Katalog

CrMHURÎYET 10 Temmuz 1974 OTCANBAZ TURHAN SELÇUK t AKAT m töfylf TOPUN VON ETÎ^M İOLHW= «4AM 47'LlLER FÜRUZAN 15 Slzin kUçlik olmaya vaktmiz çokmus. öy le dw ninem bana. Bu şehır insanının halleri hiç bıze benzemez. Yüzleri de, her bır seyleri de ayndır. Hele okuyup kitap kapatanlar, kitap açanlar var ya daha ulu, daha vanlması olasızlardandır. Bana belletti bunları. ömürlerini siisleyip bezerler dedi. Çocuga kalmalan dahı ay yıl hesabına göredir. Böyle savunulup berkitilmiş canın paha biçümez olması da şasılası değildir. Öztim bilirim. Bizim canlpnmızm suyu başka, onlannki başkadır. Ya Kiraz can, ceyranım benim onlardan olasın diye çözünüp dövünmem bu yiizdendir. Şas tın ya, Seçil kız büyüktür yengemden engin değüdir diye, daha işi vardır Seçil'in. îşleri bitende gönJ. kaydırmalı. ögretmen hanım haklıdır. Biz akıl eriştiremeyiz. Bagn kavrulsa da koyvermezler. Ağlama Kiraz, dedi... Sen niye ağladıydın gece peki? Ablan tnlerdi, kanh gözyaşı akıtırdı, onu lsterim derdi. Bizim oralarda Mecit'le Zelo vardı da birbirlerine varamadıklanndan kırp maz suya verdilerdi kendilerıni. Zelo'nun bab&sı süriiyle koyun yayar bir koca herifti. Medt'se erlikten kalma onbaşı ceketinin içine min tan çitemezdi giymeye. Bir gözleri varmıs Mecit'in, gece karada parlar. Bir boyu varmış ulu ftgaç gibi. Yiğitmiş ki benzersiz. Suya verdilerdi ta» ömürlerini. Biz çimmeye karlann yufka burunu kırarken Zelo'nun boyun muskasım buluverdiydik. Babası sahiplenmediydi. Kim ölmüstür özüm bilmirem demişti. Müstantik vardığmda da aynısım demişti. özümün km degildir. Daha arkada beş tane var. Mecit'in kimi kimsesi zaten yoktu. Leylim Ninem onu okuduydu toprağına varıp. Gurbet paklardı Mecit'i dediydi. Müstantik sorgularken bi2 kapıya oirikriydik. Candarmalar kakaladıydı pusatlanyla. Gülüvermişlerdl. Konuştuklan konunun bilmedikleri acısı ağırlığı bölünmüştü. Yok, ablam kendini suya atmaz. Ninem de öyle der. Ağlama cerenim aglama, onlar canlarını korumasını bilip öğrenirler. Göniil kuşlannı iyi beslerler ki kıpırdamaya. Her bir törelerini kurup geliştirirler ki rahata duşeler. Görmez misin bes cana yirmi beş sahan yakıştınrlar. Bardagın çataluı sayısım çok sayı sayabilen bile çıkara maı. Ya tencereler, ya çullar, çaputlar... ya erin evınde yere basıp da duyurmayısı. Bun lar kişiyi rahvanlaştınr. Balkıması söner, yakıcı olmaz. Yorgalaması diner, yumuşan baş olur. Bizcıleyin çürük karınlı değildirler. Eni ne en boyuna boy denklestirirler. Zelo nere, Seçil can nere. Onlar bu dünyanın herbır halini öğreniyorlar. Bize gelende biz dağlann carilısıyız. Yazıma böylesi yazılmış. Hem öğretmen hanım niye kakardı ki ablam? Bilmem. Yanlarındaymışsın. lsittim dedin ya. İşittim ya. her söyleneni anlamadım. Cünkü annem öylesine kusmıstı U, ayıp şeyler de söylemeye başladı. Ben anladım. demişti Kiraz. Gülüşü uçu vermiştı. Yok camm, sen benden küçüksün, nerden anlayaeaksın. Ne küçüğU. Bizim orda biraz daha eris mişi satıp kadm eylerler. Kadm