Katalog

CUMHURİYET 26 AĞUSTOS 1978 Y E D1 LENİNİST PARTİ "MODELj VE SOSYALİST ÖRGÜTLENME Sosyallzm bunalım lclndedir. Bu bunalım ekonomık tabanın sosyalleştınlmış olmasındon ileri gelmıyor Sosyalıst devletlerın tarım alanmdo kımı zorluklar varsa da, sosyalıst ekonomi düzenli bıcımde gelışıyor. Sıkıntı üstyapılarda, bunalım politık ve hukuksal ilışkılerde. ilk sosyalıst devrımden beri 61 yıl gectiği halde. Sovyetler Bırlığındo hâlâ sosyalist demokrasi kurulamamıştır; hâlâ ışcıler. köyluler gerçekten ülkenın yonetımınde soz ve karar sahıbı değıllerdır. Onların adına yenı bır burokrasırvn yonetımi tekelınde tuttuğu goruluyor Sosyalıst ozgurlukler hâlâ askıdadır. Bu bunalım nereden ılerı gelıyor 9 Aksaklık nerede 7 Acaba sosyalızmın hep gerı bırakılmış ulkelerde uygulanmıs olması mı terslıklere neden olmaktodır'' Yoksa sosyalızmın yapısı mı demokratık bır duzen kurulmasmı engellemektedır? Yok so sorun bır ters orgutlenme sorunu mudur 9 Cunku son cozumde sosyalızm. crgutier bıcımınde, daha doğrusu orgut koprusunu aşarok gercekleşnıektedır Sosyalızm bır moral bunalım gecmyor Ekım Devrımınden bu yana sosyalıst değerler sosval pratığe gecmedı Yenı bır burokrasının luremesı ve ışcı sınıtı yerıne onun egemen olusu. sosyalızmı voıundan saptımnş, her şe/ın b c m olarok e'e a'ınmasına yol acmıştır Egemen olan burokrosı bu egemenlığı proletcrya adına surdurduqu. omo ışcı sınıfı ıle ılışkılen dıştan, yapay ılışkıler oldugu ıçın. Oercek, bıcım olarak eıe ahnmış, tum ılıskııer bıcımsel bır haı almıştır Sosyalıst ılışkıler sözde kolmış. bunların golgesmde. burıuva ilışkılerı sürdurul muştur. Bu ınceleme yazısında bu sorulora yonıt aranmoktodır. ÖRGÜTLENME BİCİMLERİ Markslst lıteroturde orgut ko nusu. teorlk bır sorun olarok oyrıca ele alınmamıştır Son zamanıarda Marx'ın, polltıkorun teorısını yapmadığından ya kınanlara rastlanıyor. Marx devletı tncelememıştır denıyor. Gerçekten de Hegelın Hukuk ve Devlct felsetesı uzerıne eleş tırı \opan Marx. ekonomi uzerıne \azdığma benzer. bır polıtıko teorısı yazmamıştır. Polıtıka hukukla içıcedır Polıtıka da. hukuk da. pratıkte bır örgut sorunu olorck karşımıza cıkar. Va cağdaş toplumda or Mehmet Ali AYBAR Ekim INCELEME Devrimi'nden bu yana sosyalist değerler sosyal pratfğe geçirilemedi gut konusu orton bır önem kazonmıştır Topluma ne yandon bakılsa. icıce orgutlerle karşnaşılır Ure tım uğraşından tutun, fabnkadakı. tarladakı calışmolardan, koy kent yaşamına ve devlete vorıncaya kadar, tum sosyal yaşamın duzen ıcıne orqutlenmelerle gırdığı goruiur Oy'esıne kı, toplumun kondı kendısını orgutlenerek gerceklestırdiğını soylemek yanlış soyılmaz. Kapıtalıst toplumdo. sanayıci toplumdo hemen her sey orgutlenme konusudur Orgutlen me bıcımlerınm tapl'jmun uretnı bıcımıne bağlı oiduqu onun arnacına hizmet ettığı. yanı eqs men s.nıfın cıkarlonnı gerceklestırmeğe varavan bırer aroç olruğu anlosılmaktadır zaten budur. örgutler çeşitll bıcımler alır, omo her üretım bıcımının felsefesıne. amaclarına, ışleyış bıçımıne uygun bır ana cmodel» vardır. Örgut. ustyapı kurumları arasında yer