Katalog

BAYFA DÖRTc rCÜMHURİTET: 17 Mayıs 1972 B APKAYA keain M n k » Eln hayır dlyenlerta arasında, Batılılasmaj*, ülkeslntn çartlannı dikkaüe arastırdıktan sonra »ra yoldan, 8nce Ba tüı Doğulu aran milll baalık ve küık yaratar&k ulasmayı ba sar&n, îran Şahı Rıza Fehlevi olmuştur. Başkalannın deneylerini değerlendirmesini bile Sah, Mustafa KemaJ'den az sonra ülkesinde talık ve başlık dejhşıkliklenne giristl. önoe îranlüara, önünde blr çesit siperllği bulunan kalpağı «Pahlavb sapkasını gıyıjydl. Resml klsiler içln siyah olsn «Pahlavi»nln hsİk lçfaı her rengi vardı. Aslında bu. Iraada Yirmind Ytiıyıkn Hlc yıUannds kullanümağa baalanmıs yuvarlak blr baslığa ay sekllnda blr kenann eklenmesiyle meydana gelmis, asksr baş hğmı andıran bir aapkadan başks birşey değildl. Ama bu nu mllll bir lataıle vmfti» ede rek Şah, blrçok Ulkcde karşı Iasıirnış tepkileri. durdurmayı düşünmüstü. ' Arkasından dinl •Ibiselerin yalrua dın adamlan ve öfrenc: leri tarafından giyilebllecegı haktondakl bir kanun 38 Ara lık 1928'de Meclisten geçti. Bu kanunla, özel giysi glyecek görevll devlet memurlan dışında, Îran içinde herkesın blr ünlfor ma gıymesi sorunlugu konuyor du. Yasamn ek maddesl yeni baslığı »oyle anlatıyordu: «Tek tip kulah, irsıuU yajılan, Pahlavi adı verilen, keeeden bir başlıktır.» Yasada Uniformadan «Llbagı MuttahuduşŞekil» den bohıedıLmekle birlikt* bunua çesidi hakkında blr kayıt yoktu. Ancak tartışmalardan bunun Avrupa laiıjı oldugu anlasılıyordu. Şah Pehlevinin drvriınlne tepkiler Mustafa Kemal'inkinın aynı oldu. tR ARA hayli tartısmalı feçen Meclis görüşmelerinde kanun tekliüne en kesln direnç, Büyük DariyUs cagında, en bUyük ve kalabalık devrinde, îran'm aynı z&manda en ç« S ATATÜRK E TEPKİLER SİPU DEVRİMİ ve DİMN Ynzan: Orhan KOLOGLU Şapkaycı, vasıtalı olarak ulaşan devrimci lider Rıza Şah Pehlevi tran Şahı, önce herkese kendi adını verdlğl slperliklt blr başlığı kabul ettirmiş, sonra da şapkaya geçmişti. ]«J5: «4ncak fllke din kurretlnden, 9U mfıhebi kradi propv gandacılanmn eyleminden yararlanmalıdır^ Yasanın uygulanabılir bir yapıda olması gerektığıne de deyınen Yakubl soruyordu «Bir din adunınm yet«aekll ohıp olmadıjhm kim U.Tin «drcfk? Di|erIerinJ klm nnava sokacak ve aınavlar hangi konularda olacak?» Sonuç ola rak dini örjütün (ErkinıRuhaniyyet) temelini sarsmaya cak blr kanun dUzenlenmesinde ısrar ederek, dıretıç yaratmaya cak değı$ıklıkler ve dernraler ıstıyordu: «Bnffuı otuz mllron Şii, Şaha, İslim gelpneklerinin savnnucnsn olarak bakmaktadırlar.» Milletvekillerinden Firuzibadi, Şariatcad* v% Da$ti onu des teklediler. Buna kar»Uık Ruhi, Arakl, Abbas Miıza ve Yasai tasanyı »avundular Ruhl Ozelhkle Yakubun duşüncelenne kar?