Katalog

SAHİFE DflRT 21 Şubat 1969 CTTMHURİYET rinl • tfevirde ytsamı» butun okumuş nesildaş'arınm ezber den bıldığı üsmanlı şlırlerını Menderes de ezberden bihrdı Kolajca ve heyecanla okurdu O şıırler kı, koklen Dıvan E debıyatına dayanır Sonra bun larm ustune Namık Kemal neslının, daha sonra Harâbat şa ırlerımn ve sırasıvle Edebıyatı Cedıde'nm, Mehmet Emın beym ve Zı\a Gokalp'm bu ara Ja az olarak da Fecrı Ati'nin şıır mahsullerı kademelemr Menderes bunlann hepsınden bir sevler bılıyor ve okuyordu Insan onunla bu konulard'a kar şılastığı zaman, sanki bır mektep arkadaşı ıle ve mektebm pavdos saatmde, çılr yarışma gırmı? gıbı olurdu slyasl hayata eeçlşi ve bir gün Demokrat Parti ve ıktıdar gelır. Etem Menderes artık daıma onun yamndadır Ama o kadar da degıl Ya Yassıada' Yassıadada Adnan Menderes ın tek konuştugu ve konuşturulduğu arkada şı, gene Etem Menderes tir Ve nihayet o donıllmez yolculuk? întıhar günü? Ertesl gun' Va sonra o dönülmez \olculuga lazırlanış' Ve Adnan bu yolculuğa çıkarken onu son goren arkadaş gene Etem Menderes tır. Adnan Etemle tanıştığı zaman; bağlandığı sevdiği, lnandığı bır arkadaşı roktu Etem onun, boy lece ılk yakın arkadaşı oldu Ve gene Adnan Menderes ;artık her şevl, herkesl kansını, çocuklanm dostlannl, düşmanlarını vs bunlarla beraber, ölıç hakkı olarak kazanümış bütün bir lkbalı arkada bırakıp adem yolculuğuna çıkmadan önce de, son gördügü arkadrş slması gena EtemlnM oldu Buna ilk ve son arkadaslık denmM ml? MENDERES'in DRA1MI Yazan: Ilk ve son arkadaşı Menderesin ılk tahsil çağı hakkınd» pek bılgi yoktur. Herhalde bazı ılkokuUara gıtmıs olacaktır Belkı, bazı oğretmenlerJen ozel dersler de almış bulu nacaktır Ama orta tahsil safhaları bılınır Bu devrenin hem hoca, hem mektep arkadaşlan olarak, bılgı şahıtlerı de vardır Bunlard«n dinlediklerımın bende hasıl ettıği kanaatlere gore, ılk gençlık jaşlarmda Adnan'ın orta oğrenımı hem kesıntilı, hem de biraz hedefsız geçmıstir Devrin sartlan ıçınde tamamlanamamıstır da Ama bunu yadırgamamak lâzımgelır Çunkü engelleyıcl şartlar, yalnız genç Adnan'ın değll, hem bu neslin, hem de nesll yetıstırenlerın lradeleri dısındı, menfi etkllerinl yapmıştır Şartlar bu nesh, tam ârızaıız ve sutematık bır tahsılden ne yazık kı yokaun bırakmıştır Bu gerçek, yalnıı Turkıvede, o devrede tahsil çağıntfa olan neslın değıl, 1914' le onu takıbeden yıllarda ve dunyanın butun savaşa katılmış ulkelerındekı genç nesıllerın muşterek kaderıdır Bu İlk ve son arkadaşı! Menderes'ln, elbette kl nlce arkadaşlan oldu An» bunlardan blri var kl ona Menderes'In İlk ve son arkadaşı demekte hlç hatâ yoktur Bu arkadas, Etem Menderes'tlr Evet İlk v« son arkadas Adnanla Etemin tanışıklıklan ortarrektep vaşlanndan başlar Evveia şövle bbyle bir tanışıklık Arra bu tanısıklık kısa zaman da yakın arkadaslık şekllnl a lacak ve hele Ihtlyat zabit talim gâhmda bu Ikl genç aynlmaz arkadas olacaklardır Adnan Îzmır îttıhat ve Terakkl Mektebınde okurken Etem de mek tebın, gündüzlü bğrenci olarak Rustıve kısmmdadır Adnan A merikan Kolejne bu mektepten ve o da RUştıve kısmını bıtır dıkten sonra geçmıştl Bu ara da Etemin tahsil lstıkametinde bır değişme olur O Rüştive 1 bıtırdinten sonra bır süre ln?