Katalog

Ekonomi Ekonomi . . . Ekonomi Ekonomi . . . Ekonomi Ekonomi . . . Ekonomi Ekonomi . . . jcKonomi Ekonomi ... I OPEC'in ikili zam kararı, Türkiye'deki yabancı petrol şirketlerine daha çok döviz transfer olanağı sağlayacak Füsun ÖZBtLGEN TÜRK EKONOMİSİNIN PETROLE BAĞIMLILIĞI Uluç GÜRKAN ZARARI BÜYÜTÜYOR OPEC'in lkl kademede yüzde 1 5 1 * yenl «am ka ranrun bedeli 60 mılyon dolan aşmamaktadır. Türkıye'nm ham petrol ıthalâtı, ıkı nedene da yalı olarak artmaktadır. Bırinci neden, yurt içi uretimde gozlenen sureklı duşüştur. 1974 yılında 3 mılyon 312 bm ton olan ıç uretım 1975 yılında 3 milyon 95 bm tona gerüemıştır. Bu yıl da, ağus tos sonu itıbanyle belli olan son venlere gore üretım, geçen yılın es dbnemindeki 2 mılyon 8fl bm tona karşılık 1 mılyon 746 bın tona duşmüstür. Yurt içi üretimdekı azalma, ham petrolun aranması ve çıkartılmasmda kullamlan teknolojıy le yakından ümtılidır Turkıye'de ham petrol genellıkle dbrt bın metreden fazla derınlığe ınıldık ten sonra bulunabıldıgı halde, kullanılan teknolo jı, rezervlerın satha yakın olduğu sahalara uj'gundur. tthalât anışınm ıkuıci nedenı, ıç uretımın duş me eğılımıne gırdığı bır ortamda, montajcı nıtelı gını koruyan otomotıv sanayımm ve karayolu taşımacüığmm kararlı bır bıçımde buyutulmesı ıle enerjı gereksınımınm gıderek artan olçude fuel oıl'e dayandınlması olmaktadır. Poylece, geçen yıl ocak • ekım donemınde ham petrolun toplam ıthalat ıçınde juzde 14 olan pa>ı bu yıl yuzde 20ye kadar çıkmıştır. Gonınen Türkıye'nın üam petrole ağır bır fatura odedıgıdır. Bu durum genış çapta, ulaşımda karayolunu demıryoluna. elektrık enerjısı uretımı ıle ısınmada fueloü'ı yerlı su ve komur kaynaklanna tercüun sonucudur. Ham petrol fıyatiarındakı yuzde 10 ya da yuzde 15 lık artışlar ıse, Turkıye'nın genel ıthalat tıyatlanndakı, orneğm karayolu ataçlannın şası ve karoser aksamı ıthalâtı ıçm ton başına 1975'de odedığı 4 bm 122 dolann bu yıl 4 bm 772 dolara çıkmasından joıksek değıldır. HAM PETROL İTHALATI VE ÜRETiMi ürklye'nin, Petrol thraç Eden Olkeler örgutü OPEC'm fıyat arttınmlanndan çok, ekonomısının ham petrole olan gereksınımı nin büyuk bır hızla artmakta olmasmdan etkılendıfi saptanmıştır. Bu yü ocak ekım donemın de ham petrol ıthalâtına geçen yılın eş donemınden 291 milyon dolar daha fazla dovız odemesı yapan Türkıye, buna ıthalatım rruktar olarak 2.9 mılyon ton arttırmak zorunda kalması nedenıyle katlanmıştır. Yapılan hesaplamalar, ıt halâtm geçen yılkı düzeylnde tutulabılmesı halinde fıyat artışlan nedenlyle ugranacak zararın 39 mılyon dolan asmayacağını ortaya koymaktadır. Türkiye'nın ham petrol ithalâtı bu yıl ekım ayı sonu ıtibariyle 9 mılyon 697 bın tona ulaşmış tır Ödenen dovız tutarı da 837 mılyon 633 b'n dolardır Geçen yılın eş donemınde ıse, 6 mılyon 779 bm ton ham petrole 546 mılyon 728 bın dolar ödenmıştı. Buna göre ham petrolun tonuna navlun ve sıgorta dahıl geçen yıl ortalama 80 dolar 65 sent odenırken. bu yıl 86 dolar 18 sent odenmıştır. 