Katalog

21 Ekim 1964 CüMHURÎYET SAHtFE BEŞ fI Yorum Enflâsyon geliyor mu ? | Merkez Bankamızın son bilânçolan her hafta yeni rekorlara ulaşıyor. Tabü rekorlar sahip olduğumuz altın stokunun seviyesi ile değll, banknot hacmi ile ilgili. Nitekim kâğıt para miktan son günlerde 7 milyara yaklaşmıştır. Bir yıl içinde para miktannın % 20 den fazla arttığını görüyoruz. Eski yıllarda enflâsyonu acı acı tenkid eden C.H.P. şimdi aynı yolu tutmuş vaziyette midir? Yazan: Prof. Dr. Zeyyat HATİBOĞLU nflâsyon başlayınca kolav kolay dnrdnrnlamaz; yakın geçmiste çektigimiz iktisadi sıkıntılarla tekrar karsılasacak mıyız? Enflâsyon gelıyor mu' Bu defa enflâsyonun sebebı, geçmış yıllarda olduğu gıbı, «görülmemis kalkınmayı» gerçeklestırmek değıldır Son yıl ve aylarda herkesın dılınde bır ıktısadı durgunluk ve parasızlık teranesı dolaşıyor tste para miktannın artışı, pıyasanın hıssettığı parasızlığı ve ıktısadı durgunluğu ortadan kaldırmak gayesını guduyor. Öyle ya, mademkı pıyasada para yok, para basmak suretıyle bu sıkıntıyı defetmekten kolay ne var Iktısadı meselelen halletmek bu kadar basıt olsaydı, ne ıktısat ılmıne, ne de ıktısatçılara ıhtıyaç hasıl olurdu Fakat ne çare kı memleketımızde gerek Hukumet çevrelerl, gerek çoğu ıktısatçılarımız problemlerı bu şekılde halletmek eğılımındedır. ö y l e ya, madem ki psra az geliyor, para bssalım. Pıyasada bır para darlığı hıssedıldığı ve ışlerın durgun olduğu muhakkaktır Acaba bu hâdıselerın sebebı ve tedavı çarelerı nelerdır? Iktısadı durgunluk meselesını bır tarafa bırakarak para darlığı meselesı uzerınde durmak ıstıyorum. Bütün iş adaralan bir para sıkıntısı içinde; senetlerin vâdesi gelince ellerinde bnnn ödiyecek para birikmiyor, her alıeı gittikçe daha uzun vâde ile tnal satın almak istiyor, vakti>Ie 500.000 lira eden bir mülke bugün kimse 400.000 vernıiyor, verse bile, ödemede vâde istiyor, banka kredileri için tslep çok, faiıler son derecede yüksek. Bütün bu hâdıselerin is hayatındaki ifadesı para darlıfıdır. Halen tedavulde 6 7 mılyar lıra vardır. Bunu bır mıslı artırsak ve para miktan 6 7 mılyar yerıne 13 4 mılyar olsa, acaba para darlığı azahr mı' Eğer bu arada fıyatlar da bır mıslı artarsa para darlığında bır değışıklık olmaz Buna mukabıl fıyatlar bır mıshnden az artarsa para darlığı hafıfler ve bır mıshnden fazla artarsa muhtemelen artar Goruluyor kı, para darlığı çok basıt bır şekılde ıfade edılecek olursa. bır bakıma fıyatlar umumı seviyesi ile para miktan arasındakı seviye farkıyle ılgılıdır Şu halde son yıllarda memleketımızde gorulen para darlığı fıyatlar umumı sevıyesının para mıktanna nıspetle daha yuksek bır sevıjede bulunmasıyle bır dereceye kadar ızah edılebılır. Bu takdırde para miktan artar ve fıyatlar umumı seviyesi daha az nıspette artarsa, para darlığını bır dereceye kadar hafıfletmek mumkun olur Para darlığının diğer bir sebebi, bır milli ekonominin