ı hz Skoç Mektebjıe devam ed°r îdadve>e de bır sene sonra caçer Ama a ıl arkadaslık Istan bulda ve yedek subaylar talım gâhmda kuvvetlenecek ve lkl i r kadas aynlmaz bir yakınlık'a birbırlenne bağlanacaklardır Ad nanın babaannesl Pıtnat Hanım Işte bu sırada ve tstanbulda vefat eder Adnan boylece tama men yalnız ve kımsesiz kaldık tan sonradır kl, Etemde sadık, vefalı ve devamlı bir yakınlık bulacak ve bu yakınlık, hayat boyunca bir kader birliği halınl alacaktır. Yani ondan sonra artık yoHar beraberdlr Harbler bitlnce ÇakırbeyU çUttlığlndeH beraberlık, müşterek çalışma ve bütün müs kullerde Etemin realıst ve yakın yardımları Daha sonra Adnanın >Yalmzhk; ama etrafmm binlerle, ytizblnbrle sarıldığı zamanlarda da. yani havatı bojurca yalnjzlık, Menderes'in, kurtıılamadığı bir kompleks, bir ruh hgliydi demiştik. Ama, aca ba hıç mi aıkadaşı joktu? Evet vardr tınm ilk ve son arkadaşı .. bahse ilende \e Menderes In juksek tahsil çabalarım ıslerken, etraflı olarak değıneceğ z h gayretler olmus, gızlı ıhtllalcıler belırmıştir Hem de Abdulhamıd'ın, Rumelıdekı hurn j e t çabalarım ve Temmuz Ihtılalmi onlemek bastırmak ıçın Anadoludan sevkettıgı taburların muhım kısmı, Ajdın havaüsınden ve Izmır'den gonderılmıştır Ama bu taburlar, ıhtılale karsı çıkacak yerde lt tıhat ve Terakkı emrıne gırdıler ıMıla'cılere katılarak onlarla beraber humvetın ılanında vazıfe aldılar Bunun ıçın îzmır ın h u r m e t Uânında aktıf bır paıı var demektı Bu sebeple de 10 t»mmuzcîan sonra îzmır de tttıhat \e Hurrıjetçılık, birden verlestı Ittıhat ve Terakkı kuluplerı kuruldu, îttıhat ve Terakkı Mekteplen açıldı Işte îzmır Îttıhat ve Terakkı Idadl'i, bu mekteplerden bındır Îttıhat ve Terakkı Idadısi, muzaffer bır ihtılâl organının adını taşıdığı ıçın, havasında da venı davalann ve yenı devrın hareketlılığı, mefkurecıliğı (ıdealızmı) esıyordu Hocalar genç, ateslı ve ıhtırash ınsanlardı Tabıı çocuklara da baska turlu bır terbıye ve hej ecan verılıjordu O devrı ve havasını jaşamış olan bızım nesıl bu mekteplerın ateşli hareket ılıgını hatırlar Adnan Menderes orta ogrenımıne ışte bu Îttıhat ve TerakKi ldadi"=lnde ba^ladı Idad^er o zaman uç senelık ılkokulu da sayarsak, yedı senelık okullardı Bunlar, çımdıki lı^elerın karşılığı sayılabılır Çunku o vakıt bu mektepler, yuksek okullara oğrenci veti"=tırdıklerlne gore, lıse \azıfelerı goruvorlar demektı. Izrrırde Îttıhat ve Terakkı 1dadi5in(fen baska avnı sevıvede ve ruhta tahsil veren bır de Şark îdadısı vardı Daha sonra \Ie=ru*ı\et ve ılk Cumhurıvet ha\atımızda «ıvrllen bırçok genç elemanlar, meseîâ Vasıf Çınar Mustafa Necatı gıbı genç m^ılapçılar, bu mek*eplerın ogre'ıra kadrosundan geldıler Etem Menderes kimdir? Etem Menderes de Avdm eevresmdendir Babası, Avdının Koçarlı kazasının Sobuca