1975 ekımınde OPEC'in yuzde 10 luk fıyat arttınmının Türkıye'nın ithalâtına T Ocak Ekım Donemı Ham Petrol ıthalâtı Mıktar 'ton) Değer (bm dolar) Ocak Ağustos Döneml Yurtiçi Üretım Mıktar (ton) 1875 6 778 7?» 546.728 18Î* 9 697 054 837 633 S Fark 43,1 53,2 2 085.759 1.746.128 16J yansıması ton basına 5 dolar 73 senttır. Bunun geçen yılın sevıyesmde bır ithalâtta yol açacağı odeme fazlası 38 mılyon 842 bın dolardır Buna karşm, ham petrol ıthalâtını şımdılık geçen vıla gore yuzde 43 oranında arttırmıs bulunan Turkıye'nm douz harcamaları 290 mılyon 905 bm dolar çoğalmıştır. Ilışıktekı tabloda da sergılenen ham petrol ithalâtına ılışkın bu bulçular. Malıye Bakanı Yıl maz Ergenekon'un Butçe Plan Karma Komısyo nunda dıle getırdığl, «OPEC'in ham petrol fiyat lannı arttınmından en fazla etkılenen ulkelerin başında Türkıye'nın geldığı> savını dogrulamamak'adır. Turkıye fıyat arttınmlanndan bellı bır zarar gormektedir ancak bunun kat be kat fazlasını ekonomisınm elektrık enerjısı, ısınma ve ulaşım çerçevesmde ham petrole bagımlıhğı ne denıyle ustlenmektedır 1977 yılmda da Turkıye'nın ham petrol ıçın 1976'ya göre 400 mılyon dolar daha fazla harcama yapacağı hesaplamrken. OPEC'ÎN ARKASINDA KİMLER BULUNUYOR? A on OPEC toplantısında alman lkilı rarn kararınm Turkıye'de faalıyet gosteren bazı yabancı petrol şirketlerine yenı olanaklar saSlayacağı bıldınlmektedır. riukumetın zamlann yürürlüğe gırmesınden sonra hazırlayacağı venı fıyat kararnamesmde yabancı şırketlere Turkıye'ye ham petrol ıthalâtı ıçın yuzde 5'lık zamma gore fıyat \ermes: gerektığı, aksı fıalde bır buyuk petro şırketının cMobıl) Turk;ye'dekı faalıjetmden 1977 yılında 13 mılyon 116 bın dolar fazladan dovız transferi yapacağı hesaplanmıştır. S sya, Afrıka ve Latın Amerlka ülkelerlnden onuçunün oluşturduğu Petrol îhraç Eden Ülkeler Bırlıği OPEC'm gerçek yonetıcileri kimler 9 O ulkelerdekı sıvıl ya da askerî hukumetler mı, Avrupa pıyasalarından milyonlarca lıralık zıynet eşyası alan Şeyhler mi? Işte OPEC'in arkasındakl guçlerın uye ülkeler itıbanyle dokumu. 2 Shell Companv of K&tar. Tamamen Shell yonetimmde bır fırma. SUUDİ ARABISTAN / Texacc ' ı 30; Mobil Oil • . 10. 2 Arabıan Oıl Company Suudt Hukumetı 'o 20; Aramco 'o 80 Arabistan KAYNAK ARAYI}! Turkıye nın 1977 yılında ham petrol ıthal atının 1 mılyar 45ü mılyon dolan buiması oeklenmektedır Ihracat ve ışçı dovızı gelırlerı toplanunın ya rısuu aşan boyle Dir dovız odemesının yapüabıl mesı kaçınılmaz, aın»ık oldukça guçtur. Bu nedenle, ıtnalâtm yapılabılmesı ıçm dış, kaynaklar zorlanmaya başlamiîıtır Hazıran ayuıdan sonra çıkaıtılan ıkı Kararnameyle demır, deımr cevnen, gubre, icomur, traktor ıle trakıor ve Kamyon parçaları ıçın avüan kreclılj tthalat olanağı, ham petrol ve urunlerıne de tanmmışür Boylece, odemenın altı ay sonra ya pılmaiiıiı kabullenecek alıcı ara>ış.