Katalog

DÖRT CUMHURİYET 27 EKÎM 1979 POLİTİI^ VE ÖTESİ MEHMED KEMAL , Dünden Bugüne Enerji Politikası Yalın tanımlamayıa politlka, bollı bır ereğe uiaşmak ıcm yontemli öıcmde gudulecek davranışların ya do eylemın tümünu kapsar Ener|ı polıtıka sı Ise özünde ekonomı polıtıkasının bir bolumudür Ulkenm genel polıtıkasından do soyutlanamayacak enerıı polıtıkasının, soptonacak ufusal ereklere göre yonlendirıimesj zorunludur Enerıı polıtıkosının beIlrlenmesı teknık ssçeneklerın ve pianlama ongörumlen ilo genel poııfık ılke'enn ışığında sıyasal bır işlem cdmakta, ulu sal polıtıka oluşturmaı< amacıy la saptanocak ereklerın ulke ve halk yararı doğrultusunda bulunması gerekmekıedır Ener|ı pontıkasının temellnde da <pianlama» yatmaktadır Anayasamızın 41 ve 129 maddelerı ekonomık yasamın plona bağlanmasını oıgörmekie oıup, enerjı sektorü bu planlama llkesınden soyutlanamaz. Ancok genel ener|l planlamosını, ekonomlk planlamamn küCük bır bölümü veya saptanabilen bırkac erek lle yatırım planlaması bıcimlnde de duşünmemek aerekır Genel ener{I ptanlamast ulusol ekonomık planlamayla uyumlu olarak. kaynakların fizlksei plonlamo•ını, sektörun gelıştirılmesl Icln gereken yatırım planlamosını, planlı ener|l üretiminln yonısıro planlı enerjl tüketimlnl de l^rmek zorundadır Gerld» bırokiıgımız onbeş yıllık sözde planlı kalkınma sürecinde uc ayn beş yıllık plan uygulonmıştır ama, yapılan bu planlann gonel enerıtyle llgill kuCök böluntülerl sekt&rdek! plonlama gereksnimlnl yanıtloyomamışlardır Türkiye'de yıllardır gostermelık kalkınma ya zını sürdürülmuşse de. enerjf sektöru yeterlnce geliştırilmedlğlnden. gercek kalkınmamn önundekl zoriu engel kaldınlmamıştır. Yanılgılı polltikaloria sağlanan carpık olgu. ener|l darboğazı olarak karşımızdadır öyle kl, kişl başına ener|l yoğaltımlan acısından yapılan Irdelemelere göre. bâlge ulkelerlnln ve komşularımızın coğundan daha oı ener|l tüksten bir ulkeyiz. Oysa, enerjl tüketlm düzeyi lle ekonomlk gelişme düzeyl amsmda cok sıkı llışkl bulunduğu yadsınamaz bir gercektır Bugünün Turkiye's!. gö* rünur ener|l acıklarının yanısıra glzll enerji acıklarının da bulunduğu bir ülke durumundodır Genel enerfl planlamasının yopılmamış olmcsı ve tutarlı enerjl pohtıkasının belırtenmemesl sonucu, ölkemlz tam onlomıylo genel ener|i dorboflazına sokulmuş olup, bu gerceğl olaylara en Itglsiz vatondaş bıle bilmektedlr ENERJİ POLİTİKASINtN GECİRDİĞİ AŞAMALAR Konuya tarlhsel gelış.m süreci ıcerıslnde bakılınca. Cumhuriyet öncesl donem, 1923 1930 döneml 1930 1950 dönemı, 1950 1960 dönemı ve 19601977 doneml kendılertne özgü ozellıkler taşımaktadırlar Enerjl polıtıkasımn gecırdığı aşomaları dönemlenn yanı sıra, enerji bjtcesının en onemll kaynakları olan kömür, petrol ve elektnk açısmdon irdelemek gerekmektedır CUMHURİYET ÖNCESİ Osmanlılar donemınde yeroltı enerp kaynaklarımız kolayhkla emperyalist ülkelere peşkes cekılmış yaboncı ülkelenn yanısıra ayrıcalıklı ozel kışılere somurü olanakları tanınmış, ulke ve halk yaranna hic bır işlem yapılmamıştır