kovünden, Hüsevn Ağa oglu Kadrt Efendı Davisı ve Germencik MU derrisi Hafız Ali Efendlnin alâkası ile medrese tahsıh görmü? bir zat Pakat sanklı havata bağ lı kalmıyarak t r 're Koçırü$. Asar ve lejı loarelerinde me> murluklarda bulunmuş Hafız fli Efendl îzı nrde Bornovall Suvolcu Hacı tbrahlm Ağanın kızı ile evlenmiş Etem bu izdivacm mahsulü olarak dünvaya eelmıs Kan knca okumava o kutmaja merakh insanlar gonlnüvor Etemı Maarıfm bir ıllc mektebinde okutuktan sonra, Bornovada Prerler' n ıdare et f igi bir Pransız mpktebme venrler Fakat bu hal çevrelermd» hoşnutsuzluk varatır Ertesi sene oradan aiarak tdadıve kavdettirirler tas E'emm arzusu vabancı dıller oğrenmekMr 1dadıden Insrılız Skoç mektebine gl rer îdadlve veniden oradan peçmiştır Birincı Dünva Harbtn. den ve Mütarekeden sonra 'sa Kızılçullu Amerikan Kolejınde, gene Adnanla bulusurlar Bu hlkftyemn ofes<ni ileride taMp edeceksınız Hem de sonuna ka dar Uyanış yılı Menderes ın ılk tahsil yılları hakkında pek fazla bılgı olmadığını ışaret etmıstlk Orta tahsil vıllarına gelınce bu de\re, tarıhımızın hareketll, umıtlı ve bır nevı uyanış jıllanna rastlar Çunku Menderes 9 vaştra bastığı zaman, Turkıve, Ikına Meşrutlyetın coşkunluğu ıçındedir 10 temmuz (23 temmnz) 1908 de, Rumehde h u r m e t ılan edılmıstır Hurriyet ılanırın, Rumelı jehlrlerınden ve tstanbuldan sonra, en zı\ade hev = can dalgalan yarattığı şehır îzmır'dir Çunkü Izmır'de hem hurrıvetten once ıhtılal ıçın gız ADNAN MENDERES VE ETHEM MENDERES MÜTAREKE XILHRI\DA (1919) Dişi Bond MODESTY BLAISE Sanıvorum fcj, bu vasıflar Menderes'te, daıma temel va sıflar olarak kaldı Kızılçullu' da ıse bunlara yabancı dıl bılgısı (Ingılızce) ve Batı kulturunden bır şevler eklendı Ama zaten Kızılçullu Amerıkan Kolejını de bıtiremedı Çunku Bırınci Dunva Harbı patladı Yasıtı herkes gıbı, onun da tahsılı varım kaldı Ama burada bahsı geçerken şunu da kavdet melıyım kı, Menderes'te Amerıkan Kolejının etkılerı herhald'e az ve zavıf oldu Zaten dı^katı çeken bır ha'dır kı bızde Amerikan etkısının Ikıncı Dunva Harbınden oncekı nufuzu ve yerlesmesi devresınden once Amerıkan mektepleri, memleketın hayatma aktıl olarak karışan ve on planda mıllî gorevler alan ınsanlar veremedıler Adnan'da goze çarpan \e ıçınden taşan ise o devır gençhğımn, Turk mekteplerınden ve hocalarından aldıkları ateşh ve ihtiraslı mıllıyetçilıktır O kadar koklu olmayan, fakat benımsedığı, yerleşmıs Osmanlı edebıvatı bağlılıgıdır O nesılden geîen ve gençlikle YARIN Savaş tanrısı ise kanşıyor IHTIYflR GENCLİK nr çocuk gıbı gostermısun. Ufak tefek kasketli, gençten bınsıyle peçeli bır kadm geldıler Loca bıletı kestırıp locava çıktılar Az sonra yukarda korkunç tuylerı dıken dıken eden bır çıglık koptu Smemanın proğramcıları, kapıcısı ıtfaıyecısı Alı Beyı, gazozcusu, bufecısı hepçe gıttıler Orta yaşlı Beledıve memuru tamamıvle ılgısızdı Genç arkadaşı, «Çıkıp bakalım ne olmuş » demeseydı vermden kımıldayacagı yoktu On : ar da g dıp baktılar Kara çarşafh kadının