alır. Hukuksal ve ' veya siyasal üst yapılarla lcıcedır. Örgut, teorı ıle pratık arasında bır koprudur Toplumun ideo'oıısını siyasal felsefesıni, ekonomık amaclannı, sosyal prctğe bağlayan üstyapının son halkasıdır. Bır toplumun ana orgut «modeln. uretim bıcımının urunudur. Su halde yukarda ışaret edıldığı a/bı, yansız bır nesne değıldır Uretim bıcım re bağlı olarak belırlı go'cvlen olcn bır yopıdır Bunu. orgjt «mnclel«'9rının, değ s.k al! yapılı top ~ıların birınden otekıne aktanlamıyacağını bFiırîmek ıcın yazıyorum. O/sa buna sık rastlanmaktadır Tabıı bu da bozuk bır takım sonuclar verıyor Çünku aktarıian örgut. aktanldığı toplumda urett ğı ilışkılerı, uretmeğs devam edıyor 19 yuz/n Osmanlı toplumunun gerı bırakılmış ekonomık tabanı uzer ne sana/ı toplumlarının ust/apılor\ ^e orgut «mod«l»lerı aşılanmıştır Bunun yarattığı uyumsuzlukların olumsuz etkılerı smırlı oimuştur; cunku Batıdan aktarı'an östyopılar, Osmanlı toplumunun gelısme doğrultusımdaydı Amo bu gıbı aktarmaiar bırbırıne kesmleğın karşıt ıki toplum arasında olursa, olumsuz sonuclar venı top luTiun normal gehşms'yolunolTiası. burjuva ılışkılerın n ha.â surmesıne nsden olmuş ^9 Sovyet scsyalızmı bjrok'otık b]r sapma ıcne duşmustur. BURJUVA ORGUT cMODELnİ Konuva daha yakından bckalım ve kop<ta!ıst tretuiı bıcnTiı ıle, burıuva toplumıarının O'gutlenme b cımlerı arasında<ı bağ'aı'tyı belırtmeğe calışahm Bılındiği gıbı kapitalist uretım sermaycnın yogunlaşmasına ve merkezleşmesir.e yol acan bır urc'.m tarzıdır. Sermoye. yuvarlonan kor topu gıbi bııyur vc b r avuç kapitalistın elmde tcplanır. Sermayenın yogunlaşması ve merkezleşmesi, kopltallzmin temel yo sasıdır Sermayenin bu ikili hareketı, ışcı sınıfının gittıkce daha eok somurulmesi ve bu arada guesuz kapitalistlerin, gucluler tarafından ezilip saf dısı edılmesi bicimınde somutlaşmaktır. Sermayeyı tekellerins alan buyuk kapıtolıstler, ekonomıye egemen oldukları gıbi, polıtıkaya, yasalara, yonetime, bosına. kultur, sanat ve ıdeoloııye de egemen olurlar. Bu egemenlığin kurulması ve surdurulmesi ıse, buna ola nak veren bır orgutlenme «mo del»i ile qerçekleşir Yonl bır azınlık olan buyuk burjuvaların. ıscılerdpn koylulerden olusan kocaman coğunluğu, itaatli bır yığın halinde. dıledıgınce somurmesıni sagloyan bır duzenin kurulması gereklr. Öy!e bir duzen ki, tum buyurmo yeikileri burjuvaiarın tekellnde bulunsun v« tcplumun hayat damarlorına kan, buriuvazinin ovucunda tut'uğu ve atışlarını denetlediğı bır kalpten aksın. Kapitalist uretımin dayandrğı cağdaş endustrı ışletmecılıgi de, boyle merkezci bır duzenlemeyı gerekli kılmoktadır Kapitalist uretim bıcimi, yoğunlaşan, merkezleşen sermayesı ile, tekelden yonetimi gerektiren teknalojtsı ile, kucuk bir azınlığın, koskoca cogunluk üzerinde egemenlık kurmasını sağlıyacak, merkezci, dikeyıns hiyerarsık ve ttpeden inme disiplinli, bir orgutlenme bıçiminl kacınılmaz hale getırmıştır. Buri'j^a toplumunda Tier^ezleşme ieme! vasadır Marx riar k\: «Buriuvazi, uretim araçlcnnın, mulkıyetin ve nufusun ufcılanmasına, gittıkce daha cok engel