Katalog

Dö R T CUMHURİYTT 6 AöUSTOS 1977 ŞENLÎK SARAYI Max GALLO Türkç«ri: Teoman AKTÜREL Layikleşme/Demokratikleşme/Sosyalleşme sürecinde TÜRKİYE'DE ANAYASALAR Turklye Buvuk Mlllet Mecllsl ve onun hukumetı 1921 Anoynçosı nın kabulunden oncekl donomlorda dfl laıklı^e yonellk odımlor olarak değerlenriırıİBbıle cek bazı glrışımlerde bulunmuş tur Anı ak bu gırışımler, blr yandan egenıenlığı ulusa ka lls Genel Kurulunca onayzandırmaya yonelırken ote yan lonmıştır Halifeligln gerekfion da saltnnatın va hılâfetın slzllglne Inantnak, halıfelıge koruntnası. kurtarılması glbi ılduşman olan Ingıllz ve Fronkelere doyandırıldığından ortaya sızlann eknıeglne yag sur »ıkılı» bır yapı çıkmaktadır. örmek ve otekı Muslunıanların nrnjın 5 eylul 1920 tarihlnde yuyanıııda bir avuç kalan blz rurluğe sokulan Nısab ı Mu/a Turklerl Islam dunyasının go kere Kanunu nda şu huküm yer zunden duşurmek demektır. nlmaktadır Bu sebeple, sozu edllen mad «Buyuk Mlllet Mecllsl, Hllâfet denln oldugu glbl bırakılmave Saltanatın Vatan ve Mllsı, doğru olamıyacağından, letln Istlhlân ve Istlklâllnden hıçblr mlllet ve hlçblr hukuIbaret olan gayesınln husumet başkansız yurutulemlye lune kadar seraltl âtlve oolceğlnden «mllletln kayıtsız resınde mustemlrren Inlkat ve şartsız haklmlyetlne inaeder » (1). narak», uygulanıp yurutulmeGorcekte, 1921 Anayasası, uysl nıumkun olmayan blr goru gulamadukı ba/ı aksaklıkları gışe dayatılmış oldugu kanıdormek du/eltmek amacıylo cısındayım Kaldı kl, bu kanukartılmıştır, kendlslyle blrlıkte nun yedincl, seklzlncl doku1976 Kanunun ıı Esası'sl ve 1909 zuncu maddolerl de esasa yılı dpğlşıkllklerlnın kapsomı da ve sağlanmak Istenen amayururlukteydl Ne var kı, daha ca aykırıdır Ayrıca, Buyuk sonraları keslnlıkle egemen olaMlllet Meclıslnce yapılmış ocak goruşe gore. yenl Anayalan bu Anayasanın Mecllstesa nın 1 maddesıyle otekl Ikl kl goru^ulmesl turlu yonlerAnayosanın varlıkları fıılen redden yururlukte olan eskl Adedllmls olmaktadır (2) nayasanın hukumlerine ve 20 ocak 1921 gunku oturumMeclls lc Tuzuğune aykırı ş* da yapılan acık oylama sonuru kllde yapıldığından gercek Anaynsa nın lunıu onaylanarak blr kanun sayılamayacağını 8b sayılı yasa olarak yururluğ« acıklamaya Ihtlyac yoktur. gırdl Bu yenı Anayasa'nın çeışıtll maddelerlnde, yenl bır devlet yapıiının kesın bellrtılerl gorulmektcdır Bu nedenle, o zamanlar bırcoklarının gozlerınclon kacmış olan, ancak doğurduğu sonuçlarla lâıkleşmonln de temelını oluşturan 1 madde başta olmak uzere ceşltll maddelere blr goz atmanın yararlı olduğu knnısındayız «Madde 1 Haklmlyet bllakavdusart mılletındlr. Idore usulu, halkın mukadderatını blzzat ve bllflll Idara atmesi esasına mustenlttır. Madde 2 lcra kudretl va teşrl salahlyetl mllletln yegâne ve haklkl mumesslll olan Buyuk Mlllet Mecllsl'nde tacelll ve temerkuz eder. Madde 7 Ahkâmı şer'lyenln tenflzl, umum kavanlnln vaz'ı, tadıll, (eshl ve muahede ve eulh akdl