gozlerı >uvalarından ugramışü Cam verme kontrplâk takılı pencerevı açmağa kendmı dışan atmağa uğrşıjordu Pencererun onu ıse oluklu saç kayarak aşağıva duştu mu, doğruca tramvayların altına gıdecek «Ulan anan vennde karıvı » dedı er pata kute gırıştıler Kocamış kadm bır vandan «Benı burlara ne gettın > dıve bagınrakta bır vandan kendını so kaga atmaga çanşmaktavdı Gençten adama basıvor lardı yumrağu tokadı 1? neder sonra anlaşıldı ger çekten de anasıvmış «Ana, heç gormedın bılmen gel senı sınemava goturem'» demış Locava karanlıga gırıp oturmuşlar Kadın, oturmasıvla, perdede koca okuz başmdan buyuk bır kafa gormuş kı, kendısıne bakar Bu olaya şaşılacak olçuâe ılgısız kaldı eskı ga. zetecı Gıtmış kadının az once oturduğu loeaya oturmuş fırsat bu fırsa* fılm seyredıjordu O sırada bır denetımcı g°lse hapı vuttuğunun resmı Unıversıteh gıdıp seslenınce toparlandı Hakhsınız dalmışım Pazartesı gunu sozleşılen ve'de ve saatte buluşu'du Sahılden Kuçak Modaja dogru yuruduler Yolda genç arkadaşı cavarmış gıbı «Çok tenha bır meyhanedır seveceksınız » aıye, âdeta onu kandırma çabasındajdı Ganptır Kutu gıbı kuçucuk daracık kımseler bulunmaz olan mevhaneve gırıldı Oturuldu Bır şışe rakı ıle mezeler soylendı Işın ılgınç yani onu kurcalamayı v e konuşturup çözumlemeyı kafasına kovan delıkanlmm bu nıvetının gurultuje gehşı asıl konuşan ve ıçını dokenm kendısı oluşuvdu Beyoğlu ndakı A sınemasınm gışesınde çalışan kızcagız ona askıntı ımış Me lek gıbı kızmış Insanın tapacağı gehrmış Gelgelelım olur ama onunla evlenemezmış Nıçm' Benı korkutuyor Nıçın korkutuyor onu soruyorum Evlendık mı, nevse o gene kızoğlan kız kalır Elımı suremem Nedenını nıçınmı pek bulamıyacakb bunun. llkoncelerı dupeduz sıkı fıkı arkadaşlık etmışler. Kız eskı sevgılılermı anlatmış, gulunç yanlarını be hrtmevı unutmadan Kendı«me gelınce buna karşı Nazıllı'nın ko>luk yerınde muhtann gehnıyle olan rezıllığı açıklamış gelınm kocası askerde ya kendı sı de askerde olan kocanm >edı, sekız vaşındaKi en kuçuk kardeşı ya vengesı valnız vatmaktan kork tuğunu ıleı surup bunu her gece koynuna alıvor O doşekte vengesınm ettıklermı anlatmaja dıl ıster Benı bu 15ten soğutan, tıksmdıren, kımbılır, belkı de bu oldu dıje mırıldandı Aslında çok dolambaçlı bır anlatıma gırmış o muhtarın oglu olduğıonu sovlemek sankı kendısıne ağır gelmıştı Rasgele bır ınsanmış, jabancıymıs gı bı soz açmıştı babasından Dedı kı Ben ona, kıza, bunlan anlattım lyı etmedun galıba Anlatüğım şevler kızdakı arkadaslık du>gu sunu bozdu Sapıttırdı yoldan çıkardı onu Bakm ama, boyle bır şeyı başlangıçta ben de ıstemış ola bılınm Oyle ya' Bır kıza bu çeşıt kışkırtıcı hıkâye ler lâkırdı olsun vakıt geçsan dıve anlatümaz kı. Anlatırsın ve ondan bır şey beklersuı Aranıp ıstedığım, bekledığım şe> gerçekleştı, kız bıze tutuldu Hadı şımdı bızı de bır korkudur aldı Işın ıçmden 1 çıkabüırsen çık artık Mııhsm Bev hemen hemen avrı dıllerde sövleş me>ı andıran ve çoğun tek vanlı surup gıden bu ko nuçma arasında, yolunu