Katalog

SAHİFE DÖRT 21 Ocak 1969 CUMHURİYET BALTIK'TAN ADRİYATİK'E SONRASI ÖZGEN ACAR • Bugün «Çekoslovakya» denilen tilkede yasayanlar «ÇekoslovakIıla«tınlını«lar mıdır, yoksa Çekoslovakyalılaştırüamamışlar mı«Jır?» sorusunun cevabı, kurulmuş olan «Federasyon» un düğüm noktasıdır... Bu üikenin halkı kendl dillennde ülkelerine «Çekoslovanska» derler.. Yani «Çek» ler iie «Slovak» laruı yaşadığı ülke... : Çekoslovakya; Avusturya gibi, Macaristan gibl, Birinoi Dünya Savasının sonunda, 1918 yılında kurulmus bir Cumhurlyettir. Geçtigımiz yıl, bu ülkelerin kuruluslarımn 80 hci yıldönUmlerlydi... Çekoslovakya'nın ulusal günü 28 Ekim, bizim lse bundan bir sonradır... beraber. Çek'ler antiklerikaldir. Dilleri aynı kökten olmakla beraber, diyalekt aynlıgı vardır. Yolda yürürken, kimin Çek, kimin Slovak olduğunu ben bile, dülerini bilmedigim halde, konuşmalanndan ayırt etmeye başlamıştım. «tyi, tanıam, peki» anlamına gelen kelimeyi Çek'ler «dobje», Slovak'lar «dobre» diye telâffuz ediyorlardı... Bu etnik farklılığın yaıusıra, Prag hükumet merkezinin Slovak'lar üzerinde yıllardır devam eden baskılan yüzünden ve öbür çeşitli aedenlerden ötürü birbirlerini pek sevmezler Çek' ler ve Slovak'lar... Bugün Çek ülkesinde yan! Bohemya, Moravya ve Silezya'da 10 milyon Çek, Slovakya'da 4,5 milyonu askın Slovak yaşar. Çek ttlkesinin baskentt Praç, Slovak filkesinin Bratislava'dır. ELLİNCİ TIL Çekoslovakya, knnılnsnnun ellinoi yılını isgal altında sönük törenlerle fakat bttyük gösterilerle kutladı. tlk Cnmhurbajkanı Thomas Garrick Massarick'ten ı o n Cumhnrbaşkanı Lndvik Svobodo'ya. Federasyon» 50 yıl askıda kalmıştı Yıl 1918• ı. mektedirler. Konferans sonucunda Çekoslovakya, Avrupa sahnesinde bir yeni cumhuriyet olarak boy gösteriyor. Kararlastırılan başka bir nokta da cumhuriyetin «federatif» bir yapıda olmasıdır. Iki lider Prag'a dönüyorlar. Blri Massarick, Devlet Baskanı, öbürii Beneş, Dışişleri Bakam oluyorlar. Massarick öliince de yerini Benes dolduruyor, 1leri bir •arihte... Liderler Prag'a gelince, kararlaştırılan bu federatif yapı üzerindeki düşüncelerini değiştiriyorlar... Ve elli yıl federacyon işi askıds kalıyor.. Bu askıda kalıs Çekoslovakların büyük ölçüde aieyhine işliyor. Hitler geliyor. Slovaklara karşı Çekieri iatismar ediyor... Stalin geliyor, Çeklere karşı Slovaklan tutuyor... Etnik farklıîaşmanın yanısıra, bir de siyasal farklüaşma çıkıyor ortaya. Taraflar armsında üzucu pek çok olay izllyor blrbirinl. bugün iki toplum arasında görülen limorü lik, federasyonun bu elli yıllık askıda kalışının bir sonucudur. Yani Çekoslovakyahlaştırılaraamışlardır, bnçünedek Çek ve Slovak'lar... Bu ülkedeki ulusların yilzdesi yaklaşık olarak şöyledir: Çek'ler yüzde 65, Slovaklar yfizde 29, Macarlar yfizde 4, Alraanlar yüzde 1, Lehler yüzde yarım ve feri kaUm da Lkraynalılar lle Rus aanbklarının payıdır. kinleri ile daha Aralık ayı içinde çatışmalar, siyasal mücadeleler ortaya çıkmıştır. Eger taraflar, sağduyulan