Katalog

SAHİFE DÖRT 7 Mart 1969 CÜMHURİVET \ 'Vlenderes Aydmda SerbMt Fırkafleslyasi ha. yata alılmıştı. Ama, Serbest Fırka, mıicadele sloganlnıuu Luinmadı. Gerçi iktisadi sefalet j ıivir.ıden halk kırgmdı, tedirgindi. Ama, Scr*est Fırkanın suMinduğu tedbirlerden hiçbiri, bu sefaletc çare olamazdı. Ve bu mücadetede Raliba asıl karşılafma. Fethl beyle îsmet Paşa arasmda değil, Isouet Pa»xk Âtaturk aıasında oldu .. I MENDERES'in DRAMI Yazan: Serbest Fırka ve yanlış bir fikir önderliâi Serbest Fırkanm fikır adamı, Ağaoglu Ahmet Beydı. Ahmet Bey, bizim Ikinci Meşrutiyet devremızle, Cumhuriyetın ilk yıllannın, dlkkati çeken bir sımasıdır. Aslı, Azerbaycanda Karabağdandı Bir süre Petersburg da, bir süre Panste okudu Tur kıyede sıyaset ve fıkır hayatına 1911 de, Tıirk Yurdu dergısi ve Türkocagı hareketlerı ıle gırdi. Bu hareketlerde yen, olumlu, mutedıl ve muvazeneli bir siya set ve fıkır eleştmcılığıdır Ay ni zamanda Ittıhat ve Terakkı Genel Merkezı ıle ilişkıler kurdu. Enver Paşadan ozel yardım gbrdü Menderes'ın de mensup olduğu bızım neslımız, Ahmet Bey ve arkadaşlarına, çok şeyler borçludur . îstıklâl Savaşı başlayıp da An karaya mtikal edınce, yanı Mal ta surgunluğünden sonra Ankarada, Basın ve Meclısın daıma on planlannda bulundu. Mıili devlet vapısımn hukukl izahlarında hızmetlerı oldu Fakat ıktisadl görüş ve önseeilert zayıftı. Kendisini, XIX yüzyıl tıpınden bir adım llen gidemıyen klâsık lıberal bir demokrasi anlayışına verdi. Halbuki dtlnya değışıyordu Yenı bir çag başlamıştı Ve Turkıye gıbı, ılk defa mıllî mucadelesını zaferle bı tırmış bir ulkeye yenı kalkınma yollan, metodları lâzımdı. Yani klâsık demokrasi demek, artık HER ŞEY demek değıldı Ama Ahmet Bey, kendi anlayışından kurtulamadı Ve bence Serbest Fırkanın sloganlannı bulamayışında, merhumun bu goruslerının, hâkım bir tesın olsa gerektır . Serbast fırka zamansızdı rartınin programmda da yer alan ve Ahmet Beyın gorüşlennı aksettiren lıberal btr ozlemden sonra Serbest Partının, iktısadl alanda zaten yapacağı bir ış kalnamıştı Çunkti partı ku ruldu£u zaman dunya, tam bir BEY FIRKANIN FİKIR ADAMI AĞAOĞLU AHMET BETLE... MODESTY BLAISE flttiaat buhranımn lçine sUrük lenmışti. Tılrkıye de bu buhranın ağır etkisi altındaydı. Dunyada hberalızmin ve demokrasimn vatanı olan ülkelerde bile, artık otarşıye gidılıyordu. Yani devlet, iktisadi müdahalelere gıdıyor, gümnıklerınl kapatıyordu. Türkıye de tabıatiyle otarşıye gıtmekteydi. Zaten dış odeme kabılıyetı kalmamıştı. O sırada İktısat Vekıllığinde bulunan olgun bir insan, yani Mustafa Şeref Bey, o zaman bizde beklenmıyen bir teşkılâtçılık kudretı ıle dıs tıcarette, devrın ıstedıgı yeni usullen, yenı cihazlan, nıce devletlerden önce tatbıke gırıstı. Klenngler, takaslarla, buhranı karşılama