Katalog

SAHİFE DÖKT *2 Mart 1969 CTTMHURİYET MENDERES' în DRAMI Yazan: Profesyonel bir politikacının portresi 'Mahmut Celâi Bey Ankara'y» gelifinia Uk gunlerinde (Foto£raf Cu»kurıyet ArsıvD Bu eaerde daha öno» CelsJ Bayar'ın hayat hikâyesınl bır safhaya kadar ftzeUemlştllc. Şlmdi burad» da, Celal Bayar* uı sıyasl geçmlsl ve bunun, Bayar'ın triyasl karakterlndeki etkilerl Uzerlnd» kısaca dunn»lıyıa. Bayar'ın biyograflsini rerlrken, onun daha çocuk yaşlannda, dışandaM îttihat ve Terakki Cemıyetl lle gizll münasebete glren dayısının teslri altında bulunduğunu kaydetmistik. Daha 12 yaşındayken, da>ısına gelen glzll nesrıyatı Gemlıkte btr bakkaldan «.lmfli^ dayısına t&şımak ona düsüyordu. Yazü Bayar, çocukluktan polftika o i Kıratm suTcrfo'nden ve onım volahşından b.ıhsedeıken, Celâl Bayarın o güne kadarki siyasî taayatma gözatmak. elbftteki iaydatı oJacakfır. Çiinkü Celâl Rayarın Demokrut Partiden önreki lıayat lıikuyesi bize, onun sıy.isî şahsiyeti hakkında, bazı aydmlstıcı işa. retler verecektir... I yunu oynar. BUttln havaü boyunca da polıtıkanın ıçınde kal mıstır Bu bakımdan Bayar a, profesyonel polltikacı demek hatali olmaz. Çünkü bugün sahnede, bütıin hayatınca polıtıka içinde kalmıs, polıtıkacılığı, kesintisız olarak meslek edılmis olan, ondan başka kimsa yoktur. Ve yakın «arlflimlzda, politıkacılıgı bu kadar uzun sünnüs başka bır polıtikacı da yoktur. Onun geçmısınde ve kendinl bllellden beri, polltıka blr meslektlr. Gerçl meselâ înönU de genç ya şından berl aktif blr sahsiyet olarak sahnededır. Amı Inönü'nün, Atatürkiln ve benzerlerl sllâh arkadaşlannın esas meslekleri askerlıkti. Ordudan, harb meydanlanndan geldaler. Askerllk sıcılleri, onla Bond İIOOESTY BLAISE nn aslf mesleklerinl dlle getlnr (1). Daha 12 y&şında ve gı^lj slyasî neşrıyat taşımakia ışe başlayan ve Ali Suavl'nın arkadaşlanndan olduğunu sdyledığı dayısından polıtık hıkâyeler dınleyen Celal Bayar, 23 yaşında lken (1907) Bursada, kendısı de gızll îtt^ıat ve Terakkl Cemıyetine gırer Ondan sonra hayatı günümuze kadar, pohfıkacı olarak devam edıp gıder Onun Bursada Ittıhat ve Terakkl gizli teşküâtına gırdigı sene, tnonü"nun de aynı cemıjete Edırnede katıldığı sene ıle denk düşer. Gaye, 1876 Kanunuesasisınl (Anayasa) yenıden elde etmektlr. 23 temmuz 1908 da Abdulhamlt, Rumell ihtıJâlcılerl önünde boyun eğer. Meşrutıyet ılân olunur. Kanunuesasl yürürlüğe gırer Edırneda Yuzbaşı Ismet Bey, Ikıncı Orduda bu ıhtilâhn, önde gelen yıldızlanndan bırl olarak parlar Bursada Celal Beyın yolu da açılır Evvelâ Bursada Irtıhat ve Terakki Fırkası Mesul Katıbı, sonra aynı partının !zmir Kânbı Mesulü olarak atanır Bu son gorev, onemlı bır görevdır Çünkü Izmır, eskı Osmanlı Imparatorluğunun en hareketll merkezlerinden bındır. Celâl Bey 19141918 Binnci Dunya Harbi devreslnl Izmlr de geçınr. Ne var kl, Izmırde, f*tıhat ve Terakkl'nln onde gelen kurucularından ve soz sahıplennden bın, yanl îzmır Valısl Rahml Bey vardır Ve Celal Bey, ufak tefek anlaşmazlıklan almazsak, sonuna kadar Rahml Beyın etkisl, golgesi ve kontro1U altında kalır