olmaktadır. Buriuvazi nufusu loparlayıp butünlestirdi, ure tım araclarını merkezlestirdı. mulkiyetin bır avuc ınsan'n elınde toplanmasmı saajadı Bunun kacınılmaz sonucu, polit!k merkezcilik olmustur) (Ko mi'Pi^t Monıfes'o s 27) NASIL BİR MODEL' Kcpıtal st t o p ^ m Para olıga r s'sıne h zmet eden bır orgutlenme «modeUı yoratmıştır. Bu «model», merkezdekı bır avuç vonetıcmın b'i/ruklarını (yetk'gorev) basamoklanylo ta bano ındırerek, tabanın bu buy ruklar doğrultusunda horeketını saöjayon bır «makina»dır Merkezın karar'irı yukardoi asagı tum kaoempler bağ'a1Tabanın merkez kararlarma kat kısı vekâlet temsıl tuzel kısı çıbı hukuksal "arsa/ımlarlo «fictions»loria kââıt uzprınrif sağjajiir Gercakte bu hukuksal varsayımlor tabanın yonçtımc'pn uzak tııtulma?'na yaror (M«rke7ce ol'non '/•fiar'nr Örgütlenme biçimlerinin toplumun üretım biçımine bağlı olduğu, onun amacına hizmet ettiği, yanı egemen sınıfın çıkarlarmı gerçekleştirmeye yarayan bır araç olduğu anlaşılıyor nı okurken ınsan gunumuzun sosyalıst topisjnMonnvn bır tablosu cızıldıgmı sanıyor. Bu kıtabın kımı sayfaıannı bırlıkıe o^uyalım Mar* şovle yazıyor«Burokrası kendi gozunde Devletın en son eregıdıı. Burokrosı, bu bıcımsel erekleri, kendı oz iceriğı olarak kcbul ettıgından, hsr yerde «gercek* ereklerle çe liskiye duşuyor Şu halde, burokrasl bıçımselı icerık olarak, iceriğı de bıcımsel olarak sunmok zorundadır Devletın erek leri, burokrasinin ereklerıne do nuşur, burokrosının erekleri Devletin ereklerıne Burokrasi hic kımsenin kocamıyacağı bır Cevre oluşturur Bu bir bilgı hiyerarşisidır Öyls bır bilgı hıye rarsısi kı, Bas. oyrıntıların idra kinı olt cevre'.ere btrokır, olt CBV reler de Baş'ın geneh ıdrak ettiğıni sanırlar. boylece karşılık lı birblrlerini aldatırlar. HAYAÜ DEVLET Burokrasi, gercek Devletin yanındo hayalı Devlettır, Devle tin spıritualızm:dir. Demek kı her şeyin biri gercek, olekı bu rokratik olmak uzere, iki belırtisi, ikl anlomı vardır. (Irade konusundo da durum aynvdır). Amo gercek varlık, burokratlk varlığına, gercek dışı tinsel, sprituel varlığına gore ele alın maktadır. Burokrası. Devletin varlığını, toplumun sprituel var lığını elınde tutor. bunlar onun ozel mulkıyetidır. Burokrasinin genel esprısı gızdir, sırdır. Ken di ıcınde gızlılıgı hıyerarsı snglcr, dısa dogru da gızlılıgı, ka palı bir korporosyon oluşu korur Bundan dolayı, Devletin herkesce bılınn'esı, ozunun anlaşılması ve de kamuoyu, burok rasiye, kendi sırrımn ocıklonra sı, yani bır ıha~.et olarak gorunur. Boylece otorıte, nufuz ve hakımiyet, burokrosınin bilgı ve becerisinin temei ilkesıdir. otoriteye tapma da en koklu duy gusudur. Ama burokrasinin icın de, spritualizme, ığrenc, bayagı bır materyalızme donuşur, yanı pasıf itaatın maddecılığine, otorıte ınancına, dural, bıcım sel faaliyet mekamzmasına, du ral geleneklere. clurai goruş ve ılkelere donuşur ( ) Devlet. ar tık ceşitli burokratlk, dural, bıcımlerde varlığını surdurur kı, bu durumda blricık ilışkı, ustast ilişkisi ve pasif Itaattır. Ger cek bilim boş gorunur; tıpkı gercek yaşam olu gorunduğu gıbı; cunku bu