ı çıktı. Devrlmın, lhtllâlı dının temelln» (otUrmek değıl, aksine dln adamlanmn şerefınl yükseUraek amacını fUttuJünü, ancak yetenekll olanlarla cahıl ve fırsatçılann ayrUraMi gerekttğini beUrttl (1). Baglık konusund» Iran Mısır farknu vSttcrea bir resim. lfSO'de Sahın cenazesinin Tahrana Ujınması töreninde tranlılar. bugunkü Sahın karde$leri (ortadakl 2 askcrî üniformalı \e blr bajı açık fraklı) Batıiı fiyimini benımsemijkcn Mmrlılaruı hepsi (en sagdaki Muır Ordulan Bajkomutanı dahll) feslidlr. /lanın bagtmldjgını acıklıyordu° «11 Trnunuz ırecesl Şeyh Behlfti adında, ervelce de karısıkiık ve entrika çikarmak «u> çn ile mahkâm edilmif bir kişi. Meşhed şehrındeki meacide bir surü saf ve cahil ki$iyi toplamif ve öç jun bovonca yeni kulâh (şapka) ve givsüere bir süru saldırıda bulunmustnr. TetkiliİCTÜı öğütleri sonuc vermeyince ve dajılma ihtarlarına karjı kaba kuvvetle direnmeye kalkışınc» çatışma çıkmif ve memurlanıı bir kıamı saldınya uğranuş, bazılan yaralamnı*, banları ise ölmuıtfir. Kalabalık çajhnlan askerî birliklere de karşı gelmi;, haltS atej açınca asker silâhla karşılık vermrk torunda kalmı;tır. Kalabalıgın blr kısmı dağıtümı; diger hir kısmı tutaklanmıştır; Behlul kaçnu«iır. Htrjey aaldn olnp polis somfturması devam etmektedir > Bu olay vesılesıyle yaptığı yayınds yan resmi Jouraal de Teheran, olanlara bütün Iran'ın uzuldugunü belırttıkten sonra ulkenın dort bir yanından. hattt Baara'dakl Îran topluluğundan ahnan haberlere dayanarak Avnıpa şapkası gıyımının büyuk bir hızla yayılmakta olduğunu belirtıyordu (8). özellikle bu son haber, şapkaya şlddetle karsı duran Araplara karsı, A rap olmayan ıkl Müslüman milletin degısık yollarla şapkaya vardıklannı gösteriyordu. Gerçı Iran'da sapka kullanıuşı Turkıyedekl kadsr yaygın hale gelmemiş, hattâ bazan genye donüsler görUlmUs ise de, temel sorunu te$kll eden «şapka gıynaenin dıni hiçbir s u ; sayılacak yonü olamaı» temasında hilkına taın bir tnacç kazandır mayı R u t Şah yordu. basarmı» olu • Rıı» Şah Pehlevt, Iran'ın yjnetimlnl Jlk eline aldıfı yıllarda. Başındaki kalpagııı önüne ofak bir siperlik eklenmesl II* «Pahlavi» başlık raeydana gelmiştir. şıtll giysılere ve en gerüs özgürlüğe sahıp oldugunu ileri süren, Seyyld Yakup'tan geldı Ona gdre şımdlkl devrimdler hlçbir uçafın yetiçemeyeceğı bir hızla gltmekteydiler. Bu mllletrekill gıysıde telclejınenin mılliyetçüık hlsslnl yaratnıaya yarayacagı düflünceslnl de yer dl. Davanı?ma re vatan seryı sinln, ilmln yayünan ila elde edılecegıni belırten konuşmacı, tart şma süresinc» her fırsatta bu inaocuu ve dlıencini urarla tekrarladı. Dinl gıysi gıyme hajüa tanı nanlann klmlıkleri konusuudaki ikınd maddenin tartısmasmda, Yakub, dln adamlanmn onurunun son derece dU*mü| ol dugunu, Şahın bunu hayll yükaelttıginl, kendisinın ıterlci ol madığını, llerlemsyl candaD Utedıglnl bellrtmekJa blrükt» ek Dış Dünyada tepkiler f T*RTIŞMAL*R gonucu değlstirmedJ, kanun Şahın devrımcl görüşlerine uygun olarak çıktı. Dış dünyadaki tepkılere gelince bunlar da Mustala Kemalınkıne yapılanlardan farklı olmadı «tnsanUra, hattS dat adamlanıu Pehlevi fapkaıını riydlrtbilirsiniz, ancak yapkalar, altlarındaki mekanitmaniB çalışmB yolunu drfistiremederji (2). «Pahlarl, ön çıkmtısı rürfnden namazda lorlok yaratiTor. Bu rüzden dindar Hşilfrin ço£n nanuuc saatlprinde çapkaaın önönB arkasına çeTİriyorlar. Geçenlerde bunlardan blrl, namazdan sonra fapkasını dylece unutup ıokağa çıkrnıştı. Dal^ınhğını ve camiden çıkmakta oldnğunn anlatana kadar, pollı •damı yakaladı v« Majeate Şah PehleTİje hakarete cesaret