Katalog

D0 IT raan CUMHURlrn 2 3 ARAUK 1977 ABDULCANBİZ BARAKLl V6LMNM İŞftAl EPÜP, W P I İ A N ARABALAPı, OYUNU DÛZtNLEVlP £7. TURHAN SELÇUK Hayat Pahalılığı ve Kadın Türklys Kadmlar Konseyı'nln duzenledığı bır panell izladlm fleç«n hafta. Konu. hayat pahaiılığı karşısında ev kadınının tutumu ve neler yapabıleceğı ıdı Panelı Prof. Dr. Emel Dogramacı yonetlyordu Hacettepe Unıversltesı oğretlm uyelerinden ekonomıst Hallme Uygur, Sanayl Odaları Yönetim Kurulu Başkon Veklll Mehmet Yoıor, memur Şazlye Bocok ve bır kcpmının eşı olan, kendisı de ev temlzlık ıslerinde calışan Zeynep Hanım konuşmacı olarak katıldılar bu oturuma Dınleyıcllere gelınce, Turklye Kadınlar Konsayı'mn uyelerl, gbnullu derneHerden bo zılarının başkan ve uyelerı ılo onlorın dostları Idı. Acıkçosı bu dlnloylcı grubu ıcmdekllerden hlçbırının, buyuk geçim sıkıntıları ıcınde olduğunu sanmıyorum. Ylne de bgyle bır korıuyu seçmış olmaları yararsız degildı. Cunku hayat pahalılığı, daha acık ve bllımsel söylenışıyle enflasyonla savaşmak soz konusu olunca, enflasyonun zararlarını, sakıncalarını bılen herkesln yapablleceklerı, butun yurttaşlara duşen gorevlor var. Örtce Halime Uygur'un billmsel açıklomalarını dinledık Arz ve talep dengeslnln bozulmasının, arzm kısıtlt. talebın ıae Knrşılanamayocak kadar cok oimasının, çeşltlı toplum ve meslek keslmlerındekl gellr artışlarının, toplumun tüketlme itllmeeınln, malıyet flyatlarının yukselmesının, flyat artışlarım olumsuz yönde nosıl etklledlğini anlattı. Mehmet Yazar ıse, hayat pahalılığının an buyuk etkenınl, toplumumuzun uzun yıllar, belkl yuzyıllar boyu suren yoksunluklarının acısını çıkarmak ıstercesıne «blr mlrasyedl gibl» tuketıma yoneldığını, «tasarruf» flkrının unululdugunu soyleyerek, ozelllkle kadınları tatorruf yapmaya» cağırıyordu. Şazlye Bacak. çalısan kadınların ev kadınlarına oranla, kazanılan paranın değerınl daha iyı blldlklerıni savunuyordu. Buna karşın, hayat pahalılığı ıle savaşımı, daha boi vakıtlen olduğu gerekçesıylo ev kadınlaıına yuklemekten yanaydı. KENT TOPRACINDA MÜLKlYET Sö?e blr soru Ile başlayalımKentlerde ne var? özet olarak, ıkı şoy (1) Insanlaı, (2) Ekonomık faollyetler. Insanların do cok sayıda ıhtıyacları var Başlıcnları şunlar. Barınma. beslenme, gıyım eğltlm. eğlennıe ve dlnlenıne Bannma ıhtıyacını karşılamak ıcın konut, eğltım ıhtıyacını karşılarnak ıcın okul, eğlenme dinlen me Ihtlyacını karşılamak lcln slnema, tıyatro, yeşıl olcın gerek Konut, okul, slnema tıyatro, yo şıl alan lcln de yer gerek, kent sel toprak gerek. Öte yandan, ıhtıyac gıderıcı bu aracları elde etmek ve onlardan yararlannıak ıçın gelır gerek Gelırı elde et mek ıcln de calışmak gerek Ça lışmak ıcın ıse, ış yerlerl, fabrıkalar, atölyeler, dukkânlar, resmı ozel hızmet ve yonetım ku ruluşları gerek Çalışma olanaklarını sağlayan butun bu kuruluşlar Icın de yıne yer gerek, kentsel toprak gerek Kentlerde yaşayan Insan sayısı surekll