hayall bilim il« hayali ya$am, Varlığın yerıne gecer.» (Felsefa Yapıtlorı, C. 4, s 101 1031. DISIPLINLI BIR «MAKİNA» Bürokra3inın özdeşleştığı Dev let, herhangı bır Devlet değıldır; burıuva Devletıdır. Yanı merkez cı. dıkeyıne hıyorarşık, tepeden ınme dısıplınlı bır «makinaıdır. Yanı tabandan kopuk, tabanı pasıf ıtaote zorlıyan, kendı ıcın de de ıtaat esa^ıno dayalı ve yetkılerın yukaroan aşağı kısıtlanarok, iabanda sadece gorevdsn ıbaret kaldığı bır orgut lenme b cımıdır. Yoni burokra s rın yukardn sıralanan oljm suz mtelıklen esıarlı bıcımde kendılığınden mtyaana gelmemıştır Marx'ın olumsuz nıtelıklennt sırolatlığı burokrasi. boyle bır Devlet «makina»sı ıcınde yetışmıştır. Marx, burıuva Devletı yok edılmelıdır derken, burokratlk ve mılıtarıst «makina»ların ortodan kaldırılmosı gerektıgıne ışoret 6der Burıuva Devletı bjıokratık ve mılıtorıst «makina»lardan oluşur Bunlar yok edılınce, burıuva Devletı ds yok olur Kuıuiocok proieta'/a. Devletı ıse, burokratlk ve mılıtarıst olmıyacaKiır Bunjn ıcın de orgut bıcım nın, burokrosının mılıtorızmın docrasına olanak vermıyen b>r b cımde olmosı şarttır Sosyalızme gecış, kapıtolıst uretm b'cımıne, alt va ustyapıİGrı ıle burıuva toplumu no son verecek bır atılım olacaktır Boyle bır hamlenın bur |uva orgut «rrodel»! korunarak yapıİTiası olanaksızd r Devrımın ılk hedeft, buroKratık ve mt lıtarıst «maklna»laıdır. Şu halde sosyol st aevrımı amaclıyan ışcı harekeıın'n, oncel'k'e bur|uva orgutlenme «mod«l»ını yad sıması gere^ır MP'kezcılık, dıkeyıne hıyerarşı iepeden ınme dısıp'm kaiıcı vonetıcılık, emek cı yığı n larmı vesave* altına alan dışardan «onculuk», burıuva topluTiunun geıe'*s n mlenne ya nıt olan ılkelerciır Bunlara sos yalızmda yer ytıktur. Burıuva tooltnunun tum orn gutlen bu ıİKeı 'Osn kaynaklanır Alelade drnekten, tıcaret ortaklıklarına sıyasal portıden Devlste ^adar, tı^m orguî.snme ler bu temel lUtlere ve bunların varyantlarınu dayalıdır Boy lece orgutlonmenın ust yapı nın olt • /apıya bağlı ve sosyal prstığe en y ak n oranla b rleşen 'laikası olo gu gun ışıg na çıkm s bulunrroktadır Yıneleys lım O'gu'lsnrne bıc mlerı, u etım OıcıTilenne u r etım ılışkıler ne lukjKsal ve siyasal ustya pııara SIKI îiı'iyc Dag'ıaır Örgut lenTie bıc mıe'i oelırlı bır toplum yapısınm orraclarıno hizmet ı c n yaralıinıi^tır Heaeie ulaş^ak 'cm beiıriı mtelıkıerı bu Ijnan ıl,5<ıler uıetırler Orneğın burıuva orgut «niodel»ı, (buyuran buyrulanl ılışk :en, yanı (burıuva pro'eier) ılışkıien uretır. Para olıgarşısımn egemen lıgını surdürerı ılışkıler... YARIN: LENİNİST MODEL' örgutler. ıcınde gelıstıklerl toplumun egemen ıaeoıO|isını yansıtır ve o topluma ozgu ınşkılerı uretır Genellıkle her uretım tarzı. kendme ozgu orgutlenme «modeblerı yaratır Kolelık reiımının. feodalıtenın belırlı örgütlenme bıcımlerı olmuştur Burıuvazı de. kendı or gut bıcimlni yaratmıştır Herhaide orgut «modelolennın. top lurnun uretim bıcımı ideolo|isı ıle ılgısiz. tyansız» nesneler olmadığı kuşkusuzdur Orgutlenme bıcımı her şeyden once uretımın aksamadan, duzenlı bır bıcımde gercekleşmesme h ızmet