Katalog

6AHİFE tKt CÜMHURIYET 14 Ağustos 1965 KIRA MEVZUUNDA SON DURUM Remzi BALKANLI £ Bu mevzuda; ba sütunlarda çeşitli vazılar fazılmış ve fikirler ileri sürülmüştür. Fakat lrîra meseleleri o zamanlar kâfi derecede aydınlanmarnjş olduğundan çıkan yazılar da biraz müphem kalmış, hattâ kiraların tesbiti yolundaki mahkeme kararlaruıın kanuna aykırı düşeceğini ileri süren yazılar bile görülmüştür. Bundan maada tesbit dâvalarının sadece sulh mahkemelerinde açılacağmı Iddia eden yazılar da okunmuştur. Biz de. bütiin bunları nazara alarak bazı yanhş görüşleri düzeltmek, eksikleri tamamlamak ve bilhassa tesbit ve tahliye mevzularını daha berraklaştırmak maksadiyle bu satırları kaleme almış bulunuyoruz. Q Malum bulunduğu veçhile; gayrimenkul kiraları hakkındaki 6570 sayılı K. 2 ve 3 üncii raaddeleri. kiraları 1939, 1933 rayici üzerinden tahdit eden bir takım hükümleri ihtiva eylemekte idi. Bu hükümler evvelâ Anayasa Mahkemesinin ÎR Mart 1963 tarihli karariyle iptal edilmiş ve kanun hazırlayıp kanunlaşabilmesi için altı aylık bir miiddet konmuş ve bu sebeple iptal kararının altı ay snnra yürürlüğe gireceği karar yerinıle zikredilmişti. 26 Kylül 1963 de altı aylık miiddet bitmiş ve tptal kararı da yürürlüçe girmisti. Hal böyle iken o günden bugüne kadar uzun bir zaman geçmeİine rağmen kanundaki boşluklar yeni maddelerle doldurulmadığı gibi yeni bir kira kanunu da henüz yapılmış değildir. Bu yolda bir tasarının mevcut olması hüküm ifade etmez. Binaenaleyh. kanun vazıı tarafından 6370 K. 2 nci ve 3 üncii maddelerinin yerine yeni hükümler konuluncaya vey» yeni bir kira kanunu yapılıncaya kadar 18/11/1964 tarihli Tevhidi Jçtihat kararının çizdiği yoldan yürünecektir. Iflâs K. bilmem kaçıncı maddesinde, lannedersem 68 incl maddesinde itirazın muvakkat ref'i halinde borçlunun açacağı borçtan kurtulma dâvasında oldıığu gibi. Bu da, borçlunun borçlu olmadığmın tesbitidir. Zira bu bir alacak tahsili dâvası değil, hukııki durumun tesbitidir. ssı Yaianların çözölmesi <*•• Dâvanın açılması mümkün inaenaleyh, eda dâvası açmaya sıra gelmemiş. fakat hukııki durumun derhal tesbiti için dâvacının hukuki bir menfaati bulunmuş ise tesbit dâvasmın açılması her zaman mümkündür. Bütün bunlarda olduğu gibi kira tesbiti dâvalarını da Medeni K. birinci maddesine istinat ettirmeye ve usulün 369 uncu maddesindeki sartlan aramaya lüzum yoktur. O Kira tesbiti dâvalarının 19 Aralık tarihli Cumhuriyet gazetesinde neşredilen bir makalede gösterildiği gibi sulh hukuk mahkemelerinde açılması da o zaman ihtilâflı bir mesele idi. Çünkü. Vüksek Temyiz Mahkemesi dairelerinde de bu hususta o zamanlar bir birlik hasıl olmamıştı. Meselâ, Temyiz Mahkemesi 4. cü Hukuk Dairesine göre, tesbit dâvası; talep edilen aylık kira bedeli 1000 lirayı geçmezse sulh hukuk mahkemesinde. bin lirayı geçerse asliye hukuk mahkemesinde açılacaktı. Bu daire için aylık kira esası kabul edilmişti. t'çüncü hukuk dairesine göre ise; talep edilen senelik kira bedeli 1000 lirayı geçmezse tesbit dâvalarına sulh hukuk mahkemelerinde, 1000 lirayı geçerse asliye hukuk mahkemelerinde bakılacaktı. Binaenaleyh bu daire de yıllık kira rutarı esasını kabul etmişti. Temyiz Mahkemesi 3. cü Hukuk Dairesi; 6570 sayılı K. 11 inci maddesi uyannca bir yıl süre ile uzatılmış kiralarda bir yıllığının karşıhğı paranın kira bedeli olarak tesbiti gerekeceği ve bir aylık kira karşılığı paranın kira bedelinin on ikide biri olması bakımından bu mcvzudaki dâvalar kısmî dâva mahiyetinde olacağı ve kira bedelinin tamamı nizalı olduğuna göre Hukuk Usulü Muhakemeleri K. 4 üncü maddesi uyannca, kira süresinin karşılığı