bulup Sızın başınıza gelen butun aydınların başına nk gelen bır hastalıktır demıştı Kıme raslasanız kımı deşsenız, aynı durumdan yakınacaktır Tatsız, çok tatsız Avrıca, sızınkıne benzer kanşık bır hıkâye de benım başımda Bıraz yazayım dedım, oku yunca şaşırdım Baba baskısı meğer uzenmde Syle «ıne olumsuz bıçımsız bır etkı bırakrmş kı, kahramanımın çocukluğunu ele alavım dedığımde, onu ba MCHMfT SETOA Gorth Q) L&e ^ t** ,İ S AMA, Menderes'în vasıfları Tifffany TIFFANY JONES Y BEM Oe SENW ,<3<9 UNJJ TE.DGIM MOOSJ. O L M A K . i terivoeyM ta** konu veresim:AYIHAN B A ? O Ğ L U I İ N T İ K A M YEMiNi Îttıhat ve Terakkı îdadısını, Enver Bev ismınde, ateşli bır Meşrutıvetçı açmıştı Mektep, Bev ler SoKağında Arap Fırını me\ kıınde ıdı Kadro<;unda Şukru Bev (Saracoglu), Salıh Zekı Bev (daha sonra Maarıf Umumı Mafettısı) Izzet Bey (Mulkıveden ve deger ı bır hoca) Baha Bev (Tekant Rıvazıve hocası), Ismaıl Zuhtu Bev (ateşli ve dıkkate değer bır şahsı>et Musir.ı hoca";ı) ve dığerlerı vardı Mekteb n hem orta, hem u«t dev re k> mları bulunı= rraktavdı Adnan bu mektebe orta kı<iim oğrencısı olarak gırdı O zarran Celal Bavar Îzmır de Îttıhat ve Terakkı Fırkası Mesul Katıbıvdı Önde gelen l'tıhatçılardan Rahmı Bey Îzmır Vah':ı dı Bun'arm mektepıer ve bılhassa Îttıhat ve Terakkı Mektebi ıle ılgılen elbet*e kı vardı Ama Celal Bey (Ba^ar) Adnan' Îzmır de ve bu mektep vaslannda tanımış degıldır Adnan bu mektebm yalnız orta kısmını okudu sanıvorum Çunku Îttıhat ve Terakkı Mektebını bıtırmedığı kesın olaras bılınır llerırîe bunu, kendısınm Ankara Hukukuna verecegı bır dılekçe de doğrulavacaktır Oradan ayrıldı îzmır'de Kızılçullu'dakı Amerıkan Kolejıne geçtı Onun Idadıdekı mektep ve sınıf hayatını *anı>an bır oğretmeninın, bır oğrenci o arak Adnan' ın o safhadakı hal ve tavrı hakkında ozetledığı vasıflar şoile dır Der i toplu çalışkan fa kat orta vasıfta bır çocuk Hassas ve bazan hejecanlı Mılııvetjılık duygularnı Turkluğe alt her şevı evvelâ o devrede ve bu nektepte aldı Fıtrı (Allah vergısı) bır talakatı vardı. Eski Muhariplerin Teşakkürü Cemlyet olarak yıllardtr mucadelesını yaptı»ımız ve ıstıraoını çektığırnız «EŞtT SÎZLİK» dâvamızı kbkünden halleden kanun teklıfıni ha zırlayan Hukume+ımıze ve bu kanunun (jıkmasmda buyük anlayış gosteren Cumhurıyet Senatosu uyelenne ve mılletveklllerine ve bütün ilgılılere ESKt MUH4RIPLER ve dul yetımler adına şükranlarımızı sunanz EsH Mnharipler OmlyeU tstanbul tl Yönettm Kunıla (Curaiurlyet: 1880) fiizınv çocuk Jtanriman pıç, babaîBS yani. Olmaz mı, babasu çocuklar jok mu? Muhsın Bey Olabılır, neden olmasın7 d ye konuştu Benım sorunum başka Ben çocugu neden babasız yazdım, dıye duşunmektejım Babayı neden yad^ıdım, baba nıçm yok' Benı duşunduren sorun bu Baba baskı sma karşı sınsıce kurnazca avaklanış,raı'Pek ovla degı! çunku sonradan bırçokları gıbı ben de, kravat baglamanın, bırıncı mevkı tramvava bmmenın bunuva! k sayıldığı çok dar, çok katı donemlerı ıa tekle kabullenmış, yaşamıştım. Delıkanh