eder Ve sınıflı toplumlarda bunlar emekcı yığınlann dısıpllnlı ve ıtoatlı oır bıcımde calıştırılmalannı sağlar. Bundan dolayı da somuru toplumlarında örgutler. ınsanlor arasında (EfendıKole) ılUSfîfBrF "*H«Jon~ sopması bıcimıni alır" ya da daha munıs bır deyjmle, Sovyetler Blrliğinde görulan (buyuran buyrulan) Rişiflferr "Bttrum budur. Sosyaüzme ters uretlr. Orgutun başıica gorevı duşen orgutlenme ılkelerının da tabanın az cok ağırlığı olmasına yol acabılecek olan (emredıcı vekâlet), tınandot imperotH» kurumu, coğdo? burıuva kamu hukukunda yadsmmaktadır) Berı yandan yonetıclık fııten burıuva ve kucuk bunuvaların tekelınde olan b r meslek halıne gelmıştır Secım sıstemlerı ve adaylık ıcm aranan koşullar da, ışcılerın, koylulerın yonetıcı olmolan nı engellemektedır Ayrmtılara gırmenln yerl değıl. Burıuva hukuk vs pol'tıka teonler n a, uygulanan sıstemlerm. Pora olıgarşısınm egeiT«nlığını surdur met'i amaclad'ğını belırtmekle yetıneceğım Mjktıksal varsayımlor. a/rıco tobann gerceklerı gormesme de engel olur Gercek ı'ıskılerın yerını, hayalı ılışkıler alır Boylelıkle ışcılerın. koylulerın normal bıcmde bı'ınclenmelerı yolundan saptırılır gecıktırılır Carpıtılmış b>r b'lınc ortava cıkar Bur|jva topium'armda ıscılere k 0 / lulere vonetım'e butünleşt'kleri goruşu aşılanır Dolayısıyla yonetıcılerın buyrukları. onlara kendı buyruklorıymıs gıbı dayotılır Bu soyle bır ters d'ya le^tığe dayandırılır kısı once tuzel kışı ıie butumeş! rılıp so»ıa kışi tuzel kı$ıve Ndırılır Orneğ n (ulusal eqemenlık) teonsıne da/anan yonetıcıler, kendı ıradelermf ulusun irades'/mış g bı ulusun kışılenne davatır'ar Tuzel kısılık. tems'l. veka'et gıbi hukuksol varsavm'ar, burıuva hukuk ve poiıtıkasının emekcı yığ nlarma 'O/sı bülgulanmış en sınsı sıla'ilarıdır BIR ARA TABAKA Verkercı bur,uvT orgut «rno delsı ,'oneî mla oorpvl' bır a r n taboko yaraitr örgutle. yanl «makına» ıle, yan tuzel kışı ıle ozdeşleşen bu sosyal grup bu rokrasıdır Asiında merkezci, hı yerarşık, kıŞla dısıplınlı, burıu va orgutu, burokrası ureten bır makınodır Gorevı burıuvozının egemenlığını su'durmek olan bu «makina», gorevmı burokra sı ureterek yer.ne getırır, «Mo klna»yı uretır. Burokrosı ve «makina», burıuva egemenlığının vazgecılmez ıkı oğesıdır Bu «mokino» ve urettığı burokrası. kuşkusuz başka bır ohgarşının. orneğm «işci sınıfmın oncusu olmak iddiasıyla» ıktıdarı ele gecırmış olan bı' olıgars nın de cıkclarına hızrret edebılr Nıtekım 60 yılı asan sosyalızm uy gulamaları bo, e bır olgu karşısında oldugumuzu ortaya koyuyor. Burıuva org'ıienme bıcımı. burokrası ıle bırîıkte (buyuranbuyrulan) nışk.len de yaratır Bashca gorevı zoten budur Iscılerı. koylulerı Pora olıgarşısınm ve me"'<ezCekı yonetıcılerın buyruğu al'ındo tutmak Bu orgutlenme aıcım ıle topljmda burıuva ılıs^ıle'i surclurulur Bu «makıno»vı. sosvalızme henuz gecen bır toplumo goturur, orada ışıetırsenız, «makinaı ışlevı nı yapacak sot/olızme yonelmış b j korpe toplumda, burokrasının turemesıne, burıuva ıııs kılerının fılızlenmesıne ve sosya lızmın burokratıl sapma ıcne gırmesıne neden