ına çıkan Turkıye olduğundan yuksek fıyat \;rmejı goze al Ham petrol ıçın Dir başka Kaynak da yabancı bankalardan açık kredı (lıne of credıt) sağlanması çabaları olmaktadır Merkez Bankası ve Mah j e Bakanlığı çevrelennden edmılen bılgiye gore, Bırleşık Amenka'nın buyuk bankalanndan Wells Fargo Bank 200 mılyon dolarlık boyle bıı kredıyı oluşturmak uzeredır Kredı ıçın ft ehs Firgo Bank m dışında. Bank ot Amerıca ıle c^nu «ımılyon dolar, Bank Saderat Iran, Manufactura) Hannover, Securıty Pacıfıo Natıonal Bank ve Croo ker Bank'ın da 10'ar mılyon dolarlık katkıları be lırlenmıştır. Şu sıralarda bazı lapon bankalan üe goruşmeler yapıldığı haber verılmektedır. 1 Arabıan Amerıcan Oıl Company (Aramco): Exxon «e 30, Standart Oıl of Cahfornia ° « 30; • Getty Oü Company. Unlü Paul Getty'e a;t :> flrma. (Devamı 9 Sayfada) ABU DABI Konu yabancı petrol şirketlertnın Türldye'ye ham petrol ıthal ederken uygulayaca*ları fıyatlarla ılgılıdır. Bılındığı gıbı ATAŞ grubuna mensup bazı şırketler. uzun yıilar kendı dış iırmalarından afışe fıyat dennen yuksek fıyattan ham petrol ıthal ederek <ma fırrr.alannın Turkıyeve pahalı satış japraf. sını saglamıslardır Ecevıt hakumetı donemınde bu ujgu'.amaya son venlnıış \e v*bancı petrol şırketlerının Tursıyeve petrol ıthal ederken odeyeceklerı fıyaun Turıtıje dekı nıılh kuruluşların ı'hal ettıgı nam oetrole odedığı en ucuz tıyat olacagı konusunda bır kararndme yayınlanmıştır Aynı za manda bu şırketlerın kararnameden onceKi uç yıl ıçınde bu tur fazladan odedıklen tı yatlar da gerı ıstenmıştır. Bunım uzeruıe yabancı petrol şırketlen dırenışe geçm*s ler ve uzvoı sure ATAŞ rafınensını çalışr.rmanışlardır. Yabancı petrol şırketlermın bu kararnamelerın ıptalı ıçın Danıştay aa açtıkları davalar da reddedılmıştır. Yabancı şırketler TUrkıye'nın millî turuluşlarının Lıbya'dan norma) pıyasa fıjatırun çok altında varıl basına İU dolar 31 cent'ten petrol ırhal ettıklerını kendılerırun buna uymayacağını bıldınruşlerdır. Konuyu inceleyen Danıştay hükümete verdığı ıstışan mutalâada yabancı petrol şırketlerınin DU taleplerını de haksız bulmuştur. Ancak Da nıştay kararlarına rağmen MC Hukumetı ışbaşına geldıkten sonra bır kararname ya yınlayarak yabancı petrol şırketlerımn Ipraş'ın Basra korfezınden vaptığl varıl ba şına 11 dolar 37 cenflık üç ay vadelı fıyattan ıthalât yapmalarına olanak sağlamışur 1967'den beri OPEC Uyesi. Seklz ayn büyük şırketın üretim yaptığı bir ülke. 1 Abu Dabt Petroleum Company Ltd Abu Dabı'dekı toplam uretımın yuzde 65'ını sağlıyor. Ortakları şoyle: Brıtısh Petroleum °.o 23.75; Compagnıe Françaıse des Petroles °,o 23.75; Shell r o 23.75; Esso and Mobıl »o23.75; Gulbenkyan Vaktı «,. 5.0 2 Abu Dabi Marıne Areas Ltd. Ülkenin ıkıncı buyuk şırketı. Üyelerı: Brıtısh Petroleum 0 o 36 75; Compagnıe Françaıse des Petroles °,o 33.25; Japanese Petroleum Development Company °,o 30 0 3 Phıllıps AGtP/Amınoıl. Phıllıps Petroleum Company °o 41.75; Amerıcan Independent Oıl Company "o 16 75; AGIP "o 41.5ü. 4 Abu Dabı Oıl Company Japon fırmaları nın kesınlıkle egemeiı olduğu bu şırfcetın oıtaKlarının hepsı Japon koâen»ıd!r Maruzen % 25 3, Daıkyo • 25 3. Nıppon Mınıng i 25 3, Pubhc Pet « roleum Co operatıon Dept 18 0, Dığer Japon fırmalan '» bl. 5 Mıadle East Oıl Compan> Ltd. Japon Mıtsubıshı fırmasının yonetımınde 6 Amerada Groııp Orta<viarr Pan Ocean ot U S °o 60, byracus.e Oıl ot Canaaa Do 20, Eahama • resıstered \Vmgton Enterprıses °o 2u. 7 Al Bunduq Company. Ortakları. Br.t.sh Petroleum "« 33, Compagnıe trançaıse des Petro les °o 33; Japon tırmaları konsorsıyumu 'ı 34. 