Yeraltı ener|l kaynaklarından llk kez taşkömürünün işletılmesıne 1848 yılındo Zonguldak • Ereğlı yoresi Galata Sarrafları'nın kurduğu bır kumpanyaya kıralanarak başlanmıştır Sonradan ingılız Kömür Kumpanyosı bu ışletmecıliğl yürütmuştür. Ardındon padişahın bile katıldığı yabancı sermayeli 6zel sektör kumpanyaları döneml gec rılmiş bu donemler boyunca kolay ış'enebılen yatak(or yağma edılrmstır Bınnc) Dunya Savoşı sırasında Osmanlı Ordusuna da komuta eden Alman subaylarının ışgüzarlığıyla, bu yöre de Alman sermayesmın e!me gecmıştlr Anadolu'da llk lınyit Işletmeclliğf de bu dönemde başlotılmıştır Mondros sılah bırakışmasının ardından Ereğli taşkömürü yotaklarına Fransızlar e! atmışlardır Osmanlı Imparatoriuğu dönemınde petrol aranmasıno ve Işletılmesıne 1887 yıllarında ozel kışılere tanınan ayncalıklar ve yabancı şırketlerle başlanmıştı Petrolün güclü koz olabıleceğı kanısına varar cıkarcı Abdulhamıt de, ulkedekl oetro! kuyularını kendı mulkıye t.ne geçırmeye kalkışmıştır O gunün emperyalıstlerl özellık e Musul yoresındeK petrol alonlarıyla ılgılenıyorlardı Almaiya, Osmanlıların petrol alonlarına el atabılmek icın. BerlnIstanbul . Bağdat demlryolu proıesını ortaya kcymuş. yapılacok dem.ryolunun her ıkl yanındakl yirmfşer kilometrellk olondo petrol ve maden aramo lle bulunanları 40 yıl süre işletme ayrıcalığını 1901 Dr. Mustafa Özcan ÜLTANIB (YÛKSEK MOHENDİS, EKONOMIST) Taze Yara Eskt Başbakanlaraan Şukru Saraçoğiu nun Ikl merokı vardı Bın maça gıtmek. bın de satrcnc oynamakl CHP'mn 1950 ae iKtıdan yıtırmesının hemen haftcsında Şukru Saraçoglu 19 Mayıs Stadyumuna, maca gidlyor. Daho şeref trıDununüe gorunur gorunmez moca gelmış oioniar, sureklı bır aikış tutuyorlar. Şükru Saraçoğiu otkışlora ao gosterıiere de karşılık vermıyor sogukca son* dj'yasma oturuyor Sec m erde mebus btle olcmayon Saracoglu'nun bu davranışını Ismet Poşa'ya aktorıyoriar. Paşa «Neden boyle yaptın?» dıye soruyor. «Yaram cok toze» dıyor. «Doğru» dıyor Paşc. ıBaşbakanlıktan düştüğüm zoman o staayumda benı da alkışlamışlordt. Şımdf cok erken başladıiar» Bazı polıtıkacılara göre holk bir oy deposudur Oylorı lle alkışladığı yuceittığı gıbi. oylorını esırgeyerek de yuhclar. yerın dıbıne botırır Bizde demokrası oldum olosı Ankara dakl Meclıs'e mebus gonderme bıcımfnde cnlaşılmıştır Kınn cok oy oevş'rır de Ankaro'dokı Meclıs'e cok adam sokarsa kend nı guvencede sayar Hıç bır zaman da halkın ekoiomısı olduğu gecım sıkıntısındon kıvrcndığı akla gelmemıştır Halka bugün sano verdı. yarın. unutur bano verır gozüyle öokmışiardır Esefls soyıeyeiim k!, halkımız da birinl Indlrme. ötekını bındırme tohtıravaiiısının hep cleti olmuştur. Oyun. bın gıder, otekl gelır oyunudur Amo bu seçımlerde p«k öyle olmamıştır 8u secım sonucıarım polıtıkacılar hâlâ bın gder, otekl gelır oyunu sanıyorlarsa cok yanılırlar. Bu secımler, salt cok şeyler vadedıp, hiç bir şey yapamıyon Ecevıt'm gıtmesı. odullendlrılerek Demlrel'in gelmesı bıcım nde yorumicnamaz Öyle yorumlayanlar varsa bır gun avuc'arını