ü« tıareket ederlerse bu sorunları, derine inmeden ve sürtüşmeler yol açmadan çözümleyebiürler... Ancak, bugünkü gelişmelerln göriinüsü, sorunların ortaya çıkacağım doğrular niteliktedir. Siyasal düzeydeki bu çatışma. ların halklar üzerindeki etkisi de elbette olumsust olacaktır. Korkulan, iki topluluk yeni şekliyle iki cumhuriyet halklan arasında yersiz olduğu kadar da gereksiz bir inatlaşmamn, kötü bir rekabetin, hızlı bir farkhlaşmanın yeni bastan filizlenmesi ve dalbudak salmasıdır.. Federasyon, yıllann aynlıklarını gidermek amacıyla kurulmuşken, bir takım günlük çıkarlar sonucunda soysuzlaşmasın. Korkulan budur. Burada. Çek ve Slovakların külturleri ile sağ duyularına büyUk sorumluluk düsmektedir... Bugünlerde Çekoslovakya'nın siyasal alandaki iç isleri ile ilgili gelişmeleri bu açıdan değerlendirmek. gerçeje yakın yonım yapmamıza yardımcı olacaktır. ya Sosyalist Cumhnriyetl» sona ermis, 1 Ocak 1969 da bunun yerini başka bir Cumhurlyet almıştır... Bunun adı «Çekoslovakya Federatif Sosyalist Cumhuriyeti» dir. lster ulusal olsun, ister uluslararası, bütün resmî yazışmalarda, konuşmalarda, tarih ve cografya kitaplannda bundan böyle bu adla anılacaktır çekoslovakya: Çekoslovakya Federatif Sosyalist Cumhuriyeti. Farklılıklar Çekler yıllarca Avusturya'nın, Slovakiar Macariarın yönetlmi altında kahnışlardır. Çek'ler sanayicidir, Slovak'lar tarımcı. Çeklerin kültflrünü Alman, Slovak'larınkini ise eski gelenekler Ue Slâv kültürü etkilenılştlr. Her iklsi de katolik olmakla Bir cumhuriyet öldii.. Yaşasın yeni Cumhuriyet... 31 Aralık 1968 de «Çekoslovak Bu noktaya gelmeden 50 yıl öncesine kısa bir döniış yapalım... Yıl 1918... A.B.D. nin Pittsburg şehrinde Çekoslovakya'nın Çekler va S!ovaklardan kurulu bir Cumhuriyet şeklinde birleşmeleri. yapılan bir konferansta kararlaştırıhyor. Bu uluslararası konferansta Çekoslovaklan, Thomas Massarick ve Edward Beneş temsil et Dişi Bond M00E5TY BLAISE Garth J. AD> SuEUi J lCUtM üj? LECDt v^ i m m t/m A Jones TIFFANY JONES Ocak ayında Novotnl devrilip yerine Dubçek geçince uygulanan reform tedbirlerinin yanısıra bir de üikenin federatif bir düzene kavusturulması hedef alınmıştı. Yani Çek ve Slovaklan ve de ötekilerinl Çekoslovakyalılaştırmak... Dubçek bir Slovaktır... Ve »»• riptir ki, çok aevilen bir Slovaktır... Çekoslovakya Komnnist Partisi Birinci Sekreteridir... Dr. Güstav Husak da bir Slovaktır... Dubcek'e luyasla daha zekidir... Slovakya Koraüniıt Partisi Birinci Sekreteridir... Buna karşıhk Dubcek'e kiyasla Çekler tarafından pek sevilmeı.. Federasyona gidilmesi konusunda Agustos ayına kadar önemli adımlar atılmıştır bu iki lider tarafından. Ancak işgal olayı, bu adımlan yavaşlatmıştır.. Ta Ekim 1968e kadar. Ekim sonunda yine oradaydım. Merkez Komitesi federasyonun llânı konusunda bir karar almış, parlâmento bu kararı ayakta alkışlarla onaylamıştı... Ve de 30 Ekim'de Cumhurbaskanı Svoboda, Slovakya'nın Ba«kentine giderek, federasyonu öngören anlaşmaya