8 Abu Dabı Natıonal Oıl Company. Hukumetın yonetımındekı \e tam olardıt mulkıyetındekı teK fırma. Abu Dabı'dekı toplam petrol uretımmm ancak yuzde beşı bu fırma tarafından sağlanmaktadır. "Afişe fıyat,, kavramı nasıl doğdu? P etrol ıhracatçısı ulkelerin son zammı ıle bırlıkte ortaya çıkan bır onemlı kavram da «afışe fıyat» olmuştur. Afışe fıyat, gerçekte petrol uretıcısı ulkelerle. petrol ıthal eden ulkeler arasmda belırlenen ahm satım fıyatı değıldır. Afışe fıyat, petrolun uretılmekte olduğu ülkelerde. yabancı petrol şırketlennm, bu ülkelere verdıklen vergının hesabında kullamlan fıyattır. Ülkeler arasmdaki alışverlş fıyatı, afışe fıyat uzermden yapılan pazarlıkla belırlenen ve afışe fiyattan daha düşük bır fıyattır. Uluslararası petrol sırketlerı petrol ürettıklen ülkelerde eskıden vergı de vermemekteydıler Ancak. vertrı veımelerı 1957 yılından itıbaren baslamış ve bunun uzerıne «fıyatların belırli zamanlarda bultenlerde yaymlanması» ıstemı sonucu, afışe fıyat kavTamı dogmuştur. YORUM Yalçırt DOGA\ t II. II) t U M • IRAN 1 Konsorsıyumu oluşturan uyeler Brif.sh Petrol °,« 4(J. Royal Dutch Shell °o 14; Compagnıe Françaıse des Petroles c o 6; Exxon ° o 7, Gulf Oıl / ' . 7; Mobıl Oıl °o 7, Texaco «o 7; Standart Oıl of l Calıfornıa o 7; Irıcon Agency °» 5. 2 Lavan Petroleum Company: Iran Huku mefı 'o 50; Dort Amerıkan fırması • 50. « 3 Socıete Irano Italıenne des Petroles. Iran Hukumetı "o 50; AGIP of Italy % 5U. 4 Iran Pan Amerıcan Oıl Cooperatıon Iran Hukumetı 'o 50; Amoco of U.S. "o 50. 5 Iran Marıne Internatıonal Oıl Coopera tıon Iran Hukumetı '» 50; Konsorsıyum Payı °ı 50. 6 Natıona! Iranıan Oıl Company. Ulken.n yabancıbrın danıl olmadığı tek petrol şırıietı. Toplam uretımın yaklaşık yuzde 15'ını sağlıyor. «Atom Çafı» ya da «Lıaj Çaği» glbl Tikı^tırmalar bir jana, çaçımır.a damgasını vuran, Insan ırayısının somut ilkesi niteligine donüsen pn ıçüçlii araç, en etkin silâh petroldur fünümuzde. 1920'lerden bu vana geli?en ckonomiler ve buna bağlı politikaların uluslararası karma?asında belireinlik kazanan ve kendisine açık Mçik i^lev rüktrnen petrol. bir dram yaratmaktadır k.tnı nmanda. Petrol kmdisuii üretene rit, tüketene de y«bancilaşmaktadır. l luslararası politikada çok yanlı illv kiler dizisi ı'e ortaıa çıkan dram, iste salt bu yabancılasmadan kaynaklanmaktadır. Vuzjılların ezilınişliğı ve somürusune Ürtadoğu'nun duyduğu ortak tepkinın ürünu olarak tarih sahnesine çıkan OPEC, bir vandan Batının şımşeklerini çekerken, diger jandan krndi Ribi azgeli^mış ulkelerin, Lçuncü Dunjanın da, tepkilenni enselleyeraemektedir. Dram iki vonuyle işte bu noktada belirnıektedir. OPEC'in flyatları arttırması Batıda tum urunlerin fiyat artışının nedeni olarak gosterilmekte ve kapitalizmin donemsel bunalımlarını petrole bağlamak kolay