sahip olduçu likit ( s e v yal) sermayenin ımmobılize olması yanı sabit sermaye halıne çelmesidir. Tani iş adamları \e fertler istedikleri gibi knllanabilecekleri tasarnıflanvle sabit sermaye eş>ası (makineler, binalar v.s.) satın a!acak olnrsa, memleketin Iikiditesi azalmış olur. Memleketımızde her ıkı durum da (\anı fıyatlar umumı sevıvesının nıspî olarak yukselmış olması ve lıkıd sermayenin ımmobılize olması) mevcuttur ve her ıkısı bırden para darlığına sebep olmaitadır. Para mıktarının artışı bınncı durum sebebıyle husule geien para darlığını ortadan kaldırabılır Ikıncı durumun sebep olduğu para darlığını ıse prım mıktarını artırmak suretıyle ortadan kaldırmak mumkun değıldır Şn halde acaba son a>lardakı para mıktarı artışı birincı sebeple hnsnle gelen para darlıfını azaltabilecek mıdır? Azaltabılmesı ıçın fıyatlar umumı sevıyesının para mıktanndaki artışa nıspetle daha az bır sevıyede artması ıcap eder Bunu temın ıçın ıse pıyasava çıkanlacak paranın gelırlen değıl, kredileri artırması ıcap eder Halbukı son a>lar ıçınde Merkez Bankamızın pı>asava çıkardığı paraların gelırlen artırma ıhtımalı çok fazladır \e fıyatların venıden buyuk b u hızla artması çok muhtemeldır Bır misal verelım: Fındık fıyatlarını muav\en bir sevıvede mnhafaza etmek ıçın Hukümetin 500 miljon lira vereceği bevan edilmistir. Bu tamamen fi\atları artıncı, enflâsvonist tedbirdir. Zira fındık mustahsilinin gelirini artırmavı bedef tntar. Halbnki sanaM kredilerini artırmak için Merkez Bankasının bankalara vermeji düsündüşü 600 milyon Iira ıti kullanılırsa fivatlan artırmayıp para sıkıntısını azaltabilir. Görülüyor ki, para miktannı artırmak bazı hallerde pivasadaki para sıkıntısını azaltabilir. Fakat para artısını bılerek ve çok dikkatie yapmak sartiyle. Toksa enflâsvon bütıın kotülukleriyle gelir, çatar. Nitekim gelıvor.. § := : ^ ~ ZZ^ ~~* ~*~ ^^ = ^ ^ ~ Moneter eğilimler Amerikan firmalarımn tütün fiyatları tatmin edici değil Bu yıl tütün fıyatıarından akıların da şıkâyetlerı olduğu görülüyor Haluk CANSIN IZMIR Uzunca bır bekleme devresınden sonra ışlenmış tutun pıyasası, nıhayet hareketlı bir devreye gırmış gorunuyor. Turkıyenın dış tıcaret muvazenesme bınncı derecede tesır eden ıhraç maddesı olarak tütunün. son bır ikı seneden berı endışe verecek bır tutukluk ıçınde gorunduğu malum Bu bakımdan yabancı şırketlerın geçen hafta içinde Izmırde yaptıkları ahmlar, yalnız tutuncu çevrelen değıl, butun ekonomık çevrelen yakından ilgılendınyordu Bu me\zuda. ilk ağızda terilebilecek hukunt şu: Piyasa. bu yıl, geçen seneye kıyasla daha elverişIi şartlar içinde. Dış alımlarda birinci derecede soz sahibi olan Amerikan frrmaları bu yıl işe daha erken koyuldular. tşlenmiş tutun piyasasının realist olçuler içinde tutulduğunu kabul eden Amerikan şirketleri, artık onumuzdeki pıyasa ya tesir etmek, kendi tazyiklerıni Tekelın ve tuccann tutun ekicismden