır. Ancak sorun burada değıîdır Sorun her ışletmede ba$ka başkadır Ornegın Denizcılık Bankası zararlannın buyük kısmı Istanbul Şehir Hatlan Işletmesinden gellrken PTT zararlarında şebekenin eskihgmın büyük payı vardır. Devlet Demıryollannda ise durum ba^kadır. Bu işletmeler dıfer Avrupa ülkelennde karayolu taşımasına karşı korunurlar. örneğın Batı Almanya \e Isvıçre"de ıkı demıryolu ıstasyoau arasında Karayolu ıle yoicu ve yük taşmamaz Aslında bu beş ışletmenın zararlanmn temel nedeni. venmli olabüecek bır kapıtal yatınmı oluçuıruirnamış olması ve tesıslenn eksikliğidir. Temel tanmsal fıyat ayarlamalan ve temel uiaf. brma kuruluşlannın 1977 zararlan toplamı S mllyar lirayı aşrnaktadır. Zaten bütün zararb kurulufların yıl zararlan toplamı 20 mılyar liradır. Kalaa zararlar ise şu şekıldedır: 1. M. K. Endustnsi Kurumu 162 milyon 2. Çımento Sanayii 142 mılyon 3. T. D. Çehk İşletmelert 1917 milyon 4 Etıbank 1764 nuljroB 5 Petrol Ofisi 284 milyon 6 TPAO 2087 mılyon 7 Türkıye Kömür Işletmelerl 8520 mllyon 8. Karademz Bakır İşlet 388 milyon 9 Azot Sanayn 443 milyon Bu işletmelerin zarar nedenlerîni ayn ayn el« alacagtz.. Ve nedenlen teker teker mceleyeceğız.. Ama bütünüyle ele almdığında öneznlı Wr neden oı> tak olarak gö7f çarpar Bu kuruluşlann önemîl zararlı I an. veren kuruluşlar. özel kesimeyada kamu kesimine ve halkaenerjı yada hammadde sağlayan kuruluşlardtr' Petrol Ofısı. TPAO ve TKI zararlan enerjiyi >apay ş^k'tde ucuz tutma çabasından do# rauştur. Bu uç kuruıuşun zararlan toplamı 11 mil jar dolara yaklaşmaktadır Ozel kesım ve kamu ke Mimine temel rna! v«res DemirÇeiik ve Etibank za rarlan da avnı nedfne dayanmaktadu*. Bu ild ku ruluşun zararlar toplamı ise 3 5 mılyar liradır. 1977 ydındfl. bütun kamu işletme kurumiynnın ( net zaran 21 mi yor bradır, 1978 progTamında bunun ytne bu cıvarda o'acağı yazüıdır Peki özel kesımın. KlTlenn topluma her yıl 7080 mılyon Hraya ma! oldugı ıridıasırjn temelı ne? . Bu :>av yalan degji yanlış Her yıl bütçe g»rekçesıne KITlen;) ne kadar ek fmansman gerekslnunı oldiığu belirisnır Bu 1977 de 58 mılyar ve 1978 de 35 mılyar liradır.. Özel kesim bu fînansman açığını kasten zarar gibı göstermektedir. A*lında durum şudur. a) I977'de KITler kendı kaynaklanndan zarar lannı kapa'acak binkimlere sahıptıler (Amortlsman ve kafî klar toplamı zarariardan 5 mılyar lıra faz lad r I Yıne kendı gınşımlen>le zarann hakkından geldıkler, arıb 72 mıl>ar lıra kaynak toplamışladır Ama borç vb ödemelen dolayısıyla 85 mılyar lira ödenpe'en g3reklyor aynca da 46 mılyar lıra yatırım yap.yorîar bu nedenle kaynak içın gereksımmlen 58 mılyar lırayı buluyor. Bu nakıt açığıdır.. 1977 d. ozeJ kesımın nakıt açığı da bun dan az değıl.. b) 1978 de K.T lerin otofinansman fonian z«rarları 7 mılyar lırayı geçıyor. Kaynak toplamlan ıle odeme toplamla^ artsındaki fark 26 mılyar. 