ve vatan mudafaa•ı llânı glbl hukuku esaslya Buyuk Mlllet Macllsi'na oıttlr Kavanin va nlzomat tanzimlnde muamelatı nasa erfak ve Ihtlyacatı zamana evfak ahkâmı fıkhiye va hukuklye lie adap va muamelat esas Ittlhaz kılınır. Heyetl Veklllnln vazlfe va mesullyetl kanunu mahsus Ile layln edlllr» (3) Yukardokı maddelerln kapsam larında gı/lemekte oldukları anOnun Içlndlr kl, sozu edllen lamlar nnlatımlarındakınden cok 85 sayılı Anayasa, 60zculudaha qenıştır örneğln llk Ikl gunu yapan (Balıkeslr Mebumaddede, eqemenlıgın kayıtsız su Vehbl Bey)'den oturu arve şorlsız olarok ulusa, yetklsıkadaşlar arasında Kanunl nln kullanılmasının cla ulus adıVehbl (Vehbi'nln Kanunu) dlna secılmış olan TBMM ne veye od almıştır Butun bu serllmış olması, padışah ın hakla beplerle, bu Ancyasanın durının hemen tumunun kesınlikzeltllmesi gerektlğlnden asale elınden alınnıış olması anlagıdakl tekllflml verıyorum > mına gelmektedır Bu maddeler (4) Ile 7 maddedekı şer lat hukumlerıne uyulacagı yolundakı huftneıgenın 1 nıaddeye getır kum birbırlerıylo celışmekte qı dıgı değışıklıksp bl gorunmekteyse de colışkı po«Madde 1 Haklmıyet hakkı dlsah ve doöruclan doqruva hlesas Itlbarlyle mllletındlr Bu lafet ıcm geoerll olmaktadır yuk Mlllet Mecllslnln dayanaŞoyle kı yasamo vo yurutme gı mlllet oldugu gıbl, yurutyetkılerı Turk ulusu adına TB me gucunun dayanagı da MM ve Hukumetı'ne verıldlkten Buyuk Mlllet Meclısldir Hasonru halıfe olarak padışahın llfellk makamının, kurtulusellnde kalabılen guc nedır? NıInn sonra, dlnsel usullcrle, teklm Anayasa nın onoylanıp gorev ve yetkilerlnl belirleyururluğe gırmesınden kısa bır mek ve sınırlamak, lleriki du sure sonra. TBMM lclnde de rumun gellsimıne, gunun va bazı tepkller gelmoyo başlomışdurumun şartlaıına gore yetır Durumu onre sezınleyemeniden seçılecek mecllse altınış olan bazı mılletvekıllerl tlr » (5) tpadışah ve hılâfete olan bağHılafeta yönelebılecek herhan lılıklnrı» nedenıyle, ozellıkle de gı bır tehlıkeyı peşınen onlemeMustafa Kemal ın hılafetl va yl amaclayan bu oneıı Anayasa 6Uİtanlığı devıreıek dıklntorluğukonıılarıyla ılgılı ozol komısynnu ılan edeceğlnden kuşkulanna qonderılır Koınısyondakl godıklarından, tedırqln olmaya baş ruşmeler suıerken Mustafa Ke lamışlardır Sonunria ^ebınkarahısar mılletveklll Muatafa Bey mal ın Metlıste yaptıgı bır ko nuşmayla buna kar^,ı olduğunu yenı bır değlşlkllk ya da Anayasa onerislnl Meclıs Başkan ortaya koymasından sonıat'ır lığına sundu Bu onergonln ge kl onerl de komısyon taralmdan hem de hıc goruşulnıpden rekçe bolumunde şunlar yazıreddedılmıstıı yordu «Turklye halkı haklmlyetl soh slyeye mustenlt olan Istan«Hukumetten verllen «Halkbul'dakl şekll hukumetl çılık Programı» uzerlnda ozel komlsyonca kaleme alıebedlyen tarlhe muntakll adnıp sonradan Buyuk Mlllet deylemlştır » Mecllslnce onaylanan kanun Turkıye Buyul' Mıllot Merlısl Incelenlp duşunuldu Bu ka ve Hukumetlnın bundan sonrakı nunun 