Katalog

DÖRT CUMHURİYET I Mırt 1976 AMftNİı'iM 1 N L OlDfc MÎ.ME OLoP? Hic ABDULCANBAZ VATAN DEDİLER Taiip APAYDIN 86 elconomtle ya$aniın uç temel ktynagı Uze> rindeki kontvolunun »rtma»ıy. la dünyamn siyasal tkononıislnl degıştırmektedir Bu kavnıtklar, uretinı teknolojlsl, finans kapttal ve pazarlamadır. Üretımln uluslararası blçim kuaıımavı, basit olarak, dunyanın mal v« luzınetlerınden (Gayri Safi DUnya Hasılası) glttikçe daha çogunun, daha çok Ulkede Uretilmtsi ve ürptım bUreoinın ulusal sınırları giderek bir arafa ltm«i d«moklır Bir kol ^fiatı va da otn. nıobıl veya bır pomlektn bıle çok dfagınık verlerde urptilmlş parçfllar bulunabıhr Bazı gorlemrıler. ornpğın Wharton Maliv» Okıılur.un profesorlerınden Howard Peılmutter, 1958 yılına kadar 200 300 arasında evrcnsfl Bir kpim knmlınibt ulkplprm dışındakı dunyanın tum Uretken varhkların yuzae 80'ml kontrol altına Rlnrnljını tahmln «tmektedlr. Daha yakın tahminler bile w»ırıcıdır ^merikan Tıcaret Oduının kıdsmlı iktisatçılarından Judd Polk, vuzvıl donumunde birkao yüz evrpnsel sirlcetin i trllyon doları vnrsa ylızde 54'ünU elind* tutacagım hesaplamaktadır. Vay dinini.: Tufegı uzatıp tekrar attnay* btsltdi. Hava karardıktan sonra fari çeklldller. Kepsl de zor ytlrUyordu. Kırnısı sancılanmıatı, lcimisınin dızlerı tutmuyordu. Yuzîerını buıuşturuyorlardı. Suvarıler at bıın, çabuk! Gökyuzü bulutluydu, goz gozü görmuyordu. Molla Mahmut el ynrdamı ıle atını buldu. Gel yavrum, ne yaptın, usüdün mü\ Vay canım vay. Elıyle bır ıkı uğuşturdu Hayvan akşama kadar baglı kalmıstı. Allah kahreisın bu savaşı Dereye a^ağı sürduler. Dun kaldıkları yerde konaklıyacaklardı Ellpnnı yuzlerını yıkadılar. Atları sulayıp torba taktılar. Toprağa uzandıkları raman herverlerı ağııyodu. Uff. yaptı Malınıut Anam anam anam .. Dovulmus gibıjdı. Kemıklerı sızlıyordu. Gece yarısı yağmur yagmaga başladı. Gıttikçe hızlandı. Bartanıyelen kafalarına çektıler, ama çogu eskıydı Su\u kalbur gıbı içeri geçiriyordu. Askerleıe çadır be/ı verılpmemıçtı. Koıunacak ycr de yoktu Mahmut atııı altına gırıp dız çdktü. lyıce egıldı. Alnını ekmek torbasına dayadı. O ^ekılde dınlenmeye çalıştı. At kımıldamadan durdu ustunde. Vay mubarek . Bunıı da mı yapacaktın bize? Iyi oldu. Yonan hapı yuttu. Geldiklerino pışman olmıışlardır. | Yan uyur yarı uyanılctı, sabahı ettiler. Ama iyt ıslanmış j lardı. Askeıler de atlar da üsumüstü. ' Bır koye goturselerdi be, tüu... Yakında köy yok. Cephenın bu kısmı bos kalır. Düsman «iizabiHr. Sıkı mı teğmenlm? Düsmanda o yürek var mı? Bellı olnıaz. 