Katalog

»Öl I a m* m Müjde... kızınız oldu.. Işık BARAKLI ocuMuflıTun arv'an lc'nde. hayalTeyal onımsoaığım kor. <d u bır gece var. Bır Ege kasabaaında, ikl katlı ohşap bır p.de otoruyorduk. İkl ev otemızde, genış bır bohce ıçındekı ^erpıc evlermde Ka.abalık bır aıle yaşGrdı Uç kız kardeş kocalon . Ve sayılannı bılemed.ğlm bır su'ü kız çocuğu Çevrede oturan'ar, sunnet duğunu, kına geces' gıbl olaylarda. bu bahceden yararianırlardı. Saiırım, Arnavut'uktan goçmen gdımışleraı. o evde otLranlar. En buyuklerının cdını bnmezciK. Her^es Dode cerdı Ga'ıba cabia» demekmş O gsce buîjn mahal.eıı cyakta/dı Dode'nın kız karcleşlennden bıri dcğı.m \a~ poccKlı Kocasi e^ın domıno CıkTiştı Bır tufek vardı eiınde. Vınn kız rioğarsa kansırı vuracaktı. ErkeKter, adamı damdan Inoırıo, tufegı elmden almanın yollarını ararlarken, kadınlar topcnmşlar. doğacak cocuflun erkek olması ıçın dua edı,orioroı Sonurda doğun oldu Sır cıg.ık yukseldı evden. Ernek.. KOP'Jkcmşu rahot blr nefes aldı. O OClAH ÇfKUK ÖZIEM» Erjurunda bır ana okuiu öğretrnenl bl' babanm kız d o ÛU"Ju oıye, karısma hakaretler yağdrdığıriı, bebeğın yuzune blle bakmadığını onlatmıştı Gulhane Askerı Tıp Akademisl doflum «ser.ısı uzmanlarından bırının onlattığı ılgmç bır olc/ı Gnımaamıştım Ikısı de yuksek oğrenım yapmış bır çıftın cocuklon olur. Ooktoriar. henuz doğum yapmış olan anneye tMü|de Kızınız oldu» derler. Kadın aglamaya başiar. Ve hastanede kaid/Qı b r hafta lcınde, cocuğunu emzırmek bı e istemez. Sorar, öğren rler B J ucuncü ÇOCUKTIUŞ. Ve ucuncu kız.. Dogumdan önre babo. kansını hastaneye getlrırken «Bu da kız olursa bona rjoer bıle vermeden, avukatınıza ba^vurun. boşanrr.a dovosi ocsın Erkek olursa telgrof cekın, herıen ge1eylm> demış ve IstanbJİ'a gıtmlş Bana bun'arı anlatan doktor tOysaı derrıştı <*adın hep kız doöurur. Yanl kadırrn yumurtası hep dlşl carakterlıdır CocLğun cmsıyetinl belırleyen, yumurtayı do !eyen spermd'r Bu bokmdan cocuğun e'kek ya da kız olması ba'iaya bağlıdır Tabıi elınde clmayan bır rastlant.dır bu. Dc!~o nnre duruiıu bılse/d'k, bobava bunları anlatırdık ı O vuks<=k cfiremm gorrnuş baba "lonır, hak JB'IT mtydl bılpnlyorun K ıbtlrr Belkl Ano ^ a i ı r m hep bır fOğlan cocuk» fos'Pt 11 /ıre^ndft onu |r inz b r yara Q bı toş ,acoktı »e Karıtıriı ıçten.tkıe affe;mı/ecektı. TürkABD silah ticaretinin ilk yüzyılı, 18291929 Doç. Dr. Kurthan FiŞEK Doç. Dr. Oral SANDER AmerlVa Blr'eşık Devletleri v« Osmanlı Imparatorluğu arosındokı ekonomık ılışKilerde. eskl deyımlyle tsllah tlcaretl», yenl odıylo caskeri yardım» önemll yer tutar Ondokuzunctı yüzyılın ortalarından b j yano etklll blr »konomlk • slyasal boskı aracı olarak k^!!anııan «savaş gemlsl zlyare'ı» boyutunu da cozüm lerrelerlmıze kaîarsak, sllah tlcarelın n, ^ Jıke arasındakl Ifışkflerde, önemlıden ds öte^e. «belırleylc» rol oynadıgını soyle/ebilırız. Bu bckımdan, Türkıye yle Amer'ka Blrleşlk Dev'etlerl a'""! nda<l llışkılerln ve flzellıkle «askerî vardım» olqusunun, günumüzde