Katalog

SAHÎFE DÖRT 12 Kasım 1968 CUMHURİYET Kumandanlık yerine sivaseti TURK İDARI kuruyor 1924. 8 Nisan: Şer'iye mahkemelerinin lâğvı, 1924. 20 Nisan: îkinci Anayasanın kabulü, 1924, 26 Ağustos: îş Bankasımn kurulması, 1924. 30 Ekim: Reisicumhur Ga?i Mustafa Kemal Paşa'nm, mebus olan kumandanlara mebusluktan istifa etmeleri için yaptığı çağrı, 1924, 17 Kasım: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kuruluşu. 1924. 22 Kasım: Ismet Paşa'nın Başvekâletten rahatsızlığı sebebıyle istifası ve Fethi Beyin (Okyar) Başvekilliği. Mecliste Muhalifler ve Terakkiperver Fırka sî rauhaiefetlerini yürütmek için Meclis'e gelmişlerdir. Muhalefetin başsözcüsü Rauf Bey, İsmet Paşa hükumetlerınin başansız olduğunu kürsüden tesbite çalışmaktadır. 8 Kasımdaki güven oyu yoklamasında îsmet Paşa. 158 lehte ve 8 alevhte oy ahr. Hükıimet başta kalmış. fakat muhalifler Halk Partisi içinde kalamıyacaklarını anlamı^.ardır. îşte Atatürk iktidarmda beliren iki muhalif partıden bırincisi. Terahkiperver Cumhuriyet Fırkası boyle doğar. Terakkiperver Fırkanm basta gelen üyeleri, Kâzım Karabekir Paşa'nın önderliğinde. Ali Fuat Paşa, Refet Paşa. Feridun Fikri Bey. Rauf Canbulat Bey olarak sayılabilir. Prof. Tunaya'ya göre bu muhalefetin kökü. başkentin Ankara'ya nakliyle başlar ve Mustafa Kemal Paşa'nm diktatör olduğu iddiaları etrafmda gelişir. Muhalefetın temeli bir kısım Istanbul basınındadır. Başta gelen organlan. Son Telgraf. Vatan, Tevhidi Efkâr gibi gazetelerdır. Cumhnriyet'in ilk mnhslefetmin hedef »ldı$ı fiç lider : Mustafa Kemal, Ismet ve Kâzıtn Paşalar.. Kâzım Pa*a (özalp) ilk hükumette Milli Müdafaa Vekâletinin başındadır. O'nnn zaraanmda komutanhk ve m«bnslnğnn bir arada yürümiyecefi kararlaştırılacak. 1 Kasım 1924'te MeclUe gelen Kânm Karabekir Pa»a'y» önce vazifesini devretmesi bildirilecek r e ondan sonra Meclise girebilecegi hatırlatılacaktır. Kân m Paşa, daha sonra Mület Meclisi Başkanıdu. Terakkiperver Cumhnriyet Fırkaaının liderlerinden Ali Fuat Paşa (Obegoy), Kâzım Paşanın Meclis Başkanı olmasından, hâtıntınds yakmarak söz eder. Kısacası, Kâzım özalp, tsmet tnönfl ve Kemal Atatürk ikilisinin daim» yanında olmnş, kadronnn en bftyük sonjmlnlnklanm daîma yüklenmiştir. mal Paşa'mn kişüiğine doğan itirazdan vücut bulmu?tur. Grup, Başkumandanhğın üçüncü defa uzatılrnası sırasında meydana gelmiş. 40 kadar üyesi olmu? ve sonra dağılmışür.. Neticede 1924 yılında, Cumhuriyet Hükumeti yönetimin başındayken. Meclisin tek partisi Halk Fırkasıdır.. Ekim 1923'te Basvekil olan tsmet Paşa, 6 Mart 1924 te yeni bir kabine kurmuştur. 1924 yıhrnn son aylarına kadar geçi'en yolları yeniden hatırlayahm. Böy'.ece. ilk iki Ismet Paşa hükumetmin bilânçosunu da göreceğiz: 1924. 1 Mart: Türkiye Cumhuriyetinin başladığı ilk demiryolu inşaatı. 1924, 3 Mart: öğretimin birleştirilmesi, Hilâfetin lâğvı, Erkânı Harbiyei Umuırtiye Reisliğinin kabine dışına çıkartılması, 1924, 4 Mart: Osmanlı hanedam ve son Halife Abdülmecid'in yurt dısına çıkartılması. 1924. 5 Mart: Ziraat Banka*» ve Ticaret Bakanlığının kurulma umhuriyetin ilk yıllanndakî tek partl, Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyetinin birinci grupundan milletvekili seçilenlerin kurduğu Cumhuriyet Halk Partisi veya Halk Fnkası'dır. C Muhalefet «met Paşa'nın iîk Basvekâle?i. Kurtulus Savaşı kadrosu | içindeki paşalarm kavgası hâd safhaya ulaştığı zaman sona erecektir. 