etmek snçuyla iyi bir ı 5 ı dağı verdl. SBvlediklerlne före bnnon üzrrlne blr daha namaza dnrmanuıya yemin etmis.» < ) Tıpkı Türkiye Srnejind* oldujhı fibı, kafamn üstündfklnin içini dpSi?lirmeTfceğl, şapkanın secdeyi önlpmekle dindılik i?areti sayıldığı ileri «üruldüktrn sonra kavbedilen Doğu rrnkllliti ve çekiciUjHna yakin. ma gfliyordır. ' ' Bu Doğu renklıVk ve çeklclllğının kajbolması Sır Dennıson Ross'u bile, Londrada Central Asian Soaety'de tran konusunda yaptıgı konu?mada Pehlevi' nın ülkedeki «n çekid özellıgi yokettığım belirtmeye yoneltti. Ancak Turkiye deneyının Şahın, Mustafa Kemal kadar saldınya ugramamasmda bUyük rol oynadığını kabul gerek:r Nıteklm, 1925 sonlannd» Mustafa Kemal e yonelen bazan pek haksu saıdırılann aksine, bu kez, davramşın temel nedenlerini aramak lhtlyacı görülüyordu. D. Ross da bu nedenl şoyle anlatıyor «Ancak ne tran ve ne de Türkiye, Avrupaü pittoresk meraklılan hoşlansın diye var değlldirler. Dikkati çeken husuı, MnsUfa Kemal, bir Tflrk hiçbir şekilde Tfirk'e benzemesin diye fesi kaldınrken, Rıza Peh lerl ber Iranlı tranlıya benzesin diye filkesinde milli bir Sİysi içln ısrar etmektedir. Tabil her lki filkeyi de bu kararlara yBnelten nedenler aynıdır: Halkların Turklufiinü ve tranlılıjhnı harekete feçlrmtk.» ()). Sapkanın halk arasında yayılması ve onunla Batı haysti yasayı$uıa ait bir feyin kdylere kadar yayıhnasım Mfiamak amacıyla Şah Pehlevi, tranda ilk k n nygulattırdığı mecburi askerlikten baaaniı bir şekilde vararlandı; erler köylerine ünirormanın ceketi ve resmi i?aretleri sökulmü; şapkalan ile ddnmeğe bıralahyordu; böylelikle «kfiylulere hayatlarmda ilk kez Batı givsisi 6rae|i foateriyorlardı» (4), (1) Oriente Moderno, $ubat 1929. a. 7S. (t) The Near East. 25.4.19Î9, a. 529. (3) The Near East, 20 8.1K9, s. 735 Konferans tarüıi 12. 6.1ÜÎ9. B (4) B Banani, The Modernızs< tion of Îran, s. 55 (5) London Times, 21.S.193S. («) Le Messager de Teheran, 9.«.193S. (7; Oriente Moderno, Afustoa 1835, l . 400; tran. 17.7.1935. (S) 17.7J935. f A RI N : Snriye'de fes yakıp ikalkefiyc giyenler MALKOÇOĞLU ÇALINAN TAÇ Vaıtut v* çize/ı: AVHAN BAŞOĞİÜ 26 Şimdi ijlce hatırlavamıyordu, dördüncfl, yahut da beslnci sınıfa geçtıgl sene olsa gerek, hilfi tulamnayan ağabeyine nntska ' yasdırmak içia KızılcakSydeki Emin hocaya gitmislerdi anneilyle. Komşular neferinln, muskalanmn çok krsUıı oldnfunn •dylflyorlardı. Kocahafı» ların Zrlihasını götürmedik hekim bırakmamısUrdı; aklından zoru vardı savalümıı. Kocakanlar havale diyorlardı. Hrkimler slnir demişlerdi. tgneler, ilâçlar bir turlü iflih olmamısta. Elini kolunn bağlavıp Emin hoca\a gStârmüflerdi; blr nefes etmiş, bir moska vermişti. O vakJttea ba yana hiçbir »ıkıntısı kalmamiftı. Zaten t l uzaklara kadar yayılmıs olan şöhretl Zelihayı iyi etmesinden sonra bnsbtttfin artmıstı. Bekir agasına bir moska yazdırmak ıçin komşular anasını zoriayıp dunnuşlıurdı. Kadıncagız çareslzlik içindeydi: «Neaine nefes ettırmeli bilmem ki, akılsız deseu akılsıı detil, çocuk deaem çocuk degil. hasU desem hasta degil. > diyordu. Agabeyi canı Istedigi zamsn, Be bef giin çalısıyor, sonra y« kavgs