Katalog

CUMHURİYET 14 Ekim 1974 \Jt ViLAH KADlKA, DEDi î tTTiP. BürtA NİSA OtHİULtp. ,UİKf4İ0 İ frOLANVlLANfo ABDULCANBAZ 47'LİLER FÜRUZAN Bıkkınlık yine dört koldan çörekleniyordu o gece. Tutuk odasmdayken zaman yordam lamada güçlüğe düstüğünde, hep bu duygu yoklardı onu. Orda bile kovmayı bılmisti de, annesi ve babasiyle ilk özgürlük günü denebımiş olmasmı yadırgıyordu. Kendisını toparla mağa çalışîı: Oturmaz mıydınız baba. Hos görün her defasında bu çesıt seyleri konuşmak istemezken, sonra, gonjyorsunuz iıte gevezenin blri • yim ben. Ne demek çocugum, her istediğini söyleyebilirsin. Uzun zaraandır ilk kez föyle üçümuz bir araya geldikte konujuyoruz. Hakiısınız baba, inanın üzgünüm. Kırıeı olmak istemiyorum. Bu yolu seçıruyorum anlatmalara gırişirken. Oysa, başlar bajlamaz sözlerim duruma uygun olmaktan çıkıyor cizlere... Sizleri. 14te... Kötü gibi... Bize nıçin kötü diyemezsin ben açıklayayım. Annesi konuşuyordu: Bizler iyilikten öte kimseye kötülük etmiş değiliz. Emme çocugum sen kaç yıldır yorgunsun. Bu kriz üniver siteye gırdığinde bajladı. Çok büyüktü ustelik çoğunuzu aldı içine. Ben de uzak kalamazdım bundan. En azmdan arkadaşların ayıplardı. Bız epeydir olanlan az düşünmedik baDanla. Gecelerce konuştuk. Seni anlıyoruz. Duygusal öfkelerin kökleri hep aile iliskilerinde aramamah, ama genç yaşlarda bu hep böyle olur. Üs telik biz iyi medenî bir aileyiz. Sana olan eksiğimizi bıle arastırdık. Emine, annesine ilk kez öfkesiz, duru bir takışla bakmıstı. Demek yeni seyler düşünmeğe yönelip, onları yine de el altındaki yıllanmış kahpta ezip kotararak sonuçlandırmayı becermişlerdi. Babasma bakmıştı. Erzunım'dayken yemeklerinden bile kısıhp yeni eve özene bezene almmıs yastıklarla donatılan, sonra eskiyen yüzü arasız baska kılıflara bürünerek yenilenen koltuktaydı. Sonunda daha gösteri;i pahaiı olan ls?, alınmra ortar.ca kıza İJtanbul'a bırakılan o ,»ğır kohuklardan biriydi babasının oturdugu. Annesinin hiçbir zaman baktıkça gindir:lh> beğenilecek eşyalar satın almadığını da ilk kez o gece düşünmüştü. Annesi sözlerinin kendince çok önc^<ien ya pılmıs üstün değerlendırilmesinin etkilertni kızmda iyicil bakışlariyle aramıjtı. Emineyre t a basına takılıp kalmıştı. Karşısındaki erkek artık iyice yaşlıydı. Yaşlılann çoğunluğu gıbi boynu bitmi?ti. Seyrelmis saçlarındakj kıralma, parlak bir aklanmadan çok, cansız bir gerılikteydi. Gözlerinin altındaki torbalsfmalar ağzın kıyılarmdan uçlannı aşağıya çeken denr. gevşek iki adale bolaıması, konuşmasa da kuçücuk baj devinijiyle bile titreşiyordu. Emine yaşlanmanın silip erittiği torhılaf * mı» buğulanmaya dönüşen baki|a. kızuıa çevrilmis araîtıncı bağışlanmayı bekleyen o baba bakışma dayanamamiîU. Kollarının onun boynuna dolayacak gibi, istekli acılt dujmuştu kendini. Annesi sözlerinin gedken yanıtın. dan ötüru bekleyişindeki dikenleşen dikkatle kızı ve kocası arasındak! o bildik ulasanıadıiı eski yakınlığın hangi noktada kurulacsğmı ara^ürmiftı. Çünkü o zaman ortanca çocuğu Ankara'ya götürme olasüığı doğabilecekti. Zor Cumhuriyet'in 