1 maddesl (Haklml calışmalaıı egemenlığın gercekyet kayıtsız ve şartsız mllleten ulusa rievıedılmesını sagla tlndlr, hukmunu taşıyan mad yacak karnrı. t">altanatın kolde), uc yüz mllyon Muslu dırılmn<;ını> kabul eltırmeye y6manın övunduğu makam olan hallfellğln ortadan kaldırılacağının Işaretl sayılıp Muslumanhkta halifeligln luzumunu acıklamaya hacet ol madıgı glbl bu luzum turlu kararlarımızdo ve ozellıkle Nlsabı Muzakere Kanununun beslncl maddeslnde Mec nelınıştlr Bu konuda, TBMM nl eıı çok oyaloyan ve on buyuk tartışmalara yol acan konu, tsnlttınalla hılafetin ayrılıp ayrılamayacaklorı» olmuştur Os şıtlı goruşlerın carpıştıgı TBMM' nın 1 ka&ım 1922 tarıhll oturu munda bır konu^ma yapan Mus tafn Kpmal şunları soyler «Mlllet mukadderatını doğrudan doğruya ellne aldı ve mıllı saltanat ve haklmlyetl bır şahısta degll, butun efradı tarafından mustehap veklllerınden terekkubeden blr mecllsi alıde temsll ettl Mllletln saltanat va haklmlyet makamı yalnız ve ancak Turkıye Buyuk Mlllet Mecllsıdır Ve bu makamı hakimlyetln hukumetlne, Turklye Buyuk Mıllet Meclisl Hukumetı derler Bundan başka blr makamı saltanat, bundan boska blr hpyetl hukumet yoktur VR olamaz * «Kendıne sıfat hllafetl Izofe eden bu mevkll şahsl, mun hedlm olunca makamı hllafet ne olocaktır? » « Bugun dahl saltanat ve hakımıyet makamiyle mokamı hllafetln yanyana bulu nabllmesl en tablı halottandır » (6) Bu konu^ınadan sonrokl oylamada. TBMM 308 soyılı kararını alarak Osmanlı soyunun 600 yıl suron egemenligıne son vermlştır Saltanatın kaldırılma'îina llışkın ^07 ve 108 sayılı TBMM kararlarının Hılafetle llglll böve yılda dort nv toplantı yopacaktır Yenı hukuınetın lesmi unvanı cumhurıyetle yonetılmek uzere «Turkıve Halk Devletı Jır Gumlıurıvet vonetımı kurulııı ku mlma7 kabınede deâısıklık vapılocak ve Cumhurıvet Bakanları socılecektır» (101 Cumhurıvet ın ılanı ansızın olsun va da olrnasın Abdurratıınnn Serof boym 28 • 29 el ım nocesı Cumhurıvet Halk Fırkusı toplantısında sovledıklerıvle aercok ««Haklmlvet bllokayduşart mılletındlr, dedlktan sonra klme sorarsanız sorunuz. bu, cumhurlvettır Doaan cocuuun adıdır Ama, bu ad, bazılarına hos aelmezmis, vorsın qelmesln » (11) •HILAFET MAKAMI MÜl&ADIR. Nıtokım, Fethl Bay (Okyar) In Bovkonlınındakl Meclıs 53 ım zayla sunulan i mart 1924 tarıhll yasa onerlsı Ile korşı kar^ıya kal nııştır «Yuksek Başkanlığa, Turklye Cumhurıyetl dahlllnde Hllafet makamının vucudu, Turklye'yl lc ve dış slyasetlnde Ikl başlı olrnaktan kurtaramadı Bagımsızlıgındn ve ulusal yaşantsında ortak lık kabul etmeyen Turklye'nln gorunuşte ve zımnen blle olsa Ikllıge tahammulu yoktur Yuzyıllardan berl Turk mllletinln felaket np.denl ve sonunda tillon ve nn laşmayla bir Turk Imparator luğunun duşuş aracı olan Hanedanın Hllafet klsvesl ol tında Turklye'nln varlığına nın aeıteklestlnlnıesl vönünd» atılması gereken ndımlar atılmış. dın yosal olarak bırevlerın vırdonlarıyla