yaiarlar. Bu seçlmler sol gosterlp sağ vuran bır partlye olan kızgınlığın gostergesıdır Sağ oyıar artmışsa. sola kızgınlıktan oturu artmıştır CMP solculuğu derme catma bir hükumet oluşturması ile hem kendının. hem de solculuğun ccnına ot tıkamıştır Cok şeyler uman holkımız. bırakın aradığını bulmayı. hıc bır şey bulmamakta sola verd'ğı oyları esırgemıştir Acaba tumuyle mı esırgemıştir? Yok. o kadar do değll. ufukta bazı umut kırıntıları da belırmıştır TSIP dıye bır partl kendıne ozgu ve kendınden bekienmeyen oylcr olmıştır Bağımsız bır senator adayı radyoda. televızyonda konuşamaksızın, 21 bını aşkın oyu tek başına toplamıştır Hem de yasa dışı bır portmin adcyı olduğu soylenmes ne kcrşın Bu durum, soldan öcü gıoı korKan bazı tedırgrn cevrelerın kulağına cok kar suyu kaçırmıştır. Anladrk, halkımız verdığı oylarla sosyalızmi istermyor; kapıtalızmı ıstıyor mu scnıyersunuz' Kapıtalızmf Istemodığmı de 1973 ve 1977 secımlennde göstermedi mı? Ecevıt'ın adı her ikl seçımde de sıyosal karşıtlarınco Ano dolu toprakları usfunde «komünıst»ti Ecevıt. kendıne komünist dene derıe ikı seçımde de karşıtlarından daha cok almıstır Oysa karşıtlcrı do bılıyordu kj Ecevıt komünist de değtldl mar'sıst de değıldl. Bundan örcekl seclmlerde Trabzon'da Idlm Demlrel. bır mıtıngte konuşurksn şoförler, kendı arafonrv da, Ecevit Demırel tartısması yapıyoriardı. Öylesine kızıştı kl tartışma şoforlerden blri «Bırak ulan Ecevıt'ı koTiumstı » dedl. Ötekı şoforün tepesi attı»Komunıstse bızım komunıstlmlz. slze ne oluyor* » Bu konuşma Mustafa Suphı'nin öldüruldüğü bir kentte, onun olumunden elll yıl sonra geciyordu Bu konuşmoyı bır goruşmemızde Ecevıf'e onlatmıştım da. gülmuştu Demrei'e anlattığımda IsecBck, memlekete nıfak sokuyor diyoruz da Inanmıyorsunuz' ı demıştı Bırının gulup qectığine ötekl kızıyordu Sosyalız~ı cağmızın aydınlarınm inandırıcı bir bulgusudur Hele bızım gıbı gerl kalmış ulkelerde Işcıler ve koylüier yerme aydınlar sosyalıst olur, kurbon verırler. Bırakın cepıerı şışkın olanları, ışc'lerın de, köylulerlnde sosyaiızmden korktukianna cok tanıklık etmişlmdır. Hele Ecevıt. solcu gorünümüyle sosyallzmln üstune tuy d ktı Bu tüyü buradan tem zlemek lcın, bllmiyorum, kac yıl hsrcandcaktır? Ecevıt ın payandalı hükümeti venlmemesı gerekenıere cok şey verdl, verllmesl gerekenlerden de cok şeyi aldı Kımden cekınıyoruz, bunu acık secık söyiıyelım artık Lokantacı bır doslum var Yemekte tartışmamtza ku'ok mısafın olmuş. yanımızo geldı Soyledlklerı şudur: «Hâlâ mı Ecev t divorsunuz? Ecevıt sıze ne verdı? Elınden geldığınce her şeyı bızlere verdi. Bokın. şu dukkanım var ya eskıden buroya ıkl mılyon hava parası verıyorlordı. şımdi on mılyon lıra verlyorlar 0c katım var. eskıden bırer mılyondan uc mılyondu, şlmdi onar mıfyondan otuz mllyondur Ecevıt sizın adamınız değll, bızım adamımızdır Ama kıymetınl bilemedifc başka» Ekonon k koiular eskıden bugün olduğu gıbi net çızgıierle anlaşıimazdı Partı lıderleri, bu seclmlerde, oc!a!anrrwn en gızlı köşelerıne kodar glrıp her şeyi