50. Yılmda Türk Basını 112 (191374 ITOfüS NADt ARMAGAM IABIŞMASI BlRtNClLlCİKİ KAZANAN İNCELEME) Önder SENYAPILI lamak dogru değıldi Emine'yi. Uçakta kocasiyle bu konuyu konuşmuşlardı. •Zorlamayalım, hayır deyip diretirse, çünkü olmadık ijlert kalkısabilir. Unutturalım. yaralı sayJır simdi o. Kendini istediği ortamda bulsun, sonra nasıl olsa yatışıp gelecektır yanımiza. Belki d« evlenip dunüacaktır. Ne olacak sanıyorsun Selâhattınciğim bu bir moda gcreceksra.» Emine babasına ;, önelik doliilanrasını gerısin geriye vatağuıs sürüyor. Bu kaynsîmanın getireceği duygusal bağiarın ne denli daya nıksız olduğunu eski deneyleriyle bilir. Birden babayı öpüvermek, anneye de kıa denetime aJma ijinin kolaylaştıgın» mandırabilir. Oysa artık her sey tam teiaidir tam tersi olacaktır. Eır:ne ailecek o aykrn, yersız sav lan ınan, cının eylemlerini kızılsa da saygı duyulur etmistir. Bunu ezıp geçirtmez artık. Bîba kız birlikte anımsartıkiarmdan kufku du.vmr.dıkları güzel yaşanmıs eski amlarını okşarca gülumsememişlf/di kar«ıl k'ı. Eh ortanca, demişii baoıs», burda yalnız ka'mak isteğindesin. Kendins btkıbüecek miein? Annesi ender olan içtenltkh rımanlardalci t^iliç ahşkanlığı ılc kızına bir ba; dana yskıa olma i*teğini açıkla gibiydi. Ya değil m ; ? Yavrum ya: ır. Ankara'ya pehcn bizle. hem yeni dairemızı de beğeneceksiıı b>V. gör. Nasıl söyleyeyım bir de su var: Burdaki oturanlar. kapıcısı. bakkalı, fiiân, her şeye sahit oldular. Ankara ise gazetlleri okudu divorum, İstanbul'sa gorda. aynı sey sa îstanbul hiçbir şey sonnffdi anne? Hem demin düsünmediniz mi bakın bazılarunızı salıyorlar. Kimilerımız müebbet tutuklu ilân edıldi, kimilcrimiz asıldı, kimılerimız vuruldu. Idam isteğiyle yargılanmada olanlar da var. Şündiyse dıkkat edin, korku havası yaratma eğilimi daha ustaca isleniyor. Ankara, Istan bul ve İzmir illerimiz çok ?ey görmü? sayıl mazlar ,gazetelerden |bk<manlarsa, ne y*zdılar ki ,neler okundu sanajprsunuz, lskenceler doğrtı ByTeyse Selâhattin, dlyor. Annesi Emine, sanki odada yokmuş gibi konuıuyor gozleri dolu dolu üstelik. Elbette doğru Nüveyre Babasının yaşlanmasj bu sözlerle an an izlenirce hız kazanmıs oluyor. Bu kez yüzünde kara sarı bır gölge var. Sol kolunu koltuktan aşağı salıveriyor. Sakat yüreği, kolu sanki tartamıyor. Bovnun yok olmusluğunda atar damarların sıkışmışlığını düşünüyor Emine. Kanm akımı tortulanıyor sanki. Üzunçle yüzünü eğiyor. Yok baba diyor, bu konuyu konusmsyalım lütfen. Lütfen, lütfen sizden rica ediyorunı. Koltuğa uzanıp, babasının bottaki sallanan koluna sarılıyor Emine. Annesi gözyaslartnm yıllardır ilk kez sezılmesini istemiyor. O, engellenmeyen gözyaşlarına bürülü annesinin yiizü. Derin oyulmuş, gösteriısiz acıların ağlamasıdır bu. Emine, böylesinl düşünmemiş olmasının yanılgılı sarsmtısmdan kurtulmaya çalısıyor. (DETVAM1 VAR) Okunacak içerik bakılacak içeriğe oranla çok az yer tutuyor Bu bakımdan, gazetelerin de «yansız» olması beklenemez 1 Gazetenin kamuoyunu oluşturması kavramından soz açmak. yan tutmasının benımsenmesi değıl rr:!djr? Belh bir «drüsten yana (ya da belli bir gorişe karşı) vaziyet almak ve yığınları aMiı gbrüşten yana (ya da ayr.