basbasa bıraKiımıs tı. Turkıye Cumhurlyetınln llk Anayasası, 20 nışan 1924 tarıh vs 491 sayılı yasayla yururluge glren «Teşkllöt ı Esasıy» Kanunu»dur Bu Anaya&a, Cumhurlyetın lâyıklıge gocışındekl son a!?aiT)a olmuştur, ilk cıkortılış tarıhlndekl bıcımıyle teokratık nıtelıkte olmakla blrlıkte (13), once 1928 aıdından da 1937 yıllarındakı degışıklıkleri geclrdıkten sonra kesınlıkle layık bir Anayasa nıtelıgı kazonacaktır. Dinç TAYANÇ Tunç TAYANÇ Son günlerdeki işler, Revelli'nin dünyasındaki yasalarm ne denli sert olduğunu gösterdi • ALTMfJ YASLARINDA BİR ADAM DEHIR TELLE SIM51X1 BAGLANMIJTI. flJZU T4NINMAYACAK BİR DURtlMDAYDI. GİYSIIERI PARCALANMI5TI. KURBAN Nl CE'TE KIMI (EVREIERIN (OK IYI 1ANIDIGI BIRIYDI. DINSEL ETKINLİK 1924 Teşkılatı Esasıye Kanununun ceşıtlı maddelerınde, «Hllofetın koldırılmış olduâu lurkıyo Cumhurıyetınde, dınsel etkınlıgın surduğunu gosleren kav ranılar yer almaktadır Konımıztn bu kavramların maddeler icında ver almasının neoenı Hılafetin kaldırılmasındnn tekke ve zavıvelerın kaoa'ılmabindon eaıtım bırlıgının saglanmasından hemen sonra kebirı bır layıklık ılkesının benımsenmesı karşısında doğacak potlamnlardan korkulması ve tenıklnll davranılması gereğlnın duytılma'îıclır «Turklye Devletlnln dlnl, Dln! Islomdır, resını dlll Turkcedır nıakorrı Ankara şehrldir (Md 2) » (14) «Buyuk Mlllet Mecllsl. ohkamı şeriyenln tenflzl, kovonının vaz'ı, tadlll, tafslrl, faslh Onlu gozettcl Max Gallo'nun son kltabı «Şenllk Sarayı» Iklncl Savaş oncesl Avrupa'nın butun siyosal ve toplumsal sorunlarını ••rglllyor. Ikincl Ounya Savaşının llk kıvılcımlarımn gozuktüflu 1937 yılının karmatık gunlerl Gallo'nun kalemlnd«n ayrıntılı blr blçlmd* yantıtılmaktadır. Gallo, boyle blr ortam Içind* Insanların tedlrgln davraniflarınr, slyasal mucadelelerlnl, yaklaşan sava«a karşı duydukları korunma Içgudusunu. kendlne ozgu belgesel tutumuyla ortaya koymuştur. Fransa'yı gozlemleyerek yakın tarlha blr yorum gatlran Max Gallo, anlattıgı Insanlarla. sovoşa va slyosal donuşumlere tanıklık yapmış toplumların yaşomının panoramasını verlyor. Gallo, bu belgasal kltobıylo, cagımıza tamklıgın başarılı orneklerlnden blrlnl «unuyor Sunduğumuz bolumda «avaş oncoslnde an zenglnlnden, an yokıuluna, slyasal surgunune kadar deftlşlk klşllarin buluıtugu Nlce kentlndan blr kesltı bulocakıınız. n Nlsan 1937 I/Frlalrrur <!c Mce el du SuıiEnt. »»yf» J. NtCE BURNU'PTON KAYALIKLARINVU BDUTNAN OT,Ü Bay Jo^eph Toml'nln Uç gün önca bulduğu ölUntln kıro oldufiınu Emruyet MUdürlüğu ancıılc dün akşam açıklamıştır. Nlce Tramvay Şırketi'nde çalışan Bay Tomi Nice Burnu'nun kayar lıklaıma gıtnıek i(,ın haftada bır kaç kez deni/. kıyısındakl patıkartaıı geçiyor. B Tomi, Nice'Iİ balıkçıların çoğıınun yaptıgı gibı Runeş clogmadan önce aglarım orava koyuyor • > Nısatı'da yarısı dpnize batnr.? bir karalu dlkkattmf çpk miştır B Tomi obtir bahkçıların yardımıyla oesertl kayalikların tı/eıina