Katalog

D ÖRI CUMHURİYfT 26 KASİM 19 ABDÜLCANBAZ EVLİYA 4ELEBİ MUMKİN Dî&îlDifc. Bıfc &M&MEVE POİCUMÎufcrA(rAVANA ASiLl YAMıP.İME JAJi&TKl PAjUAjcilK ME^DANA CrtUfcfcİ TAföji M M . ODAitÎME1 PAfMLTlLAR ^ALJP.CfKNtîTE BAHi 0ENZEIÜ YO o W T TURHAIU SELCUK , 0/p. DAHA YfRİ NtffcA BOĞtfP, TEMAİAİI frAMLAÜA j>EVA 0U1N İ3w NAH BMLMU5 iU&H t>£fcpı' çök OLPUİMNM 6fojfrM Kİ, ı'Kı'Dt g.ji tft ( P A İ > A 3 t>Ek> YANARİ»... 3iRDAKiK4cık Yağmur İste gokyuzu gene kara kara bulutlarla koplandı Cok gecmez yagmur damlalan tıp tıp pencerermze vurrraya boslar Bilırım coğunuı yogmuru sevmezsinlz Kızarsınız ono Slzf eve kapotır, guzel gıysilerinlzl ıslatır Asık suratla yakınıp durursunuz, <Of bu ycğmur da ne zamon duracck?» Oysa yagmur taneleri sızin bu sozlerfnizden hobersız tıp tıp tcprağa duşer. Taneler toprağa degdığinds toprok gulumser, ağaçlann, çlçeklerın. otların yureği sevlnçle dolar. Yağmur onlorın dosludur. Yaşam kcynaklarından blrldlr. Toprak yağmuru, yağmur toprağı sever. Işte boyle, yağmur S'Zİeri eve kapotır omo topragı sevindlrlr Toprağın sevlnci ıçin birkac gun evde kopalı kolmaya değmez ml? OERıYE W$rtÛ5jÜNÛl. p PETROL BUNALIMI VE AZ GELİŞiMÎŞLlK 1973 YILINDA PAIIAK VEREN VE ÎÜM DÜNYAYI SARSAN PETROL BÜNALIMINIH GCRÇEK NEDtNÜRI, GElljlMİ VE BUNALIMIN DÜNYA EKOHOMİSİ OZERİNKKI ETKİLERINİ KONU A U N YAZI iLK KEZ ITAIYA'DA ÎERZO MONDO (ÖÇlKCC DÜKYA) DERGİSIKİN 1976 JÜBAT • HA2İRAN SAYIIARINDA YAYIMIAMMIŞIIR. YAYIMIANAN OZer ÇEVIRİNIN YAPILOIGI İNGIÜZCE METIN ISE AMERIKA'DA TELOS OERGıSiNıN 1977 ılKBAHAR SAYISINOA YER ALMIJTIR. Antonio CARLO koydı Petrol fiyatının yöksef sı yenı fıyatlar duzeyınde n bet edebılır hale gelen ve < ulusluların rakıplerınden c davranarak ele gecırdıkleri o ener|i kaynaklarımn somurul sını daha ekonomık hale g < mıştı NASIL BİR DENETİM? Otekı enerıı koynoklon ac aan geçmışte ne kadar ba§ lı olduklorı sorunu bır yana dı Büyukler'ın bunları, pet olduğu gıbı dunya capındo r.etırnıen altmda tutmaktan uzak oldukları bır gercektır. dı Büyukler 1971'de dunya l petrol uretımının yuzde 71 8 arıtma kapasıtesının yuzda unu ve toplam satışların yü 70 3'unu denetımleri altındo lundurmoktaydılor. Buna kar 1970'lenn başındo ne ekono bekleyışier ne de enerıı kayrı larının durumu dev yatı programlarını ve bunlor son onl fıyat artışlarını gerekcı mıyordu. Dahası, bırkac on ıcinde petrolün yerınl alo< olan enerjı koynakları uzerıı aynı denetımın kurulması, bu' yotırımlor yoluno gıtmekteı duşük fıyat sıyasetl ile dc kolaylıklo gercekleşfirılebıiirdı OYUN AÇIKTI Oyun acıktı «duşukı pe fıyotı otekı kaynokları onerr duzeyde tutuyor ve kul'onm son derece kısıtlıyordu Bo) Ifkle, duşuk fıyat sıyasetı u; donemlı enerjı istıfleme siya lıyle cellşmedığı gıbı bu acıc ışlevseidı de. Aynco petrol yatları yalnız sozde düşül' En kucuk uretıcılerın bıle kâr elde «debıleceklen bıçın belırlenmlş olan tekelcı fıyat soz konusuydu gercekte Bu rum, Baera Körfezı'nde pel uretım molıyetınm cok duş oluşundan kaynaklanmaktoy Coğu kez vanl başına bır K cent (4). 