olacaktır. Nıtekım o l m j ş t j r BUROKRASI UZERINE Burada Mar/ ın burokrosı üzenne yazdıklarına bır kez daha değinmeden edemıyeceğ'm. Ma r x'ın, Hegel ın Devlet ve Hu kuk felsefesının eleştırısınde, burokrası hakkında yazdıklan "RomanEğlence,,den 64 RomanDü§ünce,,ye Adalet AGAOĞLU Her ad, her sözcuk, her ses kendıne en yakın duranı cağnştırır. Aklın. gelışme ve gelıştırmenin yenne başka şeyler koyanior bu kuraidan ters yonde de cok ıyı yararlanırlar. Öyle ıyı yararlanırlar kı. sonucta. bır duşunceya, bır duruma hıc yakın olmayan bır ad, bır sozcuk, bır ses de ılk bakışto yakıştırmak Istedıkierl şeye en yakınmış gıbı gelır. Reklâmcılık. zıhinıerı koşullandırmo bu kuraim terse ışletılmesıne en cok bel bağlar Satışı lozia gunluk gazetolerimızden bırının bır saytasmda oozen sureklı bır başlık gorursunuz Romon • Eğlence Ilk bakışto pek ıyı nıyetll, pek masumane gorunen ooyle ö'r Daşlıgo fıer bokışta, zaten romanı «eğlence» bılen, OKurso bu amacla okuyan coğu okurumuzun nasıl Citte şartlandırıldığını du1 şjnursunuz sız de Amo sonra donun, geçenlerde yıtırdiğımız Remzl Bengı'nin şimdı, alkışlaro oyuncuiarın selâma durauğu, kendısmın kuiıs tozları ardında Koıaığı bır '.lyouo yonetmenı gıbı, ancak kaybı ardından daho da saygıyla annan adıno ellı /ıl Turk yazınına. Turk kulturune olumlu Katkıları sonucu r tir0| o adm caö ıŞ 9' anıoma bokın. Remzı Baba ve onun yoyınları deyınce kımsenın akiına «Roman Eglence» gelmıyor Remzı Bengı denınce. en alt duzeylı okurun btle aklma gelen Nazırr» Hıkmetler, Sobahattın Airier, Saıt Faık ler. Orhan Kemal, Kemal Tahır. Yaşar Kemal ve Fakır Baykurflor olmalı. Gazete /ozıian dışındokı llhan Selcuk'. lar. daho nıce /ozarırnız olmalı. Başkası oianaksız Çunku Remzı Bengl gıbi bu yazarlar ıcın de «Roman Eğlsnce» değıl. Onian ılk Kez yayıntamış, Turk okuruna sunmuş bulunan Remzl Boba ıcm de, evet, «Romon . Eğloncs» değıldı. Duzen^n celışkılertni olumsuz yonde, kotuye kullanmamış bır yayıncının ardından saygı duruşuna gecebılmz ancal' «Roman Eğlence» tebessumü dudaklanmi7in kıyısmda hıc dıkış tutturamaksızın $ırr\öı olsa olsa sevıneceğımız ıkı şevden bırısı Du ıkincısl Ya/ınevmın genc yonetıcılen Erol Erdu r an ve Neıat Ebcıoğiu. Remzı Boba'nın ellı yıllık kultur orneğıne soygı adlı bir kıtao 'ıazırlıyorlardı Bundan haberl vardı Mutlanmıştı. SevınereK gıtmıştlr. SANAT EDEBİYAT Siyasal Dizge ve Çocuk Yazını Hesabı kontrol et Odeyecaktin onu Her kalemın ustunde gezdır parmağını Sor: Bu nereden geldı buroya. azın, gunumuzun tekelcl onamalct dunyasında egemen guclerm sureklılığınl sağlamak. varolan duzenı yenlden uratebılmek ıcın cokca kullanılan bir yontem. Bu anlamda cocuk yazını da ekın sanayıının uzmanlaşmış kesımierının tekelınde bulunan, kendıne ozgu bır tur olarak gozlemlenıyor Çocuğun ıcınde bulunduğu toplumun ve ozellıkle sınıfının en guesuz oğesı olduğunu duşunursek sorun daho do onem kozanmaktadır Ote yandan yetışkının karşısındakı tutum ve etkılenme duzeymın smırlı olmasına karsın, cocuk kusursuz bır ozdeşleştırme mekanızmosıyla, okuduklarını ıcınde bulunduğu tcplumsal