çıkanrmgı başarmıçtır Altmıs yaşlarında bir adam rtenm telle sımsıkı baglanmıştı Yfbtl Muımmayaeak bir dunımdavclı liıviılfri parçalanmıştı Kurbanın Itlm olduğunu çarçabuk ortaya cıkarmak içm bir ayrıntı polısın işıne yaramışu. Adamın saÇ kolu yoktu. Bulunmayan yapma kolu katiller «öküp atmışlardı. Kurban Ntce'te kımi çevrelerın çok lyl tanıdıftı blrıydl G«rçpktf sn/ knnusu kış,ı Bay Luigl Revelli'ydi Esk) kentte Rosettt alanında «I e Castpu» adlı bann bahıbi olan Luıgi RavelU'nin Pellısrıni alımınrta rta bir buhışma «evi» vardı. Nı< p'p I8B8 de uelen on vıl onte Nice'te clogmuştu• lAiigi Rpvnllı dpmpk ki ç.ıburak 7pıv;ın nlnıustu PranM7 uyru£una gpçmiş dnnvR savdşmda viftıtçe rarpışmış, Verdun'de yaralanmış sakat kalnııs, sav<ıs nı>mı almıştır Bu tüılıı çalısrmları surpiclı gozeMm altında buhınduran poliMiı denıesjnp bakılırsa, Luıgı Revelli bırkaç yıldır kendinl jaln!"[<ı kııntmlarının vnnetımıne vermlştir. B RPVPIII son gunlprde San Rpmo'daki «La Costa Azrııra» adlı neıp kulubünu satmış Nio'ten ayrılmajı düsUndüğünu. serfllrnıı>,tır Bu karar ını mahkum etml?tlr onu? Son günlerdekı İşler Luıgi Revelli'nin Içind* yaşadıjı dtlnj'anııı vas'ilnnnın ne dpıılı sprt olduğunu Er^tprmiçıtır. Onlaıa savjjı go«termeğı unutmuş mırvdu? Kınun DCTIIUİ alraak ıslemıslerdır'' Katılkr oriı'iı ıı/prıne çulİHiımı^lardır Bırknç ffln ftnr« belki nn gım g*»r(,pkle?pn oli'n, kurbRnın vüregını ve cıftarlennl rlpşfıı n]lı h.ıııfor vuıuyıyla olmtıştUr Daha onre olnıüş bııliınan B Revellı nln kata«,ma çok yakınc'an ıki kurşıın daha sıkılarak ıslpnnı bıtırmlslerdir. Sonra gövdevi herhalde voketmek nıyetıylp denı/p fırlatmı^lardir Ceset va kavalara, asılı kAİmış ya dd akıntılar onu karava atmı«tır Ne var lcl ilk ıncplpmelor »onııruna forp pnvdp Mida n/tın süre kalmamıştır Mo^er ki katiller govdı^ı oldıirdtlkt«n birkaç giır fonra başlarından atnvs olsTinlnr Buna inanmnk bıraı güçtür. Başka bır varsayıma Körf I ıııpı Rpvellı'nm nı\p c'nha erk«n bulunmadıfını açıklamab s'orpkrr'Pktir, çdııkiı Nice Bumu birçok Nice'li balıkçının buli".ma ycrıdıı Bu esrarh ış konusuııda ortava atılan ilk sorulardır bunlar Lrıı ı\et g<npı'iln heı S P ^ aytlînlıga çıkHimağa karar vernıı= lorrlu Daha •ımdıdpn hayli glıç gorOnen «on.sturnıayı komier R«raudııı ıle komser I.<^iTülot bu sonunrusu Parıs'ton rt?el ola rak Inı ıt IMII ı,dnnştır yıîrulpceklfrdir. Yolcıl'ık vaıı'lma'Mipaktı Lniîji'nln kaıısı Ro>.p haber ı«a)mıştı Vlnesntore «Kardotkı pruııdur Vıncpntp bılıvorriu Lucıen mnrdivpnı ko<ıarak çı kivor Vınceııte otıım adımlarını zül çalış bıçımlnl, kapıvı vuruçunu ısıiıv(irnu I ııcen nutfaga (nre"k"n (jn/fteyi açıa tutuvordu Sonra Vınrertc vı Rormüj duraks?nı?tı Annesıne dofnı bakıvoırlu LOUISP gayptevi »lıvor, çabucsk okuyor, o da duıak'.r uiou Dırf" ını n Anlr'np m l ' Vınrsnte önre onlan, sonrft Carlo1yu dusıinlıvordtı Oku bdiir oku, dıyordu Hep umıtu\oıdıı Luigı\ı Vincent» rlınlnordu Loiıl«cı ona Ea/ftevı \envordu Vınnpnte jtı? li^tti koyııyordu masaya OöılUğtin'j takıyordu B l ' M ' \ \ \ <)I V Racaklarda, omuzlaıda hırar rinha farla vorçıtnluk Fja«ika bir ^cy dp&ıl Aksanı vemel.tetı igrenm" tr;(ndp Kiını fasulye bulunan çorba gıl/i;ıcıi ovsi lv<.