1 Tpgmen Galıp ellne hohluyor, ısınmaga çahşıyordu. Kaputunun ust tarafı kuruydu ama alt tarafı çamur içindeydi. Basına çektıgı çadır bezl bu kadar koruvabvlmısti. Bir ikı zıpladı. Postallarınm ıgı vıoık vıuık NU doluydu, ? , ,, , ,,ı, ,, . Vatan ıçm bunlara katlanacagız arkadaslar, dedl. Bu sıkıntılar bm yıldırmamalı Hadı bakim canlamn. BURUII nereye gıdıvoruz tegmenim? Duruıruı goıe, >ıındı emir gelir Yukarılaıda savaş gürultüsU ba:?lanııştı bile. ^ağmurdan gonra sesler d»ha bır duru geliyordu. Dağlar taşlar ytkanmı>, yenilenmış gıbndı Derenın suları çagıl çagll akıyordu. GUn dogana kadar urada beklediler. Üstleıı basları tute tlile kurudu. Kııtırlaıla genden cephaneyle erzak geldı. Üçer dorder bağ mermi dağıttılar. Herkes tUfegini sıldi. Pekslmet kemirıp ktmunı doyurdu. Yemden canlandılar. Gözlerdeki uykusuzluk sılındı Hacelı'nin kaım agrısı bütün gece aUrmuştü. Bir çalının arkasına gıdıp gelince geçtı. Hadı, dedi. Hazırız gene .. Molla Mahmut bır tutam kuru ot knparmıt,tı, alının bacakUnnı sılıvordu, Naısıl oldun Haceli? Iyıyım arkideş, geçtt. Aman ha, hasta 1 olacak sıra dpğil. Subaylar buraya Subaylar koınutanın yanına! Aşağıdakı çadıra doğru koştular. Askprler yan yana bakıjor, <elecek emrı beklıyorlardı. Kee1 . dıye bfr nağra attı bınst. Kahpe Yonan' Ananı eş?ek kovalasııı' Ne ışin var buralarda? Hoşuna nıı gıdıyor bu rezıllık''. Iyıdır. 1 gece yağmuru yıytnce kolay olmadığını anladılar. At bıın Konusma yarım kaldı. Herkes atını çekıp üstılne sıçradı. Dereye yukaıı surduler Yerler ıyıce çamurdu. Tumba tpppnın geıısını dolandılar. Inışler yokuşlar geçtiler. Kuzeydeki ovadan savaş gürültulen geiiyordu. Yayvan bir sırtı aşarken Mahmut baktı, tanıyıverdi. Geçen sefer savaştıkları tepeler, sogtıtlü dere karşıdaydı. •Demek aynı yerler, dıye du^ündu. Vay canına > Hacelı'ye sdylıyecekti, fırsat bulamadı. Sırtı çabukça aştılar. Ovaya doğru hızla yol alıyorlardı. Savaşın koyusu gene burada venlıyordu. Top mermıleri hışırdıyaıak gelıp gidıyoı, nıakıneli tüiekler durmadan takırdıyordu. Tepelerin bögründü sıpeler kurııl kımıl aske doluydu. Toprak delik deşık olmuşlu. Atları bır riereye baglayıp, torba taktılar Sabah açılmıştı. Ovanın yuztınde obek öbek sis yıgınlan goruluyordu. Sonra yavaştan eriylp kayboldular. Gökyüzü masmavı çıktı ortaya. Mevzıye gııpoeklerl yerın biraz ilerisındp K"k gürler Ribl, «Allah Allah Allah!. • seslerı yukseldı. Tepenın arkasmda aungü savaşma gırılmıştı. Herkes bır an durdu, gozlerı btlvüdü Rlr habercı koş,arak geldi, juzbaşıya nefes. nefese birşeyler soyledı. Sungü taak 1 dıve bağırdı yüzbaşı. Mar? maarşl Tepevı hıırla aştılar Allah Allah Allah' Yokuş aşagı bulut gıbi indiler. Bır çatırtı gıttı Tufeklpr »avruluyor, süngüler gırıp çıkıyordu. Arada bır patlamalar duyuluyordu Turl: askprierı Ytınan askerleri bırbırine