arttıkca ve bu ınsanlara şu veycı bu blcımde calışma olanağı ve hızmet *9ölaY°n kuruiıışlor 00•gafÖıkcd.'1«ent toprağfna olan 1a lep ds sürekll olarak artar. Bu koşullar altında, bellı bır zaman kesıtınde, orneğın 1977 yılının mayıs ayında. kentlerdekl ınsanlar ve ekonomlk faallyetler ıcm gereklı olan kentsel topraktan daha fazlası talep edlllr. Neden? Şundan Yukarıda kentsel topraga Ikl amaç ıcın gerek duyulur demıştık <a) Insan ihtıyaclarını (barınma konut, egıtım okul, ulaşırn yollar, vb ) karşılamak ıcln, (b) bu Insanla ra calışma olanağı sağlayan kuruluşlar (fabrıkalar, vb ) Icm OZEl MULKİYET HAKKI Ama talep cok fazla ve surekll, kentsel toprak mıktarı da sınır lı olunro, bu ıkı amacın dışında bu uçuncu amaç ıcın de, kentsel toprak talep edllecektır. Bu ücuncu amaç Ise şudur: Kentsel toprağı tlcaret metaı olarak kullamp bundan gellr elde etmek. spekulâsyon yapmak. Boy le blr amacın gerçekleştırılebılmesl Ise bır şeyın vorlığını gerektırır. O da şudur. Kentsel top rakta 6zel mulklyet hakkı. Kent sel toprakta ozel mulkıyet hakkı olunca, birıncı amaç ve ıkıncı amac Icın ıhtlyac duyulan top roklor, daha doğrusu. turii kents«l topraklar, şu veya bu derecede, uçuncu amaç Içln araç olarak kullanılır durumda olacaktır. Bu kacınılmazdır. Kapltallst ekonomik slstemın ceşıtlı bıclmlerde yurürlukte oldugu ulkelerde, bu arada Turkıye'de, her şey gıbl, kent de bır «kâr elde etme oracudır. Ke.ıtln temel oğeslnl oluşturan kentsel toprağın da kâr aracı olarak kullanılmasını, bu sıstemln mantıgı ıcınde, doğal karşılamak gerekır. Kentsel toprağın özel mulklyete konu olabılmesı ve bu nodenle «kflr oracu olarak kullanılabılmesl, bu ulkelerın kentleşmesınde, kentlerın planlanmosında ve kalkınma cabalarının olumlu sonuclara ulaştırılmasında bır takım clddl sorunlar doğurı maktadır. KEHHEL T0PRA6IN Dr. S. Kemal KARTAL TÜRKIYE'DE HERŞEY GİBI KENT DE BİR 'KÂR ELDE ETME ARACI.DIR Kent toprağına talep, kentlerde yaşayan insan sayısına paralel olarak Brtıyopşudur Kent toprağı. dlfler öretım araclarından ve ozelllkle de kırsal topraktan farklı blr takım ozelliklere ve Iflevlere sahlptlr. Işte hu farklı ozelllk ve Işlevler. onıın ıkar aracı» olarak kullonılabılmeslnı daho bır kolaylaştırmaktadır O halde, kent toprağının bu farklı ozolliklerı ve ışlev lerl nelerdır? Şlmdl bu soruyu yanıtlamaya calışatım KENT TOPRAGIHİN OZEUIKIERİ Kent toprağının ozellıklerl şunlardır: (1) Zaman lclnde sureklı olarak değerınln değlşmesı ozellığı (2) Kent butunu ıçınriekı «gorelı yerı»nln sureklı olarak değışmesı özellıği. (3) Sohıblnin denetlml dışındakl etkılere sürekll olarak acık olması özellıği (4) Çok sayıda işleve sahlp olması özellıği. (5) Zaman ıclnde surekli olarak ozelliklerının doÇlşmesl özelllğl. Şımdı sırayla bu ozelllklerl kısoca acıklayalım. (1) Zaman Içlnde Sürekll Olarak Dağerinln Değlşmesl Özelllğl: Kent toprağtnın değerl BU reklı olarak değlşlr. Burada «değişır» sozcuğunu. kent