ı görüse karşı) vaziyet »lmaya zorlamaktır kamu ojıınu oluşturmak kavramının an lamı. Ancak, yan tutma, sosyo ekonomik koşullann dejhşın.ine uyarlı ve bu degişimle »utailı olmazsa etkisi^leşır S'\asal ör?utlenn sozculüjtünil vapan basın organları, ayrıca«!Z, 3ozcülü*ilnü yüklendıkieri sıvasaı örgüt gioi, çok zaman, toplumdakı ejŞihmJ<>ı'. dırenerek ters akı? yönüne çevirebıleceklerını santifcktadırrar ve zaman ıçinde toplumun genış boîümüne ters düsebılmektedırler. Yayımladık'arı haber ve yorumlar tek vönlü, tek amaçlı ve yürürlükteki verilerın sajhkıı bir degerlendirmesi yaoılmaks:zin yayımlsndıgı için inand'ncı, kandır.cı olmaktan çıkmaktadır. Gazeteyle ajTiı bıçimde körü Kftrune bir dırenme içınde olan küCük bir dzınlıgi doyurmaktan c teye gıdememektedır. Kanınnzctı, Son Havadısın sorunu da bura. da yatmaktadır. (Elbette. sorunun parasal ve uyırulayınısal yan lan da vardır). Cumhuriyet tüm saytalarınin » 20'sini, ötekj bir deyisle 1.6 sayfasım iç ve dış haberlere ayırmaktadır. Fotoğrafların kapladıgı alan yarım sayfadan azdır: resunli romBnlarla 1 sayfaya yaklaşmaktadır. Yorum, fıkra, ma kale, araıtırma yazılanna verilen yer 1, 2 sayfadır. Spor haberleri çok yakm yülarda artırdmıj ve c ilkeleri öteki gerekli olanakiarla de«teklenebilse, Türkiye'nin başta gelen nıtelık gazetesi olmaır.ası için bir neden yoktur. Bugün kü durumda. yayımlanmakta olan belli baslı Türk gazetelerinin hepsinden aynmlı ilkelerle çıkanlan bir gazetemn okujrucu bulacağını kanıtlamaktadır. n n yönlendirdiği açıicça bellrginlesmistir. Parasal nedenlerden ötürü Türk Basınmda «azeteler arası bir savas gözlenmektedir. Bu savas. reklâm harcamalanndan daha büyük pav almaya voneliktir. Türk Basınında (btrksç sazete ve bir avuc gazeteci. vazar. çızer d'sında), gerçekler, çıkarlar dengesinde bir bozulms oldugu zaman kamuya aktanimaktadır. Bu aktarma dengenin veniden fcuruln asını zorlavıcı vondedır. Nasıl 1$ çevreleri basını kendı çıkanarınst aykırı naber ve vazılaı vayimlar ıse rekJamları kesmek lie tehdit etmekteyse, basın organları da reklâm dağıtımmda kendilenne düsen payı veterli bulmazlar ya da kendılerine pay verilmeıse açıklamadıklan eercekleri açıklayabılecekleri tehdidinde bu iunmaktadırl&r. Okuyucu sürekll olarak aldatü maktadır. Her türlü naber ve yo rum bzneldir. Batı ülkelerınde de genis bir tartışmanın konusu olan nesnet haber verme ılkesinin gerçekleştinıememesinı, bir ölçüde doğal karşılamafc gerektıâı savı öne sürülebılır. Çünkü. gazetenin kamuovunu oluşturmeic Körevini yerine getirebilmesı. bır bakıma. öznel bir tutumu fterektırmektedir. Ancak. eerçeklerden sapma ölçüsü büvük onem taşımaktadır. Ayrıca, gerçeklerın saptırılmasından ırüdülen amac 4». bu sapmaiarı haklı ya da hak sız çıkarmada önemli bir olçüt : olarak kulİBnılmalıdır. nerek, sö» konusu duygularını doyurmak yoluyle gazeteye olan ilgisini canlı tutmak oyunu vardır. Colombia Üniversitesl profesörlerinden Walter