tartıştı'ar cnlattılar Artık halkımız enflasyon nedır, devaluasyon nedır IMF nedır. AET nedır, Amerıka kımdır, CIA ne oyun cevırır hepsinı bılıyor Bıldığı ıcındır de oylarını s rtındakı ağ'riıga m desındekl boşluğa göre verıyor. bundan hıc kuşkunuz olmasın'... Bâtün Türkrye ıcln söyteTiı/eyınfi oaıa. Adopozan'ndan Corlu'ya doğru uzanon cırg uzenröe OT mı'yordan fazla ınsan yaşıyor Bu, Türkıve nufusunun dörtte bırıne yakındır Az değıl1 Bu 'nsaplaa, bundan sonra kurulacak hükümetler de bır şeyler veremezlerse günlennı gorurler öyle toşlzmle karo reı nıie de korkutamazsınız bu ınsanları! Faşfzm dedığın cü'Lk pabuc gıbı bır ya da ıkl yıl zor dayanır. sonrc'' Sosyaiıstm olduğu kadar, kapltalıstin de takkesınl önune koyup duşunmesl gereken gunleri yaşıyoruz. Saracoğlu nun dedığı gıb ıVara henuz cok taze>dir Dıkkat edıyorsunuzdur. hem Türkıye'nln cok büyük ekoromık ve sosycl bunalımları var dıyorlar, hem de bunlon Meclıs tekı sandalya sayısma gore cözümteyeceklennı soyluyorıor Hukumetı kurmakla görevlendırılmış olan Denırel degı! 226 sandalya. 256 sandalyo bııe saglasa cev gıbı ortaya cıkmış olan sorunlara cozum bulamoz Cunku Turkıye sorunlarının cozümunü hâlâ mebus aktarmcsıyla cözulör sanıyor Çozum öermöe değıl dennın ustunaedir, hergun d« kaşınıyor Gorrrüyor musunuz Türkiye kabuk değıştırır 1 yo Kabugu kaz'madon yarayı goremezsınız • BUGÜNÜN TÜRKÎYESÎ GÖRÜNÜR ENERJÎ ÇIKLARININ AYANISI RA GÎZLÎ ENERJÎ AÇIK LARININ DA BULUNDUĞU BÎR ÜLKE DURUMUNDADIR. GENEL ENERJİ PLANLAMASININ OLMAYIŞI, TUTARU BİR ENERJÎ POLMKASI ÎZLENMEYİŞÎ SONUCU ÜLKEMÎZ TAM ANLAMIYLA Sozde planlı donem, Turkiye'nm ener|l gereksınımıni gı derek ortan ölcüde petrole bcğladı., ener|i darboğazı oldu. ENERJÎ DARBOĞAZINDADIR. Sonuc bugünku | nlmok istendiul görulmüştur. Bu donemde yapılan buyük propagondaya korşın. te<nolo |ik dış baöımlılığın elverdiğl öl cude yapılan bırkaç baraıla, hıdr&elektrik eneninin genel enerfi butcesındekı payı 1960 yılında bıle yuzde 2 den yukon cıkmamıştı 1980 yılına gelındığınde 2800 GWh e'ektrık uretım duzey na cıkılmıştı ama, holkm ancak yuzde 31 kadarı efektnkten yorarlanabılıyordu 19601977 DÖNEMİ Devrlm sonucunda halk oytamasıylo kabul olunan ve Türkiye nın demokrat/kleşme süreçınde en ller. adım olan 1961 Anayasasınca ekonomık kalkınma plana boğianmıştır. Yapılan planlarm komu sektorü icın emred cı olmasına kar8ın. özel sektor Icm yalnızca özendlrici olması. ekonomınin Istenıien bicimde yönlendırılnesınl buyük ölcüde engellemıştlr. Bu dönemde kömür keslminde önemli bir değişıklık oimomış, Itnyıt yataklarının ozel sektör elınde uyur durumda bekletılmesi genel ener\) sorununu büyütmüştür 1977 yılındo taşkomüru üretimi 4 4 mılyon tonda kalmış. 1973'den sonra ortan ölcüde taşkomüru dışaiımı görülmüştür Linyit uretiml ise 1977 yılında 12.3 mllyon tona cıkmış olup, bunun yüzde 67'slnl kamu ve yüzde 33'ünü özel sektör gerceklestirmıştlr. Oysa uretim yapılan yatakların ücte Ikısl özel sektör elindeydl. 