karışmıştı. Üsler basjlar çamur İçindeydi. Yere yıkılanlar, toprakta debelenenler, ellerint kaldıranlar, geriyo kaçanlar . Vıır ha vuur! Durma vuur! Hıı, hıı Yunan askeılprı darmadagın oldu Çogu vıkıldı vpıe Klmısl korkudan tıtnvordu Molla Mahmut blrmi hiç unııtamadı. Süngüyü tam saplı\acak1ı karnına, tüfeğını yukarı knlduııııştı Kpndısıne vuracak zannettı. Fakat «dvır, dur» dediğinı duydu. TUrkçe bjlıyordıı demek. Go/leri korku ıle açılmıştı. At ulen o tufpğı! (DE\AM1 VAR) EVRENSEL SOYGUN Yazanlar R. Barnet, R. Müller Türkçesi Osman Deniztekin KARIN YÜZDE 50'SİNDEN FAZLASI DİŞ ÜLKELERDE KAZANILIYOR Güneydoğu Asya'da işgücünün ucuzluğu, işçilerin örgütsüz oluşu. Evrensel sanayii dunyanın bu bölgesine çekmektedir. 1 dolar gündelikle 7 gün çalışan işçiler diyarı HongKong ve Singapur, evrensel şirketlerin cenneti sayılmaktadır... Evrpn*el yirketlerce üretilpn mallar çok »nvıda iılkrnln damffamnı ta<nmaktadır.. Kîr dıjırıdın Sanavl, coğrafyavı agmısıtır. Bıutun bır gostergesi, Gılettf, Woolworth'i, Pfızer, Mobıl, IBM, Coca Cola ve Flrst National Cıty Bank gıbı barı en btlytlk ABD şırket ve bankalarının, kirlarının yllzde 50'slnden çogunu denlzaşırı UlkPİprde kazanmalarıdır. Ama evrenspl şirketin ortaya çıkışının, Amerıkan »irhetlerının denizaşın genıçlemeslnden ibar^t olmadıgını anlamak önomlıdır. Çıkarları, poruçlen vn »trateıtlerı bakımından Amenkan mülkıypt VP yonetimindekı evrenv>l ç.ukprlpr kendi vataılarını da agmı^laıdır t\reııspl şırkPtler np bır Amo rıkan icadı, np de Amprıka'va ö/gu vaıatıklardır İlk çırketler nlasında UnılevPr (Ingllız Hollanda ortakhğı) ve Shell (tntilı?) dp vardı Amprika uyruklu olma' an evrensel şırketler, ABD rie şıındıdrn 700 buvük ımalatçı Riıi'jimı ellprınde bulundurmaktadırlar. Slndaıı Oıl P«trol Şırkptının kredı kartlanndan alınış olanlar, bu egillm:n bir örnegını. BP'nın, Amerika'dakı Sınclaır bcnzın ıstasyonlannı dovraldıftını bildlren mektubuyla gbrdüler. (BP aynı znmanda Alaska'nm Kuzev Yamacı'ndakl bilınen reyervlcrınm yuzde 50 kadarını elinde tutmaktadır.) Stephrn Hymer, Robcıt Rowthorn ve Raınpr Hellman'ın ara$tırmalarına gore 19b7 yılı itıbarisle Avnıpalı şırketleı, Amerıkan sanayıme vaIııınilaıını, Amerikan şirketlerınin Avrupa'daki yatırımlarından cldha U/la hızla arttırıyorlardı. Bugün süpormarkette gönılpn Good Hıımor gibı birçok tanınmıs Amprıkan markaları yabancı şııketlere aittır Kontrol yarifi Üıetlmin evrenselleştırilmpsınde ve evıonsel pazarm gelmnlmesindc Amenkan fırmalan ıı%tunlüklprını devam ettlrrnektevseler de, dünya şlrketı »adece Amerika'nın bır mevdan okuma, sı olmaktan çok ıleridedir Japon VP Batı Avrupa merke7İi evrsnsel sırketler. Brezilya gıbi gelenpksel Amerıkan bolıtelerınde Kirgın bir genışleme fostprmışleıdır. ABD'nın dılnya lırpliml rakamları, evrensel pazardakı Anıprlkan üstUnlüfünün hı/la gerılevlşini çizmektedirler. 