bır çıkış yaptı Ajna bılırsınız once toplum yoktur, önce baba vardır Çocukta her şeyı o karşılar, toplum bılın cı v e obur ınsanlar, çocuğun dunyasına sonradan gı rerler Bılırsınız Bılmenın burada yararı yok dedı adam Bılmek her sevı kurtarmıvor Bojdan bova çelışkılerla doludur bızım jaşamımız Hanı sorulsavdı bırnın dogrulugu oburunun vanlış olmasını gerektıren durumlardan oteye hıç bır şev vaşamadık gorrred.k, bı'mejız ve bılemevız derdım Saşmaz bır mantık duzenıjle sağ duvuya vaslan dırılmak ıstenen uiamı bu kadar çehşık, bovle olan bırısının yazacagı şeyler, ma'rak şe>lerdır Bır çeşi* kırkambardır mumvalar muzesıdi' ve delı ITÇ masıdır Bılmem anlatahılıvor muvum' Arra hıç bır zaman geleneksel anlatış ve vazış turunde bır şey olamaz o Olursa gerçeğı, yânı kendı kendısıru tam karsılamaz çunku adamın akh ve avaMarı dışarda kalır Muhsın Bev ehnı vukan kaldırdı Hansı anlama geldıgı bı mece olan bır tavı^la ^açma aıa\a mı başlamıştı nevdı bırı;ıne komut veıır g bı Avakla>ını topla ' dedı ' E'ı de bır <TJre havada ka'dı Dogrusu pek parlak degıldı duumu B ı«z bojle durduktan sonra elın ınd rıp onüne bökıp Şımdılık notlarla >e*ınmektevım, uzerınde ven den çilışmaktavım va okuvanla bır gun ania yacaklar deka pendı nın kaç oldugunj dıve boburlendı Bır gun onlara soracağım' Affedersmız Muhsın Bev, nasıl bır çalışma bu ıjıce anlayamadım bır roman mı yanı° Değıl' dedı Muhsın Bey. Otobıyografmız mı' Muhsın Bey Hele o hıç değıl dedı Sızden oncekıler sıze ne vaptılarsa, sız de, sızden sonrakılere onu japarsınız Gozlen bağlı dolap bevgırı gıbı, aynı yerde don Allah don' Sozlerınızden bır şey anlayamadım dersem bana kızmazsınız ya11 Kızmam aedı Muhsın Bey ÇÇunku sıze bır şev sojiemedım, anlatmadım En acılı şevlerı guldu^u uslubuvla, en çok gulunecek şevlerı pek cıd dı tutarak vermeve çalıştığımı şımdı soyluvorum. Yazı vazmanın ıçgudulerı getırdı benı bu noktaya. Onu da « mdı sovlemış oluvorum Kendmı azıcık genye alıp de ıkanlının bakışla rını karşılayarak Kızmam dedı Muhsın Bey Çunku sıze bır dıve ekledı Kımı acılar boşu boşuna çekılerek ha vanda su doğuldukten sonra ınsan eskısı kadar ateş lı olamıvor ve hemen parlayamıvor, dostum Boşu na çekılmış acılsr «ozu de aslmda boş bır soz Acı larm ıçıne katılan, gıren gulunçluk onlar vasanırken, çekılırken değıl sonradan ortaya çıkar Ya da şoyle demeh dramatık bır olaya değışık açıdan bakarsanız, bakma mvetıvle yazı masasının başına geçersenız, olayuı kendıiınde sonsuz bır gulduru bulursunuz Delıkanh Doğrudur, mızahın mekanızması bundan başka bır şey değıl de>ıp başmı sallad Ama ^Tuh^ın Bev anlattıklarınız bır çeşıt Masochı=;me olmuvor ™ ' Hattâ sıze, kendı kendınızı mçın cezalandırmaktasınız dıye de bır soru sorulabılır Geçen gun, sınemaya anasını getırmış bır delıkanlıyı dovduler, hıç ılgılenmedımz Insan dovulurken, karşısma geçıp sevredemem. Bırakın, yapmaym demedmız Locada fılm sevredıyordunuz İ5 15ten geçmıştı Bellı etmedım loca>a kapandım, çok fena olmuştum. (Arkan rar)