tedbırlen olarak ele alındı. İsmet Paşa, Mustafa Şerefte, sessız, gosterışsız, ama ıyı bir dayanak bulmuştu Fethı Bejp gelınce; onun mucadele şıarlan, hem yanlış, hem jetersızdı Iktısatçı bır müşa\ırı de yoktu Istanbuldakı Liman Şırketınde ıdaresızlık oldugu gıbı basıt ve ancak tek müfettışın ko'. alıyabıleceğa şeylen, mıllı bır dâ\a gıbı ele alıyordu. Demırvolu sıyasetıne de karşıydı Çunku tstıkl&l Savaşında demır yolsuzlugu, bu savaşı yurü tenlere geçırttığı uykusuz gecelerın yerinde ve ıçınde değıldi. Sonra ona gore bu kaç neslın jukunü, bır nesle yuklememelıydı Halbuki Istıklâl Savaşı bıle, bır kaç neslın yukunun, bır nesle yuklenişıydi. Halbuki bır kaç neslın huzur bedelını, çok defa bır nesıl oder iktisadi yatırımlar da böyledır. Hatta bır nesıl bır mâbed yapar Ama onda 10 nesıl ıbadet edebılır. Gene Fethı Beye gore, Ismet Paşa devletçnaı Halbuki değüdı Iktıdarca devletçılık sozu ilk defa, o da Serbest Partıye cevap olmak uzere Sıvasta, hem de Mutedıl Devletçılık şeklmde telaffuz edıldı Ve oradaki bınlerce dınleyıcıleraen de, yalnız bır kı şı tarafından alkışlandı Hulâsa Fethı Beyın yabancılardan borç alalım dâvası da, gene Sıvasta Ismet Paşa tarafmdan açıkça ce vaplandınlacaktı Bıze borç para veren yok kı' Meselâ Osmanlı Bankası bfle, hçm de sadece 10 ınılyon lırft vermek Içın, kapıtulâsvon kayıtlarının ladesını ıstıyordu' . Hulâsa Ismet Paşaya gore, oy le sanıyorum kı Serbest Fırka, zamansızdı, yersızdı Bunun ele alınmasını ıstıyen de, elbette kı Fethı Bey değıldi. Ismet Paşa, ışte bu konuda bU5"uk mucadelesını 29 Ağustos 1930 da, Sıvas ta mejdana vurdu Demıryolu Sıvasa %armıştı Bu demıryolu sıyasetımn tır zaferı ıdı. Fazla olarak kımseden 10 para borç da alınmamıştı Mılll guç harekete getınlmıştı Ve her şey aksaksız, hazıneden vâdesınde o denebılıyordu Halbuki dunya iktisadi buhran ıçındeydı Butçemız, odeme dengemız halsızleşmıştı Ama vatan gene de demır ağlarla orulujordu. Ve şımdı hedef Erzurumdu, Karadenızdı. Sonra devlet, eskı Osmanlı borçlarını bıle ârızasız oduyordu Memleket fakırdı, muh taçtı ama, her onune gelene el açan bır iktisadi haysıyetsızlık ıçınde değıldi Serbest Fırka zamanında Fethl Bey. tnonu n e mucadele eder gorunurdu, oysa mucadele Inonu ile Ataturk arasındaydı... best Fırka Lideri Fethl Beye karşı soylenmış olabüır mı? Bu sozlerde acaba, daha yukanya, meselâ, o zamanki adı ıle, Gazı Paşaya karşı da, arzedılmek istenen bır şeyler yok mudur' Hem bu sozlerde acaba ve dış gorunuşe rağmen, çekılmeye nıyetlı bır adam mı konuşmaktadır' Hayır! Şu cıimlelen verelım « İktidar mevkıınde, şimdiye kadar yaptığımız, yapmış oldugumuz hızmetlere ve muvaffakıyetlere dayanarak da durmuyoruz. Iktadar mevkıinde bızı tutan ve mıllettn vekıllenne ıtımat veren, yalnız mazıden aldığımız