| ulıı Louıse çnıoavı Lisp dpnli lvı vrtpıvntdıı Aına k^sif>i nlmak yenıdPn ba«lamf>k, sonra yarın, var.n jıne a\ ni devınımlar, gun'erin bostnn doİRhj (DEVAMI VAR) I92I Anayasasının çeşitli maddelerinde yeni bir devlet yapısının kesin belirtileri görülüyor lümlerlnde çöyla denllmektedır (7) («307 snyı 30/10/1338 19Z2tarlhll kararın son bolumuı» « Turk Hukumetlnln hakkı mesruu olan Makamı Hılafetl eslr bulundugu ecnebllerln elınden kurtaracaama karar verıldl • «(308 sayı, 12/11/1338 1922 tarihli kararın 2. mad deslnln son bolumu)» «2 Hılatot Hanedanı All Osmana aıt olup Hallfellge Turklve Buvuk Mlllet Mecilsl taratmdan bu hanedanın IImen ve ahlaken erset ve eslah olanı Intlhap olunur Turklve Oevletl Makamı Hllafetin istlnatqahıdır » TBMM ve Hukumetl bu karar ların alınmnsından sonra. Osmanlı Saltanatı nın kaldırıhbinı, temelını ser'ıaltan alan bır makamo letva voluvla onavlatmıstır Gcrcekten de Abdulmeolt efendı nın TBMM tarafından hallfe socllmeslnden hemen once, Ser'lye Veklll Mehmet Vehblnın fetvası 18 aralık 192? tarlhll oturumda okunmustur (8) 1921 Anayasa'sının onaylanıp yürürlüğe girmesinden kısa bir sure sonra, TBMM içınde de bazı tepkiler gelmeye başladı. Durumu önce sezinle yememiş olan bazı milletvekilleri, *Padişah ve hilâfete olan bağlılıkları» nedeniyle tedirgin olmaya başladılar. TBMM ve hükümeti hilâfetle ilgili ilk kararlarm alınmasından sonra Osmanlı Saltanatı'nın kaldırılışını, te melini şer'iâttan alan bir mâkama fetva yoluyla onaylattı. Abdülmecit Efendi'nin halife seçilmesinden önce Şer'iye Vekili'nın fetvası okundu. Mustafa Kemal'ln «1924 TeşkU lât ı fcsoslye Kanunu nun Ukdelerıı sozlerıyle nıtelendlrdlğl 2 ve 26 maddelerda yapılan deöisıkliklerle aerceklestlri.miltır Laylklıâ» aecls konıısundu bövuk bırer enael oluşturan ve her ne kadar uyaulamoda aksaklıklar yaratmasa da aene d» blr^ cok konularda engellemeve aldll mesıne volacan 2 ve 26 maddeler deöısıklıkten sonra su sekll' lerl almıslardır «Turklye Devletlnln resml rfiII Turkcedlr, makcırrı Ankara şehrldir (Md. 2) » «Buyuk Mlllet Mecllsl kavonlnın vaz'ı, tadlll. tefslrl, feslf va llgası . (Md. 2S).<ı Ayrıca, 1924 Teşkılâtı Esasl' ye Kanunu nun 16 ve 38 maddelerınde Mllletvekllı ve Cumhurbaşkanı antlarının sonundakl «Vallahl» yeınınl kaldırılmokta ve 10 nısan 1928 tarıh ve 1222 sayılı yasayla «namusum üzorine» şeklı getırılmektedlr. «Layık» sozcuqunun temel IIkeler arasında Anayasa metnlndo ynr olabllmesı ıcın bellrll gelışmelerın Izlenmosl gerekmiştlr, « . CHP'nln 1931 kongreslnde, Partlnın doktrlnel esasını teşkll eden altı ana amao CHP programında yer almıştır Bu prenslpler Devletclllk Cumhurlyetclllk