cevreye uyorlar ve okuduk'or.yla da belırlenen bır dunya goruşüne koşullanır. Cocuğun cevresı yalnızca gercek yaşamda karşıloştığı klşller yo da yasodığı ılışkner değıl, aynı zamanda yazında karşılaştığı kışıler ve ılışkılerdır. Egemen gücler ekonomık sürecı cocuk yazınının dısında bırakarok somuru dongusune ışlerlık kazandırırken, polıtıkodon soyutianmış bır cocuk yazınınm savunuculuğunu yapar gorunumundedırler. Bu erekle cocuk masai ve oykulerını pol.tıka dışı bırakırlar. denızler aşırı ulkelerın ele gecırılmesı basıt seruvenlermış gıbı gosterılır Merkezle cevre arasındokı tek ilışkı turızm olarak sergııenır ve ılışkının eşıtsız değer aktanmına dayalı ozellığı etkın bır polıtıkayla gozardı edılır. Kentsoylu sınıfın cocuk yazınıno pohtıkayı karıştırmama sovlorının ne denlı gercekl'kten uzak olduğunu gostermek icın 1935 yılmdo Mı.letıer Cemıyetı'nm Mıkı Fare'yı «Uluslararası lyı N yet Sırngesı» olarak tanıdığmı onımsatmamız yeterlı olocaktır kanısındayız. NASIL BIR COCUK YAZINI? Julıus Fucık'ın deyışıyle «Herhangı bır cocuk kıtabı nca edıyorum dıyen ana babalarmkınuen daho kusursuz bır caresızlık goruntusu bulunamaz» Oysa ulkemlzm ekonomık kosulla'inda bu caresızlıkten sınır'ı bır kesımın yararlanab.idıgını. bu/uk bır kesımın ıse parasal olanokSızlıklar bır yano kııabın gerekhlığındsn amayat lecek cgıtım duzeyınde bıle olmadığm: bılıyor«z Son yıüarda cocuk yazınınm önemlı bır gelısme 'cmde olduğu acıkca gozleTilenmekie b rlıkte. henuz yetkınlıkten cok uzak olduğu gercek B J gerceklıkten yc'a cıkarak cocuk yazınının ncsıl olmosı gereK'ugını. b j konuda yazar'ara yayıncı Fütun ÇATALTAŞ lara ve son olarak da ona bobalara duşsn gorevın ne olduğunu ırdelemek cocuk yılı olarak kutlanan şu gunlerde ozellıkle onem toşımaktadır Çocuk yazınının en başta ışlevı bır yandan dunyayı anlamaya yardımcı olurken ote yandon da onu yenıden bıctmiendırmeyı amaclamak olmalıdır Akılcı bır yazın polıtıkasıyla cocuğa toplumda bır bırım oldugu duyuruimalı, topluma karşı gorevlılığı behrtılmelıdır Bır kacış mekanızması olarak beiıren ve toplumun kıtle ekınının «guvenlık tamponu» ışlevını goren kentsoylu cocuk yazınına karşı toplumsal olgulara nesnel bır bokış acısı getıren, olayların temelmde yotan celışkılerı eytışımsel bır yaklaşımla ocıkiayan bır cocuk yazını gelıştırılmel'dır. Ancak varolon djzenı değıştırmeye yonelık bu cocuk yazınmın da anamalcı değerler butunu temelden yadsınırken cocuğun dış tepkılere korşı d.rencsızlığı goz onune aiıimalı. olaylara cocuğun dunyasmı tohrıp eimeyecek bır bıcımde yaklaşmalıdır Russeir ın deyışıyle «Yglnız ayaklanma, yalnız kabullen"~eden daha ıyı değıldır. Ayak'anmanın yerılmesı ya da ovulmesı, kışının neye karşı ayaklandığırsa bağhdır.» Bu anlamda toplumsal olgulara eiestırel bır yaklasım getıren bır cocuk yazını cocuğa yadsınan değerlerın yerıne koyabıleceğı ,'en.lerıp, getırmelıdır. Değer yoksunluğu ıcınde gelışen bır neslın olusumunu onlemek ıcın bu bır zorunluluktur. Çocuk mosal ve oykulerınde ana sorun, bunlarm anlattıklarının nesneslmn ne olduğudur. Cocuklarda saldırgan