toprağının değerının zaman Içında hem duşebıleceğlnl ve hem de yukselebıleceğlni bellrtmek Icm kullanıyoruz. Ne var ki, bu değışme hemen hemen her zaman tyukselme» blclnilndedır. Bu nasıl olur? Şöyle yanıtlayabılınz • Ulkemız kentlerınl gözonüne alalım. Blrkacı harlc. butün SÜRUNU YAŞAYANLAR '""•~™ mmm> Zeynep Hanım, soıunları kıyasıya yaşayan ve zorlayanlardandı Gerçekçl ve bllınçh... Ucuz aldıkları bir malın nasıl çabucok eskıdlğmı, bozuldugunu, boylece «Bu ucuzun kendllerlne pohalıdan da pahalıya geldlğinl» bırkac sozcukle koyuverdı ortaya. Gunluk sorunlar Içlnde, alle bıreylerlnın bırbırlerıne saygıları kalmadığını anlatırken de, olaylara sorunlara butun boyutlan ile baktığı oylesıne açıktı kl, hepımlzin aorunlarımıza sahip çıkmada Zeynop Hommdan, Zeynep Hanımlardan cok şey oğrenmemiz gerektlğlne bır kez daha Inandım. Sonra enflasyonun sonuçları anlatıldı. Ulke ekonomlsl, kalkınma, ıç ve dış tıcaret açılarından bakıldı olaya. Ve sonunda dınleyicilerın sorunlarına cevaplar verlldl. Nüfus patlamalarının. modanın, fıyat artışlarındaki etkılerı tartışıldı. ™"~~ ' > • • SORULMAYAN SORULAR Ama bu arada benim ve sanırım pekçoklarının kafalarındo, sorulmayan sorular ve verılmeyen cevaplar hâlâ cözum beklıyor. Örneğın Kadınlar tasarruf yapsınlar. Blr bluz, bir bluz daha almasınlar Hattu oturup kendllerı örsunler. Kendlleri dıkalnler. Peki, ozellıkle kadınların çalıştıklan trıkotal. dokuma ve konfekslyon sanayıınde, talebın azalması nedenryja 1 $ alanla'rî ' kısıtlanırsa, kadınlar calışma olanaklarını ne ölcude yltlrlrier acaba' Bu onerıde bulunulurken, kadınların bu ış alanlannda calışmalarından elde edllen gelirle tasarruf ederek ulke ekonomısıne kozandıracakları arasındakı denye heaaplanmış mıdır? z vw« rfl!fM : \nTfy > p a f t ' M A TALEP ARTTIKCA. TOPRAĞIN DEÖE Rl HIZLA YUKSELİYOR. nın değorl sdrekll olarak değlşecektlr, yıne genelllkle artacaktır Bu da, kent toproğının zaman lclnde değerinln surokll de Öişmeslnln, coğunlukla do 6ureklı artmasının, ücuncu genel nedenlnl oluşturtır. SÜREKlt DE6İ$İY0R nn arttk cok uzağında kalmıstır Kent dışa doğru buyuduğü Icm de, kentln dış sınırına uzak lığı 5000 metreye cıkmıştır Arsa fı/ıksel olarak, aynı yerde durmakla beraber, kent butunu lcındekl «gorelı yerı» boylece değlşmıştır Bu değlşme, yukarıdo «Rant Kuramlan» bölumunde de değlndlğlmlz gibl, or sanın ozel mulkıyetlne sohıp olan kışıye, toplumun yarattığı blrtakım değerlere yorulmasızca el koyma olanağı verır dekl karar organlarına ve bokanlıklara) yaptıkları boskılor konusuna burada değlnmiyoruz.) <4> Çok Sayıda işleve Sahlp Olması Özelllğl: Ayakkabıyı gıymek Icm kullanırız Başka blr amac ıcm pek ışe yaramaz. Buz dolabını yıyeceklerı lceceklerl saklama ve koruma amacı lcln kullanablllrlz. Oysa, örneğln blr dayanıklı tü ketım malı olan ozel binek arabası, sahıbi Ile ılglli olarak gorduğu Işlev bakımından buzdolabına benzemekle beraber, toplumsal