1960 yılından sonra ulusal petrol bılıncının de gıderek güç lendiğı görulmüştur Oyleki kamuoyundan gslen baskılar sonucu, 1973 yılında petrol yasasında değışıklik yapılmayo gı dılmıştır. Arama ruhsatlarının süresml kısaltarak, Turkıye Petrolleri Anonım Ortaklığı nın ruhsat sayısının artmasına olanak tanıyarak ulusal petrol ıstemıne sözde yanıt getıren gostermelık reform yasası gereken devletcılığe gıtmekten kacmmış ve Max Baıl yasasının ruhuna dokunmamış, yüzeysel bırkac önlemle kamuoyunu uyutmOYi erek almıstır Yabancı petrol sırketlerl kend lerıne güvence tanınmış olarak bugüne dek varlıklarını sur duregelmışlerdlr Bu donem lcerısınde Türkiye'de yerlı petrol üretımf 1969'da 3 6 mılyon tona cıkmışsa do son yıllarda 2.5 mılyon tono kadar duşmuştur. Uretımin düşmesımn bır nedenı yeterlı arama'arın yapıl mayışıdır Turkıye Petrotleri Anonım Ortaklığı bile eşgudümsüz gostermelık aramalarla oyalanmıştır 1977 yılında gercekleştırılen 2 7 mılyon tonluk r üret/mın yüzde 39'unu Tu k'ye Petrolfert Anonım Ortaklığı. yüzde 61'ım de verımM kuyulan somüren vabancı şırketier yapmışlardır 8u dönemde Türk/ye'nın enerıı butces nde petro bagımlılıg1 da h'zla vukselMm ş ve 1377 y lında 17 4 mılyon ton ham petrol tüke'ı'erek. gsnei enerp 'uKetımının yuzda 54 u petrolle kcrşıianır o'muştur Petrol tukefmının yuzde 85"! dışolımla karş.landıgmdan dıssatımdon kazanılan her 100 dolarm 83'ü petrol dışalımıno ooenrrışîtr Elektnk stkıntılarının gıderek tırmandığı 1977 yılında elektnk üretımi 20564 GWh duzeyınde olmuş halkın yüzde 67 6'sı sözde elektrıkten yararlanabılmıştır Türkiye'nin ekonomık hıdroelektrık gızılgücü nün yüzde 10 kadarı bile kullanılır durumo sokulomamıştır. Bu dönemde elektrığin yuzde 53'ünün petrolden üretlldığı yı!lar da görülmuş olup. 1970 yılından bu yana elektrik ürefmınde petro'un ortalama payının yjzde 40'ın oltına duşmeylşl yanfı? kavnak kulianımını vurgulamaktadır. YARIN YENİ BİR ENERJİ PLANLAMASI GEREK <•> 1 Gvvh glgawat • saat o Itrp, mıîyon kllovat saat'a eşlttır. İ r "PLANLI,, DENEN DÖNEMDE, 1977'LERE GELÎNDÎĞfNDE TÜRKÎYE GENEL ENERJÎ TÜKETİMÎNİN YÜZDE 54'ÜNÜ PETROLLE KARŞ1LAMAK DURUMUNDAYDİ yılında koparmıştı. Amer kalılar da uc demıryolu hattı ve bır lımanı ıceren. karşılığında 99 yıllık benzer ayrıcalık koparan Chester proıesını 1914 yıiında Osmanlılara kabul ettırmışlerse de, anlaşma gecerlı/ık kazanmodan savoş boşlamıştı Osmanlılar dönemlnde llk ve cok kuçuk bır hıdroelektrık santral, 1902 yılında Isvıcre ve İtalyan grubu tarafından Tarsusda kurulmuştur Bunun ardndan 1905 yılında Selan k, 1907 yılında Şam ve 1908 yılında tia Beyrut gıbı o gunun Osmanlı kentleri elektr/klendınlrrnş Anadolu da yaşayan Turk hclkına elektnk goturuimesl dü şünülmemıştır 1910 yılında Macarlara tanınan bır ayrıcalıklo 1914 yılında Istanbul elektrıklendırılmış sonradan bu ayrıcalık Belcıka'nın elıne gecmıştır 1923 yılında yıne yabancı bır ayrıcalıkla Adapazarı elektrığe kavusturulmuş boylelıkle Cjmhurıyet donemıne yalnız Torsus, istanbul ve Adapazarı elektnklı kent olarak gırebılmıştır Bu kentlerın dışında yaşayan