B. Pıtkinin arastırmasına göre, oknyncunun Ufisıni en çok çeken konular. kisisel ve yersel Ugiler dısında, eylem, seks ve varuktır (servettir). Ysda, baskalannın degıstlrerek b«lırttikleri gibi, kan, açıksaçıklık ve paradır. (11) Yüksek basım ve satts sayılarına enşmiş Türk gazetelennden çogu saptanmış yukandakl eğılim leri değerlendirerek bu satıa sajilara uJaşma başansını saglamıslardır. Popüler gazetelenmırd» her gün sayısız örnek yer almak. tadır okuyucunun ejilimine uygun konularda. Reklâm Dışı fçeriğin İşlenmesi ve Genel Tutum Üstüne Tartışma Burayadek yapılan tartışmaiar, yalnızca, gazetelerinin içeriltlerinin çeşitli dallara oransal dağılımına dayalı olarak vapılmıstır. Sayısal çözümlemeden elde edilen bulgular basın hakkında belirli yargılara vanlmasını saflamaktaysa da, içenğin işlenmesı, içeriğı ışleme yolu ve yöntemi de basın hakkmdaki yargılan büyük ölçüde etkileyen bir etmendir. 1 sayfaya çıkanlmıstır. (0.9 sayfa tutannda.) Cumhuriyet, gazeteler içinde bakılacak içeriğin okunacak içeriğe göre en az yer aldığı gazetelerden ikincisidir. (Bkz. Çi Bir basın organını değerlendlzelge 6.) İlk sayısınm yayımlandırinken, ölçüt olarak, örneğin sığı 7 mayıs 1924 gününden bu yayasal ıç ve dıs olaylara ayırdıgı na hep bu tutum içinde kalmış yer oranı kullamlıyorsa, soz getır. Cumhuriyet devrinin her dö lımi. °o 50'nin ustünde habere neminde aydınların gazetesi olma yer veren bir gazeteyi «iyi», ya da nitcliğini böylece korumuştur. 50 «mtelikli» ya da «görevinı yerine yılhk cumhuriyet devrınde, «Fran getiren» bir gazete olarak nıtesa'nın Le Monde'u, Ingiltere'nin lemek her zaman doğru olmayaTlmes'ı. Almsnya'nın Frankfurter Allgemeine Zeitung'u gibi alı bıhr. Çiinkıi. bu haberlerin okuyucuya aktarılışındaki tutum yasılmış milletlerarası deyimlerle pılan nitelemeyi tümüyle silecek Türkiye'nin «muteber». «ileri geözellikte olabilir. Bir basın orlen> gazetesi' / 10 kimliğini koru ganınm hizmetinin bir takım ku • muştur. Daha önce de belirtildjgi gibi, Çumhuriyefte yayımlanan.^ rallara uygun olması "zorunluğu reklam dısı içerik hemen hemen '*vartBf"ve*1Ju*»üraIlartr{ çiğnen' mesi durumunda değerlendirme tümüyle toplumun iyi öğrenim olumsuz sonuçlar verebilmektegörmüs okuyucu kesimine. ilerici dir. aydmlanna yöneliktir. örneğin, uhıslararası değerdeki Türk kariBu bakımdan, Türk basınınm katür sanatçıst Turhan Selçuk'un gbrev tutumunu genel olarak ve yarattıgı Abdülcaobac baslıklı çiz olanaklı ölçüde örnekleyerek ele gi roman kahramanı bile ilerici almakta ve tartışnıakta yarar goTürk aydınmı simgelemektedir. rülmektedır. ÇIZELGEfi BAKILACAK İÇERİĞİN OKCNACAK İÇERÎĞE ORAN1 (•i, 1973) Hürriyet Günaydm Tercüman Müliyet Cumhuriyet Son Havadis Yeni Ortam 80.85 77 42.63 52,84 19,73 2145 4,34 Ideolojisiz Basm Profesör Rusen Keleş, Türaye 1 de «gazetelerin. belli sıyasal lde. olojilerın savunuculuğunu yajv madığı. açık ve belıriı fikrl Ideallen olmadığmnı (12) söyiemektedir. Ojsa. özellikle 19711973 olağandısı siyasal yönetim dön«minde açıkça ortaya çıkmıştır kl, bır iki ayrıca dışında, Türlt