Bratislava'da imza koymuştu. Bu anlaşma 1 Ocak 1999 da yürürlüğe konulacaktı.. Bu işler yapıldıktan sonra, Kiev toplantısında Sovyetler Birliğine, yani Brejnev'e, bu konuda da bilgi veriliyor ve onun da onayı alınıyordu... Türk kamu oyunda yanlıs bir kanıva göre So^etlerin Çekoslovakya'yı parçalamak için sahneve koydukları bir oynndur bu federasyon... Bu bir oyun değil, iki ulusun bîrleşmesine yönelen ve elli yıl askıda kalan bir sorunun çözümlenmesinde atılan en önemli adımdır... Federasyonun amacı, yıllardan ber iki topluluk arasında sürüp giden kırgınlığı yok etmek ve üikeye bir iç barış getirmektir.. İşgal, büyük ölçüde Çekler ile Slovakları birleştirmiş, aralarında büjiik bir dayanışma meyiana getirmişti zaten... Böyle bir dayanışmanın bulunduğu bir sırada, bu yola gidilmesi gerçekten çok faydalı olmuştur... Federasyonun hedefi ise, bu iki ayrı topluluğun iç işlerinie özerk, dış ve savunma işlerinde ortak hareket etmelerini sağlamaktır. Dubçek ve Husak'ın hedefi Ancak, bu arada Kuznetsor karargâhının eylemierini de unutmamak gerekir. Çek ve Slovaklar bu adımı normal lamanda atmış olsalardı, belki sorunlarını daha kolay çözümleyebilirlerdi... Ancak işin içinde bir da «Bre.jnevizm» in çıkarları ile bu çıkarlann temsilcileri olan 70 100 bin Idşilik Sovyet birlikleri bu ülkede bulununca, olayların değerlendirilmesi, ya da gelişmelerin ölçiümesi oldukça gUçleşmektedir... Kremlin'in Utemedigı kişilerin ayıklarunası 1si «Kederasvonun uyırulanmasının bir sonucu» adı altındaki gölgede gizlenmektedir... Bu dış etkeni ayıklayarak yapılacak degerlendirmeler yanlış sonuçlara götüreoilir bizleri... ASLAN ASKER SVAYK Insanlıfa kar.ı çıkan insaneıl Çekoslovak halkının mllll semboliidflr $vayk... Ulnslararan bir şöhretl vardır. Şvayk'ın... Şvayk devrinden kalmaıa bile eski savaş kahramanlanndan bir kaçı bir törende Şvayk gibiydiler. lan topraklar üıerinde yttriitmeyi saflamaktır. Federal Hükumette. Başbakan Yardımcıları, Bakanlar ve siyasal nitelikteki Bakanlık Müsteşarlan, Çek ve Slovaklar arasında dengeli olarak oranlarda ptıylasılacaktır. Bakan Çek ise MUsteşar Slovak, Bakan Slovak ise MUstesar Çek olacaktır. Ülkede Uç ekonomik plânlama kuruluşu bulunacak. Federal, Çek ve Slovak plânlamalan.. Federal plânlama piyasadaki trk düzenl saglayacaktır. Her iki ülkede aynı para blrimt uygulanacaktır. Bir Federal Bankanm yarusıra her iki Cumhurivetin de Ulusal Bankalan olacaktır. Federal Anayasa, Slovaklara 16 konuda veto hakkı vermektadir. Ayrı ayrı oylanacak konular da tanımlanmıstır. Bunlar vatandaşhja ktbul ve çıkarma, iktisadi, plânlama, hükumet programı için güven, ya da güvensizlik oyu gibi konulan kapsamajctadır. Kıbrıs ve Cekpslovakya Sosyalist ülkeler içinde Türkiye'nin en az ilişki kurdujhı ülke Çekoslovakya'dır. Bunun nedeni ise bu üikenin şu ya da bu yoldan Kıbrıs Rumlarına sattığı silâhlardır... Bir süre önce dtırdurulan bu silâh sevkiyatı, iki ülke arasında bir soğukluga ve karsıhklı nota ahs • verişine