1 KsMm'da Mçclis açıldıgı zaman. Kâzım Karabekir ve Ali Fuat Paşalar. ordudaki görevlerini teTfcetmişAer ve siya Birinci B. Millet Meclisinde, yani Cumhuriyet'ten önce şekillenen Ikinci Grup, 1923 seçimlerine giremeden dağılmıstır. Zat«n lkinci Grup. bir fikre hizmet için değil de, Mustafa Ke M MODESTY BLAISE ( Dişi 8ond Muhalefete göre B.M. Meclisî evhidi Efkâr gazetesinin, 1924 lerdekı iktidar partısini tenkidi. muhalefetin görüşünü de aksettirmesi bakımından ilgi çekicidir. 24 Teşrinievvel 1924 tarıhlı Tevhidi Efkar, Millet Meclisindeki mebustarı dörde ayırıyor: 0 Hükümete herçi badabad katiyen taraftar olanlar, A Hükümetin iyi icra»tın» ta T»ft»r. tena işlerine aleyhtar olanUr, d Tamamen muhalif ve aleyhtar olanlar. 0 Tamamen muhalif olduklan h»lde, rey verirken mohtelit •ebeplerle beya» rey verenler. Terakkiperver Fırka lıderlerinden Ali Fuat Paşa da, kendi partisini överken, geçmişteki di fer partileri şöyle eleştiriyor: •tttibat ve Terakhi. bugün sağa, yarın sola siderdi. Hakikî gaye. kttçük bir grupun iktidatıydı.> «Hörriyet ve itüâf, Ttirk toplumuna düşmanlıjSa varacak kadar menfî, şahsi memnuniyetsiz lerin partisiydi. «Halk Fırkası, pek nmnmi kaidelerden başka hiçbir programı olmayan bir teşekküldü. Herkes için kabulü tabii olan bazı tsaslı umdelere Fırka programı demeve imkâıı yoktur. Fırkaya en ziyade mideciler hakim olmugtu. Fırka içindeki saygı defer kişilerin varlık sebebi ise, «Belki kahrsak fırkayı düzeltiriı» endisesiydi.» AH Fuat Paşa (Cebesoy), Halk Fırkasını yerdikten sonra, kendi partileriyle aradaki tarklarını anlatıyor: «Terakkiperver Fırka halkçılıga daha fazla mütemayitdi. Demokrasinin geregi olarak açıklık vardı. thtisas komisyonla rı bulunnyordn. Cnmhurbaşkanı partiler üstü olacaktı.» Programında liberalizmı ve demokrasiyi umde olarak alan bu muhalif parti, Musul Meselesi, Şeyh Sait isyanı gibi olaylann arasında gelişecek ve bu olaylardan ikincisine bağlı olarak sona erecek bir siyasi kuruluştur. BİR irfi idare ilân etmek istemesidir. Halk Partisi içindeki bu isteğe karşı muhalefete, Mustaia Kerr.al Paşa da iştirak edince, yapılacak tek şey istifadır (22 kasım 1924). Bundan sonra, mulialefetle arayı bulmakta işe yarayacağı sanıİan bir şahsiyet, Fethi Bey, Başvekil olacaktır. Niyet iyi. fakat gerçeklere aykındır. Hem Fethi Bey kabinesinin, hem de Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının sonunu MANEVRADA miryollan progTamuun lanmasıydı. tamam T belirleyecek 1925 yılı iç claylanna geçmeden, 27 kasım 1924 tarıhınde okunan Fethi Bey kabinesinin programma bakalım: Program, İsmet Paşa'nın istıfa sebebini sıhhat bozuklugu olarak vererek başlamakta, yeni hükumetin a>Tıı yoldan yürüyeceğirn belirtmekteydi. Maüyede tasarruf • vaadediliyor, aşann kaldırılması hedefine işaret olunuyordu. En büyük amaçlardan biri de, de YARIN: Şeyh Sait isyanı ve muhrılefet NOT : Di.nkü yazımızda, Sovyet Türk Tarafsızlık ve Saldır"mazhk Antlaşmasının taıihi, dizgı hatası sonucu 1925 yerine 1921 olarak çıkmıştır. DüıelUr, öziir dileriz.. GartK TİFFANY JONES Yalmz büyük bir merakı vardı: Dalgıçlar nasıl dahyorlardı? Selim depozito kayığmda kalıyordu. Küçuk makina