halkın yüzde 94'ü Ise elektrığı tanımıyordu bıle. 19231930 DÖNEMİ Bu dönemde Izlenen polittkanın ano cızgılerınl, ülke cıkarlan acısından yanılgılı 1923 İzmır Iktısat Kongresı'nın olguları belırlemıştır. Bu Kongrede egemen cevrelere bağlı ve özel gırışımcllığe dayanan Iıberal ekonoml modelı benım senmıştır Komür madenclliâmln korun mcsı ve çozettlmesi İzmır Iktl sat Kongresınde kararlaştırılmış olup taşkomüru yataklan nın bır bolüntüsu Fransız ser mayelı «Ereğlı Şırketı»nın elınde dururken. verlı ozel sektor kuruluşu Iş Bankası da yorede ışletmecılığe gırışmıştır. An cak Iktısat Vekâletıne bağıi «havza Iktısct Mudurlüğü» ocakları bır ölcüde kontrol oltıno almıstır Lınyit ışletmecıliğl ıse bütunüyle ozel gırişlmın kararlarıno bırokılmıştır. Petrol konusunda. Atotürk' ün karariarıyla ulke ckarını go ze'en olumlu bır tutum bcşlatıltııstır 1926 yılında cıkarılan 792 sayılı yasa, Turkıye Cumhurıyetı sırurları lcerısındekf bütün petrol arama ve 'ş letme yetkılerını hukumete bı rckmıs olup petrolde devletcı l k ızlenmıştır Bu donende ulusal sınırlar icensınde petrol bulqusuyla karşılaşılmamış, uluslcrarcsı petrol tekellerımn de ulkede arama yapmak Istemlerı gorulmemlştlr Petrol ürünlerl pazarlamasında ise, ya bancı sermayeli şırketler varlık lannı Osmanlı Impcratorluğundan bu yana surdurmüşlerdir.. Elektnk kesımıne gelmce, devletın ekonomık olanaklannm cok smırlı olduğu bu dö nemöe yabancı ayrıcalıklı ortaklıklar polıtıkoeı surdurülmuş tür. Kurtuıuş Savaşı'nın yonetım odağı ve Turkıye Cumhu rıyetı nın Dcşkentı Ankara 1925 yılında elektrığe kavuşmuş olup: elefctrıklenoVmenın beledıye Işı olarak ete alındığı bu donemde Ankara ve Adana'da Alrrıan, Istanbul'un yanı sıra Izmır'de de Belcika; Bursa, Mersın, Balıkeslr, Gazıcntep, Tekırdağ ve Edırne'de Italyan, Antalya. Trabzon ve K'alatya'da Macar yabancı or taklıklcnna ayrıcalıklar tanındığı gorulmektedır. 19301950 OÖNEMİ 1929 yılına gehndığinde tlberal ekonomı modelının ülke yi kalkındırmayacağı kesınkes anlaşılmış olup, 1930 yı.ında da tmutedil devletcMık» uygulamasına geçıld ğı resmen acıklanıyordu Genc Turkıye'n'n yönetıcıleri gercekçı bır tutum la 1933 yılında Bırmcl Beş Yıliık Scnoyı Planı nı uygulomaya koymuşlardır.. Plona gö re devletın ısletmeler kurduğu bu donemde Sovyet Yardımlon da önemli bir yer kapsamıştır Hozırlıkları 193S yılın do tamamlanan Ikınci Beş Yıl lık Sanoyı Planında, özelltkle madenclık ve bölge elektnk santraManna ağırlık venlmlştjr Sovyet ışbırlığinln yerinl ıkıncı planda Ingılız ışbırliğı alıyordu. Ancak bu planın uygulamosmı iklncl Dunya Savaşı'nın başlcması engellemış tlr öte vandan 1939'dan son ra devietcılik politikasında yu muşama baslatılmış, ozel keslm kamu kesimıne oranla daha cok desteklenmış yabcrcı sermayeyi özendırme eğıliml ge lişmiştır Oevietcl dönemfn başlangıcın da enerıı kesıminde orgutlenmeye önem verılmiş, 1933 yılında ılk petrol arama örgütü nün oluşturulmasına glrişilmlş, 1935 yılında sırasıyla Maden Tetkık ve Aromo Enstıtüsö. Etıbcnk. Elektrik Işlerı