TCrklye dış po'ltıkasının en dlrımsel sorun j d^rtrıuna gellşınn neden ve nasıllarını ondokuzuncu yuzyılda aramamız gereklyor. II Mnhmut dönemlnde boşlayan (1831) ve Amerlka'dan İlk sa.aş ortığı sılahlarm alınmasıyla (1869) hız kazanan sllah alım/arı, II Abdulhamft'ln ta*ıta çıkışının ilk ıkl yılında (1876 1877ı en yoğLn düzeylne u aş•nış, Almanya nın artan etklslrs bağlı oiarak da (1B83 sonrası) «•oğun'uguna yltlrmekslzln koynak deglştlrmıştir. Yukarıda anılan tarihsel dönüm noklalorın,n AsaklrI MansureI Muhommedlye'nln kuruluşu, Gırlt Ayak lanması ve Osmanlı Rus Sovoşı gıbl önerrll askerl olaylarla ftncelık sonralık lllşkllerlne glrdlgme bakarak. sllah olımlarının, uzun dönemll Irdelemelerden çok. kısa dönemll ölüm kolım koygılonnca uyanldı$ı »onucuna vorabllırlz. Neden Amerlka? Bu »oruyu dl zlnın ilk yazılarmda a/rıntılı bıclmde yonıtlomıştık B r kers, ABD, savaş teKnc'oilsındekı gelışme'eri on yakından Izleyen ve an nda Gretlrre u/gulayabılen sa yılı ulkelerden bırldlr. Uıncl olarak, o tar hlerde Amerıka'nın en gelışkln sonayl kolu sılâh yapm cılığıdr. lc Savaç (18611865) 6irasında en yuksek üretlm htzına ulaşan bu sonayl kolu, üretlmi kısıtlayıp bunolıma glrmek ya da yenl pazarlar bulup hem 8loklarını elden çıkarTiak, hem de Lıre'ırrm eskl hızıyla sürdurmek seceneKİeriyle karşı karşıya dır Bırı /a da dığerıi Savoşan Avrupo nın savaşabıleceği Osrıanlı Imparatorluğu'na verebıfe ceğl s'lâhı ycktur Oysa Amerıka'yla sııâh ticaretıne gırılmesi, hem mallarını satabllmesl bakımından Amerlka'nm, herı de u/gun koşullarla aıı~ı yapab'İT.ek bakımından Osrranlı Inparatorluğu'nun Işlne gelnektedır işta, Inceleyeceğlmız olgunun temel kokenlerı bunla'dır ABD SİLAHLARINA İLGI UYANIYOR 1830 Tıcaret Sozleşmesl'nln Imzalanmasından sonra Istanbuı a gelen ilk ABD E'cısl Davıd Porlor'tn Dşışıerl Sokanı Li^mga ton'a vazaıgı 27 ev.ul 1831 tarıhlı mektupta (lı, Serosker'ın yenl gelıştırılen oynar atım yataklı tü fekierle Amerıkan askerınln kadro donanmincic'1 b rkac O'nek ıstedığınln belırtllmesl, Osmanlılarca Amenkon askerlerlnın kadro aoncnımından bırkaç ornek ıstsdıg rın beiırtılmesl 03manıiıarca AT,eriKan snchlanna ligı duyulnayo başlandtğınm ilk oelır'ı erıdit. Aynı mektLpta, Asa klrl MansureI Muhammedlye'rın gıvsı ve dlslpıın bakımından herhangl bir Avrupa ordu b,rll6 nden farks'z olduğu, cok düzen'i ve Avupa 'aK'ıkierıne uygun bıcımde tatb kat yaptığı, Fransız askeri sısıemının derın ızlerınl tcşıdıgı on°mİ8 Vurgulanıyor Mektubun scn cüm esıyse şu «Yukori'lo ılett'pım ısteğıme fcü/uk onpm verıyor, sonuc'arın Bırleşık Amerıkn nın yuce ya•Trlnrına ce.'irebılere^lm ke«ın n o n ; y l a sozjrıu tu manın soğlonrr'osnı dılıyorjn > 1o' 1 > lna"n ^f^A vı *" cyına kaaar g f c e i syrede, ABD Dışışlerl Bakonlıgı belgele rınae sıiâh ticaretıne illşkJn bir c ! II. ABDÜLHAMİT'İN ABD'den 1831 YILINDA TAHTA ÇIKIŞINA II. MAHMUT savas KADAR ABD'DEN YENİ artığı YAPILAN ORDUNUN silah ALIMLARDA GİYSILERINE SAVAŞ GEMİLERİ UYGUN