kayığı dalgıçlarla işe giderken, Selim o depozitoda onların yemeklerini hazırlıyordu. Çengelci kayıklar kimi giinler depozitodan dalgıç kayığına geliyorlardı. Selim depozitoda işini bitirince. çengelci kayıklarıyla dalgıç gemisine gider, orada bir iki dalışı seyrederdi. Miçoluğunun ikinci yılı yaşı on dörtken deneme dalı^mı ilk sefer yaptı, yaşı onbeşe varınca miçoluktan dalgıç gemisinde formacılığa verildi. Onaltı yaşvnda Alyanağın dalgıç gemisinde dalgıçhk yaptı. Gövdesi tam daigıçta istenen yapıdaydı. Çünkü omuzundan çenesine dek boynu uzundu. Skafandar formaları hep bir boydaydı. Boyunları kısa olanların gözleri. miğferdeki camlarm düzlemine yetişemezdi. Tıpkı bir cücenin, ayaklarının uçlarına kalksa da. pencerenin alt kenarma yeüşememesi, ve dışarıya bakamaması gibi. Çünkü miğfer göğüslüğe vidalandığı, göğüslük de miğfere dayandığı için, boyun istenen uzunlukta olmalıydı ki, gözler tam camların hizasına gelsin de dalgıç rahat rahat bakıp görebilsin. Ondan başka gövde yapısı pek sağlam ve dayanıklıydı. Sonra da keskindi çok zekâsı. Süngerler taşlara yapışıktı. Selim süngeri bir yokladı mıydı. onun bozulmadan, yırtılmadan kayadan nasıl söküleceğini anlardı. •Herkes süngevi eliyle söker, ama Selim maşallah maşallah başıyla söküyor süngerleri» derlerdi. Gövdesi de tam dengeli bir denizci gövdesi oîmuştu. Denizde, sular çoğu sallandığı için gövde kasları hep oynamakta olur. Hattâ uykuda bile şuur dışında olarak kayığın davranışına göre, kasların bir çoğu kasıhp koyuvermektedir armonik gibi. Selim karaya çıkınca denizci olduğu bir bakışta görülürdü. Dimdik durduğunda bile sallanan gemide dengesini bulmak alışkanhğmdan ayakları birbirînden azbuçuk ayrı dururdu. Kollarmı yarı testi sapı gibi, kabarık tutuyordu. Hemen kalumanın birinden birine yapışma. aganta ya da laçkaya hazırlık olarak avuçları hep yan açıktı. Alyanağın süngerci filosunda iki yıl eahştıktan sonra Alyanağın duluğuna savurduğu yaman bir >Timrukdan dolayı Karakaş Murtaza'yla beraber hapishanede aldı soluğu. 73 kornı ve resim: AYH AN BAŞOĞLU BUDIH KOPRUSU İlk istifa smet Paşa hükumeti bu hava içinde istifa cdecektir. Sebep, îsmet Paşa'nın. muhalefetin zirveye ulaştığı Istanbulda İ Sorun şuymuş: Bekir dayı hastalandı, ölüm dbşeğine serildi. Alyanak onu fıkaraya bile verilemeyecek kadar az parayla karaya atmaya kalkıştı. Tayfa bu işe çok kızdı AUahm yaban kıyısına Bekir Dayının bir köpek ölüsü gibi atılmasına direndi. bir limana götürülmesini istediler. lsteklerini de elde ettiler. Bodruma varınca tayfa, Bekir Dayıya vermek için aralarında para toplamaya kalkıştılar. Üzerlerinde toplamağa değecek kadar para yoktu. Alyanağa, «Bize sünger payımızdan biraz avans ver,. dediler. (Süngerciler avladıkları süngerden pek az buçuk pay alırlar). Alyanak da, «Payınızın ne kadar olduğu belli mi ki. size avans vereyim? Bekir Dayının günü yetti. Eceli geldiyse benim ne kabahatim var? Yerjüzünde her gün yüzbinlerce ölen var. Her ölene p3ra mı vermeli? Eh Bekir Dayı da ölenler arasmda. Her ölene ölüyor diye para verirsek, para mı yetişir? Yoksa biz millet için mi çalışıyoruz> dedi. Eh ölür müsün öldürür müsiin? Tayfa Alyanağı daha fazla sıkıştırınca. herif küplere bindi, «Sefere çıkmadan sizlere ctekler dolusu para verdim. Gittiniz meyhanede, kerhanede ötede beride çarçur ettiniz, Cehenneme gitsin Bekir Dayı.