etkisl acısından ondan cok farklıdır. Kent toproğında Iş gal ettiğl yer ve onun toplumo malıyetı, traflğın yavaş Işlemesıne katkısı ve bunun topluma ma lıyetl, tukettığl benzln ve bunun dövlz transferi acısından ül ke ekonomleine etklsl ve benzerl hususlar. ozel blnek arabasının sahlblnl aşan toplumsal etkller zlncirinl oluşturur. Bu duşunce doğrultusunda yuruduğumuzde, ozel blnek arabasının, Turklye gıbi blr ulkede, bır cok Işlevlnin olduğunu görüruz. Bunlar: (1) Toşıma Işlevl, (2> kent topraklarında spekülasyon yaparak haksız kazanç elde edenlere daha fazla haksız kazanç elde etme olanağı verme Işlevı, (3) kıt dovız kaynaklorını yurt dışına transfer etme Işlevl, (4) ulke kalkınmosını engelleme Işlevl, (5) ulke kaynak larını Israf etme Işlevl, vb. Bun lar coğaltılabilir. İşte ozel mulkıyete konu olan kent toproğının da buna benzer cok sayıda Işlevleri vardır. Bu işlevlerrien bır kısmı, ozel araba sahıplığlnde olduğu gibl, sadece sahıp olan klşlyi ılgılendlrir: bır dlğer kısmı ıse toplumu llgllendlrlr, toplumsal yaşamı olumlu yo da olumsuz biclmde etkller. (5) Zaman lclnde Surekll Olarak özelllklerlnln Değlsmesl özelllğh Yukarıda sıralanan özel lıklerın Incelenmesınden de acık ca goruleblleceğı gibl, kent toprağı blr zaman kesltlnden otekıne surekll olarak ozelllk değlştırlr. Blr «t» zomanında, orneğın, metrekaresl 50.000 TL. olon, uzerlnde tek katlı luks bır konut bulunduran, bır ana caddeye cephesl olan, kent merkezıne kolay ulaşılablllr blr konuma Bahlp bulunan ve blr sosyol statu grubuna alt olmayı sımgeledlğl lcln elde tutulan bır maldır. Buna karşılık, aynı ar«o, blr « + 1) zamanmda, ınetrekaresl 125 000 TL olan, uzerinde 15 katlı ofls bınası bulunan, kent merkezlne cok yakın, kentın ana caddeslne cephesı olan ve kentteki diğer faalıyetlere ko lay ulaşablllrllk sağlaması nedenlyle ve merkezde olmanın yarattığı ranta el koymak amacıyla elde bulundurulan bır maIn dönuşmuş olablllr. ı YARIN: KENT TOPRAĞININ IJUVIERJ Acaba kac kadın, her ay yenı bır etek, blr elblse, bır ayakkabı aıabilmektedir kl, bu gereksınimlarden vozgeçsln diyoruz? Etek, bluz almamak, ylne de tasarrufların en kolayı. Pekı, et, süt, sebze. pınnc almamak aynı olçude kolay mı? Hangımlz aılemlzln beslenmesinden kısıııtı yapabıllrız. Ya da zorunlu olarak yapıldığında bu kısıntı, saglık acısından ne gıbl zararlar getırecektlr? Ya cocukların okul, kltap, defter masrafları? Elbette nüfus arüşları, Iş alanlarının, uretlmin kısıtlı olduÖu ulkelerde enflasyona yoneltebllir ekononılyl. Ama bızımkl gıbı eğltım duzeyı belli. dinî ınancları çok yerde kemlklesmış bır toplumda, ustelik bazı egemen gruplar 80100 mılyonluk Turklye liayatlerıyle ovunmeye cobalarken, aıle planlaması programlarınm başarı kazanmosı olasılığı ne kadardır? Modanm tolebı arttırıcı etklsl yadsınamaz Ama hangi planInma Ile. reklöm furyalarının onune geçilecek? üretlmln arttınlması elbette gereklı ama, jıklet ve