Ba» sını kurulu düzenden yanadır ve bu düzenl pekistirmek yolunda canla basla çalısmıs, • çabalamıs tır. İlgi Çeken Konular Daha çok reklâm gelıri elde etmek için daha çok sayıda oasım yapmak, ya da daha çok satmak zorunda olan gazetelerin, bu satısı sağlama için yan eğitılmıs okujucunun baskı altındaki D.r takım duygulannı somüren bır rutumla haber sunması, herha!de, onanamaz. Bu tutumda, toplumu bir görüş çevresınde toplamak voktur; yan egıtilmis oku >ucunun ilkel duygulanna sesle Yanır1 k İlkesi Nesneı Kalmak kaygısı da çok zaman öznelleşmeye yol açmalc tadır. Bu konuda, Türk Basınındaki en güzel örnekler 14 ekıro 1973 Genel Seçımlenne lüşkın halkoyu yoklamalarıdır. Ekonomik Baskılann Etkisi Cumhunyetm ellınci yasında Türk Basınını okonomik baskıla Y A R I N : Topluma pahalıya mal olan bir işleyim MALKOCOĞLU yazan veçizen:Ayhan BAŞOĞLU DİŞİ BOND TİFFANY JONES Günaydm, Türk Basınmın Yeni Ortam'dan sonra en genç gazetesi dir. Ama, Türkçedeki yaygın deyimle, emeklemeden yürümesini becermistir. Türkiye'de offset ba sun uygulayımı ile yayunlanan ilk gazete olan Günaydın 1973 yılında 1970 yılıns göre önemli «yrımlar göctennektedir. lâîOte •• / 10 '0,8 sayfa) oranında iç ve dış habere yer verirken, 1973'te bu ora nı "'» 21'e (tJS sayfa) vükseîtmistir. Yorum, fıkra. makale. vb. ya zılar 1970'te 1 sayfanın beşte birini kaplarken. 1973*te tam sajfaya çık mıştır. İncelenen gazeteler içinde en az spor haberi yayımlayan ga zetedir. ı Yarım sayfadan biraz 1 çok. Ancak, fotoğraf, resimli ro manlar gene önemli ölçüdedir: Toplam 4 sayfa. Tefrika yayunla mamaktadır. Bu özelliklerıyle po püler gaıeteler sınıfmda yer almaktadır. Ne var ki. MUliyet gibi <sınıfslz» bir gazete olmak eğili mi götterdiği söylenemez. Haberlerin uzunluğu; gerek haberleroe, gerekse fıkra, yorum gibi yazılarda kuJlanüan anlatı 'uslup>, Günaydmın daha çok topluman üstalt ve altorta sınıflanna yöneldiğini gostermektedir. Yeni Ortam 1973 yılında b:r yaşını tamamlayarak ikınci yayım yılına girmiştir. îç ve dış haberlere tüm gazete içeriğinin c o 31'J (2.5 sayfal oranında yer vermektedır. Bakılacak Içerlfin okunacak ıçeriğe oranı '/» 4"tür. Ocak 1974"te TV'de yayımlattıfi reklftmlarla t e Monde, Guardi»n, New Vork Heral Tribune gazetelerinin TUrkiye'deki karşılığı olarak tamtmıştır kendisinı. Gerçekten de «sansasyonel haber»e itibar etmeyen, belli bir nıtelik düzeyinin altına düşrceyen içenğiyle Yeni Ortam öne sürdüğü bu savda haksız sayılamaz. Ne var ki, gazetemn büvük satı$ sayılarma ulasamarnası (Bı durum. elbette. onun b:r nitelik gazetesi olmasını etkilemez.) mal ve hizmet üreticilerinden reklftm alamaması, resmi ılânlardan da bu satırlann yazıldığı günedek ytrarlanamamakta bulunuşu, kıt parasal ve uygulayımsal olanaklar ve dar bir kadro ıle yayımını sürdürmek zorunds kalmasından ötürü, ömeğın, taze ve çeşitli haber verememektedır. Yabancı kaynâklardan aktarılan yazılar. örnegin Güna;dın'dakı gibi geclkmesiz olarak yer alamamaktadır gazetede. Yeni Ortam'ın bugün uyguladıgı yayun BANYA LUKA'NIN TOPLARI GARTH