olan bir yıllık kiranın tutarının mahkemenin vazifesini belli edeceği tezini ileri sürüyordu. Temyiz Mahkemesi Hukuk Genel Kuruluna göre ise; aylık kira bedeli 1000 lirayı geçmezse tesbit dâvaları sulh hukuk mahkemelerinde, geçerse asliye hukuk mahkemelerinde açılacaktı. Bu sebeplerle 3 üncü Hukuk Dairesiyle Hukuk Genel Kurulu arasında içtihat aykırıhğı meydana gelmiş ve Tevhidi İçtihat Büyük Genel Kurulunda bu aykırılığın giderilmesine zaruret hasıl olmuştu. Neticede, kiralayan veya kiracı tarafından açılacak tesbit dâvalannda aylık kira bedeli gözönünde tutularak .Asliye ve Sulh Hukuk mahkemelerinin vazifelerinin belli edilmesi gerektiğine ve Hukuk Genel Kurulu görüşünün yerinde olduğuna 7.7/1965 tarihinde Tevhidi İçtihat Büyük Genel Kurulunca karar verilmiş ve bu suretle malıkemeler ve daireler arasındaki ihtilâflar bertaraf edilmiştir. Fakat; senelik. altı aylık veya mevsimlik kiralar da vardır ki bunlar aylığa irca edilemezler. O halde bunların kiralarmın tesbitine hangi mahkemeler bakacaktır?. Tevhidi İçtihat kararı bu yolda meskuttur; Bunlar Tevhidi İçtihat kararı dışında kalmıştır. Fikrimce bunların tesbitine hakacak mahknnelerin; senelik. altı aylık veya mevsimlik kira tutarları gözönünde bulundurularak umumi hükümler dairesinde tâyini lâzımdır. B ULUSLARARASI ÖDEME SİSTEMİ kontrolü altına gireceği endişesi dahi yer yer izhar edilmektedir. ugünkü milletlerarası ödeurada şöyle bir soru hatıra me mekanizmasuun esaslagelebilir: Madem ki Amerirı daha 2. Dünya Harbinin kan firmalannm Arrupaya bitiminden evrel, 1944 yılında yayaptıklan yatunmlar büyük kâr pılan Bretton Uoods anlaşmasıysağlamaktadır. o halde bu kârlar la ve geniş ölçüde Amerikanın ve Avrupa firmalarına borç veteşvik ve yardımıyla ortaya atürildiği hallerde faiz geliri Amerimıştır. Bretton Woods anlaşmasıkanın tediye bilânçosunu ergeç lenın ana konularından biri AVTUhe çevirmez mi? Böyle bir sorupa ülkelerinin çok taraflı dış tl nun cevabı menfi olacaktır. Çüncareti geliştirmeleri ve bunun için kü. bu kârlar ve faiz geliri çok de paralannrn iç ve dış değerlevüksek olmakla beraber bunlar rinde istikrar saglamalanydı. Bu derhal transfer edilememektedir. ise, Avrupa ülkelerinin herşeyden Amerikanın, tediye bilânçosunönce kısa dönemli dış ticaret daki devamlı açıklara rağmen dı? açıklarmı karşılayabilecek seviyeözel yatırımlarını kısmak mecbude ödeme imkânlarına sahip olriyetini hissetmesinde ise bugünmalarını gerektirmekteydi. Halkü milletlerarası ödeme mekanizbuki, Avrupa ülkelerinin elinde masının rolü büyüktür. Çünkü. mevcut altın stoklan Amerikaya aktığı için, çok azalmıştı ki, du bu mekanizma icabı, Amerikanın rum bir çok bakımlardan 1. Dün tediye bilânçosunun açık vermesi sonunda Avrupa ülkelerinin ya Harbi sonunda karşılaşılan elindeki dolar alacakları çoğalolayları andırmaktadır. Çok tarafmaktadır; meselâ Avrupalı ihralı dış ticarete dönülerjilmesi için catçının yahut ticaret bankasımn gerekll olan likidite eksikliğinl New York bankalarındaki mevdutelâfi etmek üzere, 1946 yılında, atı artmakUdır. Bu durumda, Bretton Woods anlaşmasına dayaAmerikan ekonomisi tediye bilânnarak kurulan Milletlerarası Para çosu açıklarından fiilen «müteesFonu, üye ülkelere kısa dönemli sir» olmamaktadır. Gerçi Avrupa kredi sağlayacaktı. ülkelerinin dolar alacaklannm altına çevrilmesi yolundaki talepon, üye ülkelere taahhüt etler eski yıllara kıyasla artmıştır. tikleri sermayenin belirli Fakat. bu altın kaybma rağmen oranmda krediyi otomatik olarak Amerika, son zamanlara kadar, verebilir. Bu durumda, bir ülkenin «dış ödemeler reservi» ni he tediye bilânçosu açığını kısacak