kuvvet değıldır. tstıkbale aıt olan fikırlerımızın saglamlığıdır. «Hem memleketim için lsüfadelı, hem polıtıkacılar için kısa yol, bugün elımizde bulunan ve onumuze çıkacak olan meselelerden, fıkır ve tedbır olarak, bızden daha ıyi çare gostermek tır. İktidar mevkıı oyle bir mahluktur kı, her gun, muvaffakıyet denılen bır gıda ıle beslenır » Sanıyoruz ki bu cümlelerde de, gunluk polıtıka tartışmalannı ve hele Serbest Fırka on culerının, lıberalızm, demıryolu sıyasetımn kısıtlanması, İstanbul Lıman Müdurluğünde yolsuzluk gibi problemlerıni aşan bır mâna vardır. Hattâ bu cüm lelerın muhatabı da, yalnız Serbest Fırka veya onun lıderl olmasa gerektır Jsmet Paşa nutkunda, baştan sona aynı kuvvetle, ustunde durulmaya değer problemlere değınir (2) Mesela şoyle konuşur« Senelerdenberi sermaye propagandası, mılli polıtıkayı çü rutmek ıçın çalışmaktadır » Bu sozlerden sonra tsmet Paşa, «Sızmle muzakere edeceğız, sıze yardım edeceğız» dı>e ıçerıye sokulmak ısteyıp, orada yer leşmek, kontroller tesıs etmek ıstıyen şuphelı adamların bazı teşebbuslerınden bahseder. Ve şoyle devam eder. «Maksat bır çare degıl, bu nam altında, memleketın içıne gelırken ve gıderken zehır saçmaktır. İsmet Paşa sermaye istemıyor zehıri, bu kabildendır. Sımdıye kadar hıç bir sermayedar, bana şartlarını soylemedı» ğustos 1930 Sıvas nutkunda, her parçada bır çok şeyler dıle gelır. Ve bu nutukta, devrın, değmılmıyen bır meselesı kalmaz. Acaba Serbest Fırka veya bu Fıkrayı, tarıhımızın o gunlennde luzumlu, faydalı bulan Gazi Mustafa Kemal, bunlan nasıl değerlendırecektı? Bu sualın cevabmı, ayrıca araştırmıyacagız. Çünkü bu nutuktan tam 80 gun sonra, yanı 17 Kasım 1930 da, Gazı, Serbest Fırkayı kapattıracaktır Ama bu kapatılma ıle beraber Gazi, derhal bK memleket gezısme çıkar. îşte Cumhuriyet Halk Partısının, daha sonra hem partı programına, hem Anayasaya gırecek olan ^ prensıpı (6 ok) bu seyahat sırasmda derlenır (3) Bu prensıplenn bıri de, iktisadiyatta DEVLETÇİLtoir. Ve bu devletçilık, mutedil bir devletçilıktır (1) Aç • fazla istekli. (2) Inönü'nün 1920 • 1933 devresine aıt bütun nutuklannı ve bu arada bu Sivas nutkunu der le\en cilde, Paşanın aynca ve çok ehemmiyetli gorülerek bir de makalesi eklenmiştir ki bu makale, onun, Cumhuriyetin onuncu yılında ve Kadro Dergisınde çıkan «Partımızın Devletçilik Vasfı» isimli yazısıdır. (3) Ş. S. Avdemir: Tek Adam, CUt: III. Baskı III. ss. Ismet Paşanın muvaffakiyeti «îsmet Paşanın muvaffakiyeti, her ne pahasına olursa olsun, evvelâ boyle bır vazıyettfen mılletı korumu; olmasıdır » Evet, gerçı bır sermayedar soyle bır teklıf yapmıştır1 Sıze 10 mılyon lıra verebilınz ama, bunu evvelâ memleketın butun mâmelekı (yanı varı yoğu) ıle garantı ettıkten başka, bazı ka p.tulâsyon kayıtlarım