yol açmıştı... Kendi ülkelerindeki duruma benzer bir durumun yani iki ayn toplumun bulunduğu Kıbrıs' ta da «Federasvon» eörüşü icin «Çekoslovak Federatif SosjnHst Cumhuriyeti» nden gelecek destek, iki Ulke arasında yumuşamayı ve yakmlasmayı kıivvetlendlrecektlr... tşgal olayından sonra lcendilerine karşı TUrk halkında. Cek siIShlan olavına rsfmen beliren candan ilei ve sempativi, Çekoslovakya deSerlendirmesini bllmelidir... Bunun aksl yeni vanının inkân olmas mı? Böylece 50 yıl önce alınan karar «Bir iygal sonrasında» gerçekleşmls olmaktadır. Bunun kahramanlan iki Slovaktır. Biri Dubçek. öbürii ise Husak'tır.. Yeni sorunİar Hiç süphe yok ki, federasyon Çekoslovakya'da yeni bazı önem li sorunlar yaratacaktır. Bu sorunlar, bugün işgal dolayısıyla birleşmiş gibi görünen iki topluluğun arasmın açılması ile llgilldir... Bu iki cümleye kadar söylenmis olanlar ile bu iki cümle arasında bir çelişme var gibi görünebillr... Işin üzerinde önemle dunılması gereken bir de baska yönü vardır... Federal Hükumetin kuruluşunda, yöneticilerin tespitinde ve bunlarm topluluklar arasında dağılımında blraz da Sovyelter BirUgi Diflsleri Bakan Yardımıcısı Kuznetsov karargihının tel YARIN «.... Ruslar savaş ister mi?» A T .üaS£yjBBBlH KOPRÜSÜ HAW Yeni «Çekoslovakya Federatif Sosyalist Cumhuriyeti» nin anayasası 151 maddeüktir. Yasama, iki meclislidir. Biri 200 temsücinin bulunacajı «Halk Meclisi» dir ki burada Çelcler Slovaklara kıyasla ikiye bir oranında temsil edileceklerdir. Iklncisi ise 150 üyeli «Eyaletler Meclisi» dir. Buradaki temsil oranı iki topluluk için eşit sayıdadır. Her iki meclise temsilciler 4 yıl için seçileceklerdir. Halk ve Eyalet meclisleri eşit haklara sahiptir. İki meclis biri ilkbaharda, öbürii sonbaharda ortak toplantı yapacak ve «Federal Meclis devlet başkanım seçme, salis» adını taşıyacaktır... Bu mecvaş açma gibi yetkilere sahiptir.. Aynca, her eyaletin yani cumhuriyetlerin birer «Ulusal Meclis» i bulunacaktır. Çeklerin mec lisi (00, Slovaklarınki 150 üyeü olacaktır. Her iki cumhuriyet, yani Çek Cumhuriyeti ile Slovak Cumhuriyeti, federatif anayasaya uvgun olarak kendilerine birer anayasa hazırlayacaklardır. Kendi iç i?leri ile ilgili kanunları kendi ulusal meclisleri çıkaracaktır. Fedrasyonun gelirdikleri Prag Bratislava sınırı Bnylece Prag ile Bratislava arasında bir iç sınır çizilmiş olmaktadır. Çekolovakya, devlet yönetimi hakımmdan, bir îsviçre, bir Yu'oslavî'a, ya da bir Amerika Birleşik Devletleri gibi yapıya cavuşmaktadır... 31 Arahk 1968de Çekoslovaka'da bir hükumet varken, yeni lüzene göre 1 Ocak 1969'da bu syı üçe yükselmektedir. Biri '•ederal Hükumet, ikincisi Çek HUkumeti ve Uçüncüsü de Slovak Hükümetidir. Federal Hükumeti yine eski Başbakan Oldrih Cernik kurmuştur. Federal Hükumetin Rörevi dıs oolitikayı, ulusal savunmayı ve f°deral kanunları yürfitmektir. öbür iki hükumetin görevlerl ise kendi Cumhuriyetleri içinde ka Hi«t, o kalemi elleme bırak Mustafa. Silgiyi bırak