1960'Iarda petrol ışietme'e nın sagladığı kârlar gerek or gerekse miktar olarak hıc yabona atılır turden değıldi sozunü ettığımız gerılemeye k şın potrol sanayıının yıllık \ tırımları 1961'de 10 425 mıly dolardon (bunun 5.100 mıly doları ABD ıcinde, 5 325 mtlyı coJarı dışorda) 1970'de 20.1 mılyon dolara (8 225 milyon a larlık bölumu ABD icınde. 119 mılyon dolan dışarıda) yukselı Dolayısıyla, bır butun olarak lora kotu gecen bır on yıl ol rak bakılamaz. Çarkın donuş nü sağlayan (tekelcı) «duşu fıyatlardı: Yüksek kârlar va y tırımlar, almaşık enerıı koyna larının önemslz duzeyds tutı ması ve kelepır fıyatıa ele g cırilmelerı. YARIN: TAHRAN KONFERANSI YEDİ BÜYUKLER FIYAT ARTIŞINI ONAYLIYOR. Işıl ÖZGEVTÜRK BAYRAMDA FIRFIR SATTIM Bovram geldı gect' Kınolt. boncuklu koyunlar yollordo solına salına dolaşt'lar Yenı gıysıler gıyıldl. eller opuidu Lunaparklara, bayram yerlenne gıdıldı Kücuk Serdar da bayram sohptu erkenden kalktı Gıyındı Buyuklerının bayromını kutloyıp. fınldak dolu tahta kutusunu omuzladı yola cıktı Oturdukları eve yokın lunaparkın kapısına gıttı Fırıldokların satr$ı icln en ıyı yer orosıydı Serdar'a lunaparkın kapısmda rostladık. Fınldaklar kaca Serdar? Bss lıra efendim. Alan var mı? Cok az, pahalı buluyorlar. Gercekten biroz cok istemiyor mustm? Hayır Mika, boncuklar, cıta Bono g»riy« »tti kurus kalıyor, Fırıldokları sen ml yaptın? Evet, Aklımo geldı Bıroz parom olsun fsflyorum. Curtkü önemü bır şey alacağım. Cok Cok mu onemli? u'.w Gizli dsğilse bize söyler mlsln' Neden gizll olsun. Ansiklopedl alacağım. OkukJon Ista Baban almadı mı? Hayır, alamaz, parası yok. Serdar'dan bir fırıldak aldık. O gun kac tane »ottı bHmlyorum Serdar da bayramı boyle geclrdl GÜVERCİNİMÎZ BU HAFTA IKI HAVVAN ÖYKUSÜ ANLATTI KıS. KIS GULEREK.. Yaşodığımız son petrol bunolı mı savaş sonrası donemın en ho reketlı tartışmalarından bırını do ğurdu llk bokışto hammeddeler le ışlenmış ürunler arasmdaki teşıtsız mubadele» mıtınden Ucuncu Dunya u kelerının guc suzluğu ve muebbet bağımlılık ları mıtıne dek bırçok ctcbu»nun ytkı'ıp gıttığı sanıldı Ancok za manla, meselele''in llk anda du şunulduğu kadar ocık ve belır gın olmadığı anlaşıldı. Gıderek, bunalıma petrol sıkıntısının yol açtığı goruşu reddedıldl (1). Oylesıne kl, petrolün bulunduğun dan oturu bazıları bunalımm or tcsında fıyatların duşurulmesı gerekt'ğlnı one sürdüler Gelecek 500 yıl ıçın almaşık ener|i rezervlerfnın bulunduğunu da artık bılıyoruz Cevr© kirlenmeslnl dnieme hareketının Amerıka'da yerll pet rolün ışlenmesını engellediğı ıcın cokuluslu şırketlerın Orîa Ooğu da bır dayanak elde etmek uzere bunalımı kızıştırdıklorı savt do ötekılennden daha sağlam temellore doyanmtyordu Bazı ları bunalımı şeyhlere bağlıyor ve bunların karşısında da bır başka efeane yukseliyordu bu nol.mın tek basma «Yedı Buyukler» (Seven Slsters) denen cokuluslu petrol şırketlerı tarafın dan yaratıidığı one süruluyordu PETROL KÂRLARI Iktsı Avrurja