Mustakü blr hu\ı>et edınemez. Hustafit K«maI1n malumAü altında olmustur. Hülâsa Celal Bey, kaderinl îttlhaçılar grupuna degll, MusaTa Kemal'9 ba*lar. öyle lanıyorum kl bu, oııun, havatmda en lsabetll hareketi olmuftur. Yoksa arkadaslan olan eskl Ittlhatçılarla beraber olsajdı elbette tasfly» edılecektı. V» bu tasflye, baaı ttühatçı llert gelenler lçln olduğu gıbi, belkl de kanlı blr çekll alacaktı. Gerçl bu arada Celâl Beyın, Çerkes Ethem'in lsyanından öncekl günlerde ve Mustafa Kemal tarafından, blr nevl nasıhat heyetinln başkanı olarak gönderlldlgl ^ntahya'dakl davranışlan haKcmda, henüz karanlıkta kalan noktalar vardır. ve Celâl Bayar'ın oradan Mustafa Kemal e, Ethera'ln sadakatl hakkında çektiğı temınat telgTafınm, henüz mahJyetl aydınlanmamıştır. Bu telgrafın aslının ne olduğu da, hâlâ bir meseledir. Ama bu karanlığın aydınlatılmasuıı Celal Bayar'a bırakırsak, şu denebılir kl, Bayar, sonuna kadar kaderm) Atatürk'e bağlamıştır Ataturk ün oldmıl ne kadar kendını, ona hızmetle mukellef bümıştır Direkfif veren ve direktif alan adam Slyasl hayatta 6n plânda golenlerl. lkl grupa ayırmak mümkündur: Direktif reren önder slyaaetçiler. Direktif alan ve direktif altında çalışan sıyaset adamlan Celal Bayar, öyle sanıyonun ki, bu ıklnci grup siyaset adamlan zumresme gırer. Yahut, hıç olmazsa Demokrat Partınln kuruluşuna kadar onun siyasî hüvıveti budur Bunda da yadırganacak b j şey yoktur CunkU Îttıhat ve Terakkl, otokratık bır partl ldl Yanl bu partıde çok dar blr şefler kadrosu vardı Denebıhr kl, îtıhat \e Terakkl, nıhayet Uç ve en fazla 5 otorltenın mutlak iradesıne tabi blr partl idi îttıhat ve Terakkide, ancak direktif alınırdı Tabıatıyla Celal Bey de, bu dırektıf alanlardan, dırektıf altında çalışaniardan bınjdı. Ve bu onun ruhuna, yıllar yılı suren ltaatçı bır karak t«r T«rmlstl. Teoeddüt Parttsina gellnoe, bu pftrtl, ı&t6n pek kiirul&znad&n dagıldı. Halbukl îttüut Te Terakklden çok büyük blr par» devralmısti. Celftl B«yln de bu mUnasebetler BİlsUeatnde, bazı llgl ve muhabereleri vardır, îleride yanlacak blr îttlhst •• Terakkl tarlhl, bu oemlyetln glzli kalmasını lstedlgl baıa U7 leri açıklayacaktır. Bayar'ın Ankara'dakl durumuna gellnce, Ankara'da da «öz, elbette ki, Mustafa Keraal' lndl. Vs Mahmut Celil Bey, onun çevreslnde, onun verdiğl direktif ve yetküerle, ancak onun istedlgl çerçeve lçlnde çalıstı. Daha önce de Vekillık yapmıs olmakla beraber, înbnü kabmesinde keslntısiz devam eden son 7 yıllık Vekillık hayatında, ne Inonü'nün, ne de Ataturk'ün emir, temâyul ve dlrektıflerl dışında, hareket gosteremezdl. înönü'nün; aslmda ruhı gergınlıkler, fakat gorünuşte onemsız bir vesıle ıle Başveklllıkten ayrümasından sonra jenne Celâl Bayar geıdl Başvekılhk devresinde onun en çok kullandı? kelımelerden bin, dırektıf k^lımesıdır. Şeften, \ani Atatürktpn gelen her sey dırektıftır Meselâ Atatürktta, t XI1937 nutku, Bayarjn tablrınce bir direktif nutuktur. Hukumet progranu ise, her cumlesi $efm direktif nutaklaruna davandınlarak ve dırektıf kelımesi her konuda tekrar edilerek, bir