SİLAH alan ilk ÖNCELİK TAŞIMIŞTI ARAMAKTAYDI yabancı ülke Osmanlı împaratorluğu oldu duflu. New YorV'toM O»monh K0080I08U Oskcnyan'm da <allâh kacakcısn olarck tutuklan dığı, bu durumun g«clkmeden duzeUilm»* g«r«ktlg^ onlatılmak todır. Bu yazrçmator, Osmonlı ydrmtlmlnln Amerlkon «llöhlarıyla tonışfnOTintn İlk evrelerlnl betlmlefnektedlr. Amerıkan lc Sa vaşı'nın sona •rme'îiYİe blrllkte Ikl ulke orasındokl sılâh tlcar» t! hızlonacaktır. 8AVA9 ARTIGI llK SJLAHLARI ALINIYOR AmerlVon lc 8avosınm 1S6S yıtının eona ermeslvle bıriıkt9 ABD ordusunun elınde cok sayıda «avaş artığı sılan silah yapiTicılorının elınde de blr on 6nc« satılrnası gereken büyuk Stoklor kalmıştı. Amerikan savof arbkiannı »oiın olan İlk ulk» Ownonlı imporatorluğu dur (5) bo«lul( vtjrdır. Ancofc, bu luğu. Ikl uıke arosında bu donemde sılâh ticaretinin olrradıgı bıcımlnde yorumlamomak ge reklr. Nıîek m, Eckford odındokl Amerlka ı bır gennl muheidısır h Istanbul a gelerek tflrsonerın basmo gectlğiıi, ölene dek bu gorevde kaıdığım. bu sı;r« kplnde yopımını yönettiul savaş (oflust^s 1831) aiı'on muhrlbl 150 000 dolar Ka'şılığnda Osmanlı hukumetıne saînayı başarmıştı Eckfcd Saray cevrele r (rce cyiesıne beğeiılnnıştl kı Oemnnh tersane yonetınınn b a ş ı n getlrılmlş. Osmanlı donanmosı Içln yenl blr sa/aş ger^mnln yapmı/la aörev'endıri1mlştı Eckford 1832 yılında Is mıra H'şkln olorok ABD Dışlşlerl Arşıvı nde yer a'an İlk yazısmo 22 ağustos 1864 tarıhınl toşır (3i. ABD Dışışlerl Bakanı Sevvord'ın Imzasını taşıyan bu mektuptan onlaşıldığı kodorıyla, Abdülazlz, scvaş pemllerlnin yapım ve sıiâhlandırılmosı İC n Amerlkan hukumetlnden te•i» Islemlş, ABD Denız Bokan mlsl 6n0rxto u{)ranılon sızlığm Osmanlı hukümet cevre lerlnde yorattıflı derln koygının Izlerınl taşımaktadır. Kısacosı, denlz yenılgılerlnln uyarısıyla, 1864 1869 doneml »Hah alımlannda oncel k donanmanındır. Blacqu« Beyin ABD Dışlslerl Bakanına yazdığı 10 mayıs 1863 tanhll mektup. Iç savoşton son ra kadro dışı kalan 114 000 odet Enfield pıyade tüfeâmın 03manlı hukümetinc« dörder dolardan »atın aiınablleceğınl blldlrmekte; ABD Dışlşlerlnln 12 mo Ö!e yondan Osmon* hököyı« 1888 tarlhll yonıt yazısındo metlnln VVaehlngton'dakl l»0Ûd«bu latek olumlu karçılanmakta, "25 haziron 18» torth ve «Blacque> ImzaU yazıdan da anılan 114.000 tufegln Istanbui'a vardıOı onkJ^ılmaktodır, Sorjnun en oğırlıkh voni, kuskusur, kadınm ekonomlk gücunun bılınmemış. anlaşılmamış olması. Geleneksel toplumloraa cınsler orasındokl I? böiumunün cok kesln oluşu. kodıno ve erkeğe verilen degerlerin oyrıcalıklar taşpmasina neden olmuş. iş gücunden ne denll yararlanılırsa yararlonılsın, kadın bır ev ışcısl, ev fıızmetlerl görevlisl gıbl algılonmış. Tarıma dayalı eKonomtlerde bıle, ev Işlerınln yanı sıra, aılenin uret'm cabcsına yardımcı olduğj duşünulmuş. Kendl başmo bır guc O\ÖOJJ gormezlıkten gelınmış Ama, fızlk guce, kol kuvvetına do/aiarı uretım bıcımlerı, yerlerlnl teknık bılgıye, becenve bıroKtıkları