tedbirler almak yoluna gitmemişsaplarken o ülkenin elinde mevti ve Amerikan Hükumeti bu cut bulunan altın stoklan yanınkonuyu sadece tetkik etmek safda. Para Fonundan otomatik olahasındaydı. rak çekebileceği kredi limitinin kullanılmayan bakiyesini de ilâBugün milletlerarası ödemeler ve etmek gerekir. Fakat. Para Foalanında uygulanan altın kambinunun sermayesi mahduttu ve yo sistemi Amerikaya yukarıda açabileceği kredi hacmi Avrupa ülzikredüen faydasından başka bükelerinin kısa dönemli kredi ihyük ölçüde bankacılık geliri de tiyacını karşılamaya kifayet etmesağlamaktadır. Fakat. bütün bunmekteydi. Bu sebeple, milletleralara rağmen. bu mekanizmanın rası ödeme reservinin Amerikadan Amerika için hiç bir mahzuru olkredi temin etmek suretiyle bimadığı da söylenemez. Nitekim, riktirilen «dolar alacakları» ile bugün Amerikada fiyat seviyesitakviyesi yoluna gidilmiştir. Donin yükse'mesi katmerli bir tehlar alacaklarından kastedilen: like an.etmektedir. Çünkü. bu fivat yükse'.meleri karşısır.da âalann altın değerinin muhafaza cdilemiyeceği endişesinin yabancı ülkelerin altın taleplerini arttırması ve böylece Amerikan ekonomisini büsbütün sarsması ih'imali rr.evt"jt*ıır. Doç. Dr. Mükerrem HiÇ B B Anayasa Mahkemesinın iptal kararı Q 6570 sayılı K. 2 nci ve 3 üncü maddelerinin Anayasa Mahkemesince iptaliyle mülk sahipleri •leyhindeki kira bedeline ait tahditler yani kira tahditleri tamamen kaldırılmış, fakat Tevhidi İçtihat karariyle de kiraların hadsiz ve hudutsuz bir •ürette arttırüması da önlenmiştir. Âdeta gahinde olduğu gibi bedeller arasındaki fahiş nisbetsizliğe benzetilebilecek pek düşük olan kiralarını mülk sahipleri artık tanımıyacaklar ve bugünkü iktisadî hayatın icapları gözönünde tutularak, rnecurun mevkiinîn şeref ve ehemmiyetine. inşa şekline, sahasına. mimari tarzma. binanı eskilik, yenilik derecesine, işlerin tabiî seyrine, akıl ve mantık kaidelerine göre normal kira rayicine uygun olarak kiralarını yükselteceklerdir. Burada da yine tıpkı gabinde kiralıyanlar bakımindan mütalâa ettiğimiz gibi; kiracılar bakımından da fahiş nisbetsizlik yani kira bedellerinin haddinden fazla yükseltilmesi serbestisi de olmıyacaktır. Çünkü bu takdirde bir hakkın başkasını izrar kasdi ile suiistimal edilmesi neticesi meydan gelir ki, bu da Medenî K. 2 nci maddegine külliyen aykırı düşer. Öyle ise kiralıyan (mülk Bahibi) mahkemeye müracaatla bir tesbit dâvası acarak kira miktannı mahkeme marifetiyle günün icaplanna, işlerin tabii cereyanına, ekonomi ve mantık kaidelerine göre hak ve nesafetle tâyin ve tesbit ettirecektir. O Asliye veya sıılh hukuk malıkemeleriııe açılacak tesbit dâvalarınds hâkimin tesbit kararı verebilmesi esasını 18/11/1964 tarihli Tevhidi İçtihad kararı. Medenî K. birinci maddesine istinat ettirmektedir. Yani hâkim Medenî K. birinci maddesi gereğince karar vererek bu tesbit boşluğunu dolduracaktır. Kendisi kanun vazıı olsaydı nasıl bir kaide koyacak idiyse, şimdi de tesbit kaidesini kendisi koyacak ve ona göre hüküm verecektir. Fikrimce tesbitin bu esasa istinat ettirümesine de lüzum yoktu. Şimdi bu önemli nokta üzerinde durarak, yukarıda işaret ettifim veçhile bu sütnnlarda çıkan bazı yazılarda tesbit bususundaki mahkeme kararlannın kanuna aykırı düşeceğini ileri süren yazılara da bu vesile ile cevap vermiş olaeağım. Tesbit dâvasında karar vermek kudret ve salâhiyetini hâkim; ne Tevhidi İçtihat kararından, ne de Medenî K. birinci maddesinden alır. Hâkim bu salâhiyeti sadece hukukun umumî esaslanndan ve prensiplerinden alır. Bu sebepledir ki hâkimin; yine bu sütunlarda çıkan bir makalede nelirtildiği gibi, tesbit