gelmektedlr. Aynj vakınmalar azgelişmiş ülkelerden de gelmekte ve Batı ile girişilen dış ticaret ilışkileri gerçeklerin saklı kalmasına yetmektedir. Azgelişmiş ülkeler de dış tv caret ilışkileri ile Ol'hC'ı, bır anlamda kendi soylarını turlerinı karşılanna almakta, tarihsel uzlaşma denemeleri bir kez daba ertelenmektedir. Dolayisiyle çelişkı «petrol üreticileriv le» netrol ıukpticileri ara«ında» ınıı; gibi EÖsterilmekte, selişmiş ülkelerle Lçüncu Dünya ülkeleri arasındakı asü çelişkı. petrol aracılıgı ile perde arkasına itilmtkieoir Bir arava sclmesi gerekenler, birliği oluşturamamaktadırlar. Dramın ilk bölumüdür bu. \a bir arava gelıp bırliğı oluşturanlar'.'. UPEC'i kuranlar Işte dramın ıkınci holumu de bu noktada yatmaktadjr. »on fıyat artışlarındaki ayrı zam UJJUUD ması ya da uygulanmak jonunden Amerika'nın yönerj e vermesi bınbir guçlükle kurulan OPEC'i dağıtmak amacındadır. Batı ve oııun geçerli temsilcisi Amerika petrol ureten ülkelerdeki şirketlerı aracüıiı ile astl darbeyi işte buraja vurmuştur. Ilk devre sonuçlanmıç, kavganın ikinci devresi temmuza kalmıştır. Ancak, darbe de amacına ulaşmış gorunmektedir. OPEC üvesı ulkeler arastndaki gorüş farkımn giderek büyüroesı kaçınılmaz bir parçaıanma.ta itmektedir değişik merkezlerden sömürulen ulkeleri. Petrolun darbe aracı olarak ne lrandaki gibi petrol şirketlerinin ulusallaştınlması düşüncelerini taşıyan Musaddık ve benzerleri öldüriılmekte, ne de Hüsnu ElZaim kuklaları hukumetler devırmektedir Surive'deki gibi. Darbenin aracı olan petrol, kendisi darbe j e n n e geçmektedir. Kendisini üretenlere karşı, kendisini tuketenJerin aracılıgi ile. Basit bir işleylşle, fiyatlar aracüığı ile. 1970lerden sonraki kapitalist bunalıma neden olarak petrol zamlan gösterilmlştir. 1929'lardaki bunalım unutulurcasına. Birinci ve tkinci Dünya Savaşlan görmezlikten gelinircesine. Kapitalist dünya arasındak) çelişkiler çözlerden kaçırüırcasına. Günümüı kapitalist dünyası üç ayrı mcrkeze bölünmöstür. Amerika. Avrupa Ekonomik Topluluğu \e Japonya. birbirinden bağımsıı olmayan merkezler oluşturmuşlardır. Ancak her merkez kendini bağımsız beslemenin yolunu da, petrol üreticisi ülkelerde pay sahibi olmakla seçmiştir. O strketlerde idmln payı yüksekse o ülkenin kararlan ege YENi ZAM KARARININ SOMUÇLARI OPEC ın son olarak aldığı zam kararlan mılli kuruluşumuz olan Ipraş'ın ıthalat yap tığı Irak ve Lıbya gıbı ülkelerde petrol t;yatlarına b ay Içm yuzde 10, daha sonra .se yuzde 15 zam uygulanmasmı öngormeK'edır. Suudi Arabıstan ve Bırleşık Arap Emirlıklen lse petrol fıyatlarmı sadece azde 5 arttırmışlardır. 