ediyer, ya canı sıkıhvor l?ten vazgeçiyordu Kölhanbeyive, serserıye çıkmıştı adı. Bir pazar sabahı anneai: Bugün Kızılcaköye mişti. gidecetiı Ayae, de yalvara aıaliye odacıügına aldırmıstı Bekir agasını. Afasınm odacılıfa cirdigi sene Ayşe de ilkokulu bitlrmişti. Artık evde anasına rardım edljordu. Geçinemiyorlardı blr turlü. Anası çok titiıdi, her şeyin illâ, kendi büdigi, kendi dedi> gi gibl yaptlmasınt istiyordu En ufak yanlışını yflzfine vururdu Ba elifba okumaya benzemez! GSzfinfi aç da bl sevier ö|renmeye bakl Ben ölürsero kimden ögrenecen? Suratını asacana (dz&n& aç! Sttpürge 61e dutulmaz! Goca kız oldun bi süpiırge siıpfirmesini beceremiyon. Xarm el ennde ne yapacan? Hiç sakası yoktu; süpurgeyi yapıştunvertrdi. Bir gön ekmek vapıyorlardj; bir .tfirlo beceremiyordu yufka açmayı. tufkalar bir tarafla» nndan yırtılıveriyorlardı: Gif! Eşşek gafalı g n ! Bir vufga açmavı ögrenemedin; ben de gizım var deyi gtir gür gflveniyom. Bak hele bak! Gene berbat ettin, demi|, elinden oktavayı kaptıfı gtbi «ırtında parçalamısti Aysenin o gfln »flacnaktan gitleri kızarmıstı Anası, Ayşevi dövdüffl Için flzn> mÜTordn; omın beceriksizU^i yü7ünden gflzelim okiavaaı kınlmıçtı. Komsu kadıniardan, kızlardan kanavtçe, tentene ögreniyorda Kana»1çeyi işlemek degiL sökmek hoşnna gidiyordu. Attarlann kua ne $uxel de rengârenk şeyler buluvordu: merak «Imoştn Ayşeve: On abıla nerden buluyon bo cicili bıcıli şeyleri demişti NSfus memurunun gızından aldım örne> tüıi. Onda daha gözelleri de var Demek daha rüzelleri de oluyordo bunlann. Kanaviçe. tentene ev işlennden daha çok boşuna gidiyordu Anası ile bo vfizden de kav ga ediyorlardı; etine bir iş alıp otordn ran b» çıkışıyordu: • (Arkan var» DİŞI BOND Yanlanna komsulardan birini alıp yola çıkmışlardı. Avşe, o gflnden »anklj, kara aakaUı, kara iri gozlü bir adam, kara kapü HUplar, anlayamadıgı bir afirfl sSsler hatırlıyordu. Kınlcaköyden dönnp, muskayı agabeyinin cebine diktlkten sonra, kerametini beklemeye basladılar; muskadan mı, olacafından nu, çok geçrneden onda düzelme basladı. Komşular, «Gördun mu nefesı vakında knzvya dönecek> dlyerlardı. Oğlnndaki uslanma anasını çok eevindirmJftt. Ona temeüi bir Iş bulmak için saga «ola rica etmeye, rajrarmaya baslamıştı. Nihayet o »aman evlerine yakın oturan, her zaman çamasırlannı rıkadıgı raalmadörünnn anaaına aflaya, Zamane Cocuâu , Yazan; 0/ii NAUOHTON Çeviren: M'tHAL YtÖINOIAU Devrimin TİFFANY JONES gglUP tamamlanması R GARTH IZA ŞAH, ?apka aevrlminl Pehlevi'de bırakmadı. 6 Ha zlran 1935 günıl Tahran'da yeni Meclısın açılış töreninde bulunanlar hıç de küçtimsenme yecek bir venılıkJe karşılaştı lar: Biıtıln generaller, BakanTar, mılletvekillerl. konuklar, ilk kez başlan açık olarak Şalu beklıyorlardı. Şah bu vesile ıle 8 Hazırandan itıbaren bütün Bakan, Mılletvekıll ve memur lar içln olan Pahlaviden vaz geçıp Avrupa şapkası VB elbisesl gıymelerını istedi Selâmlar ken ve bir eve gırerken artık Batılılar gıbl başlannı açacak lardı Yedı yıl önc« hepslnin tek blr milletin üvesl olduklan düşüncesıni yaratmak içln PahFavıyl zorlayan Şah, bu suretle Türkiye'nın ömegıni ajamalı $e kılde gerçekleştinyordu (5). Tıpkı on yıl önce Türklye'de olduğu Kibi Tahran'da da hemen o gün özellikle devlet m» murlan tam kenarl] $apka (tamam labah) satın alabitmek ıçin sapkacı dükkânlannın önünde kuvTuk vapmays baçladılar. 