gerı kaian beşı ıse Amerikon kökenlı Exxon, Mo bıl, Texaco, Gulf ve Socıl olavdakı guclu etkılerı tartışılmaz. Dunya petrol arıtımı ve dağıtı mında aslan payına sahıp cokuluslu şırketlerın onayı clmaks zın petrol ureticısı ulke'er fıyatları yukseltmezlerdı Zaten 1980' de kuruian OPEC (Peîroi ıhrac eden Ülkeler örgutu) on yıl boyunca fıyatları arttırmak ıstemışse de sYedı Buyuklenın muhalefetı 1970 e dek bunu engeilemıştı Ortada olan bır gercek doha vardı P e t r o l ureten ulkeler sllkip atılmayocak bır bıcımde ABD'ye bağımlı ışler de, salt bırer kukla değıldıler. «Yedı Buyüklernn petrol kârlarının dolgun bır bolumünü clde ettıklert dönem de gerıde kolmıştı. Hotta eşıt paylaşma bıle soz konusu değıldı. artık. 1950'Ierın ıkıncı yarısından ıtıbaren kârlo'in yuzde 75'ı petrol ure ten ülkelere, yı.zde 25'ı ıse soz konusu sırketlere dağ'lıyordu. Bu oran 1971'de yuzde 80'e 20, 1973'te ıse yuzde 84'e 16 olmuştu Kuklalık doneml mazıye karışalı cok olmuştu. Petrol Cıreten ulkeler gerek emperyalızmın ıc dınamığındekı rollerı, gerekse cokuluslularla pazarlık acısınsından büyuk bır öneme sahıp tıler Bağlar öyle^di kı, şeyhler. Şoh ve Perez (Venezueilo Dev let Başkanı) hâlâ cokulu3lu sır ketlerın desteğıne muhtacsalar da, bu şırketlerln de onların yar dımına gereksınimı vardı. ANLAŞMA Ml? Bu acıdan bakacak olursak eşı görulmemiş bır fıyat patlama sına yol acan 1973 Ekım Araiık oyurtu buyuk bır olosılıklo OPEC ıİ8 eYedı Büyukler» orasındakı bır anlaşmanm sonucuydu Işın yürütülmesı her ıkı tarafın da oyuna katılmasını zorunlu kılıyor I du Bunalımın, yalnızca cokulus ların bır ıcadı olduğu önyargısı OPEC'in fıyotlonn yukseltılmssı n« ilışkın tavrının değısmem'Ş oluşundan kaynaklanmaktaydı. Bunalıma yol acmış olabılecegı dusunulen tek değışıkiık 1970'den sonra «Yedı Bu/ukleı>ın ( ı yat artışını kabul etmelerıydı Bu gorlem doğru olmakla blrlıkte, şunu da vurgulamak gerekır kı, petrol ureten ülkelerın onayı olmaksızın salt bu değışıklığın bunalımı başlatomazdı cYedı Büyukler>ın bunalıma gıden zın cırde son halka olan dyat artışını kabul edişlerf, yalni2 onların ka rarlarının aecorlı ve belırle^ıcı 'Yedi Büyükler, diye anılan cokuluslu şirketlerin petrol kârlarından aslan payını aldıkları dönem geride kaldı artık olduğunu yonılsomosını dofluruyordu Meselenin özü blri 1960'larda ölekısi ıse daha sonraları gelişıp palazlanmış olan ıkl torafm anlaşmış olrrasında yatmaktadır. OPEC'ı fıyat artışı slyasetıni benımsetmeye iten nedenler acıktır Emperyalıst pastadan daha buyuk bır pay olarak bazı petrol uretsn ulkelerln hızlı sanaylleşmesını sağlamok. (2) Oysa cokuluslu şırketlerı siyaset değiştırmeye zorlayan nedenler bu kadar ac'k ve belırgın değıldır. Işte araştırılması gereken nokta budur. BUNALiMIN NEDENİ ÜZERİNE Bunalım uzerıne aroştırma y J < pan Marksıst akademisyenler arasında egemen olan eğılım, cokuluslu şırketîerın siyaset de ğıştırmesını dcha oncelerı petro Ijn ucuzluğu yüzunden atıl kal mış almaşık enenı kaynaklannı