ım? He. Kadın ne ki? Kiraz masanın ucuna bakmıştı. Kirpiklerl nin agır koyuluğu yanaklarına kapamyordu. Çay bardağının demli kızüına gözlerini çevirıp soluklanmıştı. Emine aralanndaki gerılmeye başlayan duygunun keskinliginden ürkmüştü. Kiraz büyüyor, abla olma rahatlıgını ahyordu Emine'den. Annesiyle babasında baa geceler açığa çıkan o anlamsız saydığı bakısların açtkiamasım Kiraz getırecekmiş gibi hem tutkuyla, hem itkiyle bekliyordu. Annesi boyle gecelerde kızlarıyle de uyu$maya yatkınlaşıyo.du. Babasıran ilkögretim müfettişi olma tasaısmı annesi b&ska zamanlarda susarak din lediği halde öylesi gecelerde çogunluUa o açıyordu. Kaç yıldır burdayız Selahattin, dıyordu. Sanınm Emıne ortayı bıtirmeden Ankara'ya naklimiz gelecektir. O zaman bankadaki birik miş bir kaç kuruşla Akaretler'deki evin kirasmı da denklestirirsek senin okuma stirenl kolaylıkla atlatınz. Sühendan Ablan da bu masrafa ortak olur sanıyorum. Biliyorsun kocası Halk Partisinin önde gelenlennden. Sankamış'ta Enver Paşa'nm safderunluğuna kurban giden kardeşlerinizin öcünü alıyormus Sühendan Ablan aklısıra. Ne ilgisi var Cumhu riyet Halk Partısiyle Enver Pasa'nın. Ya.. Sühendan, derdi babası. Onlann Kafkasya'dan kaçmalan aslında bilinçli değildi. Annemin İran halılarım gidecek diye ağlamasım anlatır da Sühendan Ablam alay eder. Bolşevık'lerden ilk söz edilmeğe başlandığında onların bizler gibi insanlar olduguna inanmaz, kara kazak kepeneği giymiş ikl metre boyunda adamlardır dermiş. Bolşevikler geliyor dendığinde birden thtiyarlayıvermiş annem. Köşesınden kalkmaz olmuş. Kocasım l.arşılarken küpelermı takmayı unutmayan, sü süne dilşkün kadının yerine sanki başkası gelmiş. Yine de küpeleri kulağındaymıs. O kederli günlennde bu takıları çıkarmayısmı pey gamberimiz hazretlerinin kadına en yaraşan süstür diye buyurdufcundan, dinine inancından yaptıgım söylermiş. Babamıza çok tutkunmus. Sühendan Ablam söyler Küçüktün Selâhattin ama yine de hatırlarsm der. Babam votka içip Rus romanslan söylermiş. Rusçayı ner den oğrenmışse işte.. Anayurda dönmemıze ya kın iki de mujık gömleğı edinmiş. Bunları evde gıyip anneme verdiği çarpıntıyla da eğlenırmiş. Acem kom$ularımız konuk geldıklennde başlarında Horasan takkelerıyle bağdaş kurup oturunca annemin «Korkuyorum elendım, nedir böyle. siz de tensip etmeyiniz?» diye sür düniüğü koyu Istanbul lehçesini gülümseyerek dınlerlermış. Babamm bir ara bır Gürcü kızına tutulduğunu sanıp yatak döşek serilmiş. Olümüne yakın bıle anlatırdı. Selahat tinci^im. güya kwın beli babanın iki elini kavuşturmasıyle toparladığı kadarmış. Ben de doğ* rmadan dokumadan oyleydim. Oysa Sühendan ablam anneme hıç benzemez. Ne kadar ölçülüdür bilirsm. Elle gelen dügun bay ram der hep. Annemse bir şeyimi vermem derdı de bir daha demezdi. Sühendan Ablam, dedıgın gibi. pek de saf degildir. (ARKASI VAR) BATI'DA DEMOKRATİK SOL Doç: Dr: Ahmet Taner KI$LALI Danimarka'ya sosyalizmi sokmak, bir Fransız göçmeninin oğluna nasip oldu «Norveç'te 1850 yılına doğru kurulan Çahşanlar Partisinin ana çizgileri şöyle özetlenebilirdi: • îhtilâlci değildir. • Genel ve eşit oy ilkesini savunmaktadır. • Dinsel temel üzerine kuruludur. • Zanaatkâr ve köylüden oluşan ve kardeşlik Norveç ve dinsel yapıda bir sosyalizm duygulanna dayanan bir ideal toplum düzeni hayal eder.