yaptıği alımlar uzerinde hissetinnek politıkasuıı terketmiş bulunıı>orlar. Bu yuzden bu seneki işlenmiş tutun muameleleri. geçen >ıla nazaran en az uç buçuk ay erken başladı. Övle anlaşılıyor ki, gelişme seyri de hızlı olacak ve jeni yıl japrak tutun piyasası açılmadan once, tüccar elindeki işlenmiş stoklar tamamen ertmiş, ihrac edilmiş olacak. Bu iyi ışaretlenn yanuıda, bazı menfi noktalar da yok değil: Satıcı çevreler, Amerıkan fırmalaruıuı verdıklerı fıatı tatmin edıcı bulmuyorlar. Geçen hafta sonunda yapılan çeşıtli bağlantılarda, (Ame rıkan Grad) adı venlen yüksek kalıtelı tutunler için kılo başuıa 1 64 1 65 dolar cıvarmda bır fıattan bahsedıldığı dıkkatı çektı Geçen yılın satışlarında 1 85 dolara kadar çıktığı hatırlanınca, satıcılara hak vermemek elden gelmıyor. Yalnız bu mevzuda nazara alınması gereken bır ıkı nokta var Geçen yıl satışlar ancak şubatm ıkinci yarısında gehsmeğe başlamış, tuccar o zamana kadar odedığı banka faizıni malıyete eklemek zorunda kal mıştı. Ayrıca ekıeı pıyasasuıda ortalama alım fıyatlarınuı, bır yıl evvelıne nazaran son pıyasa devresınde bıraz daha duşuk oluşu da malıyet uzerıne tesır etmış bulun» malıdu". Alıcılar, bunlara ilâveten bir de bu seneki işlenmeden şikâyetçl gö runüyorlar ve (Aroerikan Grad) olarak teklif edılen partilerden hiç değilse bir kısmının (Classunique) adı verilen ikinci kategori tutun tipine uygun olduğunu iddia ediyorlar. Satıcılara gehnce, şuphe yok ki, en buyuk endışelerı, geçen yılm ekıcı pıyasasmda gorulduğu gıbi, stoklar yuzunden ellen, kolları bağlı kalma ıhtımalı Bır de faız yukunden bır an once kurtulmağa bakıyorlar Bu yüzden fıat uzennde fazla eleyıp sık dokumaktansa, venlenı ancak masraflarmın karşılanacağını ılerı surerek, kabul edıyorlar Tahminlere gore, muhtelif firmalar elindeki işlenmiş tutun stokIarının jekunu 50 miljon kilonun biraz altında. Bunlarm en çok bu>uk kısmı, obsijonlu. Serbest tutun miktan ancak 2,5 milyon kilo charında olarak hesaplanıyor. O14 ticarct muvazenemizin 1964 yılına aıt nıhai kaderi, biraz da bu tutun lerin âkibetine bağlı gorunmekte. Içinde bulunduğumuz ekım ayının başından ben tedavül ŞŞŞ dekı para mıktannın artışı çeşıtli çevrelerin dıkatını tekrar ~ ~ enflâsyon tehhkesi uzerinde toplamış bulunuyor. Gerçekten S S tedavuldekı banknot ve ufaklık para mıktarında ilgi çekıci bır arüş olduğu gorulmektedır. Acaba dıkkatlen yalnız para hac "~~ mi uzerinde tophyarak enflâsyondan bahsetmek doğru m u Burada, once, bir noktayı belirli bir açıklığa kuvuşturmak S S gerekıyor. Para mıktanndaki artışlar önemlıdır. Fakat bunu ^ S her zaman enflâsyonun ya da enflâsyoncu eğılimlenn ölçusu olarak kullanmak doğru değildir. Tıpkı kontrol altma alın ss: mış bır enflâsyon halınde uatlar genel scviyesının yükselme^ S ler ka>dedemedığı gıbı. B u bakımdan bır enflâsyon halmden ya da enflâsyoncu eğılimden bahsedebilmek içm önce ekono S S SE =T = 0 mıdeki enflâsyoncu knvvetlerin durumunu iyice teşhıs etraek = J gerekıyor. SS Yılbaşından ben ekonomının moneter eğılımlerı şoyle ~ [orunmektedır: Gerek Merkez Bankası gerekse Tıcaret Bankalarındakı ^ = toplara ozel mevduat hacmınde bır azalma vardır. Resmi ^ S mevduat ıse Bankalarda hafıf bır azalma kaydetmiş, fakat Ş J S Merkez Bankasında artmıştır. Tıcarî mevduat ve vâdesiz tasarruf mevduatı azalmakta bu ss: na karşılık vâdelı mevduat hacmı son aylarda yukselmek tedır. = = Tedavuldeki banknot ve ufaklık para miktannın artışı para arzını da yukseltmektedır. Ancak para arzının hacmi, geçen yılın sonundakl sevıyenın ustunde değüdır. ^= =o f Merkez Bankası ve dığer bankaların kamu sektörüne aç ^ ^ tıkları kredıler artmaktadır. Ekonomık Devlet Teşebbus= lerıne açılan kredıler ıse azalmaktadır. îçınde bulunduğu s ; muz y ı l m ılk yansında ozel sektore de bankacılık sıste mının toplam olarak daha az kredı açtığı, dığer bır deyım ZZZ le Merkez Bankası kredılerinın azalmasına karşılık banka ^ g kredılerının yavaş bır artış kaydettığı anlaşılmaktadır. Merkez Bankasınca hesaplandığı şeklıyle kaydi paranın te EEE davul hızı geçen yılın son ayına gore yavaşür. ~ Demek oluyor kı moneter bakımdan eğüımler lzlendığın ^ ^ de para hacmı arttığı halde halkın lıkıdıte tercıhinde elın de nakıt tutma arzusunda bır artış olduğu, paranın tedavül ^Z hızının da yavaşladığı gozlenebilmektedır. Merkez Bankası S S nın ozel sektore açtığı kredüen kısması toplam kredı hacmıni daralttığmdan satınalma gucu ıhtıyacınm baskısı gittıkçe da~ ha fazla hıssedılmektedır. Bu eğılımlenn fıyatlar genel seviye S=: sı uzerinde aşağıya doğru bır baskı yaratmasını beklemek ges rekecektır. Nıtekım toptan eşya fiyatlarının yılbaşından ben gosterdığı sejır bu sonuçtan başka bır şey değıldir. Istanbul SSÎ Tıcaret Odası tarafından temmuz 1964 ıçın yaymlanan toptan şş eşya fıyatları endeksınde jılbaşından beri ıthâl malları fıatla rının düşmekte devam ettığı goruluyor. Bu bakımdan ıthâl S S mallan dolayısıyle bır malıyet yukselmesını hıç olmazsa bu ^ S gun ıçın beklememek gerekır. Toprak Mahsullerı Ofısı \e Te kel alımlan ıçın açılan kredılerın yukseltılmesi, mayıs 1964'e SSS kadar bir kısım hesaplar kapatıldığı halde yıne de pıyasa z^ da muazzam bır satınalma gücü bırakmaktadır Ancak bunun ş ; bıraz da koyluye bır gelır transferi mahıyeti olduğu ıçın mey = = dana gelecek talep artışının tıcaret ve sanayı sektorlerinde bırıkmeye başlıjan stokları kısmen eritaeye yararlı olmasını as beklemek hatâlı olmıyacaktır. Bıze kalırsa, kısa vadeli bir konjoktür içinde, bugün Türss kıye ıçın en onemlı konu kışılenn likıdıte tercıhlerini etkıli yecek ve paranın tedavül hızını normale dondürecek ekono S S mı dışı faktorlerın sıhhatlı bır şekılde gerı gelmesını temm et ZSS mektır Çeşıtli ekonomık faahyetler ıçın şımdı uygulanmaya başladığı gıbı faız haddıni duşurmek