1")53 dr ABD dunya motorlu taşıt4 (ıre tımının vüzdp fii.R'lnı plınd, tutaıkpıı l%B'de oavı vüzde 37,9a Evrensel şirketler lOyılda dunyanın tüm üretim kaynaklarını denetleyecek I « » i , I I ' . v\ < , , r, «•*# . / dUsmUjtü. Yirmi yıl önce ABn dünyadaki tum TV aygıtlarının yUzde 75'inl uretiyordu; bugunae vüzde 25'inden Bzını 1973'ten ıtıbaren de çok az sıvahbe. yaz TV yapılmaktadır Amerıkada Aynı geliçme baska birçok buyük sanayide gdrUlmrktedır. örneçın ham çelik, plastık, yiik gemileri ve yapay kauçukta oldugu gibt ABD ekonomıslne Arap seyhlerı \e Japon firmaları nracılıgıyla bır «yabancı etki";!» gırerej*ı endl^esmin artma&ına rağmeıı, Aıneııkan sırkpllerı VPnı evrpıısel Pkonomıvı knntıol yan»ında haylı ondedırler. Mekılka'dın Almınyı'yı • • Uluslararası Uretımın dpvrımri vönü, çok dagınık ve.rlerdekt tırptım te«îislerinın, kaıgo mahfazlı naklı\o \e uvdiılıı haberlp^me gıbı venılılJer sayp<;inde, ıoSrafl bagları olmayan bır evrensel fabrıka kavıamj ıçınde kaynaşabilmelerindedir Bu evrenspl labrikanın msılı tuketıcıyp RCImeden, birçok tılkenın damg«Mnı yemış olacakür Bınnın sprmayesı, hbüriinOn dogal kaynBkları ve bir uçuncusünün de ışgucü Kanada khkenli bir evreniel şırket olan MaSsev Perguson, Fransi7 yapısı dı^lı kutııları, Mclc sıka yapısı dingıllerı ve tngılız vapısı motorları Detrolt'tpkl bır fahnkaaa monte edıp Kanada ve Brezılya'dakı fabrlkalarından spvkıyat yapmaktadır Volks wagen, Alman pazaruu Meksika f abı lkasmdan beslemeye başlamıştır Finans kapıtalın uluslaraıasl nıtelık alma&ı. bu evrensel süreç açısından üretimın uluslararası nitelik kazunması kadaı yaşamsal onem ta^ır. Evrensel şirketleı. dunyanın hemen her yeıınde boıçlanabılırler. Banknotların urerlerindekı vatansever slo^anlara ragmen dolarların mılliyeti yoktur Halen 100 mılyar dolar tahmm edılon Kuındnlar pıyasası 19fi()'lardarı yaratılmıştı Mudern kapıtHİızmın ve onemlı VPnılıklpıındpn olan bu ıkı ulus.nşırı para phiisdsı, ııslında bır Rovyet bankasının bulvışudıır. A\nı ddnemde, uluslararası kıp dı sendıkası ve ııluMnraıası b''nka konsorsıyomu belırdı snhnp de Bu nevı konsorsıvıımlaıın tl pık ornegı, Chase Manhattaıı, National Weıtminster (lngıliz), Royal Bank of Canada, Westdeutsche Girozentral, Credıto îtall ano ve Japon Nikko Securities tarafından ortakla^a ktırulan Orl on Bank adlı bir girisımdır. Bu sırada ABD bankaları denızaşırı faaliyetlerıni rnütht> arttırmışlardır. DUnyanın, tek bır yılda 200 milyon dolardan fazla kazanan ılk banknjıı olan National C Bank 1972'de kazancının 106 milyonunu dış laaliyetlerden almıştır. Fvrenspl sanayı şırkptlen de ken dı finans kollarını kurtarmakta keti) lktısatçılarından James Meifi, daha açık konusmaktadır: «O kötü spekülatörleri gormek İ5tiyor»an«, Şark Ekspraslnde aramaym; S İS Larchmont banliyo!