> Norveç'e sosyalizmin girişi; Da Danımarka'da ortam sosyalist bır akımın geh$mesıne uygun değildı. Sanayı gehşnıemiş, Ulkede çiftçılık egemen kaimıştı. Aydınlar da görduklerı egıtim sonucu sosyalizmden uzak, milliyetçı ve dinsel düşüncelerın etkisı altındaydılar. Bu koşullar altında, Danımarka'ya sosyalizmi sokmak bır Fransız gbçmeninın ogluna nasip oldu. 1870 yılında, posta memuru Louis Pıo, Danimarka Sosyalist Partısı'ni kurdu. 1872'de ise, duvarcıların grevmi desteklemek içın bir gösteri düzenleyen Pransiz asıllı sosyalist, bır anda kendini hapıste bulacaktı. Çıktıktan sonra da, polis kendisını Amerıka'ya göç etmeye «ikna» etti. Pio'nun gidişi, gehsmekte olan bir hareketi durdurmaya yetmiştı. Ama 188: yılında, sürgündekl Alman Sosyal Demokratlari, toplanma yen olarak Kopenhag'ı seçince, Danimarkall sosyalistler de yeniden bir uyanma görüldü. 1886'da Goteborg'da yapılan Kuzey sendikalan arasındaki bir toplantıda, Danımarkahlar sendikacüıkla siyasetin ayrı ayn seyler olduğuna karar verdiler. Fakat işçi kuruluslan ıle Sosyalist Partisı arasındaki isbırliğı her»eye ragmen devam ediyordu. Bu arada, sosyalist dusüncelerin kooperatifçılık yönünden gelıştiğini görüyoruz. Et, süt ve tereyagı üretim kooperatifleri ıle birçok tüketirn kooperatifi kuruldu. 1910 yılında da, işçi v« köylülerı sendikacılık ve kooperatifçilik alarunda yetiştirrnelc amacs ıle bır okul meydana getirüdi. yaptığırruz ülkelerde, sosyalistlerın kendılerıne en jakın partilerle işbirliği yaparak iktidara ulaştıklarına, fakat zamanla onlan eriterek daha güçlü durum» geçtiklerıne değinmiştık. Danimarka'da da 1905 ylında Liberal Parti'den kopan radikal bır grup, Sosyalist Parti'ye bu olanağı sağlamıştır. Bu iki grubun işbirliği sayesindedir ki, 1915'de yeni bır anayasa kabul edilecek ve böylece sosyalıstlere ıktidar yolu aqılmış olacaktır. Birçok beraerleri gıbi Sosyal Demokrat diye adlandirılan Dammarka sosyalistlerı, hangi toplumsal sınıflara hitap ediyorlar dı? Sehlrlerdeki işçiler »e köylerdekı küçük çiftçiler.. 1939 yılına kadar partinin başında kalan Staunıng de zaten eski bir işçi ve sendikacı idi. 1920'de meclısteki sandalyeler şö"le dağılıyordu: Sosyal Demokratlar 4«, Radikaller 18, Uberaller 52, Muhafa«akârlar 27, öteki partiler 4. 