7 Haziran günü A* Başbakan ve diger Bakanlar görevlerıne Avrupa sapkasıyla geldl ler (8). Olayın tranda hlç tepk) g6rmeden gecmesı mümkün degildl. Nlteklro tçijlerl Bakanbtınes r»nnlanan btı blldlrl (7), H o r u u Syaiettada bir mesl gerekmlştl (Ba paranın Hemen gidiyordu ha? Bu da ben bir gereflne baksam iyi nesi? Bir kadeb blrşcy ıçlp gelolurdu ama) Sonr» da savallı mefe ml nlyeti vardj vokta? /ıma, neme llzun • Ben blr Lily, bütün bunlaı retmeamlş hiç olarak kaiınaga çoktan ran«N'edeD gidlyorsunuz?» djye gibl bir de bu kadar Iskence yım. Yan] lnsanın kadmlığa ve sıkıntı çekiyordu ?abancı sordum «Oldu bltö mi?» örenmesl içln dell olması gerek. «Benlm vapabileceğtrr. ırâdan blr herif şırıngaJar fllftn SaMamaflh tnsan kadın olarak dog m,» dive cevap verdl ve ale^ natoryoradavken bile ahsamamuşm kadjn olmay blrsey samıştım 8vle ftletlerle ötemin be lertni çantasına verlestlrmege niT herhalde Onlars »uç bulrtmin kanfttnlmMina Her se ba?ladı Ozerindekl bflrUn resmaktan çok acımak gerek înferlnde aatmayacak derler bir mlllğe rafmen blr an önee SJVISsan düşününce çofu kadıniann de' mah İçln esn attıfc belllvdf neden u buçuk terelelli oldu«Ozun sürmedi.» dedim «Ca' gunu anlamaga baslıyor vessetçerdelü odada blr türe se»lam. sızlik oldu. Sonra kapı açılcb ve VTIII lçtikten sonra evine snrtpblür mi vanl'» bidmki dışan çıktı Ter İçinBlrden acı blr bağıns yükdeydi Bunu «Brünce şasırdım îçtmden de «Aîkolsun» ieldi öbür odadan Pek yüksek dogrusu Hem de bu sefeT ace eeçirlyorduro «Kolav Dars defildl ama korkuttu benl Ani, 1 les var glblrdı Ellerlni havlu lanmanm kolavinı tmlmuşiar1» keskln bir bağınştı Herifin o suns slldl ve kol yBnlerlru lnC«ntasını o koca Daltosunun iç kahn seslyle blr şeyler fıaldadirdi îçerden mvet hafîf bir djguıı duvdum. Neme gerek, hal inilti geldl bu sefer Tam bi debine dftkatle verlesönnekle ve tavnvla hastays gthren veri zımkine Isler nasıi diye soracak tne;gul olan hertf basını yordu Dogrusu Onun lşlnln eh ken o np sövle blr vüzüme baktı H olduğuna lnanıyorduniıs. Bir «Kurum, blraı çay yapabllir«Yok canıtn ne bagınş daha vukseldl Somra nn«(nlz'» dfve sordu Sakın ha hlçbiT vere kımıldaonun eene blrşeyler fısıidadıtıfçlmden «Aldıgı parava pöre nı dtıydum Zavailh Uly! Klm masın» Tanıms wld1 ve akşampanya Içse veri vmr> diye ne derse desln dünya erkek dtlşündiim Üstelik verg) de ver lımdan fllftn torum varmısçadünyası vesselâml mi yordu sın vflzflme baktı «Anlamıvortic daklka ya sürmüs, ya sür «Şimdl olur.» diye ekledlnr muimuz? Benim vaptıSıır 1s memlştl Ve kızeağınn bir üc «tbrikt* kavnar stı var ı ayı da korku ve endise Içinrte Herif «Benlm ıçin deell.» d» «adeee tesvflrten (barettir H§gectip glbl o 0ç dakikanın teinj dl «Ben heman ırldlvorum Ha nte ortada blrçer TOk Herşey ortadan fcaldırabllmek İçln üsnımefendi Için Koru olsun Bot armradan OITJD bitecek.» tttoe yirafbeş sterlln para nr ea şeker koyua.* (Arkan vsrl 70