>Unde bulabilırsinlz onları» 197S Senato Flnansman Komitetı'nln bir raporu konuyu söyle açıyor: Bu piyasalarda iş yapan kl»t te kurumlann. son yıllarda b«l libaslı merkez bankalarını turden tıluslarurftiı para rı yaratabılecek kaynaklara sa ULUSLARAKASI ÜRETİM YENI OIANAKIARLA IARI DE MAU GASINI GERİNIN IJGÜCU. TOR SiKA OIMAYAN TÜKETICIYE YEMİJ D06AI KANADA BIR EVRENSEL BiR GELMEDEH OIMAKIADIR. KAYNAKLARI KÖKENU FABR1KA EVRENSEl KAYNAJABIIMEKTEDIR. (06RAFI BA6KAVRAMI iÇiNFABRIKANIN Di BiR ( 0 K ÜlKENiN DAMBiRINiN MASSEY Di}ll SERMAYESi, VE BiR D(ÜNCUNİIN DE FERGUSON TRAKKUTUIARI. MEK YAPISI MOTÖRLERI FIRMASI, FRANSIZ YAPISI DINGIUERi YAPISI VE INGiliZ DETROİT'TE MONTE EOIP KANADA PAZARINA SURMEKTEDiR. yükleri ve güçlprt yüzunden, fizel lıklfi yoksul Ulkelerde yöresel finans kapıtali çekpbilmektedırler. Yatırım yerl olarak çekiciliklerl, yöıesel proielerın finansmanında kullanılabılecek sınırlı yöresel fonların bosalmasına yol açmaktadır. Ucuz Ijgücü Evrensel Ucret bordrosunun ortaya çıkması, dünya Işgücu plvasalarınd.ı dramatik degişıklikler varafmıçtır Evrensel sırketın oz stıatpfiMnm tomelı, uluslararası işbdlıimüne duvanır; Ust \oııptu'i!er /ongin ulkelerden alınmava devam edilırken. tşçılcr gıttıkçp düşuk Ucrptlı verlerden toplanmaktadırlar. Bir dünva şırketi ıçın ıdeal bir karışımdır bu Otomasyon. imalat sürecındekf işgtlcU sermaye oranını duşurUrken, Ucret farkları evrensel şirk^tlerın kpndı aralarındakt kar mariı rekabetinde gıttıkçe onem kazanmaktadır. Bırkaç vıl onceslne kadar. ancak emek vofrun sanavller ucuz lsgüpU peiinrie dışaıı gıderken. bugun Fairchlld Camera, Tetas Instrumonts ve Motorola, 1 dolar vevmiyeli, 7 gun mesaili çalışma kosııllanndan nasıplenmek ıçtn Hong Kong'a verleşmi$lerdir Timev ve Bulovn, saatlarının daha bUvilk bir kısmını. RCA. Admiral Zenith ve daha birçok şırketle sendlkasız isçi deposunu pavlaştıklnrı Formo7a da vapmak tadırlar. Kodak. en çok satan malı «Instamatlcnt Almanya'dan ithal etmekte: Polaroıd halen ABD'de vapıİRn tek belli baslı fotograf makınesi olarak kalmak tadır Avnıpa sirketlpri rt« Gün«vdORiı Asva ya taşınmaktadır Modern karmaşık fotograf aygıtımn malivetını no H 0 ücretlerın olusturdıiRunu VP Almanya'daki Ucretlerin Sıncapur'dan altı kat faa la oldugunu goren Rollei, Smgapuı'un Dışıs>lerı Bakanının d«yımıyle «evrensel sırketlerin cennet dıvarı» bu kentte muazzam bir fabrlka kurmuştur. (Cennet olmasının bır neripnı. htlkumetin vabancı şııketlere asgarl bir vv tıiıın karsılıgı bplll bır sılre için ^pıulıka evlemlennden muafıyet tanımasırlır > Ijçiler etkileniyor Amenkan ştrkeilerı, elPktrnnifc • lanında pn çok satan tuketım nuıllıırınrtnn btrı olpınk volundskl vıdeo kavıt avıntının Urotim liSBiısını Avrııpa'va vp Uzakdrıftu'VH satmakt.