1924 seçîmlerı ise. sosyalistlere rsdıkallerle ortak olarak iktıdar yolunu açıyordu: Sosyaî Demoltratlar 55, Radikaller 20, Liberaller 45, Muhafazakârlar 28. Fakat tkı partinin isbirlıgi bıl« rmhat bir çogunluk sağlamaktan uzaktı. Bu durumda sosyal ıstler. millîleştırme siyasetinden vazgeçmek zonında kaldılar. BaT\ toplumsal sıgortalar kurmakla. kısacası toplumdakı güçsUzleri ve küçük sermayeyi, güçlülere ve büyük sermayeye karşı korumakla yetindiler. Ve bu egılım sürüp gitti. Böyle ılımlı ve bansçı bir yolun daha solda bir parti dogurması çok dogal olacaktı. Nıtekim komünıstler 1932 seçimlerinden ben meclise mılletvekıli sokabilmektedirler. Fakat savas sonrasında sol uç bır sıçrama yapmıs ve komünıstler mılletvekıli sayısını 18'e çıkarmışlarsa da, bu durumu uzun siıre koruyamamışlardır. Halbukı sosyalistler en güçlü parti nıteliğini 1924den ben yitirmemişlerdır. nuçl»nm««uıdan ionra, sol düşün celerin savunuculugunu uzun bir süre Radikal Parti yaptı. Aslınd» müeadelesi yapılan konular, genel oy hakkı ve parlamenter rejimden öteye de geçmiyordu. tlk kurulan sendikalar da bu ortam içinde liberal olmaktan öteye gitmediler. Fakat 1880 yıllanndan itibaren Knudsen adlı bir işçi; çıkardığı «tşimiz. adlı gazete ile işçileri birleşmeye ve bağımsız bir siyasal parti kurmaya tejvik etmeye ba|ladı. Nihayet Arendal Bankasının iflssı sonucunda doğan iktisadl bunalım gerekli ortamı yarattı ve 1887 yılında Norveç İşçi Partisi ku ruldu. Daha çok reformcu olan parti programı üzerinde durulatı başlıca konular, grev hakkı; genel oy: kademeli vergi; ealısma haya tının yasaUrca düzenlenmesi idi. Yeni parti ilk yıllarda bir parti gibi değil; bir baskı grubu gibi ça hltı. Liberal Parti'yi etkileyip, b« zı yasaların çıkmasını sağladı. 1897 yılındı, yani Norveç lşçi Partisi'nin kuruluşundan on yd sonra: Genel la Konfederasyonu adı altındı bir işçi birliği doğdu. ve bu baskı Meclis'teki btr eoğunluga dayansa büe kabul edile mez. öyleyse. Norveç işçi partisi. işçi sınıfının iktisadl özgür lügü savaşında Îhtilâlci eyleme başvurma hakkını korumaktadır.» Sosyal Demokrat Partinin kuruluşu Fakat 1921 yılında Moskova ya bağlı olan üçüncü Enternas yonel'e de üye olunca, ılımlılar partiyi terkedip sosyal demokrat parti'yi kurdular. 1923 yılmda ise işçi partisi üçüncü Enter nasyonel'den aynlınca, bu kea de bir komü.ıist partisi ortaya çıktı. 1927'de de sosyaldemokratlar işçi partisi ile birlesti. Bu birleşme ile Meclis'te en çok san dalyeye sahip parti dogmuş oldu: Komünistler 3, çalısanlar par tısi 59, demokrat işçi partisi 1, liberal parti 30, çtftçı partisi 26, muhafazakârlar 31. Zayıf bir komünist partisi dışında soldaki bölünmelerin önlenmiş olması, Norveç sosyalist lerini ilk kez 1928'de kısa bir sü re için iktidara getırdi. 1935'den sonra ise, işçi partisi salt çogun luğa sahip olmamakla birlikte iktidara sürekli bir biçimde yerleşti. Çiftçi partisi tle işbirliği yapıp, devletleştirme proğramın dan vazgeçti. Küçük mükiyete taviz ve garanti verip, zanaatkârın. köylünün ve balıkçılıkla geçinenlerin sempatilerini top'.adı. 1936 seçimlerinden bu yana Norveç işçi partisi Meclis'teki 150 sandalyeden 70 ile 85'ini sürekli olarak elinde bulundurmak ta idi. Ancak son seçimlerde (Eylül 1973) 12 sandalye kaybederek ilk kez 62'ye düştü. Bunun nedeni, daha ileri solculardan ve komünistlerden oluşan sosyalist birliği'nin 