program nutuktur. Hükumetin yapacagı, sadece, bu dlrektlflerl yerine getlrmektır. Hülâsa, «lyas! hayat» katıldığı gunden baslayarak, kesintlsiz bır profesyonel politlkacıLk, Bayar'ın raeslekt vasfıdır. Demokrat Partl kuruluncaya kadar aldıgı görevlerde, kendlne özgü fıklrlerle degü, otoıiter direktıflerln etkisi altında çalışraası da, onun alıştağı bir çalışma nizamıdır. Bu hayat tarzı ona, elbette ki, ban karakter çızgıleri vermiştır Kendı kendınl yetiştirlşi ve siyasetl sanat edınışl, bu çlzgılenn onde goninenlerdır. Fakat, yeni blr partınln şefl oluncaya ka dar aldıgı görevlerde, hep otorıter partıler ve güçlü şefler emrınde, dırektıf altında çalısmak nasıbi de onda, otoriter olmaya ve direktif vermeye kar şı, tabıî bir özlem ve istıdat >aratmıştır Bu ozlemle istıdat onu Demokrat Partl ıktıdan ve Devlet Reıslıgı sırasmda n« tıcelen ağır bır şekılde tokezletecektır Çunkü öziem ve ıstldat başka, otoriter lıder olmalc vasfı gene başkadır. Komitaa mıdır'' Elbette degil' îttıhat ve Terakkımn, komitacılık faalıyetlermın dışında tutuldu Komıtacı değıl, sıjasetçıdır. Izmırde kâtıbı mesul olarak calışmalan sırasmda komıtacılık, ona değıl, Valı Rahmi Beye düşüyordu Ama illc gençlik çağlarından ben, dıplomalara değıl, hiç arasız kendi kendlnl yetıştirme ve voğiırm» gayretuıe dayanan nefıs terblyesi, onda elbette ki, guçlü bir karakter yarattı. Ama ıçıne dönük bir karakter Celâl Bayann görünen hali, onun lç benliği lle dı? âlem arasında, agır blr perde gıbıdır .. (1) AUtürk'dn asker! slcfll, Tek Adam isimli eserimizin fiçfincü cildinin sonunda, înönü'nün asberi sicill de, Ikinci Adam isimli eserimizin uciınctt cildinin sonunda verilmiştir. YARIN: Kendini anlatmayı seven bir Curahurbaşkan... Yozaır İşgalden sonra,' **" * '^^^r'^? ELISABETH S. HÖLDING N1HAL YEG1N08JU.I Î/ ¥iffony Jones ÎTIFFANY JONES I V l C l » C O < ? O g i t J ( lconu vereslm: AYHAN BAŞOĞLU j ÎNTİKAM YEMİNİ Bırlncl Dıuıva Harbl, 3031 ekım 1918 de Turkıve'nın yenılgiyl kabul etmesı ıle bıter. 15 mavıs 1919 da lse îzmir Yunanlılar tarafından lşgal olunur. Celâl Bayar'ın İşgalden once îzmır'de pek faal bır siyasî ha yatı yoktur. Ittıhatçılar tasfıve edılmıştır. Valı Rahml Bey, yurt dışına kaçmıştır Celal bey kuşkudadır Yunan işgall tehhkesi baş gostennce, Yunanlılara karşı cıddi bir mukavemet ümıdı de beslemez Bunu da yadırgamamak gerekır Ama gene sıvasetın lçmdedır îttıhat ve Terakkı'nın kendl kurduğu ve şımdl elde bulunan vesikalara gore Celâl Beyin de katıldığı Teceddut Fırkasında, sıyasi hajatına devam eder Meselâ Izrnır'den avrıldjktan sonra gıttığl Nazlllide, Teceddüt Partısi mensubudur Nazılh'den ay rılmak zorunda kalınca, Balıkesıre gelır. Bır kısım İttıhatçılar da oradadır Oradan tstanbul Meclısıne Saruhan mebusu olarak seçjlır Mecliste snasi faalıjetım yürütur Fakat îstanbul un işgalı uzenne MecJıs faalıyetten kalınca, Ankara ya geçer ve burada Süyuk Mıllet Meclısme katılır.. Binnci Mıllet Meclısl gerçl kurulmustur. Meclısl teşkıl eden butun mebuslar, Anadolu ve Pumelj Mudafaal Hukuk Cemne'ı mensuplarıdır Ama aslında