harekete gecırmedekı cıkarlarına bağlamaktadır. Petrol acısındon kendıne yeterlı olmaktan uzak, ancak bcska kaynaklarıyla ala bıldığıne donanmış olan ABD, bunalımından buvuk kazanc elde edecektı Exxon'un ve Chas« Manhattan Bank'ın 1970'in ilk yıllarında elden ele dolaşan ün10 raporları bu savı destek'emektedır Gercekten de, Exxon Raporu petrol urunierı tuketımının 1985'e dek yukseleceğı ve bu tarihten sonro da solt mutlak değer olarak değıl toplam ener|l tuketımi ıcındekı payının da 2000 yılına kadar yuzde 50'den yuzde 30'a duşeceğını belırtmektedır. Bu, teorık olarok bcşko alarlara yotırım yapılmosı gereklıllğıne ışaret eder. Tabıı bu da ancak fıyatların ve kârların artmasıyla olartak kazanabılır. Kuş kusuz tYedı Buyukler> petrol cağının henuz son gunlerını yaşıvor olmasa da, sonsuza dek sur meyeceğın» bılmektedirler Bu ned«nle, bırkac yıldır başka ener |i kaynakkınnı faalıyete sokmak uzere calışmaktaydılar ve duşük fiyat sıyosetı oteki enerıı kaynoklarım toparlamak ıcın ıdeal çozümdu. Bu acıdai. f'yatları yökseltmek Içın ortada bır neden yoktu. ROCKEFELLER'İN RAPORU Petrol dünyasına gobeğınden bağlı olan buyuk Rockefeller Bank'ın raporu da kuskuyla okunmalıdır. Cünkü şimdıye dek fıyctların daha fazla kâr elde etmek icin orttırıid'ğırı ıtıraf eden r boşka bır guclu kapıtalıst o gut örr.eğl görülmemlştlr Flyot artışı kararlarının ardında hep asıl »ınsancıl» düşünceler vordır ya da en azından kororlar «ocı> gereksınımiere bağlamr Bankanın raporu enerıı acısından 1970' lerde 500 mılyar dolarlık Wr yatırımın gereklı olduguna ışaret edıyordu. Gecen on yılın tam ıkı mıslı... Ne yazık kı, 1960'ların sonJarında cokuluslulorın yatınm dınamığı yetersızdl ve son yatırımların kazancı kucuk olmuştu... Oysa ener|i kaynaklarına yapılan yatırımlara ilışkın verıier bu sovın tartışmalı oiduğunu orto>a koymaktadır. Son olarak Commoner nukleer enenı merkezlsrı alanında 1935 ıcn ongorulen yatırımların fıılen gercekleştırılmesı halınde, o yıl bunların Amenkan sınaı yatırımlannın yuzde 81 ım oluşturocoğını belırtmıştır kı, bu bıraz sacmadır. Chasa Manhattan Bank'a ilışkın olarak da en ozından, tahmınlerinın g!rıştıklerı fıyat arttırmo siyasetıni meşrulaştırmak uzere hazırlanmış olduğu söylenebılır. Petrol yo da otekl enerıi maddeleri kıtlığı olsaydı (kı bu hic oimazso yoklaşan on yıl icın söz korusu değ Idır) veyo 1960'iordaki Amerlkan ekonornlk yük'sellşlnln surmesı ya da hızlonmosı olana ğı bulunsaydı, o zoman on yıl ıcın 500 mılyar dolarlık yatırım akla uygun soyılabllirdı. KARABULUTLAR Oysa. 1969'dan sonra ABD ufukiarını kara bulutlar kaplamış tı. Donemın zorluklarının (orkında olmayon yoktu ve iyimser toh mınler gercekdışı olmuştu. Dogal olarak Yedı Büyukler'ın kârlarında da duşme belırtılerı goruldu ve yatırım oranları da pespembe olmaktan cıktı. Ancak bu Amerıkan ekonomısı icln genel bır olguydu. O zomano kadar yatırımlara göre oldukco büyuk kâr oranları (ve mıktarları) sağlayan «duşukı petrol urünlerı fıyatlarının bununla hıc bır llgısı yoktu. Hastalık bır bütun olarak ABD ekonomısınden kaynaklanmaktoydı. 