ırlırlar. CDS ve otekl şi'ketlprı tmnlındnn splıjtırılen hu venl nvsıtın Amprıkan lopraftı ıi7Prinrip tırnri nııktarlarda vapılması hic olası dp&ıldır Bır 7amanl'ir vuk^pk nıiplık ıstPven i$İprın sıradan ışler haline sokulıu rak dlısıık ııcrptlı hnljıplerp ıhale Pdılebileceftıni goren Amerlknn sirketlfrı artık Meksika'da bazpn sınırın bir mll ötpsınde paıça vapıp tamamını Amertkan pa7arına ithal etmckiedirler Kvrpnspl «iirkptlprın, tlrptlmi bir tesfsten belkı binlcrre mıl ötpds bH.ska bıııne kavdırahilmpsl. dtlnvanın her venındakı örgUtlU isçi» lpr ıizerınde hayatl etki yapmaktadır Y A RI N: REKLAM VE REKABET dular Aynı adı tasıyan evrensel PetroKımya şırketince kurulan Dow Banka&ı, şlmdi Isviçre'nin altmcı büylik bankasıdır. Para kriılerl Başkan Nı.yon'un İS agusto» iflTlde doları guçlendırecek venı ekonomtk pohtikasını açıklamasından ıkı gun once, Sınger'in fınansman mudürü Donald G. Robbın ISvıçre (rangı ve IngıI17 stpılıni Kaışılığında ı<!tenme\en doldilar seline bır 20 mılvon daha katmı^tı. Daha birçok çotcıılııslu >ırketlerin de döviz kavdı rıyor nlmaları, Ne»sweek'!n onları tüm doviz buhranının altmthın vatan bas etken olaıak göiter m <iinp vol açmıştı Argus Resenn'h forporation taraştırma şlr hip oldukları tartısmaau dogrudur TumU özel kısjUereo yonetılen ve hlç bir resmi kurulus tarafıa dan denetlenmeyen 268 mılyar dolar .. DUnyanın butun uluslaraıası para kuruluşları ve Merkez Bankalarının «llnde bulunan ulus lararası rezervler toplamınm ıtu katından fazla . Merkezilestirılmıs ve bılgisavaTA baftlanmıs nakit yönetlmi sıstpmlennın glttıkçe daha çok kuilanılmasıyla evren&pl şirketler dıınyâ sermave ve doviz pıya^alarında ıstedıklerı glbı oynamak durumundadırlar, döviz degerlerının yükseldığı yerlerde erken odeme dUştii**! yerlerdeyse peo odpme yapabılmektedırler. Bu Florya Turistik Tesisler Müdürlü^ünden Florva'dakt fpsislerlmlzden, Dlnlenme Evleri. Yeni ve Eskı Moteller. GUnej Motel büvtlk odaları ve ahsap odalnrda 197B var s«7onunda oturmnk istıyenler engeç 19 Mnn 19ÎK akşamma kadar Rivasptten muhavvel dilek(.•p]pıı\lp M1lrltlrlılSıinı(i7P mtlrarnatla rlpvrp tııtnrlaıın) prsın yatıranlar arasınd» EncUmeninde kura ile tahsıs yapıİBcagı ilan olunur. (Basın: 12273) 1651 GARTH DiŞi BOND HAVlCC 8İROU5UKCEM VAE SENİK1 İCİrJ