1 ocak gununden ltıbaren başlayacak ,enı uygulamada yabancı petrol şırketlennın Turkıye'ye ıthalât yaparken Ipraş :n Irak ve Lıbya'dan aldığı fıyat üe ıthaıât yapıp aslında Suudi Arabıstan dan ham petrolü daha ucuza almalan ve aradakı farmn dış ana fırmalarda toplanması sonucunu getırecektır. Hukumetın, yabancı petrol şırketlerıne ıthal fıyatı venrken bunu gozonunde tutması gerektığını bellrten uzmanlar. MC'nın Danıştay mutalâasma rağmen vabancı petrol şırketlenne yuksek fıyat uygulamasını getıren polıtıkası gozonune alındığmda kararnamenın bu yonde hazırlanamajacogınır, behrgenleştığını ıfaae etmışlerdır. Bu durumda da ATAŞ grubunda en buyuk hıssedar oıan ve ARAMCO'da hıssesı bulu ns.n Dir petrol şırketı (Mobıl) Suudi Arabıstan'dan ıthalât yapıp Turkıye'de yuzde İU \e yuzde 15 zamlı tarıfeye gore odeme japtırabılecektır ARAMCO'da nıssesı olan ve ATAŞ'ın en buyuk ortağı bulunan bu şırketm ATAŞ'ta jılda ışlenen ham petrolun yuzde 51'ıru ıthal ettıgı buinmektedır. Sadece 1977 ynı ıçm 2 mılyon 244 bın ton ham petrol ıtnal etmesı beıtlenen bu şırketm Suudi Arabıstan dan petrol alıp Ipraş'ın ahş f.yatını aygulaması halınde ana meri;ezme oır yılda en azmdan 13 mılyon 116 bın dolar fazladan oaeme yapması sağlanmış olacaktır. CEZAYIR 1 Sonatrach. Yuzde yuz devletin sahıp oıduğu bır fırma. Ayrıca devletm yuzde 51 hısse ıle katıldığı yabancı fırmaların bulunduğu kuruluşlara da ortak. 2 16 ayn petrol fırması kı, bun'.arın hepsnde devletin yuzde 51 hissesı bulunmaktadır Devlet bu 16 ayn fırmada değışık Amerıkan ve Fransu fırmalanyla ortak. olmaktadır. Amerika darbeyi salt azgelişmiş ülkelere değil. bir vandan OPEC'e, biı yandan kendisine karfi çıkan diğer merkezlere vurma ecilimindedir. OPEC'e darbe iyi yonlüduı lltri, dijcer kapitalist tnerkezleri \e bunların yedeklerinı de Isin i(,in^ kaUrak Enerji Ajansı kurulmasıdır. Bu dofrudan çıkı^n, OPEC'e karşı ortak hir kav«a vürutmenin amacı. beiki dt bir anlamda Amerika'nın ken divi tarafından uygulanan tUnt politlkasını uluslararası düzeydeki saklama çabalarıdır. Çözümlemeleri baska alanlara kaydırma denemeleridir. Diğer merkezlerle ortak davramş tçindeymiş Rihi aldatmaca varatmaktır. Görüntulerle onlan avutmaktır bir anlamda Avuttuklaunı vanııiH aUıak OPEC'in üstune vürümek. OPEC'e vurulan darbenin ikinci vonudür. Zamlan OPEC vapmakta. bundan petrol şirketlerinin kârları artmaktadır. Bu kirlar bir >ana, petrol üreticisi ulkelerin elde ettikleri petrodolarlar çok ııluslu şirketlerden alınan hisne senetleri ile veniden Amerika ve Avrupa pi\asalanna kredl olarak akmaktadır. Bir aniamda cmmebasma tulumba. Böyle bir tulumbavla da *ET ve Japonva'mn gelişlmi engellenmekte, temeldeki erek billurlasmaktadır. Anılan erek 1971 yılmda zamanın haşbakanı Nixson'ın emrhle kanıtlanmtstır. Ni\son petrol üreticisi ülkelere verdlği emirie petrol fivatlarımn arttırılmasuıı istemiştir. Ancak. bundan bir vıl sonra OPEC'ln doların devalüasyonu karşısında haklı olarak vükselttiği fiyatlar tümüyle OrEC iradesinin >onucu olmustur. 193" yılında Ortadocu Israıl savası sırasında kendi özgür iradesiyle ftyatları vükselttiei ıobi, Amerika ve onun Ortadoğu'daki temsilcisi Israil'e duyduğu tepkinin ürdnü fibi. Dunyadaki petrol fiyatlanna bir taban fiyat uygulanması istemlyle OPEC'e karşı dııyulan tepkinin sonucunda Enerji Ajansı'nın kurulması aynı tarihiere rastlar. Bu bir raslantı deçildir. OPEC özgür iradesinı gcrçekleştirmis, geçtijfcimiz hafta içinde de bunun faturasını çok açır ödemistir. Petrol