Etüd idaresi kurulmuşlardır Ikınci Dunya Savaşı sırasında akarya kıt kıtlığı ve dağıtım aksaklıkla rtnı gıdermek ayrıca yabancı sermcyel! sırketlerın yanında guclü bır ulusal kurulus olus turmak omocıylo do, 1941 yılın da Petrol Ofısı kurulmuştur Taşkömuründe devletcılık bu dönemde başlamıştır. Fran sız sermavelı olan ve sömürücü yontemlerle ışletmecıük sür I GERÎDE BIRAKTIĞIMIZ ONBEŞ YILLIK SÖZDE PLANLJ KALKINMA SÜRECÎNDE ÜÇ AYRI BEŞ YILLIK PLAN UYGULANMIŞTI AMA, YAPILAN BU FLANLARIN GENEL ENERJİYLE ÎLGÎLİ KÜÇÜK BÖLÜNTÜLERİ SEKTÖRDEKI PLANLAMA GEREKSÎNİMÎNÎ YANITLAYAMAMIŞTIR. ! 1960 1977 DÖNEMİNDE TÜRKİYE' NIN EKONOMIK HIDROELEKTRİK GIZLIGÜCÜNÜN YÜZDE İOTJ BîLE KULLANHJR DURUMA SOKULAMAMIŞTIR. 1970 YILINDAN BU YANA ELEKTRIK ÜRETİMÎNDE PETROLÜN ORTALAMA PAYI YÜZ DE 40'IN ALTINA DÜŞMEMİŞTlR. duren Eregll Şlrketi'nln ellndekı moden ocaklan, lımon, de mıryoiu ve işletme donar.ırnı 1936 yılındc devietça satın alınmış ve Etıbanka bırakılmıştır. 1940 yılında tüm yöre dev latieştirilmiş, isletmenln bütünu Etıbank'ın tEreğli Kömur lerl Muesseses» tarafından surdürülur olmuştur . 1949 yılında Arverıkan ışbırlığl ve Marshall yardımtyla sozde ocaklarm gelıştırılmesıne çalışılmıştır ama. uretımde dışe dokunur bır crtts Oımcmıştır Lınyit kesıminde ise derme catma özel sektör işletme'erı florulmuştur 1950 yılında 2 3 mı'yon ton taşkomüru ve 12 mıiyon ton lınyit uretımı yapıiabılıyordu Pett>l dahndo Ise Moden Tet kık ve Arama Enstıtusu nun kurulmasından sonra arama or gelıştırılebılmış. 1940'da Slırt Raman sondaııyla ilk petro) bu lunmuştur 1948 yılma gelındığınde Roman ekonomık olarak ısletılebılır petrol alanı durumuna sokulmuştu. 1942 yılında yörede kuçuk bır rafınerı de kurulmuştur Ayrıca 1945 yılında Garzon alanında calışrnalara başlanarak. 1951 yılına dek bu uretım alanı da ortaya konulmuştur. 1950 yılında yerii ham petrol üretımi 18 bın ton duzeyındeydı Ayrıcalıklı yabancı sermaye II elektnk ortoklıklarıyla ulkenm elektnklendırılemeyeceği anlaşılmış bulunuyordu Turkıye nın el&ktrıklendırılmesinde Etıbank ve Elektnk Işlerı Etüd İdoresı nın yanısıra. 1933" de kurulan Beledıyeler Banka 8i da gorev almıstır. Bu banka 1945 yılında lller Bankası olarak yenıden duzenlenmıştır. Öte yondon devletleştırme politıkasına uygun olarak 1938'de ılk kez Belcıkalılardan istanbul elektnk ışletmesl satın alınmış, bunu 1939'da Almanlardon alınan Ankara ve Adana işletmelert île Italyanlordan alınan Bu'sa Mersın, Balıkeslr Gaz antep Tekırdağ ve Edırne işletmeleri ızlemıştır. 1943'de Belcıkalılardan İzmır ış letmesı ve 1944'de de Macatia rın elındekı Antalyo, Trabzon, Malatyo ışletmelen alınmıştır. Alman ısletmeler özel yosolorla beledıyelere bırakılmıştır 1939 yılına gel ndığınde bölge elektnk santrollarının kurulma sıno gırişılıyordu oma, büyuk bir engel olarak teknolojlk dış baöımlılıkkı korsılasılıyordu. 