Halkcılık • Laylkllk Mllllyetclllk inkılapcılıktır » 1931 yılındakl kurultayda kabul edllmls bulunan omaçlar, 1935 yılındakl kurultay sonucunda, blr partl amacı olmak tan cıkınış, kabul «dllen esaslar dalreslnde mlllı mahlyet kazanmıştır « 1935 Kurultayının aldığl kararlarla. butun mllletl azası sayan tek otorlter ve totallter bır partl olmuştur. işbu durumda, 1937 Anayasa tadlll yapılmazdan onc» dahl, CHP nln altı oku, devletln de omac blldlgi kurallar olmuştur Durunı boyla olunca 1937 yılında, 3115 soyılı kanunla altı temel Ideolo|lnln, Anayasa'ya geçlşl, blr realltenln tatblklnden Ibaret olmustur (15) «Dpvlotleşme» iclndekl cok onemlı bır degışıklıgı vurgulayan bu olayın Turklye Buyuk Mlllot Merllsı ndeki gelışmesıyse. Ismet Inonu ıle 153 arkadaşı tarafından hazırlanon yasa ta'îarısıyla başlar Bu tasarının gerekcesınde şunlar yazmaktadır: «Turklye Devletlnln blr Cum hurlyet oldugu bellrtllmekte olup bununla yalnız Devletln şekll beyan edllmiş oluyor. Halbukl, Devletln şekllyle beraber slyaset ve Idare torzında toklp pdeceğl ana vosıflorın da esas hukum olarak gosterllmlş olması luzumludur » (16) Nıteklm yaia finerhl üzerlndnkı goru^melerdn dfi bu gorus ylnelenmlştlr Hukumet adına konuşan Şukru Kaya, sozlerlnl «Bı/ dıyoruz kl dınler, vlcdanlordo ve mabedlerde kolsın, moddı hayat ve dunya işlne karışmnsın Karıştırmıyoruz ve karıştırmoyaoağız», dlye bltlrmlştlr (17) 3115 sayılı yasan n kabul •dılıne&ıyle 1924 Teşkııâtı Esaslye Kanunu nun 2 maddesl şu şeklı alnıibtır. «Turklya Devletl, cumhurlyetcı, mlllıyetcl halkcı. devletcı laylk ve Inkllapcıdır .» Boylellkle. 1921 Anavasası'vla atılmnya başlanan adımlar, ararian onnltı yıl gectlkten sonra keaın urununu vermlş ve Tur kl\e Cumhurıyotı nın laylkllfll |r kesınlıkle Anayasa metnine o " mıştır (1) Server Ferldun, aae , s 41. (2) CPlin Özek, age , s. 21 (3) 1921 Anayasası'na lllşkln bu ve sonrakl alıntılar lcln bknz Server Forldun, ags., ss 45 47 (4 / 5) Mahmut Goloğlu, Cumhurlyete Dogru, 19211922 Ankara, 1971. s 70 (6) Turk inkılap Tarlhl EnstltOsu Ataturk'un Soylev ve Demecleri cllt 1, Istanbul, 1945 s 270 (7) Server Ferldun, Aae, s 48 • 49 (8) Fetvanın motnl lcln bknz.ı Tarık Zafer Tunaya, Aae., s 153 (9) Aktaran Tarık Zafer Tunava Aqe s 159 (10) Aktaran Mehmet Emln Bozorslan, Hllâfet ve Ummctclllk Sorunu Istanbul, 1969 s 101 (11) Kemal Ataturk Nutuk, Cllt II. Turk Devrlm Torlhl En»tltıısu, istanbul, 1961, B. 812. (Dfmrru 9 daha etklll blr tehllke olacagı tahammul edilen tecrubelorle kesln olarak sablt olmuştur Bu Hanedanın Turk mllletlyle illsklsl olan her durumu ve gucu, millı varlıgımız lcln sırf tehllkedlr. Esasen Hllâfet islamın başlangıcında hukumet anlam va gorevlnde Ihsas edllmiş olduğundan, dunyevı ve uhrevı yonden butun gorevlerl yerlne getlrmekla yukumlu olan şlmdıki Islam hukumetlerlnln yanında ayrıca blr Hilâfetln varlık nedenl yoktur Gerçek bundan Ibarettir. Turk mllletl selametlnl