şirketleri farklı fivat uvgulayarak, üye ulkeleri bu vönde baskı altında tutarak OPEC'İ, bu Urihsel uzlaşmanın Ortadofru'daki en genç iıriinüntt, parçalavarak OPEC'e darbelerini indirmişler dir. Fiyat artışı ile Amerika bir laşla iki kus vurmuştur. Hem kendine zaman zaman kafa tutma e^ilimindeki OPEC'i parçalamış. nem de fiyatlan arttırarak diğer kapitalist merkezlere yeni açır malivetler vııklemiştir. Kendisi en büyuk petrol üretıcilerinden ve reıerv sahiplerinden bıri oldujru içıu. bu artıştan diğerlerinden çok daha az etldlenecektir. Darbe işte bu noktada doruğa ulasmaktadır Ortadotu halkının duv;usal tepkisinin ürunu olan OPEC, petrot üreticisi ülkelerde egemen sınıfların kurbanı olmustur. Ulke içindeki eçcmen sınıf dışarısırla işbirliçi yapmıstır. Lltısal Kurtuluş Savaslarıvla son vıllarda gerileyen Amerika, darbenin aracını desistirmiş. petrolü kuilanmıştır. OPEC denevi geri kalmış ülkelerj bir arava çetirmenin en onemll orneçidir. Basansız da ol»a, önemlidir. B'r denevdır çunku. Verdiçi çerçekçi bir ders vardır. Azgelişmis ülkeler. dı«ardan müdahaleler de olsa, örgütlenebileceklerini göstermislerdir dunvaya. Petrol konusunda ise. baçımsı; Kararlann \abancı şirketlerin ancak ulusallastırıltnaları sonucu alınabile cejinl öğrenmişlerdir Türkiye bu gelisen nncirın bir halkasıdır ancak. Tepki gösterme>en. sadece etkilenen bir halkası. ENDONEZYA 1 Caltex. 2 Shell. 3 Santvac: Esso, Mobıl ve devlet paylan bulunmakta. 4 Pusdıklap, Pertamına, Permıgan ve tndonesıan Natıonal Oıl Company. Dort ayrı fırmada devletin mülkıvetınnde. IRAK 1 îrak Petroleum Company: Brıtısh Petroleum °o 23.75; Compagnıe Françaıse des Petroles "a 23.75; Royal Dutch Shell "o 23.75; Esso "o 11875, Mobıl Oıl °o 11875; Gulbenkyan Vaklı "o 5 0. 2 ülusal şırketler: Iraq Natıonal Oil Company; Basrah Petroleum Company; Musul Petroleum Company. KUVEYT 1 Kuwaıt Oıl Company: Brıtish Petroleum °,o 50; Gulf Oıl ».» 50. 2 Arabıan Oıl Company: Küveyt Hukumetı ",o 20; Japon fırmalan 'o 80. 3 Amerıcan Independent Oıl Company. 4 Kuwaıt Natıonal Petroleum Company: Kuveyt Hukumetı »o 60, Küveyüi Is Adamları °,o 40. KATAR 1 roleum °o 23 75; r=ll.S75; c Katar Petroleum Company: Bntısh Peto 23 75; Cıe. Françaıse des Petroles Shell °o 23.75; Exxon °o 11.875; Mobıl Oıl Gulbenkyan Vakfı %50. Darbelerin geçerli aracı: Petrol FİİLİ ITHALAT KISITLAMALARININ AY SONUNA DEĞİN SÜRMESİ BEKLENİYOR B rut dovız rezervlennin enmesı ve net rezervlerm eksı yonde hızla buyumesı, Hukumetı dış tıcaretle ılgılı onlemler almaya zorlamaktadır. Hazıran ayından sonra kısmen gevşetılen fıili ıthalât kısıtlamalanna yenıden başlandığı bıldırıl mektedır. Fıılî ıthalât Kısıtlamalan, transter emrınm verılmesmi bılmçlı olarak gecıktırmek, transfer emrı verılen ıthalatın ıse odemesım yapmamak bıçı minde olmaktadır. Ekım ayı ıçmde transfer emn bekleyen ıthalât 395,2 mılyon dolarken, 10 aralık itıbanyle bu tutar 572,3 mılyon dolara çıkmıştır. Transfer emnnın verılmesıne rağmen odemesı yapılmayan ıthalât ıse ekım ayı içinde 1,6 mılyar dolar ıken 1,8 mılyar