îttıhatçı bır grup, kendinl hıssettirmeye başlar. En\er Paşanm da Anadolu ıle temas ve mubaberelerl vardır Bunlar Mustafa Kemal Paşayı rahatsız eder. Yanl Ittlhatçılar, Yeşil Ordu, çeşıtli konıunlst partüeri, müstakıl harekete özenen bazı mebus gruplan üe Bırlnci Büvük MÜlet Meclısl, hakıkaten kanşık blr manzara arzeder Mahraut Celâl Bey f Bayar) bu sefer de Yeşü Ordu hareketlne kanşır. Onun idare edlcilerl arasına glrer. Fakat anlaşıldığına göre bu. Çevıren: oı Kıllıan ona doğru döndü Jocelyn yatakta dımdık oturmuştu. Dudaklan yan arahk, gozlennden ajağj sel gıbı vaşlar skıyordu Kıllıan «Istırap dı\e buna derler ışte » dıye dıi»ündu. «Yalm bır ıstırap. Bır son vermelı artık buna Nasıl son verebılırım nasıl susturabılırım bu kızı' Yarabbı ne oluyorum ben"*» Jocel\Ti «Jocko» dıye bağırdı çığlık çığlığa «G« ne a>nı ıfade var yuzunde jımdı Benı gene oldurmek ıstıyorsun'» Kıllıan uzun adımlarla yürüdü, kapıyı açtı v« dışan çjktı. Dı§an çıkmasıjla doktoru gordu, çarp ş \orlardi, nerdejse. Genç adam bır an nefessız kaldı. Doktor «Ben de sizi çıkarmağa gehyordum» dedi. «Mıss Frey fazla yoruldu » Yuzunde gene o her zamanki gibl ekst v» sinir 11 ifade vardı JoceljTi'nın dedıklerıni duyup duymadığını an'amsk ımkânsızdı. «Ne japacağımı şaşırdım Bıraz kafa yormak gerck bu ıj uzenne. Cıd dı bır ış bu Yoksa değıl mı?» Kamarasına gıttı ve kapıyı içerden kılitledl, sonra gene hemen kıhdı açtı. Kaınarot gelecek olur sa pjphelenebıhrdı Ama zaten herkes onun her harekehnden juohelenecek deği) raıjdı' Oğle jemeğının saatı gelmısti. Gıdıp tek başına bır masada o'ursa mıvdı paryalar gıbı1" Tut ki oturdu Yemek >ese bır turlu «Na<n' da ıştahlı maşallah. Kızcağız ölse bıle umunı değıl. dıyeceklerdı. Yemese bir •furlu «Bofazından lokma geçmiyor, elbet vicdan azabı» dıyeceklerdı. Genç adam bırden. «Elly var» dive hatırladı. «Elly bentm dostum. Belki gemı kât'bı Chauvemey bana yardım etmeğe razı olmustur da dun gece hep beraber onun kamarasmda olduğumuzu sovler, kur tuluruz Ama sokmez bu artık. Mesele sadece çırkn bır dedıkoduyu basürmaktan ıbaret olsajdı bu •valan işe yarardı Ama Jocelyn eğer ben! cinayet le suçlayaeaksa, gaçmalıyorum be' Kız hayatta yal demek istedığim Jocelvn eğer beni kendini öld'ürme|e kalkiîmakla suçlayacaksa Chauvemey yalan »öylıyemez. Mahkeme huzurunda yalancı sahitlik edemez. ne benım hatınm için, ne de Elly'nla haü. n için. Kıllian bir gîgan daha yafcü, «Çok «Igar« içiyo rum» dedi. kendı kendme Odanm orta yer.nde dur muştu zıra, ne yapacağmı bılemıjordu Yemeğe ınse mıydi, inmese miydı'» «Gene aynı ıfade var yuzunde. Benı gene öldür ınek ıstıyordun .» Eîlerınin bu derece tıtremesi genç adamı endış» )"ndınvordu. «Ben onu öldurmeğe fılân kalkışmadım Aklımm koşesınden bıle geçmemıştı Ama demin, Öyle bağırmağa başlavmca .. Onu susturmak îstedım. Ne pahasına olursa olsun, bu gulunç kâbus sona ersin istedım Ne pahasına olursa olsun Belkl de sahıden onu.. Kımbilır belkı de. Ama kes artık burda. Eseleme bırak kullesm ınsan ruhunun yuzeyinin altında oyle şejler \ar ki kapkara va korkunç. Sınsı