> diye bağırdı. Döşekde serili duran hoş davranışlı Bekir Dayı. •Baksana bana Alyanak, guç işler gör. güç yaşa. güç öl. ondan sonra cehennemin dibine gönderil. Eh insaf yahu!> dedi. Alyanak sefere çıkmazdan önce tayfaya bir avans verdiydi, ama her denizci gibi dalgıçlar da seferden dönüp dönmeyeceklerini bilmedikleri için evliler paranm çoğunu çolukçocuklarına bıraktılar, üst yanını da yoldaş ve yarenleriyle beraber yediler, içtiler, vur patlasm, çal oynasın eğ'.enerek sarfetmişlerdi. Denizciler sefer dönüşü paralarmı ahnca gene a>Tiı yolda davranırlardı. Çünkü denizin disiplini sertti. Denizciler sefer sonunda karaya çıkınca o disiplinden kurtuluş sevinciyle çıldırıp Kasımpaşa'lı olurlardı. Dalgıçlara ^elince, onlar denizin hem altının hem de üstünün denizcileriydi. Işleri her denizcininkinden çok daha tehlikeliydi. Selim sevdiği Karakaş Murtazayla konuşurken. yaşlıca olan Karakaş'a kasları yenceri pala bıyıklarına benzediği için ona Karakaş diyorlardı acemice akıl öğretmeye kalkıştı, Karakaş da; • Arkıs» va> > U O l O K Tarık Z. KIRBAKAN Uert, Sa« ve KOhrevi Hastalıklan Mütrhassıın tstiklil Cad Parmskkapı No m relr U IK TA T A M Y AK YANMA GÜCUNU ÂZAMİYE ÇIKARMAK SURETIYLE YAKITTAN EKONOMİ SAGLAR PETPOL OrİSİ . . •mm TERA: 826/1373? ETIBANK Köy Tesis BOTLART 2 m. OLAN 60y60x6 mm.Hik NPL DEMtRÎNDEN İ . K ) ADET DALD1RMA CSULC SICAK GALVAO M C NtZLE KAPL1 TOPRAKLAMA ELEKTRODU İMAL ETTÎRtLECEK. Şartname ve resime göre 10.000 adet 60X60XB mm.'lik NPL demirinden 2 şer m. boyunda ve daldırma u«u!ü pıcak galvanirfe kaplı 10.000 adet tapraklama elektrodu. kapalı zarfla teküf alarak imâl ettirüecektir îhale ıle ilgüı şartname ve teklif isteme evrakı, 1 ETtBANK KÖY ELEKTRÎFÎKASYONU TESİS MÜDÜRLÜCÜ, Mithatpaşa Caddesı No: 60/5 YENÎŞEHÎR/ANKARA 2 ETÎBAN'K ALIM SATIM SUBESt MÜDÜRLÜĞÜ Meşrutiyet Caddesi Âsmalımescit No: 241 BEYOGLU/ÎSTANBUL S E.K.E T. MÜDÜRLÜĞO BAT1 ANADOLU BAŞMÜHENDtSLÎGÎ, Fevıipaşa Bulvan Etibank Subesi üstü ÎZMİR »dreslennden 50. TL. karşılıSmda temin ecîilebi'.İT. Teklifler en geç 28 Ka?ım. 1968 Perşembe günü saat 17.00'ye kadar Müdürlüğümüzün Mubaberat Servisine verilmiş olacaktır. Geciken teklifler dikkate alınmaz. Etibank ihaleyi yanıp yapmamakta veya dilediği fınnaya uygun gÖTdüğü miktarda fiektron imâl ettirrr.ekfe serbeçttir. DENİZ KUVVETLERİ R0MUTANLIG1 Seyir ve Hidrografi Dairesi Başkanhgından bildirilmiştir DENİZCİLERE VE HAVACILARA 123 S.ATILI BİLnİRI 13 ilâ 15 Kas.m 1Ö68 tarihlerinde 03 00 ile n.OO saatleri arasında asaşıdaki noktaları birleştiren üaha içinde scyretme. demvrlerne. avlanma ve bu sahanın 3100 ..ıetreye kadar Oİ9Î> yüksekliği can :e mal etnniveti bakımmdan tphlikeiidir. KARADENIZ İSTANBri BOftA/I ÖNLERİ K 8 ve E 9 SAHALAR1 1 inci nokta : E. 5S32 Ko. lu Şile fenerinden 002 derece ve 18.5 mi! mesafede enlemi 41 derece 28 dakika Kuzey. Boylomı 29 derece 38 dakika Doğu 2 nci nokta : Enlemi 41 derece 50 dakika Kuzey Boylamı 29 derece 38 dakika Dogu 3 üncü nokta : Enlen.i 41 derecc 50 dakika Kuzey Boylamı 30 derece 58 dakika Dogu 4 üncü nokta : En'.emı 41 derece 28 dakika Kuzey Boylamı 30 derece 58 dakika Doğu DENİZCİLERE VE H.»V\riLARA ÖNEMLE DüTt'RULUR (Basin: 27594 A. 15174 13741) (Basın: 27082/13740)