v e kredı lımıtlenni yük seltmek ıçınde bulunduğumuz durgunluk tan kurtulmaya hizss; 1964 Isvlçrede bir dolar 1111 Lira. Hafta sonunda Cenevre borsasmda 1 T L nın değeri 9 A £ D sentl veya 1 doların değeri 1111 T L olarak sabit kalmıştır. Aşağıdalcl tabloda verllen doviz fiyatları Ise aynı borsadaU doların değeri İle tarafunızdan hesaplanmıştır Geçen hafta İçinde Holanda parası deterlnde haflf bir artış kaydedlünlştlr YILI YATIRIM P R O Ğ R A M I 4 Mılyon TL Dovlzler A.B.D. (1 Dolar) Inrdtete (1 SterUng) Fransa (100 Frank) IUlya (1(M Liret) Almanya (100 D M ) Belçika (100 Krank) Rolanda (100 Gulden) \unamstan (100 Drahnıı) Isviçre Frangı olarak 4 33 12.10 89 25 0 70 109 50 8 75 120.75 H70 A B D Dolan olarak 1 2 20 0 25 2 27 3 00 783 527 161 185 012 772 381 w < I s = 1 met ederse, moneter polıtıkanm fleksıbılıtesı pıyasadakı sa tınalma gucunu her zaman duzenlıyebılır. Fak?t Kalkınma S S mak cıddi bır maharet olur. ^r Plânı ve programlarında ongorulen uzun vadeh temel tedbır ZSSI lerde gecıkılırse işte o zaman enflâsyon gırdabmdan kurtulşş; 1964 programına gore bu yıl yapıl ması beklenen toplam yatırımlar 11,3 milyon lırasıdır. Bunlarm devlet ve ozel kesım arasında dağılışları da kalkmma plânına tamamıyle uygundur Fakat bu yılkı yatırım program larının ıkı ozellığım hatırlamak ge rekır Bunlardan birincısi yatırım programlan dolayısıyle doğan ve dış fınansman ıhtıyacınm onemı, ikmcısı gerek devlet, gerek ozel kesım yatırımları ıçuı ongorulen terkıp ve yon değışıklığıdir. 1964 yılının ekım ayı sonunda yatuıroUınıı fınansmanı ile terkıp ve yonu konularında soru lacak sonılann syn tnr öıelliği olmak gerekır Turk kamu oyu bu so ruların cevabını oğrenmek ıçuı sabırsızlanıyor Çeçent+aita 13/5/1964 tarıhlı ve 66/3017 sayıll Kararname ile yururlüğe konulan •Bazı mâmüllerımızın tevsık edile» cek ıhraç fıyatlarında vergı, resım, harç ve benzer tesırler ıcra eden saır mukellefıvet" hukumlerı gereğınce IhraeaUa Vergı Iadesı Komısyonu tarafından tesbit edıln aşağıdaki lıste Bakanlor K«ruİM. tarafmdaa tasdık edılmışür. DONDURULMUŞ BALK tade edılecek vergı 0/o9 7 İade edılecek Beledıye hısse nisbeti: »/o3,57. 7 MİLYON LİRALIK Dev ÇekMşte, 6 0 APARTM AN DAiRESi , 5 ADET \ 1 1OO.OOO LİRA İsfanbulda Feneryolunda İş Bankası İkramiye Sitesinde Bugüne kadar yapılan ikramiye çekilişlerinin en büyüğü olan Dev Çekiliş te Türkiye İŞ Bankası, 60 talihliye 60 Apartman Dairesi veriyor. Bu Apartman Daireleri tstanbulda, Feneryolunda, geniş manzaralı modern ve sağlam yapılı, itina ile inşa edilmiş fevkalâde birer mülktür. Yaz ve kış zevkle oturabileceğiniz hayalinizdeki aile yuvasına sahip olabilmek için senelerin bu en büyük çekilişinden istifade ediniz. Tasarruflannızın tamamını bir an evvel İŞ Bankasına yatırınız. dairesi 10 ADET 25.000 LİRA 5 0 ADET 5.000 LİRA 1OOO ADET 1.OOOLİRA ayrıca 3 5 0 0 0 kişiye para ikramiyeleri Faal 9441/12839