oronca, Kadının ekonomık gucü kerdml duyurmcva, fabul ettlrmeye başlamış Bugun Kadın, üretlmdekl payınt, ekononıdekı etkınlığınl one surerek. toşıdığı sorumluluklar oranmöo ak'ar lstı,or. Cınslor arasında bır efl«menlık savaşımı c t a , o cıkıyor. OSMANLI HÜKÜMETI 1869 YILINDA 114,000 ENFIELD, 125,000 SPRİNGFİELD PİYADE TÜFEĞI SATIN ALDI 1831'DE ISTANBUL A GELEN ECKFORD ADLI AMERIKALI BİR GEMÎ INŞA MÜHENDÎSÎ TÜM TERSANELERÎN YÖNETİMÎNE GEÇTÎ 1 Otmonlı hOkumeti, yine 1869 yılında. Amerlka'dan pesın paroyla ve taneal yedı dolordan 125.000 adet savaş ortığı Sprıng field plyade tufeği satın almıştır. Bu son alıma lllşk'n olarak ABD Dışışlerl Bakanı Hamllton Flsh'ın Osmonlı işguden Blacque Bey'e yazdıflı 9 hazlrcn 1869 tarihll mektuptan, bu arada, cSa vaş Bakanı nın nakıt para karşılıöında olmayan silah sotış. yopmosmın Amerlkan yosalarınca yasaklandığını» da 6g>enlyoruz. özetlemek pereklrse. 1869 yılının 10 Mayıs'ından 7 Ternmuz' una kadar gecen yaklaş.k Ikl aylık sürede, Osmanlı hükümetl. 1.331000 dolar ödeyerek Amerıka'dan 239 000 odet pıyade tüfeğl satın almıştır. Hemen b«lırtelim. Bu rakam. 1869 yılı ABD Konsolosluk raporlormda gosternen Itholat • Ihracat tutarlarımn yoklaşık Ikl kaUdır. Istanbul dışındakl bazı llmonlara silah indırılmış olabılır. Ithalot Ihracat raporları yaln zca ozel tıcareti kapsayabılır. Topton 0lımlarda özgun bırım flyatlarında Indırım yopılm ş olabılır. Çelışkının nedenlerl gorüşÜTiuze gore önemsızdır; önemll olan, Osmonlı ImporatorluğVnun Amerıka'dan savoş ortığı sılahlar olmakla, kendl savaş gucünu Amerlkan sllah yopımcılığının etkl olonına sokmasıdır. KADİNIN EGIIIMI Kodmın ış gucü oiorak eğ'ttmlnln yonı sıra, sanav'l toplumlorıraa yenl bır ış Dolumu, yeni bır oıle duzenı gereksınıml kenaını duyuru/or Bu ışbolumune. bu aıle duzenıne, bu yenl top una oyak uydurobılmek ıcın, toplumun butun bıreyleml kapsa.an bır egıtım planlamasına gereK duyulduğj da bir ge^CPK Koldı kı, erkek cocugun baştacı edılıp. kız çocugun ıstaimey şı ya da ıut(en sevgı gormesı, tooljmların ruh soğlığı aC'Sindan da sakıncalar taşıyo' 1 Önen senmeyen kız cocugu, kendısın öremsen yor. Klsıl gme saygı duymayı ogrenmıyor. Boynu bukuk. ne ıstenırse vermeye rozı. almayı. kazanmayı duşunmeyen, yılgın ve direncsız bır kışılık gelıştrıyor Bır aıle sonoetınde bırdenbıre herkes susu ıca. cKız doğdu» dendığınde. kız çocuKların gozlennde ccılar okumadınız mı fılc? Erkek t o c j k aılenin butun kadınlarının hızmetln« koştugu blr «Kucuk prens» Anabacı, Haiateyze, en kücuk blr isteğınl yerıne ge! rrr ek ıçın yarış ho ınde Dı edığml yapıyor, yaptırıyor. Ama kei3ı başma bır ış yappayı dırenmeyı, kendısı ıçın nrçevler ra^>a/ı. ceve^.nae^ılere b rşeyler vermeyl og"renSorra b . k'Z cocugj ı.e bu del konlı oır >uva kurmaya kalkıyorıGr GorL.uşte herşey j/gun Aına bOKiyorsunuz, o evlılık san ld gı kadir mL.tiu ve Da^arılı degıl Kadının hep vermeye, erkegıı hep Glmaya OIIŞIK olması da çozmuyor sorunu. Cunkj evl I k 0,16 bır etkıleşım bıç nı, o/le b,r sorumljluk al.