16 milletvekılliği birden kazanmasıydı. Sl yaset yelpazesındeki sol fcanat gelişmiş, ama bu kanat içinde işçi partisi'nin önemi azalmaya yüz tutmuştu. Bu gelişmenın işçi partisi'nı daha mı sola, yok sa daha mı sağa iteceğini zaman gösterecektir. Parlamenter Demokrasi aleyhtarhğı 1911 yılında yeni bir akımın Norveç sosyalistleri arasında güç kazanmaya basladığını görüyoruz. Fransız düşünürü Georges Sorel'in etkisinde kalan Tranmael, bu akımın öncüsüdtir. Par lamenter demokrasiye tamamen karsı çıkmaktadır. Toplu ls sözleşmelerine, iş hayatmm işçilert korur biçimde yasalarla düzenlenmesine, gTev yoluyla maddi ta vizler elde edilmesine de karşıdır. Çünkü bütün bunlann işçi sınıfını «ayıflatacağma, mücade le gUcünii azaltacağına inanmak tadır. Grevi, ancak ihtilâl yolunda bir deneme olarak kabul etmektedir, yoksa Burjuva smıfın dan ta vizler koparmak için bir araç olarak değil. Tranmael'in düsünceleri orman işçileri ve aydın gençlik arasında kendisine kolayhkla taraftar bul du. öyle ki, Birinci Dünya Sava şı sonrasına doğru, Norveç işçi partisi tam anlamı ile Îhtilâlci bir görünuş kazanmıştı 1918 par ti genel kongresinde şu karar onaylandı: «thtilâlci bir smıf müeadelesi partisi olarak, yöneti ci smıfın işçi sınıfrnı somurmek ve ecmek hakkım, bu sömüril nimarka'daki gibi bir Fransızın değil, fakat Fransa'nın etkisi ile oldu. Fransa'daki hayalci sosyalizm üzerine çalışan Marcus Thrane; yurda dönüşünde bu akımın öncülüğünü yaptı. 1850 yUına dog ru bir Çalışma Partisi kurdu. Bazı özellikler gösteren Thrane sosyalizminin ana çizgileri sunlar dır: 1 îhtilâlci değildir: 2 Ge nel ve eşit oy ilkesini savunmaktadır; 3 Dinsel temeller üzerine kurulmuştur; 4 Zanaatkâr ve köylüden olujan, karde;lik duygu larma dayanan bir ideal toplum düzeni hayal etmektedir. Thrane"ın sonu Pio'nunkine benliyordu. Önce hapsedildi; »onra da Amerika'ya göç etmek zorunds bırtkıldı. Thrane deneyinin bu fekilde to YA R I N : tskandinav sosyalizm] var mı? TİFFANY JONES PAMA SON RA <UAFÖQ DE... DUVUNCâ TÛO*: TURlZM ÖROÜTÛNÜN " " ORAYA LE. GlDECEiC Cumhuriyet 19241974 50 YİLIN SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK DEĞİŞİMİNİ DİSİ BOND BlSANDlAOONA MAÖNCBtf Sosyalist • Radikal işbirliği Şu ana kadar inceleme konusu YAPIT CIKTI TOPIU İSTEKLEBOE % 25 İNDİRIM YAPIUR 3 KİTAPT&N AZ İ5TEKLERDE PTT GİDERİ İSTEYENE AİTIİR BELGELEYEN KııiMtlı Heılır v «uılnnlı.<)> e •tittttkkıl tmn nerısı* «kıtı•12, lır Mltnll t*n*nttt<, Cıııtc ithn «ı ı m miMÜl ki« ıjn kır itret ılıamı, tiMiı İSllfiıl ııtctmırıt «tnlıtt tttr, ttı ıtıMırııı» Mylıtırız. Tel.: 47 20 06 İSL&M CENAZE İŞLERİ MT. İİHH «Mi»«tılff lır dıntk lltrt |firt ıcl. y«1 <>sı, yn\ lı|K<ıı ?ır(ı MMZt M*lı TlHlif. U ı M lır Hitafc ıarı GARTH •ıtMır. tsteme adresi: Cumhuriyet Matbaacıtık ve Gazetecilik T.A.Ş. Posta Kutusu 2d6 tstanbul DOKTOR TARIK Z. KIRBAKAN Oen. 8ae ve iöhren Haıtalıktar Mütenaasısı IstıklâJ Cad Parmakkapı No: 6b Tel: 44 Ifl 13 « S I ND>İN VO DÛ/M ÖÜ C5ÖTÛBOB. CpP