Katalog

29 Ekhn 1961 CUMHURİYET BEŞ İ | | | Bugün, nüfusumuzun çok hızlı bir tempo iie artması karşısında, yine dış pazarîara bağlı kalmaktan kurtulamıyoruz. Bu işîeri yoluna koymak, gelişme kapılarını ardına kadar açmak îkinci Cumhuriyet'e düsüyor | | | | İ 1 Kurulurkcn Bugün Türk milleti, tarihinin, «tkinci Cumhuriyet» adını verdiğimiz yeni bir yaprağını açarken, geride bıraktı^ımız 3? yıllık devrin kısa bir muba<:ebesi ni yapmak yerinde bir davranı olur. Birinci Türkiye Cumhuriyeti artık bir varım sömürge halint gelmiş olan Osmanlı împaratorlü ğunun yıkıntıları üzerine kurul muştu.. Dört yıl süren Birino Dünya savaşı. memleketin en kör pe 34 milyon insanına mal ol muştu. Çeşitli hastalıklardan ölen lerin sayısı da bundan az dejildi Sivasa kadar istilâ görmüş olan Doğu ülerimiz, bastan basa bir harabe halinde idi. Millî Kurtuluş Savaşı sırasmde Sakarya'ya kadar ilerliyen düşman orduları, yurdumuzun en verimli, en bakımlı bölgesi olan ba tı Anadoluyu da bir harabeve çe virmişti. Çete harblerine sahne olan güney Doğu iüerimizden Ur fa. Gaziantep, Adana da aynı durumda idi. Bir kelime ile memle ket aç, sefil, bakımsız ve perişan di. %uıııiMiıınııuıuııııııuınuıııııııınııııımiMiıııi!Miınııurınr!iınıi!Miuımııuıi"uiMiMiııııiHUiııiMiııuıııiMiııi!iuııtıııııınııııııııııııiHnıı^ ¥azan: Hasan ÂIi Ediz 1923 yılı 29 Ekiminde kurulan Birinci Cumhuriyetimiz, bu şartlar altında sıfırdan işe başladı. Gerçi Millt Kurtuluş Savaşınm zaferle sona ermesi, siyasl kurtuluşumutu saSlamıstı. Ama bu kur tuluş, iktisadî bir bagımsızlıkla perçinlenmedikçe hiç bir değer taşımazdı. Bunun için, genç Cum huriyetimiz, her şeyden önce, yurdun ekonomik bagımsızhgını saglamak zorunda idi. Bu da sanayileşmek ve toprak ürünlerini artırmakl» mümkündü. Türkiyede makineli ziraat: Atatür k Gazi Çiftli|inl tesise ftaşladıgı grünlerde binat trskMr kallaoırlun yanamadı. Her türlü yenihğe düşman olan gerici bir düşünce, batı usullerini kabule engel oldu. Kapitülâsyonlar yüzünden gümrün ergilerini de ırtıramıyorduk. Töylece Türkiye, iamanla, büfün ıamul eşyalarını ^ısarıdrfn alan, ıışarıya yalnız .ptid'jî madde saan bir memleket haline geldi. Memleket. yavaş vavaş iktisadî ba "î'.msızlığını kaybetti: 1) tç ticare'in en önemli bölümleri, vabancı ;ermaye ile işbirliği eden bir rüm»nin eüne geçti. 2) Memleketteki 'ütün bankacılık çalışmalan yanancıların kontrolüne girdi. 3) Bütün kara ve deniz nakliye şirketleri de (küçük istisnalarla) yaban cılar tarafından isletilmekte idi. 4) Aynı şekilde elektrik. su, gaz, telefon, tramvay gibi umum! hizmet işleri vabancı şirketler idare•iinde idi. 5) Yeraltı zenginlikleri•niz de yine yabancılar tarafından •şletilmekte idi. Ba daram, kelimenin gerçek mSnasiyle, memleketimizl bir yarım müstemleke haline getirmiş buln•ınyordn. Dış ticaret muvazenemiz devamlı olarak açık veriyor. dış borçlarımız gittikçe artıyordu. Plânlı bir ekonomi ile işe başlıyan genç Cumhuriyetimiz, bir yan dan memleketin «anayilesmesinl. MEMLEKETtN tKTİSADÎ PORTRESİ Zirast: Romahlar devrinde AnaTürkiyede Cumhurlyetl kabnl ve llân eden Birincl B. M. M. âzaları, Atatürk ile bersber Meclis binası önfînde yapılan bir geçid resmlndf dolu, Roma lmparatorlu?unun bug day ambarı idi. Osmanlı Imparatorluğunun hele