kararları, kanuna ve usulün S69 uncu maddesine aykırı düşmez. Aşağıda vereceğuniz misallerde olduğu gibi hikim tesbit salâhiyetini, sadece usulün 369 uncu maddesinden almaz ve kendisini kanun vazıı yerine koyarak da tesbit kaidesi yapmaz. tşin misa İleri: Bir grevin pekâlâ usulsüzlüğünün tesbiti münv kfindür ve bu ötedenberi mahkemelerce yapıunaktadır. Tkarî senetlerin ziyaında tesbit dâvası ötedenberi açılabilmektedir. Vâdesi çelmemiş bir senedin sahteliğiııin yahut imzanın kendisine ait olmadığuun tesbiti mahkemece yapılabilir. İcra ve F olar alacakları harb sonu devresinde çok muteber bir milletlerarası ödeme reservi lltllltıaılltlllllltllllllllllllllllllllllllllllllllVVOVVIIIIIIII'Vifl'KIIOI****"*'* *teşkil etmiştir. Bu olaya dolar kıtlığı (dollar shortage) adı veril•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• mektedir. Halbuki, son yıllarda durum değişmiştir. Kısmen yine 1946 yılında ve Bretton Woods anlaşmasma dayanarak kurulan Milletlerarası İmar ve Kalkrnma Bankasımn (kısaca, Dünya Bankasının) verdiği uzun dönemli kredilerle ve fakat esas itibariyle 1948 yılında başlayan Marshall Tahmini bo; Plânı yardıınıyla Avrupa ülkeleri Geçlci teminat Muhammen bedeli Tonajı Bulunduğu yer Geminin adı kısa zamanda yeniden onanmmı satlamış ve Üretimini arttırmış(769.725,10 TL.) (25.199.170. TL.) (22350) Ya\oız Gölcülc Poyraz tır. Bu ise Avrupanrn Amerikadan Rıhtımı 2 ithalât talebini azaltmıştır. Bu 1 Yukarıda adı, bulunduğu yer ile tahmini tonajı, tahmini bedeli, geçici teminatı ya • bakımdan, bugün bir dolar boldahi zılı hizmet dışı edilmiş Yavuz muharebe Hıruvazörü, 2490 sayılı kartunun 31. inci maddesi uya • luğu (dollar glut) olduğu söz konusu edilmektedir. Niterınca kapalı zarf usulü ile artırmaya çıkarılmıştır. • kim, Amerikanın tediye bilânçosu 2 İhale 30 eylül 1965 tarihinde perşembe günü saat (16) da Maliye Bakanlığı Millî Em u 1960 yıhndan bu yana açık verlâk Genel Müdürlüğünde kurulu komisyonda yapılacaktır. • mekte ve Amerika devamlı olarak altın kaybma ugramaktadır. 3 İsteklilerin, 2490 say:h kanunun 3234. üncü maddeleri tarifah dairesinde hazırhya B cakları teklif mektuplarını artırmanm açılma saatinden bir saat evveline kadar sıra numarab • makbuz karşılığında Komisyon Başkanhğma vermeleri şarttır. • Teklif mektuplan üçüncü maddede 3ö?terilen saate kadar yetişmek üzere iadeli taahhütlü B mektup şeklinde de gönderîlebilir. Bu taktirde dıs zarfm mühıir mumu ile iyice kapatılmış ol • ması, isteklinin ismi ile açık adresinin ve teklif mektubunun hangi işe ait olduğunun yazılması pj lâzımdır. • Amerikanın tediye bilânçosunda Postada olacak gecikmeler kabul edılmez. • 1960 yılından bu yana ortaya çı4 İhaleye girebilmek jçin 2490 saynı ıtanunun 2 ve 3 üncü maddelerinde yazılı şartları B kan açıklar aslında Amerikanın haiz olmak ve artırmaya girecek yerli ve yabancı özel ve tüzel kişilerin, bu kanunun 3. üncü • ithalât fazlasından ileri gelmiş maddesinde ve şartnamenin Genel şartlar 3. maddesinin a, b, c, fıkralannda yazılı belgenin • değildir. Bu açıklar doğrudan son ve geminin harice ihrscı lisansa tâbi bulunduğundan; ihraç lisansı için Ticaret Bakanlığından • yıllarda Amerikanın özel dı? yaalacakları ön müsaadeye ait vesikanm teklif mektubu ile birlikte komisyona tevdi edilmesi şart • tınmlannın Kanada. tngiltere ve tır. • Avrupaya, özellikle Ortak Pazara akmasından doğmaktadır. Çünkü, 5 Gemi Gölcük Deniz Üs Komutanlığma müracaatla görülüp tetkik edilebilir. Geminin • Avrupa ülkelerinde kurulan Amebo>oı, eni, derinliği, üzerinde mevcut tahmini malzeme miktarlan şartnameye bağlı; durum ra • rikan firmalarının