da ıade edeceksmız1 Ismet Paşa«laberalızmin nazanyatı, bu memleketin güç anlıyabılecegı bir şeydir. Bız iktisadiyatta, hakıkaten mutedil devletçıyız1» sozlerıni de bu arada abylemiştır Hulâsa, İsmet Paşanın 30 A YARIN: Halk Partisi gıinleri. Atatürk, Adnan Be>i görmek istemiyor İsmet Paşa Sivas'ta, kime karşı konuşuyordu? O halde îsmet Paşa konuşabilırdı Konuşmak hakkıydı da Snas ıstasjon mejdanında on bınlerce msan toplanmıştı Gunes vakıcıydı Toz duman ıçmdevdı Ismet Paşa da elbette bır ınsandı Elbette hatâları, sevaplazı olmuştur I'ıtekım İkıncı Adam ısımlı uç cıltlık eserıraızde bunlar, kendı açımızdan, ana aynı durustlükle eleştınlır. Faka' şu \ar kı Sıvasta İnonü, o gun sıyasi hayatınm en hesap \erıcı. en tarıhl nutkunu vermıştır Bızc« bu nutuk, iktısadı sıyasi tarıhımız ıçm daıma değer taşıyacaktır. Ama burada bu konuşmadan, tabıl pek az oır şeyler nakledeceğız. Meselâ şu cumleji alalım «Iktıdar me\kıınm asla teşnesı (1) değılız. îktıdar mevkıınde ancak, mılletvekıllennin ıtımadıyle vazıfe olarak duruyoruz Ne kadar sert olursa olsun, muşkulât karşısında vazafeden çekılmek âdetimız olsaydı, bu mevıcıı çoktan terkederdık. E ğer bır gun mılletvekıllen, ik tıdar mevkıınden bızi affeder lerse nefes almak ımkânını ve receklen ıçm, kendılerıne yal nız, muteşekkır oluruz .» Bu sozler acaba, yalnız Ser 1 İHTİYAR 1 • OFNGIİK 1 86 Buyukbabam Babaannemle evlenirken, eve, ılk eşınden olan oğlunu getırıyor. Talât. Babaannemn de evde bır kızı var. Senıye Sonra, sırasıjla, ıki ki7İan, bır oğulları oluyor onların Behı>e, Nebıye, Mahmut Beş kardeşın en buyuklen Talât amcanın gıdışi de b r tuhaftır hanı Talât amcanın çocuğu olmamış Yenge çocuk doğuramamıştı. Gebe kalır, ama duşururmuş Talât amca kanaryalar. tavuklar horozlar beslerdı. Baba evınden koptuğum zaman, halalarım toplanıp duşunmuşler, «Bunu kım;n >anma verelım''> Ona sormuşlar: cAbı alır mısın' Sana bız de yardım ederız» Talât amca, demış «Gelsin, ahrun.> Babamdan ayn yaratılıştaydı. Babarr, ateşı 37'e yukselse, yataklara serılırdı O ıse, mıde sancılarmdan kıvranır, avuç avuç karbonat ju*ar, hıç sesını çıkarmazdı. İçine kapalı adamdı, kımseden, hıç bır durumdan yanıp yakınmazdı. Yaz aylanvdı Burgaz'a. yazlığa goç eden Behıye halam ların, uzerlerıne keten ortuler geçınlmış sandalye ler bufeler, koltuk takımlarıyla dolu Kurtuluştakı apartmanına Etyemez'den gelıp konmuştuk bız Onlar yaz bıtimınde gelene kadar bır çeşıt bek çıjız. Sonra Amcam bakacaktı başmm çaresıne, ucuzundan ev tutacaktı. Kapı çalındı, Behıye halam geldı Kapı çalındı, Nebıye Halam geldı. Kapı çalındı, Senıye halamın yenne Atıfet ablam geldı. Geldıler Perdelerı ınık, loş havah konuk odasında toplandılar. Yengem, onlara çay, kahve goturdu Sonrasmda benı çağırdılar. Yengem, mahkeme