şvenşı KI. kodın ve erkek olarak do ınsan olarck da cu ,aşanı bıcımıne hazır olmu». gerek Mutsuz. başarısız aıleier mi ve gıde^ek hıcbır şeyın yennl bulmadığı tedırgın toplumlar .orotmk mı amocın.z 7 Kadınlığından n emnun olrrıayan kadrnlar, erkeklıgınır. hoKkını veremıyen erkekler yeuşîırmek bır nmoc olabıiır mı? Ve o kodmın. o erkeğın büyütup eğıteceğl cocu lar ı'em kjşakıar Ana arıno sa,gı auyop karılarmı onerrısene^en 'icyat verdıklerı kız cocuklarım ıstemeyen babalar m ? Ken^ı gucunun bılıncınde olorıadığı ıcın, etkınlığınl, "•(•dık*"" ı t'olon cclon. hı'e ve koçoTok yol orlo ıspatlcma/ı yeğ îutan eş er m yaroti'Qiı'? Analcıntn do bır za'nanlar kz cocuklrrı ninogı. " u i j s u n n e . e n oğul ar kz ^oaduKicrı ıcın re'Bde^sp ı'amr ve bunun Mncını kendı kızlanjTian cıkarmoya calışoi cneier ".ı gereklı topljTia? jennlter! lc'n AmerlVa'dnn par00 ve gerec getırttıflını paşko koynakiardan öğrenlyoruz. Eckford olayı ıtgınctir. Henry Eckford, tlcaet sözleşmesınln ımzalanmasındcn sonra. ABD hükumetının de destefllyle yap mmı kendl gerçekle? tlrdlgl Unlted Stotes adlı torpıdo muhnbryi» Istanbul'a geıml» tonbLİ'da öldO ye'inl ,'hs blr Amerlkalı olan Foster Rhodes oldı 1839 yıl'na kadar ıstanbul' da kalan Rhodes'un ccbalonyla OsTanlı donanmasın n bırkaç sa.oş ger»ısl daha kozaraıgını b lıyoruz (2) ALIM ÖNCELİĞI DONANMANIN Geml olım, yapım ve donanı lığı'n'n llgill vanıtı kendlslne uiGŞtırıimıştır Ardından Glrlt AyaKlanmosı oluyor (1866). ABD Dışışlerl Bo kanlığı'nın tum 1667 yazışmaları, Osmanlı hükümetinın Amerlka'dan savaş gemıs! aimok lcln yoptığı grrşımlere ee^'Ş Y^r ver mekte. blrkaç parça Yunan ge rt Blacqu9 Be/In ABD Dıçlşlerl Bakanı Sevvard a yozdığı 20 oğustos 1868 tarıhlı mektuptan, AmeriKa'dan yapılan sllâh olım iorının savaş gemıierıyle sınırlı kalmod ğını kara ordularının kadro sılâHa'nı da kapsadığını Öğrenıyoruz (4) Bu mektupta, Istanbul a örne< o arok gon dernen yenl Arnerlkan snöhları na Ingllız llmanlarında el konul GARTH PUBlO'MUM OTEl OOA9IKİ. YİRIM: SAVA5 4RIİICIARINDAN ÇA6CIL S I U H I A R A (1) U S Natlonol Archlves, Despafches from U S Minlsters to Turkey. 181B 1906, Vol. 2, Microcopy No. 46/4, (2) Tra*k. a g e., S. 7. BAŞLAOiN (3) U S Natlonal Archlves. Dlplomatıc Instructions of the Depariment of State, 1801 1906. Turkly, Microcopy No. 77/163. (4) U S. Natlonol Archıves, Notes from the Turklsh Le^atlon ın the U S to the Deportment of State. 1367 • 1906, Vo). 1, Microcopy T 815/1. (5) llgıll yarısma'or lcln bkz. a k., Microcopy No T 815/ 1, U S. Notlonal Archlves, Notes to Foreıgn Legctıons In the U S from thg Department of Stote 1B34 • 1906: Turkey ond Greece, Microcopy No. 99 94 DiŞi BOND £u köspds csvoplondırılmasını Istedlğlni2 sorulcırı blze mektupla gonderebilirs'niz Blz ds c*voplorımızlo coıum bJİr"onızo yardmcı olocagız Her konudok' soru ve sorunlarınızı şu adrese yazcbılirslniz tK^DIN KÖSFSİ» CUMHtRıYET GAZETESİ CAĞALOĞLU ISTANBJL