satışları ve porunda gösterilmiştir. • kârlan çok yUksek seviyeiart buÖzellikle, Ortak 6 Bu işe ait şartname ve cki (50) Türk lirası karşıbğında Maliye Bakanlığı Milli Emlâk • labilmektedir. Pazarın dış ülkelere gümrük duGenel Müdürlüğünden, İstanbul v e İzmir Defterdarlıklan Millî Emlâk Müdürlüklerinden alı a van koyması, Ortak Pazar ülkenabilir. B lerinin Fransanm etkisiyle Amer1 7 Gemi hakkında fazia maluiT.at alınmaJina lüzum gördükleri takdirde: • ka ve İngiltere ile ekonomik bira) Türkiyede muki"i özel ve tüzel «işileı, Maliye Bakanlığı Milll Emlâk Genel Müdürlüğü B lesmeye gitmek yolunda bir temane; İstanbul ve İzmir Defterdarlıkhrı Mill! ftnlâk Müdürlüklerine, • yül göstermemesi ve nihayet kenb) Hariçte mukim özel ve tüzel »rişilerin, Türkiyedeki mümessilleri vasıtasiyle veya Ame yj di içinde sanayi mamulleri gümrüklerinl kaldırarak geniş ve k4rrika; İngiltere; Fransa; Batı Almanya; İtalya; Japony'a; Hollânda ve Kanada hükümetleri n e ı • lı bir piyasa haline gelmesi gibi dindeki Elçiliklerimize mürscaat etmeleri 'âzımlır. • sebepler Amerikan firmalannı devamlı olarak Ortak Pazar Ulkele•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• rlne yatınm yapnıava sevk»tmelct«dlr. O ksd»r ki. Ortek PM«ruı (3aaıa 18774 • A. 88S6/0M8) flUto ;!•!••••••••>•*••••»••••••>>• •*•• •• • •••"••* ••••"••î":;:";2;i!!!iı::!i;îSSîS2!ît:» 1111 O Anayasa Mahkemesi karariyle 6570 sayılı K. 2 ve 3 üncü maddeleri iptal edilmiş olması dolayısiyle akdin son devresinin nihayetinden sonraki zamana ait kira bedelinin arttırılabilmesi ve buna müsteniden tahliye talebinde bulunulabilmesi için yukarıda bahsettiğimiz mahkemelerde evvelâ bir tesbit dâvası açılacak ve rayiç bedelin tâyin ettirilmesi istenecektir. Mahkemece bilirkişi marifetiyle yukarıda, yazımızm 3 numaralı bendinde izah eylediğimiz gibi zamının iktisadî sartlan gözönünde tutularak hak ve nesafet dairesinde yaptırılıp buna müsteniden rayiç bcdel hakkında tesbit kararı verildikten sonradır ki kiralıyan, kiracıya borçlar kanununun 260 ıncı maddesine göre bir ihtarname tebliğ ettirecek, eğer kiracı tebliğ olunan bu yeni kirayı kabul etmezse mütemerrit hale düşmiiş olacak ve işte bütün bunlardan sonra tahliye dâvası açılarak mecurun tahliyesine karar alınaeaktır. Kira bedeli tesbit edilecek kiranın kiracıdan tahsili talebi ile beraber bir eda dâvası halinde açılabileceği gibi, sadece kira bedelinin tesbiti şeklinde de ikarne edilebilir. Fakat kira bedelinin tesbiti dâvası ile, tahliye dâvası bir arada açılamaz. Gelecek yazılarımızda da. Tevhidi İçtihat kararı dışında kalan altı aylık. bir senelik veya mevsimlik kira bedellerinin tesbiti dâvalarına bakacak mahkemelerin tâyini meselelerini tetkik ve münakaşa edeceğiz. Amerikan bankalarındaki mevduat, Amerikan devlet tahvilleri ve bonoları ve banka garantisini haiz, kısa dönemli ticaret senetleridir. Bu dolar alacakları Avrupa ülkesinin Merkez Bankası, ticaret bankalan ve özel kişilerin elinde olabilir. Amerikada uygulanan «tahditli altın külçe» para sistemi uyannca. Amerikan Merkez Bankası Sistemi (Federal Reserve Board) yabancı ülkeler para otoritelerinin alacaklarını istenildiği anda resmî dolar fiyatı üzerinden altma çevirmek mecburiyetindedir. Bu alacakların. Merkez Bankası. Maliye Bakanlığı, Kambiyo tstikrar Fonu gibi resmî para otoritelerinin elinde bulunması şartının pratik önemi aslında büyük değildir. Çünkü, özel kişilere ve bsnkalara ait dolar alacaklannın para otoritesine devredilmesi basit bir lşlemden ibarettir. DE GAULLE'ün tezi ve Amerikanın tutumu j ş i e de Gaulle'ün a'.tm sistemiI ne dönü'.mesi tezi, yukarıda * anahatlarını belirttiğimiz bir ortamda ortaya atılmıştı. De Gaulle bir laraftan bu tezi or'.aya atarken. diğer taraftan Fransa para otoritesi eiindeki doiar alacaklarının ahına çevrilmesi taleplerini büsbütün arttırmış ve böylece Amerikayı acele tedbir almaya zorlamıştır. Fransanm bu tutumu aslında tehlikeli bir rr.anevra idi. Çünkü, Amerika. meselâ doların değerini düşürmek. yahut altın ödemelerini durdurmak gibi bir tedbirle mukabele etseydi. böyle bir tedbirden Amerika kadar olmasa bile, Fransa dahil. elinde geniş çapta dolar alacakları bulunan Avrupa ülkeleri de zarar görecekti. Fakat, Amerika hükumeti firmalara, bankalara. turistiere telkin ve temennilerde bulunmak suretiyle tediye bilânçosu açığını kapatrnak yoluau seçmistir. Bu telkin ve temenniler o kadar sistemli ve programlı bir şekilde els alınmıştır ki. buna artık gizli, yahut «kapalı kambiyo Tabancı petrol kumpanyalariyle fiat indirimi konusunda görflşmeler yapıhyor. Tahmin edilir ki, yabancı şirketler bir miktar indirirae rıza göstereceklerdir. Çünkü bu «nza» nin çeşitli nedenleri vardır. Bir kere yabancıların bize yıllarca yüzde 35 pahalı fiyatla nam petrol sokuşturduklan artık Türkiyede herkesin bildigi bir geTçek olmuştur. Bu rezaleti sürdürmek imkânları azalmıştır. Rezaletın büyüklüğünü şu rakamlar açıkca anlatır : 1962, 1963, 1964 yıllarında ithal ettifimiz ham petrole 137 milyon dolâr ödemişiz. Eğer fiyatlar yüzde 35 ucuz olsaydı 137 milyon dolâr yerine 8? milyon dolâr ödiyecektik. Tani yabancılara üç yıl içinde fazladan ödediğimiz 48 milyon dolâr eebimizde kalacaktı. Ham petrolü işlemek için kurulan rafineriler için yurdumuza çiren döviz tutarı 43 milyon dolârdır. Demek ki, üç yıl içinde yabancılar bize öylesine kazık atmışlardır ki, rafinerilerin parasını sırtımızdan çıkarmışlardır. Ve biz sâfdiller de «yabancılar bize yardım ediyor, yurdumuzda rafineri knruyor» diye kendi kendimizi aldatmış, dünyaya çülünç etmişiıdir. Bütün bu çerçekleri Türkiyede ortaya dökenler : Komünisttir, bolşeviktir... diye itham edilen kişilerdir. Araa bu ithamlar tutmamıs, halk, petroldeki dalavereyi çakmış, gençlik kontrolü sistemi» (disguised expetrol dâvasını benimsemiş, ve yabancı şirketlerle işbirlifine giren change controP demek daha uybizim yerli kompradorlar bile isin yürüvemiyecefini anlamışlargun düşer. Kambiyo alanında böydır. Seçimlerden önce yapılacak bir indirimle hem vaziyeti knrtar:e bir sisteme ilk defa rastlanmak, hem seçim yatırımı yapmak için yabancı knmpanyalarl» fiat maktadır diyebiliriz. indiriminde uvuşmak yolundadırlar. Öncelerl müşahitler, bu şekilde Şimdi birkaç ay öncesini düsünelim : Enerji Bakanı, Meclis telkin ve rica yoluyla tediye bikürsüsünde var knvvetiyle yabancı sirketlerin çıkarlannı savunulânçosu üzerinde belirli bir etki yordu. Yabancı kumpanyalar ise gazetelere verdikleri sayfa »ayf» yaratılabileceğini şüpheyle karşıilânlarla diyorlardı ki : İamaktaydılar. Fakat, gün geçük Bizim fiyatlarımız dünya afişe îiyatlarıdır. Daha ucuzu Rus çe programın tediye bilânçosu açıpetroliidür ki, or.iar da bunu siyasi ga>elerle satarlar. ğmı azaltmak yolunda başarıya ulaşacağı anlaşılmaktadır. Bu Tabancı kumpanyaların dünya afise fiyatları dedikleri kendiprogramın başarıya ulaşmasında lerinin dahil oldukları petrol kartelinin fiyatlandır. Şimdi bn işin iki faktör başiıca rolü oynamakdalaveresini anlamak için önce petrol kartelinin ne oldnçnnn, ne Udır. Birincisi, şayet tediye bilânzaman kurulduğunu kısaca bilmek gerekir : Teryüzünün petrol pazarını elinde bulundnranlar, 1929 yılında tskoçya'da Achnacarry şatosunda bir av partisi vesilesiyle bulusarak kartel anlaşmasını imzaladılar. Bizde iş gören petrol şirketleri bu kartelin içindedirler. 