bıskui uretımı içın, desenll desensu perdeler. bınbır çeşit ve kalıtede glyım ve kullanım araçları lcln yatırım yapan «onayıcıy» aağlanan olanaklarla mı teşvlk edılecek uretım? Ev kadınlarının beşeronar liralarla arttırdıkları, nerede nasıl blnkerek? Blr banka cuzdanında ya da «gun olur sıkışırsak, bozdururuz» diye aldıkları blr ıkl altınla mı değerlenecek bu bırikım1? Bu kucuk taearruflarm, uretlme yttnellk yatırımlara donuşmesı nasıl saglanacak? Bu ve benzerl aorulart nlce coğaltabllırız... kentlerlmizln nüfusu, farklı hızlarla da olsa, surekli bıcımde artmaktadır Bu nüfus ortışı. ken1 toprağına talebi Rurekll kılmaktadır Bu, kent toprağında surekll değer artışım sağlayan bırlncı ve genel nedendir • Toprağı, «kent toprağı» yapan şu oğelerdır: (a) Onun kent yapısı lclnde yer alma<îi (kentın dığer yerlenndekl ekonomik faalıyet alanlarına, eğıtlm kurumlarına, eğlence yerlerıne, vb ulaşabllme olanağına sahıp olması, kentın sınıfsal ve statu dokusu ıcınde yer alabılmesı, orneğın, Cankaya'da olması veya oraya yakın olması. Cmcınbağları'nda olması veya oraya yakın olması gıbı (b) Altyapı sıstemlerıne (su, elektrık, kanalızasyon, yol sıstemlerlne) bağlı olması veya bağlanabılme durumunda olması (ç) Bırtokım ımar haklarına sahlp olması (Örneğln. konut veya tlcaret alanında bulunması kullanım du zenlenmesl, uc veya beş veya on katlı blna yapabllme hakkı yoğunluk düzenlemes!. gl bı). (d) Uzerlndeki mevcut üstyapılar (binalar) sısteml. (e) Manzara konumu (orneğın porka nazır. camıye nazır, caddeye nazır. denlze nozır. göle nazır olması gıbı). • Ülke ekonomlslnın durıımundakl değlşmeler ve enflasyon nedeniyle de kent toprağı (2) Kent Butunü içlndekl «Gö rell Yerlmln (Konumunun) Surek II Olarak Değlşmesl ÖzelllğlKentsel toprak parçasının kent lclndekl görell yerl (konumu) su rekll olarak değışır Bu kural, (3) Sahlblnln Denetiml Dışınkentteki butun toprak parcaları dakl Etkilere Sürekll Olarak Alcln gecerll olduğuna gore, yüzenkayanoynayan hareketll cık Olması Özelllğl: Yuzenkabır ortamdo, hıç bir kentsel top yanoynayan hareketll kent dorak parcasının kent dokusu kusu ıclndekl blr arsanın sahıbl, ıçındekı «gorelı» yerl sabıt değıl arsasının herhangı bır zaman dır. örneğin 1930'larda Ankara kesltlnde ne değere sahıp olacagını. yonetimeğlencetıcaret nın raklpslz merkezi olan Ulus'a 500 metre uzaklıktakı blr arsa merkezlerıne ne kadar uzaklıknın kent butunü lclnde o gunku ta bulunacağını yanı kent lclnyerl Ile 1940'lardakl. 1950'lerdekı dekl gorelı yerınln ne olacağını. ve bugunku yerı («görell yerı») bellrleyebllecek durumda değllaynı değlldir. 1930'larda bu ar dlr Arsa8inın yakın çevreyle, sa parcası kent merkezlne 500 kent butunü ile illşkllerlnl, kenmetre uzaklıktadır. Ekonomik dı denetlmi dışındakl etkenler faallyetlerin, eğlence ve yone ve gelışmeler saptar Istese de tlm kuruluşlarının hemen yanı Istemese de. arsasında, kendl başındadır. Kentln dış sınırına denetlml dışındakl etkenlerln uzakhğı da dlyellm kı 300 met meydana getlrdlğl değlşlkllklere redir. 