mu başırı gıbi, kapının onune çıktı. adımı unledı. Talât amca bujuk not defterimi masanm üzenne açmışu Şehır kıtaplıklarmı dolaşmış, eskı «Ajdınlık. dergılerınden, Haydar Rıfat çevinlen kıtaplardan notlar derlemıştık ya? onu. Amcam ortaya dedi kı «Ben memur bır adamım » dedi, «bu defteri bıri gorse, başım belâja gırer » Behıje hala ellerını bastonuna dayamıştı (Ben zaten malımı bılırım ) dercesıne gozlerını yuzume dıkmıstı Donuk ve sessız gulumsuvordu. Amcama, bakımım ıçın a>da 10 lıra yollardı. Atıfet ablam • Neden yapıjorsun 7 bak amcan sana ne guzel bakıjoı, usiun başm çıçek gıbı Bovle şeylerle uğraş^ıcağın^ dersle ıne çalışsana kardeşım, dersler np çahşans • dedi O, para yollamazdı " * MiHMET • " ST A • ED } Nebıye halam • • Şunu bıl kı » deyıp geğirdi, «bizden olmayanın bızım aramızda yerı yoktur.» O, ayda 15 lira yollardı. Atıfet ablam gene söz alıp dedi ki: «Senınle kesın konuşalım. Ya boyle münasebet sızhklerı bır daha yapmayacağma daır bize soz verırsm, ya hemen burdan çıkar gıdersin.> Onlara baktım, her bırıni sanki ilk defa görü« yordum ve her bırıne sanki son defa bakıyordum. Kunfelıkten öyle derler onun için kordonlannm duşukluğu dolayısıyla çocuk doğuramamı^ Yengem onumu kestı «Oğlum,» dedi, «ınadı bırak. Bu yaşta ne yapar» sın. nereye gıdersın, sana kım bakar? Daha ana çocuğusun sen. Içerdekılenn hepsi senin büyıiklenn. Sanma kı kotuluğunu isüyorlar onlar senin, hayır, ıjılığıni istıyorlar. Gır içeri, öp ellerüıi, bir daha yapmam de. bitsin gitsin'» Bır yandan da, içinı çeke çeke athyordu. Tahta bavulumu otebenmi yerlejtirip, bavula kapattım. Arkamda goz yaşı doken biri kaldı diy« tuhaf bır mutluluk duygusuna kapılmıştım. Amca bır gün sandığmı kurcalıyor onun. Bir şeylerden p relenmış. Bakmış ki, sandıgın içinde tepeleme çatal bıçak kaşık takıralan, peçeteler, tur luklar, nihaleler.. Beyninden vunümuşa ddnmüş. • A kadın, bunlar hangı jölen isin, nereden?» Yenge tıs. «Sana soruyorum, cevap ver.» Yenge korkusundan, utancından Slecek. öls» daha iyı «Tuh sana vazıklar olsun'» Yenge, kendtnı kaldırıp onun ayaklannın al« tına atıyor. Atıp dıyor ki: «Aİ o kör bıçüklardan birini Talât Bey, kurbanm olayım, kes benı'» Amca, akraba evlerınden yürütülen ne kadar takım varsa sanp sarmalıyor; bet benız limon sarısı: kesseler bır damla kanı akmayacak. ayrı ayn ozur dıleyerek, herkesın calınan malını gerı verı>or. Ondan sonra da, Yengenm sokağa çıkmasını, konukluğa gıtmesını vasaklıyor Ahşmışlar bır kere. alıştırmışım; benden sonra bır kızcağızı evlât edımyorlar, o da erkence kocaya varıjor. Gel zaman, gitzaman, Amca trenlerde gezici posta memur luğu suresinı doldunp emeklı>e ajrılmış (Arkını </ar) merkezî sıstem APABTMAN. YÖıNETİİl t(l. bürosu' hizmetınızdedir... 49 86 04 Cumburıyet = 232ü