192H'a kadar rfkabet alanında birbirlerini yiyen petrol sömürgenleri, o yıl bazı noktalarda anlaşıp beraberliğe varıyorlardı. özellikle : Petrol talebini karşılamak için zorunlu olmıyan her çeşit ikinci derecede tesisattan kaçınılması... Üretimin ihtiyaçtan fazla olduğu bölçelerde kısılması... çosu bu kabil «ihtiyari» kambiyo Tüketimi kısacak her çesit tedbirin takbihi... kontrolü ile kapatılamazsa hükumetin doğrudan kampiyo kontroBu anlasmayı Royal Dutch Shell adına Sir Henri Deterding. lü ko>mak mecburiyetinde kalaStandard Oil of New Jersey adına VValter C. Teaçle ve Anglo Percağının Amerikan is çevrelerince sian Oil Co. Ltd. adına Sir John Cadman imzalamıstır. Anlaşmanın de idrâk edilmesidir. Programın amacı fazla üretimi, yani satılamıyan petroliin elde kalmasını önbaşarıya ulaşmasında rol oynayalemekti. Bu anlaşmaya taraflardan biri uymadığı halde tazminat cak ikinci faktör J. B. Johnson'un ödiyecekti. Amerikalı iş adamlarının itimadıAchnacary anlaşmasını daha iyi i.şletmek için 1932'de dafıtım nı kazanmış olmasıdır. Ayni iytikonusunda bir anlasma daha imzalandı. Petrol karteli yedi büyük yari programı Demokrat Partinin şirkettir ki, bunlar dünya petrol iiretim ve satışının büyük kısmıbir başka Başkam meselâ J. F. nı ellerinde tutmaktadırlar. 1957 vılına kadar dedikleri dedikti. 1957 Kennedy tatbik mevkiine koysayden sonra çeşitli selişmelerle eücleri düsmiiştür. 1957'den başlıyadı iş adamları eevreleri direnç gösterebilirdi. J. F. Kennedy ile rak daha çoeu devlet sermavesiyle kurulan ba&ımsız firmalar tekelci dev sirketlerin nüfuzunu kırdılar. Bu^iin aklı basında bir ülbüyük iş çevrelerinin çatışmalan, ke ille de petrol kartelinin avucu içine girmek zorunda rttfildir. bu arada çelik sanayii grevi ve Ama Türkiyede oynanan oyun söyle gelismiştir : ücretleri gibi olaylar herhalde hatır'rdadır. Bu petrol karteli fiyatlarını ilân etmiştir. merika tarafından uygulanan Bu kartelin Türkiyedeki şirketleri de bize dfiniip : eizli kambiyo kontrolü sis Dünya afişe fiyatları bunlardır. Biz bu fiyattan aşagi petrol temi aşağıdaki unsurlardan ithal edemeyiz .. demislerdir. tesekkül etmektedir. Birincisi firTani Türkiyedeki yabancı şirketler kendi merkezlrrinden almalara ve bu arada petrol şirketdıklan emirle yüzde 35 pahalı fiyattan petrol ithal etmiştir. Türlerine Kanada. İngiltere ve az ge kiye buna çık dememis ve yıllarca sömürülmüstür. lişrnişler dışındaki ülkelere ve T.P.A.O., petrol kartelinin dışında ham petrol almak için Franözellikle kıta Avrupasına yaptıksız. Japon. îngiliz firmalarına başvurmuş, aldıgı ncnz fiyatları lan yatınmları asgariye indirmeEnerji Bakanına bildirmistir. leri yolundaki telkinlerdir. Dış Ama Enerji Bakanı gene de ses çıkarmamış. Bu kesin belgeye ülkelere yatırım yapan büyük firragmen işi geciktirmistir. maların sayısmın az oîması Amerikan Hükumetinin bu finjıalarla Nihayet rezalet ayvuka çıkınca ve dayanılmaz bir hal alınca fiat indirimi konusmaları baslamıstır. dojrudan temas ve müzakerelere girişebilmesini imkân Hahiline Ve şimdi cBizdprc ucuz petrolü yalnız Ruslar satar; onların da ko\"muştur. İkinci tedbir bankalasiyasi rr.aksatları variır» diyen yabancı şirketler, fiyatları indirmerın kıta Avrupasına dış yatırım ye hazırlanmaktadırlar. m?k;adiyla açtıkları kredileri beBiz ne diyelim! Yaianların utancı. yalan söyliyenlere aittir! lirli bir limite indirme'.eri ricasıdır. Üçüncü tedbir firmalarm naküyat iş'ıerini tercihen Amerikan ulaştırma şirketleriyle görmeleri yolunda yapılan telkinlerdir. Dö'rdüncü tedbir. turizm acentala•••o rı v.s. yoluyla telkinlerde bulunmak suretiyle dış turizmin kısılarak iç turizmin teşvikidir. A GUNUN KITABI ÇIKTI BAŞLICA KA\'NAKLAR : Lester V. Chand'er. The EconoAnayasa nizâmı ve mics of Money and Banking, Xew Parlâmento seçimleriyle ilgili York, 1959. Fritz Machlup. Plans for Reform of the Inlernational Monetar'jSystem. Princeton. 