184671947 yıltorındo gorev ya pan Recep Peker hükumetlnce hazınanarak, Avrupa Kalkınma Programına alınmosı ıcm Am« rtkalıiara sunulan endüstrileşme ve ener|l tasarımlan planı* nın gerl cevnlişi, dönemın \h glnc olgusudur. Sonra tarımsal alt vopı tesıslennın gelıştınlme sıne oncelık veren bir program hazırlanınca olumlu ycnıt olınması, Turkiye'nm kalkınmasmı hangl dış guclenn engelledığını gostermektedır. Amenkan Marshall yordımı boş ladığmda da, imar ve Kalkınma Bankası nın önerılertyle bü yuk baraj ve hıdroelektrık sant ralların yapımındon kaçınılma sı Istenmiş, ancak kücük ener n tesıslerıne yonelınmenın uygun olacağı belirtılmıştır Bu donemde elektnk üretıminde kul.anılan ona kaynak kömürdu. 1933 yılında 152 Gwh <•) olon toplam elektnk üretımi, 1950 ytlmda 760 G»vh düzeyıne cıkmıştı ama. halkın yalnızca yuzde 23'ü smırlı olcüde elekt rıkten yorarlanobılryordu. 1950 1960 DÖNEMt Oonemın başlıco özellığl, Ik tıdarda bulunan yabancı sermaye ve ozel sektor yanlısı Demokrat Parti'mn kapıtallst dunya ile ilışkıleri gelıştırmesı, ülkenın genel polıtikasının bıle Amerıkon ıstemlerıne göre yon lendırilmesl, Turkiye'nm dış bc ğımlılıklar cembenne iyice sokulmasıdır Ener|i butçesınde petrolün payın.n artınldığı bu donemde, komur kesıminde sağlanan gelışmeler yeterslz kalmıştır. Bu orada 1957 yılında devletçe Türkiye Komür Işletme'erı Kurumu kurulmuş. komür işletme cılıgı Etibonk'dan bu kuruma aktarılmıştır 1960 yılındo taşkomürü üretımi 3 6 mılyon ton ve linyit üretımi de 41 mllyon ton kadardı Ancak lınyit üretıminde özel kesımın payı 1950'dekı yüzde 17'den 1960'da yuzde 40'a cıkmtştt. TürKiye'de petrol bulunduğu Maden Tetkık ve Arama Enstıtüsu'nun calışmalanyla onlaşıldıktan sonra, emperyalızm Anadolu'dakl Türk halkımn petrolünü sömürmeyi de gundemırve almış, o günün fktıdarı da kapıyı kendılerfne oc mıştır Turkiye'nm 1960 yıtındo pet rol üret ml 363 bın ton kadarken, bunun yuzde 97'sini Türkiye Petrolleri Anonım Ortaklığı gercekleştırmlş, ancak yuz de 3'ünü yabancı şırketler uretmışlerdi Bu arada 1950 yıltn da Türkıye'nin enerp butcesi yüzde 7 petrole bağımlryken, 1960 yılında bu pay yüzde 13' e ctkarılmıştır Elektnk üretlmlnde, yözey sel ve görell blctmde hidroelektrrk eneninin payının arîı İLÂN İSTANBUL 2 ASLIYE HUKUK HAKIMLİĞİNDEN Eso* 1971/13 Davacı Vah de Sahınoğlu Davalı Fatma Şuk'op Kaan, Tarlabaşı ömer Hayyam Cad No 82/6 Istanbul. Davacı Vahıde Şahmoğlu tarafından davalı Fatma $ükran Koan aleyhıne ıkame olunan Veraset Hamımn ve ırtınalen tesc( e daır hükümlerınin ıptoll tiovasından dolayı Davalı Fatma Sukran Koan'o Tarlabaşı ömer Hayyam Cad No 92/6 Istanbul odresıne dava dılekcesı ve yen lems dılekcesı ponderı dığı, teblıgatın bila teb* ğ lade ed'ld gı goru dugunden dLruşma gunünün llanen teblıg ne karar venlm stır Bu ılanın neşır tarıhınden 20 gün sonra başlamafr uzere dava dılekcesıne 10 gun ıcınde cevop vermenız gerektığı 29111979 günü saat 11 OO'de mahkemede hazır bulunmanız veya bır vekıl göndermeniz oksi halde gıyap kararının da llanen yapılacağı tebllğ olunur. YAŞAMI YENİDEN KURMAK (Yazın sanat ve küitür östune 57 deneme) Turkıye Iş Bankası Kültur Yayınları Ederl: 65 llra YENI CIKTl OKTAY AKBAL