1974'teki petrol bunalımm dan hemen sonra Yedi Buyükler'ın enerıı kaynaklarına yatırım larında buyuk bır artış oldu. Ancak bu ne artan sınaı gereksınım lerden (uretım, ıstıhdom va tüka timdekl duşuş yaygınlaşmışken yukseliş umatlan da cılîzdı) (3) ne de petrolün yerınl alacak boş ka enerıi kaynakları arayışından oturu değıldı Gercek neden boş Fitneci aslan Ac aslci cavırda otlayon uc okuzü gözune kesmf?, kesmış ya, ucunden korkrruş cBen bunlardon blrlyle dövufürken dfğer Ikisı bırl k olur canıma okurlar,» dıye duşunrrüş ıcınden «En ıvîsf & demış «fccn bunları blrblrlerlne dusurüp, bfrbfrtorfnden ayırır, teker teker yerim,» demlş. Oyle yaprrış Araicrına gırıp fıtneyı sokmuş, her bırını öbürunden ayırmış. Sor.ra teker teker tenhoda kıstırıp bfr guzel yemış Yengeç ana ile kızı Yengec ona KIZI yengece kancayı takmış, bağırıp eagVıp dururuş «Oy'e yompırl yomplri yurume Çunu soyle yaprno. bunu boyle yapma, dogru durust yunı1» Vengec kızın ccnına tak demış patiomış «Hele sen dcgru durust yurü onum sıro da yurümek neymış ben de ogreneyım, o zaman vır vır et!» demış anasıno. 1 GARTH (1) Bu, «Yedl Buyuklen torofı dan oybirllğıyle savunuic görujtur. (2) Iran gibi bazı ülkeler dar 1973'd«n önce blr kalkınrr cabosına glnşmişlerdı orr bu oldukça sınırlı araclar dayandığından hedefler ti son derece duşuktu. OMJ1NI S1KAV524 .sizin . keşenıZ Erk'T Tı.fen Özo'o arkaaaşınız koşern ze bır şıır gc ıderm.s. ufacık da bır not eklem's Şoyle dıyor: (•Okul bınarrızdo ırsaat o dtığu ıc T ders yapamıyoruz Onun ıcn şıır yazdım » ErK n'ın sır'nı gelrn hep b r'ıkte okuyoı.m ORMAN Ormondo öler kuslor Clk. clk, cik diye Ormanda bal toplor arılar Vızz, vızz. vizz, diye. Insanlar yazın gelirler ormana Gunesten kurtulup pfknik yopmayo. Orman türlü türlu ağaçlarla Doludur her zaman Orman, guneşli ve ycğıslt Yerlerde bulunur her zaman Insanlar yazın gelirler ormana Oltarda oynayıp nplamaya Erkin Tufon ÖZALP Bahcelıevler llkokulu 4/D ANKARA SENI JcJÇf AROORLAR DiŞi BONO Ayın konuğunu seçtiniz mi? Avın konuğunu seçtlnlz mi? Bu blr yazor, bfr reesam, blr sporcu, bır devlet adamı olablllr. Bize cabucak mektupla bildlrin kl, aralık ayınm konugunu hep blrlikts secme şansımız olsun. Mektuplannızı koşemze yolloyacaksınız. UnutmaVin . (3) Suregelen bunalımm hızla b yumesine neden olan petr< fiyatlarındaki artıştı. Ve b bunaiım ABD de dahıl o mak uzere başta otomob sanayılni ve daha bır ço IşkoJunu elkilemişti. Bu ne denle, bunalımdan tum b ulke ekonomisinın kazan sağladığını söylemek yanlı olur. Cunkü, ABD ıcın bil kozanonların yanıura kayb denler soz konusuydu. Ba zı yozarlara gore kaybede lerin başındo uretlml v korları hızla düşen otomo bil sanoyıı oelmektedir. Bı durum, issızliğin artmas sonucunu da doğurmustur. (4) 1972de blr varil petroluf maliyeti Küveyt'te 6 cent Abu Dabide 25 cent, Lib ya'da 30 cent, Katar'da 1422 cent, Irak'ta 1215 cent ara