1964. Seçim atmosferi içinde gerekli bulunan bütün kanunlar bir The Economist dergisi. Şubat 13, arada zarif bir baskı içinde hazırlanmıştır. Fiatı 10 Liradır 1965 sayısı: «Return to Gold? ArDağ,üm: B1LGI KİTABEVİ Sakarya Caddesi No: 8 Yenisehir gument with Jacques Rueff» ve Ankara Tel: 17 74 03 17 89 30 «America's Deficit». The Economist dergisi, Şubat 27, 19B5 sayısı: <Volunteers Against Cumhuriyet 9562 the American Deficit>. The Finanoial Times, Şubat 4, !"•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 1965; ve başkaları. TEMEL KANUNLAR Dolar kıtlığı SON Telefon Numarası Değişimi £ D AYŞCLA FALAY ile Dr. Yüksek Mühendij NECİP TÜKSEL Nikâhlandılar 12.8.1965 Beyoğlu Cumhuriyet 9563 MAÜYE BAKANUGINDAN Hizmet Dışı Harb Gemisi Satışı T.C. TURİZM BANKASI A.Ş. " GENEL MÜDÜRLÜĞÜNDEN: 16.8.1965 larihinden ilibaren telefon nuntaralarımızın İzmir Valiliğinden (Ihrak Fırını yapılacaktır) 27209.00 lira keşif bedelli Bomova Veteriner Hayvan Ihrak Fırını ve tesisaü inşaatı açık eksütrneye çıkanlmıştır. Eksiltme evrakı Baymdırhk Müdürlüğünde görülebilir. Geçici teminat miktarı 2040,71 liradır. İhalesi 27/8/965 cuma günü saat 11.00 de İzmir Hükümet konağmdaki Bayrndırlık Müdürlüğü Eksiltme komisyonunca yapılacaktır. İsteklilerin keşif bedeli kadar benzeri bir işi başan ile yaptıklanna dair belgelerini 24/8/965 salı günü saat (14.00) de Valüiğe verecekleri dilekçelerine ekliyerek (tetkiki sonunda) alacaklan yeterlik belgesi, geçici teminat mukabili banka makbuz veya mektubu, 1965 yılma ait Ticaret Odası vesikası ile birlikte mezkur gün va saatte komisyona müracaatlan ilân olunur. (B«aın L 9059 14364/9548) 49 86 00 ıııııınnnıııımııınıııanm. 3 hat olarak değişeceğini duyururuz. •••••••••••• (Basm 14577/9576) Amerikanın tediye bilânçosu açıkları CHEMICAL Pharmaceutical Manufacturing Company seeks made Chemical Engmeer with excellent knowledge of English. AppÜcants must tZ C °™ P ' e t e d M i l i ^ r y Sereice and must not be over the age ot 30. Please apply in writing giving particulars on curriculum vıtae to P.O^. 27 Levent. under reference «Chemical Engineer» Yeni Ajans 4393/9580 » ^ ^ % « • • ^ ^ İzmir Levazım Âmirliği Safınalma Komisyon Başkanlığından: 1 Amirlik Birlik ve Kurumlann ihtiyacı için «sağıda yazılı pirinç, kapalı zarf suretiyle ahnacaktır. 2 İhale, 20 Ağustos 1965 günü saat 11 de Hilâlde Lv. Amirliğinde yapılacaktır. Teklif mektuplanmn ihaleden bir saat evvel verilmesi şarttır. Evsaf v» şartname, Ankara • tstanbul Lv. Amirlikleri ile Komisyonda görülebilir. CÎNSİ Pirinç Miktarı 240 Ton T. fiatı 340 Krş. İzmir Belediye Başkanlığından: Temizlik işleri vasıtalannm şehirden topladıkları çöplerin iki seneliğinin satışı işi kapah zarf usulü ile artırmaya konulmustur. İsteklilerin hususî şartnamenin (7) ıncı maddesine göre belge almaları şarttır. Muhammen bedeli (16000) lira v ? geçici teminatı (1200) lira olup. ıha< lesi 1/9/1965 çarşamba günü saat (13.00) dedir Sartnamrsi Enciimen Kaleminde göriilebilir. İsteklilerin (2410) sayılı kanunun tarifatı dairesinde hazırlıyacaklan teklif mektuplannı ihale günü en geç saat (12.00) ye kadar Encümen Başaknlığını vermeleri ilân olunur. (Basm İ. 9173'14809) T. tutan 816000 G. teminatı 38390 (1155 Basuı 13898/9556)