dolara fırlamışür Ithalâta uygulanan kısıtlama, hızla eriyen dov\z rezervlermı yıl sonunda bellı bır düzeyde gosterebılme endışesmden kaynaklanmaktadır. Nıtekım, Merkez Bankasınm altm ve dov.z mevcudu oncekı hafta 670 2 mılyon dolarla son beş yılın en duşuk duzeyıne indıkten sonra, son hf'tada 702,2 mılyon dolara yükseltüebilmiştir. Rezerv mevcudu, ozel tıcari banKalarm elınde bulunanlarla bırlıkte 800 mılyon dolar sevıyesındedır. Başbakan Süleyman Demırel'm oncekı hafta sonunda duzenledığı basm toplantısmda, 1977 yıüna 1 mılyar dolarlık rezervle gırileceğını one surmesı, ithalât transferlennm en azından aralık ayı sonuna değın kapalı kalacağını ortaya koymaktadır. Gerçekten de, aralık ayının ılk on günunde yalnızca 50 milyon dolarlık ıthalât ıçın dovız odemesi yapan Merkez Bankası bunu 150 mılyon doîann üzenne çıkartmamakta kararlıdır. Boylece ekım ayı sonuna değın geçen yılki sevıyesınde açıldığı gozlenen ıthalat transferlerı son iki ayda duşürülmüş olacaktır. Merkez Bankasının 10 aralık günlü son durumu, emısjon hacminın bır öncek» haftanın 56 mıl\ar luanın uzenndekı rekor yukseklıgınden 2 mılyar 378 rıiilyon lıra daraltıldığını ortaya koymaktadır. Emısyon hacmındekı daralma, Merkez Bankasınm ozel ve tanm kesımlerıne yonelık kredıle nni, önceki haftanın rekor büyuklıiklerine göre azaltmasından etkılenmıştır. Merkez Bankasında kamu ve ozel kuruluşların tuttuklan mevduatlaru» da oncekı haftaya gore çoğalması, emisyon hacmı uzennde daraltıcı blr etkı yapmıstır. Merkez Bankasınm altm ve dovız mevcudundakı 32 mılyon dolarlık artış ıse, dövız yukumlülüklenndekı aynı orandakı büyüme nedenıyle son haitada emisyon hacrmnı etkıleraemiştır. Ote yandan, Merkez Bankasına özel bankalann yatırdıklan mevduaı munzam karşılıklan tutanndakı artış surmektedır. Bu olgu, özel bankalann topladıklan mevduattan tahvr? alımı yaptıklan bolum içm Merkez Bankasına karşılık yatırmış zorunluluğunu hafıfleten karann ışlerlık kazanmadığını gostermektedır. Ozel bankalann tahvıl pıyasasma gırmelen sağlanamadığı halde, Merkez Bankası mevduat munzam karşüıklanndan kamu ve tanm kesımlennın fmansmanı ıçın yaptığı kullammı sabıt tutmakta ısrar etmektedır. MERKEZ BANKASI HAFTAUK DURUMU (MıLYON T L . REZERVLER MıLYON DOUR) A K T İ f Altın ve dovi* mevcudu Kamu kesınu kredüeri ^'el kesım kredılerı Tanm kesımı kredıleri n^*er aktifler (DÇM «aışıltğı) T o p l a m P A S t F Emisyon hacml Oovız borçlan (Knvi Merkez Bankası mevduatı Mevduat munzam karşılıklan Dığer pasıfler (DÇM kaışılığn Brüt rezervler N'et rezervler Son Hafta lt.12.lSit 12.905 71.5W 31.027 5T.S73 179.806 S3.643 1 68*i 9.249 34 697 80.531 702,2 2 989,3 Önceki Haftaya % Fark Bir Yıl Once 12.12.1975 15.438 39 800 8.159 13 869 39 015 11S2İİ 42 864 1 9 7 S En Yüksek En Uusük 17.671 12.293 71.509 39 565 5 2i)5 17.439 21 672 13 078 57 673 39 971 179 806 119 362 56 021 3 622 10 469 34 697 80 531 1 154 9 1 070.1 39 455 ltJtt 5,0 0,4 4^ 3,0 2,4 0,5 »,2 S.4 16,5 526 4 609 28137 42.144 934 1 1 10. ,3 432 6.332 2S646 40 2«9 b70 2 3 f,(H),6 1,0 1,9 4,8 0,4