Mustafa. Fırçayı yerine koy. Hey, çek elini, döverim. Çini mürekkebini dökeceksin. Döktün işte hınzır yezlt! Ona vurdu. Mustafa hiç beklemiyordu. llkin, «»skjnl'İ111dan bağırdı. Bir daha vurdu, bir daha. Vurdukça bağırıyordu. susuncaya kadar vurdu. Kadın ko;tu kaptı, elinden guç kurtardı. Yenilenen bir oyun sanki;! ka dın, anne idi, çocuk baba idi. Mustafa da çocuğun, kendisinin yerinde. Mustafa anlayışsizdı, anlamıyor du; abinin >baba» olduğunu, işin birden patlak verdiğini, yaygarasının babalığa karşı gelmiş sayıldığı nı ve bu yüzden daha çok çileden çıkıldığını hiç anlayamıyordu. Anlayı?sız gözleri yuvarlak yuvar lak, ya.h yaşlı açılıyordu. Uğursuz cenabet sus! Sus yezit sus, senl gidi it seni! Nedir senden çektiğim.. Çocuk gene saldırdı, çekti kolundan, Mustafa geldi. Susacak mısın? Nolur sus, ağlama. Mustafa susmuyordu. Kendi kendini döven çocuğun ona vurmaktan artık elleri acıyordu. Mustafa bitti, katıldı. tıkandı dayaktan. Sonra kadın anne soymadan, battaniye ile yor gan arasına soktu, j'atırdı onu. Yatar yatmaz uyudu Mustafa. Anne kadın: Bunu «baba» duyacak.. dedi. Çocuk: Duyarsa seni öldürürüm, dedi. Anne t kadın: O biraz zor.. dedi. Çocuk baba: Görüsürüz zor mu? dedi. Adamın resmi. suratına çini mürekkebi akmiş, olduğu gibi kaldı. Çocuk. hiç bir şey olmamışcasma girdi yatağına. Bası önemliydi. Onun için, yorganı tepesine çek mişti. Ayak seslerini duydu, kıpırdamadı. Kadın. anneye ne söyledi. anne babaya ne dedi. hiç birini duvmadı. Fısıldaşıyorlardı. Babanın terlikleri geldi bafucuna. Durdu bir süre, geri geri jittl. Anne, Mustafa'nin başucunda herhalde orada olmalı hiç kınyordu. Baba cigara içiyordu. Çini mürekkebi dö!külmüş resim masada açık duruyordu. Çocuğun, hırstan boşanmış. iliklerine kadar rahat, bir huzur içinde beklernişliği vardı, ki çok tatlı. Ve o gece hiç bir şey olmadı. Anne ertesi sabah, nefretten yüzüne bile bakamıyordu: gözlerinin görübnesini istemiyormus gi bi, Görülürse çok kötü durumlara düsecekmis gi bi. Ve tek sözcük konusmuyordu. Öğls üstü baba hastahaneden iîinli gelip, «Mus luktaki sabunu sabunluğa niçin koymazsın?» deyip ver yansın edinceye ve gecenin acısı köküyle birlikt çıkıncaya kadar da, konu?madı. Mustafa girmiş bulaşık yıkıeyordu. Kapı aralıkçaydı. Çocuğun kafası duvarla, misafir odasının kapısıyla, babanın tokatlan arasında gidip gliyordu Bir ona, bir öbürüne çarpıyordu. lyice sersemlemi' ti. Agzından burnundan kan boşandı. Salyaları go7 yaşlarına karı.U. Sonra, kan gören baba gev;edi. Sonra, çocuk kurtuldu. Sonra, musluğa gitti. Elini yüzünü yıkadı. Pamuk aradı ortalarda. Burnuna pamuk tıkadı. Son ra, misafir odanna geçti. Defterini açtı. Anılarını karalıyordu o deftere. Bir «üre sonra, yutıp atıyordu. Baba: Biz babtdan böyle gördük... dedi. Bunu ne çocuğa, ne anneye; ortaya söyledi. Içerde oturduğu, Saime'yi kucağına aldığı an 45 laşıiıyordu. Hanım, bana bir kahve pişir! dedi. Aç karnına içerse ona dokunurdu. Bu yüzden anne: Yemekten sonra. Bey.. dedi. Okul