00 mılyar lira da yatınm yapma gereğıyle nakit açıjp 34 milya. lıraya yeklaşıyor. Aslında 1978 de özel keslmin nakit aç:ft bundan da fazla..' J 'Rekord etektronık beyir* otomatik atestemeh s«c9rsem/ sectn 'ste' ReVord'S'mtel 1 \sef in'er bım SımteCı N«»vı ssctığını/ık OiMvorsonu/ r a' da'i 1 juvenlı daha ten^ı/ bağırvsız \e en J< / ı^tnn avı >a ss cağdas binmayt sectığınızı b.lıyorsunu/ 'anöiTian ucretsı? D'O|e lîmetlerını tumuyle aon gurde kuru up'esîım t n ucu/ »esısa* e k T 'ina del< sjfen kes <vıS4/ b? rr> bervıs* oianaklannı kisacası ka RalO'i'e'tnde ed> eceV Di'sı'ep ı 9 f de^ıek o an Sımtel ını/a» m sectığınm bıliyorsunu; 9 i o n e r ısı a f | i ne hulu'sa 0 1 / O T J v akın d.vemıyci satıs sonrası sorumtuluklartn • bıhrr ınd^ o an 1 Çi va ' da (qd/ vc dd n'O'onnı lınyı' v a da brifct < o n i u ^ l o'anakiar ol^usunde stze temıP eden bır aı iayısı beı, ğnı/ı üılıyotsunu/ I >"<nn sdğduyularma gııvenerek Sımtel ıılkemızın ıcınde bulunduğu genel ekononut yuctukler ıcınde petrol ve petrol urunlerı acığırrvzın ve clolayısıyla genel i">^ı/ *.e transfef sorunlanmızın ddha da vahım olculere ulaşmasına engel olabılmek t*rnac»v'<i *enı kat kalorıfetı tesıs ettırecek olanları yakıtı ıthfıle donuk olmayan o/kaynakldru'M/dac adğlatirin kdtı yakıtlarln calısan Inter Sım Sımtel Kat Kalonferı Ka^anların tercıhe ve oahd onceden Rekord Sımtel 1 olanları da tesısatlarma bır Intet Sın1 Snvteı Kazanı ekletmeye cağırmayı bır gorev bılır Sifiteı dbnkdidc avm amacld akarvakıtlı kat kaiorıferlerı uretımını asgarıye ındırmıs tıı kd/dfldrın uretımını hiilandırmıstır Aynca katı yakıtlı Inter Sım Sımte Tanıtr^d imacıvld cok kısa bır sure gercek değerının altında satılniaktadır I.'^ARETT ^c . It " t . t l l li *İf UÎH U H " r (Esin Afortfc: &yt* 6838 Bekletmeden kayıt ve sıralama katkaloriferi sahiplerine KKLIK YAKITINIZ BEKUYÖRUZ B'lır.a 1 t;ıbı kiîlık jakıt ıhtıjaçlarının ka=ılırTi=ı iç ; n S''mtel Kat Kalcriıerleri sakıpıennın oır form do'durma! »rı \e bu formu tesı^atlan kumltı olluğu ver.prde denetlf \ecrk bır \ptkılı S'm'fl toiıs.ncı fırınsjna ona* 'at^uıarı srı'rekıror Sırat1 Y^tsılı T.ı^atçı Fırma«ı HÜRS^N ıtpr kendisT. i«ter bT;ka tefieatçı fı»ni tiıafından kuru'imuç oısun kısr'i"!in«' \ ıpılacak ba^vurulan 1 l'^k'e ^.«;^n ona;. ıayabılecek bır orgutlenm .çırderlır. Hur»an \ pni te<ı°at için başvuranlann yasitlannın teminınde öncelık alma'ır r ı sağlamakta >e katı yakıtlana çalışan İpterSım'Sımtel Kat Kaiorıferı katanlarım çok k^aa bır sure ıgm gergek değerının aitında etmektedır. J >S üc Pts r. röîöve hesip. proje • en u; gun öreme ko^ulları * en l'esaph tpsısat cr. k ı , i suredo teshaıat i ılıteu malzpm»' '%arılirına dek >ıl ucretMZ bakım r ; hürsan n kat Jcalonfprı tesısatmda uzman Me'kez fv'Ln'ıane Caddesı No 31 Emet. Iş fanı Kat 4 Ksraköy Fabfka ^urbuzler Caddesı Barıka SÜ' ak 46 Topcuıar • Ittarbul Tel 44 20 16 45 94 03