korumak lcln geıcege uymaktan başka bir hareket clzgiBl secemoz Birlkegelen karışıklıkların acık ve kesln blr surette çozumlenmesl lcln aşagıdakl maddelerln bu gun hemen ve ivedlllkle qoruşulmesiyle kanunlaşmasını teklif ederlz » (12) Bu gerekcenın ardından «Hllafetın kaldırılmabina ve Osman Iı Hanedanının Turklye Cumhurıyetl topıakları riışıno tıkaıılmasına daır kanun tpklıfl» başlığı altında on uc madde yer almoktaydı Goruşmeler sonucu, Bo&konın «Kanunun tumu kabul olundu efendım» sozlorıyle Osmanlı Inıparatorlugunun son kaluıtısı olan Hilafetın ds tarıhe karıştığı acıklanmıştır Aynı gun kabul edllen 429 savılı yasa ıle de «Ser ıve vo Evkaf Vekaletı» kaldırıldı /er ne Basbakanlıâa baulı bır «Dıvnnot Islerı Reısllgı» kuruldu Ayrıca vosaların vapılmasının ve j/guIanma3inın TBMM ıle onun kordıırju hukur.iet'e aıt olduuu ria bellrlendl. Bovlere. rlln 'devlet nvrımı .TURKIYE DEVIHININ JEKll HUKUMETI, CUMHURIYETîlR19^1 Anavasıibi nın bırıncl nıaclde..ın8 vaDilan beb sozcukluk bır ekle vunı reıımın nıtelıfjl belıılonıvurdu Cumhurıvet Ankora bosınının tum cobkurıluguna karsm Istanbul bubinının cogunluQunun olava baKisı soguk olmuştur Örneuln Tevhıdı Efkar 30 el'im 19^3 aunlu ^ayısında habeıı çovlo vorınıstır «Buhfanı Vukcla oek anı hır suıelto lohdılı nıohıyet ederek blr seklı hukumet ve cumhunvet rnose lesıne ınkılap odıverdı » (9) Oysa kararın ook de «anı» olmadıaı anlasılmaktadır Oyle kı 2"5 pvlul 19^3 tanhlı Tnnın gaze tesınrlft sıı satırlar okunmakta dır «Yenı Anavabcj kanunu ılcjl lılnrrn du/onlonmıstır Mecllsln tonlanma suresl dort vıl olacak v» llgası . glbl vezalfl blzzat kendlsl Ifa eder (Md. 26)'» «Şahsl masunlyet, vlcdan, tefekkur, kelam, neslr, seyahat, aklt, sayuamel, temelluk va tasorruf, Içtlma, cemlyet. slrket hak ve hurrlyet lerl Turklerln tabli hukukundandır (Md. 71) » Ayrıca, yasalarm yapılmosının ve uygulanmasının TBMM Ile onun kurduflu Hukumete ait olduğu da belır lendı Boylece dın devlet ayrımının gercekleştırılmebi yonunde atılması gereken odımlar atılniış, dın ya'nl olarak blreylerln vlcdanlanyla başbaşa bırakılmıştı «Teşkılât ı Esaslye Kanunu»nun 2 ve 26 maddelerl, Turklye Cumhurıyetının dınle ılışkıslnl ortaya koymaktadır Ancak. maddelerın lcerıklerındekl gızlı onlamlara ınıldığlnde, örnegın 26 maddede «Ahkömı şerıye»den soz edilmekle bırlıkto sonrasında bunun nobıl yurutulecetjl hukmune kesınllkle rastlanmomaktadır Konun koyuru, gunun koşullorına poru gereklllığıne Irıandıflı bu maddeyı, onun Islemesını saglaya cak Dasikalorıııı pklememekls «yurutmeden alıkoymuş» olmak tadır öte yandan 1924 Teşkllâtı Esasıye Kanununun 70 maddesl. vlcdan hurrlyetlnl tanımokla ve bıınıı temel ozgurlukler arosmda aoMermekle. kendlslnden onrekı 2 ve 26 maddelerin kapsamlarının pek blr anlamı olmadığını da ortaya koymnktadır Anayasal rtuzenımlze loylk nltelığını kosinllkle kazandıran deglşlkliklerdsn llkl 1<3?S yılında. GARTH DiSi BOND