bunlan kendi halıne bı^ak daha ıyi. Zıncire vtırmuşsun nasılsa, kaçıp kurtulamazlar kurcalamazsan » Kapı5a vuruldu. Şen 5aür bir küçük kamarot kapıda belırerek «Kâtıp bey selâm sojiedı, efendim» ciedı «On dakıkaya kadar onun kamarasına buyurup bır kok 7 teyl almaz mısınız, dıyor » Kı'l an, «Teşekkur ederım » dedi «Gelınm.» Chauverney karrarasmda do'aşıyordu Daldan dala konar gıbı bır hah vardı, hareketlerıvle, konus masıyla Ovlesine neşelı ve havaı. Guluşu parı! pa nl.. Tepsınm ustunde uç tane bardak durdugu KılIıan'ın gozunden kaçmamıştı Ve Chauverney bır lâf dahndan obur lâf dalma konuyor, bır fıkradan oburune sıçrıyordu Kapıya hafıfçe vuruldu ve Elly içen gırdi Kara sac'annı bir topuz halınde toplamıstı ve uzerınde taş duğmeh bır kovu esiap vardı Her zamanki gıbı şık \e zevkli kendınden emın Chamernev «Yeiiekten önce bir kadeh bırşey içsek iyi o'ur dıye düşundüm» dedi. «Haa. ak'ıma geldi Mr KilMan vemek masa'annda bır takım değışıklıkler oldu Onun içın bugunden ıtıbaren sfcl de benım masamda oturursanız çok memnun olurum Mr Killıan.» Kilhan, «Teşekkürler» dedi ve lâfın ger'si g«l•in diye bekledi ama lâfın gensi gelmedi Chauver ney de Ellv de susuyorlardı Kilhan da sustu.. suj tu. Sonr« birden «Ama neden, neden'. dıye sordu. (Arkasi var) Ataturk üniversitesi Rektörlüğönden 1 Ünlversitemia Ihtiyacı İçin tahsis edllmiş bulunan 8 000 ton komürün, D D. Yollannca göstenlecek olan yerlerdeki vsgonlardan almarak Üniversitemizce fakülta blnalan, dığer tesısler ve lojnanlardaki depolara boşaltma ve yükleme işierı de müteahhide ait olmak üzere nakli yaptırılacaktır. Bu iş ıçın toplam muhammen bedel 90 000 TL sı olup muvakkat temınatı 5 750 TL. sıdır 3 EKsUtme 2490 sayılı kanunun 31 maddesi uyannca kapalı zarf usulü ıle 1 Nısan 1969 salı günü saat 15 00 de Atatürk L'nıversıtesı Satınalma Komlsyonu Başkanlığı odasında yapılacaktır. 4 Bu ışe aıt şartname ve lttzumlu evrak her gün Onlversitede gorulebılır. 5 Talıplenn murakkat temlnat mHctannı lhtlva eden Ünivers.temız vezne makbuzu veya banka temlnat mektuplariyle ve cari yıla aıt ticaret odası vesıkası ve indırme yapacaklan kapalı zarflariyle bırlikte lhala saatlnden bir saat evveline kadar Üniversitemiz Satınalma Komlsyonu BaşkanJjğına müracaatlan ilân olunur. Bu saatten sonrakl muracaatlar kabul edümes va postadakl vakl geclkmelerden İdare m> mıl deglldir. CBtuıo: 12S18 282C) lller Bankası Genel Nevşehir Turistik Ofeli Kiraya Verileceklir. Nevşehir Turistik Oteli Uk yıl için 350 000, diğer yıUar ıçın 500.000, lıra üzerınden kiraya venlecektir. Otel 160 yataklı 3 sınıf turistik vasıfta, lokanta ve yüzme havuzludur Otel tamamen tefrış edılmı? bulunmaktadır. Bu işe iştirak etmek ısteyenlenn; Evvelce bu kapasıtede bir tesısı en az 5 yıl işletmış bulundugıınu tevsık eden belge ıbraz etmelen ve 175 000, liralık geçıci teminat vermeleri gereklidir. fsin ihalesi 7 4 1969 Pazartesi günu saat 15 de Oenel MüdOrlük binasında yapılacaktır. tsteklilerin gerekli belgelenyle en peç 4/4/ 1969 tarihi akşamına kadar Bankamıza möracaatJ» 11 (Basın A