ıc tepıler yaratan denızaşın av ve savaş oykulerının ardında yatan sonurgecı polıtıko gozler onune serıimedığl surece, vcrolan yapı hergun kendısını yenıden üretecektır Emek surecınm yoksandığı bır yazınla yetışen bır neslın yetışkınlık evresınde toplumsaı oıgulara bakış accsı da her türlu nesneiİKten uzok olacaktır. Ekonomık uretımden soyutlanmamış, uretim ilışkılerı vs lerr.el celışkı'erl oykuleştıren bır cocuk yazını, anamalcı yasaların eoeaı ve değıştınlemez olmadığı da gosterecektır. «Kurnaz tılkı»nın yada «aptal karga»nın bu ozellıklerınm, orman yasaları lcmdekı yerın.n, aynı katmanlı bır toplumdaki bıreylerın davranış bıcımlermde gozlemlendığı gıbi, dogal ancak değıştınlebılır bır olgu olduğunu anlatmaktır, amac. Son olarak yayınevlerıne duşen bır gorevden, hazırlanan nıtelıkli cocuk kıtaplarının olanaklar ölcusunde pıyasaya ucuz fıyatla'la surulmesı gereklılığınden soz etmek gerekıyor. Ozel yatırımcı ve gırişlmcıler tarafından kâr coğaltımına yonelık amaclarla pıyasaya surülen cocuk kıtapları «ayrıcaiıkh kesımlerin ayrıcalıklı bır zevkı» olarak belırmektedır Parasal olanoksızlıklar nedeniyl» buyuK kıtlelerın yararlanamadığı bu kıtapların vayınlanmasında devlete ve ozellıkle Mılli Eğıtım Bakanlığt'no büyü)< gorevler duşmektedır. Çocuklara vsrebıleceğ rrnz dunya mutlulu'<tan ve ozgurlukten bu denlı uzaksa şımdıden yıkalım onların duşlerını Bılerek, anla/arak ve değıştırmeyı amaclayarak başlasınlor yaşamlorına. Gerceklere hazırlasın onlorı yazın. Duş kırıklıklarına değıl. TEKERLEK El ayağın gczuydü Kafanın ogretmenı emek Balcık mıydı Ilk dersimiz Soyle bana tcrıh dede Nece konuşurdu ınsan İnsan otmadan once Kuruyup kalmıştı gulmemiz Doganın dorgın yuzunde Nereyt buyur etsek Nasıl ogırlcsok korkuyu Nece konusu davulumuz Patlomada'i az once Duyar mıydın taş balta Olurken nec. ağlardı mamut Uzun kavak neler soyler Devrılmeden az once Nasıl bokar mavl goğe Bılir mıs'n caçdaş balta Özgurluğun nesi g»lır emek Ben mağara caglı kız Kadın olmodor az once Sırtlart derısı comoşırlarım Nasıl değmışti etım» inım daha mı karanlıktı Daha mı kıldydı dudaklarım Öpuşmeden az once insan buyudukçe Niye kuculursun evren baba Ben mağara cağlı tazs gelın Kart bir tar.r,ydı kocam Bırakıp gıtti yeryuzunu Koskocaman govdesıyle Nasıl sığdı dorocık goğe Yol mu sonsuz tekerlek ml Soyle bana zcman usta Uygarlığın nesı gelır emek Ben mağara cağlı buyucu Gsrcek doğmcdan çok onc* Caldım masa'.m kcpısını Gecenin geceyi yuttuğu yerde Işığın dollenoıgini gordum Selâm duraum guneşe Y YAPMA CİCEKLER Çırılcıplak bir kadın lnıyor guzellık doğlarının Esmer akşamlarından, Yalnızlığının ve yalanlonnın Karanlık uykuEUZluklarma. Ellennde yapma cıcekler. Çıcekler yalana ve olume yakın. Kadımn sakladıklarımn Gunlere oecelere bölünmuş üşumüşlüğü Yapma cıceklerla örtülü. Yapma clcekler Kadını kırmayın, rahat bırakın. Yapma clcekler Solon renklenyie ellerinde kadımn Bunu bllrneyecekler. Yapma clçoklerin renkleri solu/or Kadımn ellerinde. Ah o cılgın rsnkler Kadımn gftzlerlnde Soldukca kadın daha da esmar. özdemir ASAF l <»•••• Ali YÜCE