kapalı olmasaydı, çocuk okııla giderdi. Sorana, «Düştüm!» derdi. (Derken düştüm damdan paldır küldür Sus, bilmesinler öldüğümü..) Ve pamuğu ıslgtıp pamuktan sızan, deftere damlayan kan, kendisine, bir başkasmın kanına ve bir leğent angıtıyordu; ikinci kızkardeşin çıkıp geldiği günü. O gun Ebânım gülmekten kırmış geçirmisti herkesi. Yatağında inim inim inleyen anneyi bile güldürmü» tü bir aralık. Bu kadm; topaç gibi, tokmak gibi Ebânım. Kaynar suyun başında Ifakat Hanımla ken disi duruyordular. Baba, misafir odasmda bıyıklarını yiyordu. Sıcak, bayıltıcı, buğulu bir hava yayıl mıştı evin içine. tyot kokusu, lizol kokusu; takım taklavatm, demir kepçenin tastaki tıkırtısı. Sonra, bir sey almak için karyolanın altma eğüdiğinde, burnuna çarpan ılık kan kokusu. Gene de. asıl ilgi sini çeken, annenin. kendisinin olmaktan çıkmış gi bi yorgandan fırlamış saçı, balmumundan ayırd edilmez tabanlarıydı. O, onlarda, başkaca hiç bir se yin artık önemi kalmamış gibi. hastasını incelemelc için zamanı tükenmiş bir doktor ciddiliği Ue, içine kir dolmuş çatlaklar araştırmıştı. Bulamamıştı. (Bir zamanlar Babaanne, «Biz onu yalınayak, bası kabak mısır tarlasından kaçırdık ayo!!» derdi de..) Baba, bıyıklannı kemiriyordu. Ebânım: «Sankl hiç doğurmamış gibi ortalığı cayırtıya boğma kızım!» diyordu. Mustafa ile Saime yokolmuştular. Sormamış etmemişken, Ifakat Hanım «Varsın otur «un,» demifti, «yarın öbürsü gün karın doğururken, sen de oturur«un.» Ebânımın sesi gelmişti: «Kız lfakat. boyu devrilesi kaltak, körpe oğlanı bırak buraya koj. Geliyorl» Gelen ikinci kızkardeşti. Hos gelmişti. Son dayak olayı pazartesine raslamıştı. Çarşamba günü anne dedi ki: Baban giderken haber bıraktı, acele hastahaneye gelsin dedi. Kendisi öğle yemeğine inmeyecek mi? tnecek. Ne yapacakmıs beni? Anne: Bilmiyorum, dedi, bana bir şey söylemedi. Bu sıcakta gitmesem olmaz mı? Anne yere oturmuş, ayaklarını uzatmış, ayak bileklerinin üstüne bir ufak yastık koymuş, yastığın üstüne kundaktaki bebeği koymus, «E benim yavruma, eee..» diyerek bebeği sallıyordu. Bir ona. bir ona dert anlatmaktan yorulmuı bir durumla: îstersen gitme, dedi. Dedi, ama «Sonra başma gelecekleri bilirsin, sen düsün!» hsvasında. Çocuk giyindi. Çoraplarını, lâstik ayakkabılarını giydi. 'Üff.. bunlarla kuş gibi uçarım. Bir ko^u gider gelirim..) Anne seslendi: Gidiyor musun? Baban, büyük ceketi giyıin 1e gelsin dedi. Hava sıcak, dedi çocuk. Hem de bu ceket • o bana. Terzi iyi dikemedi, çok bol. >l Valla ben karışmam. «Peki, kim kanşacak bana?» diye bir soru açtı ocuk, kendi kendine. Ona uydurulmak istendigi ıma uydurulamadığı ilk bakışta belli olan o eeketi •îijnp Mektupçulann evi önünden geçmek var, Mek lupçunun kızı balkondayse, ona bu kılıksıı kılıkta gözükmek var ve terlemek var. Burgazada'sından gönderilmiş bu ceketleri. paltolan çıkarıp atmak ve bir daha hiç giymemek var. îçinden bastı kalayı. Ama değil mi ki baba i«temiştir, ceketi giyip yola koyulmak var. (Arkan var)