1970'lerde ylne aynı arsa katlanmak. razı olmok zorunda nın durumunu ınceleyelım Ulus dır ikincı planda kalmış, kent merGercek tam tamına bâyle değll. kezi Kızılaya doğru kaymıştır. Imar haklarının değer artışı sağ Bu nedenle, kent merkezıne u layacak biclmde değlştlrılmesi zaklığı 2000 metreden fazladır. lcln arsa sahlplerının ve speku Eğlence ve yönetim kuruluşları latörlerın yerel yönetim karar kentte yer değlştlrmlstır. Onla organlarına (hotta ulusal düzey GARHT SOZU EDiLMEYENLER Izledıgım paneide değınılıp gecılen bazı konular vor ki, hlç sözu edılmemış gıbı Bunların başında da tıiketlclnin bllinçlendirılmesı gelıyor. Billnclendlrılmesı ve orgutlenmesl. örneğin tuketıcl blrllkler! kurulması. Tuketlcının reklamlarla yanıltılmasını engelleyebıleoek, pıyasayı kendl olcOleri lclnde denetleyebılecek, blr malın, bır kullanım aracının gercek nitellklerl konusunda tuketıcıyı aydınlutabılecek orgutler gersk. Devlet elıyle kurulınus hır Turk Standartları Enstltusü vardır Belkl coğumuzun odınclan bosfka bır bildlği yok bu kurulus hakkmda. Dış ulkeleıe de satılun blrkac kalem mal dısında. üretıciler, bu enstltunun standartlarına uyma zorunluğunu duymamışlardır bugu n« kadar Zorlanmamışlardır da. Aldıgınız herhangı bır gıyım eşyasının markasını değıştirmeyegorun Ya ıçine sığmazsınız, ya du bedenınızı, uldığınız giyecege uydurabılmek ıcln 10 kılo daho şışmanlamanız gerekır. Uretıcmın uyması gereken kurallar da vardır Ve tuketıcl örgütlerl bu konuda etkıll olabıllrler. Butun bunları gercekleştırebılmek icln. kesinlıkle ve öncelıkle bılınçlenmek gerekiyor. Yozımın baçında, bu konunun secılme»Inde yarur olduğunu soylemek Isterken, gonullü kadın derneklerine, cevrelerlnl bilınçiendırmede buyük görevler duştüğöne değlnmektl omacım. Kendl blldlklerlnl, ogrendlklerlnı daha genlş kltlelere yayma, aydınlatma, bılinclendırme ve örgutleme qorevlni üstleneblllrlerse, sorunların çozümuna blraz doha yaklaşılmış olur kanısındayım. OZHIİKLERİ VE İJlEVlfRİ işe yine blr soru Ile başlayalım : Kent toprağı nasıl oluyor da blr tkâr aracı», bır «kâr makınası» olorak kullanılabılıyor? Bu soruya verılebılecek genel öır yanıt şu : Daha once de belırttıflımlz gibl, kapltallst sıstemın temel dayanağı, uretlm aroclarının ozel mulkıyete konu olabılrnesl ve sözleşme özgurluğudur. Bu Iklsl olunca, uretım araclarının sahlplerl, «mulklerindent mumkun olan en fazla «kârı» elde etmeye calışacaklardır. Bu onlann slstem gereğl doğal hakkıdır. Bu yuzden, kapıtalıst ekonomik slstemın mantığı, butun uretlm araclarının, bu arada topragın ve ozellıkle de kent topragının kâr elde etme aracı olarok kullanılmasını gerektlrır, zorunlu kılar. Sıstemı yuruten temel dayanak budur. Yukarıdakl sorııya, kent toprağının ozellıklerınl ve Işlevlerinl de gozonune olnrak verllebllecek ozel yanıt da DİŞİ BOND