lon devirlerinde devamlı harbler, hastalıklar. yol suzluklar Anadoluyu zayıf düşür müş, Türkiye buğday ambarı ol maktan çıkmıştı. Birinci Dünys Savaşmda memleket gereği gib; ne ordusunu, ne de halkını besliTemez bir hate ge!mi?tl. Ctımhuri yetîn ilânı sıralarında, Türkiye'nir büyük şehirlerinde ya Amerikan ya da Rus unlan venmekte idi. Büyük Cnmboriyet Hükfimetlerinln İlk miz 2.710.000 tondu. Bundan sonra tsl bnjday flretlmlni artırmak oldu. Böylece, Cumhuriyetin ilâ geçen yıllarda buğday üretimimiz nından 11 yıl tonra. 1934 yılında, devamlı olarak arttı. 1938 yılında, ilk defa olarak 87.000 ton buğday yani Cumhuriyetin ilânından 15 cılar blı kaç koşebaşı tuttuklan ihraç ettik. O yıl buğday üretimi yıl sonra buğday üretimimiz, o deMemleketimizde Cumhuriyet re;çin, Atatürk'ün birinden kurtulsa, =>IIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIU jiminin kurulması, Demokrasiye tliğerine yakalanması muhakkakyönelmesi hiç de kolay olraaraış^ •i. Bereket versin, suikastcıları katır çıracak olan motörcü Şevki son daBirinci Cumhuriyetimiz, daha !:ikada korkup meseleyi Izmir vakuruluşunun ilk günlerinden başlı lisine haber verdi. Böylece başlayarak, adım başında onu boğmak, :ında Lâzistan mebusu Ziya Hurhiç değilse ona çelme takmak isjit, Ankara mebusu Halis Turgut, tiyen gerici kuvvetlerle savaşmak üki îttihatcı Maarif Vekili Şükrü, zorunda kalmıştır. .\lbay Arif. Erzurum mebusu RüşAtatürk, Milli Kurtuluş Savaşıtü Paşa olmak üzere 13 kişi yakana başlarken, padişahın etrafında lanarak idam olundu. Daha sonra, çöreklenen küçük bir zümre müsyine bu suikastla ilgili olarak es ^ Ş Cumhnriyet faziletl ahlâkiyeye müstenit bir idaredir, Cum • tesna olmak üzere. bütün Türk ki Maliye Nazırlarından Cavit, îtmilleti onun yanında yer almıştı. ^ huriyet fazilettir. tihatcı Doktor Nazım da asıldılar. Ama. savaş kazanılıp, memlekette îttihatcı Nazırlardan Kara Kemal, Benim için bir taraflık vardır; bir tarafım. O da Cnmhuri yeni bir rejim kurulması bahis koyakalanmak' üzere iken intihar j ~ yet taraftarlığı, fikrî, içtimai inkılâp taraftarlığı. Ankara fstiklâl Mahkemesi âzaları nusu oiunca. bu yeni rejime karetti. şı ilk tepkı. düne kadar Atatürk'le yet Partisi» ni kurdular, Atatürk'e 1925 cuma günü, başlarmda eski Menemcn hâdisesi. 23.12.1930 ta = Milletin temayiilât ve ihtivacatıııı bularak ve gSrerek ennn içbirliği etmis olan gericilerden karşı cephe aldılar. Az zaman Hürriyet ve Itilâf Partisi mebusla rihinde Menemen'de de bir isyan = refah ve inkisafı esbabını tahakkuk ettirınekte Curahuriyetln galdi. Mıllî Kurtuluş Savaşı liderda Terakkiperver Parti o kadar rından Şükrü Efendi ile Birinci Bü hareketi vukua geldı. İsyan hare ş az zamanda elde etti^i neticeler, Cumhuriyet ldaresinln mllleierinden bazıları, savundukları pakuvvetleşti ki, Bursada yapılan yük Millet Meclisi üyelerinder. ketini bastırmak üzere görevlendi = timize hazırladığı istikbalin daha ne kadar parlak oldofnna tahdifahın düşmanla işbirüği ettiğini bölge seçiminde, bu partinin aday Hasip olmak üzere. cuma nama •ılen g = n ç \ tfdek î t s a v u j ı e t m e ı , = min ettirmeğe kâfidir. unutarak: «Biz padişahın ekmeğilarmdan olan Nurettin Paşa, Ata zından sonra büyük bir kalabalık asiler tarafından mavzer kuışunŞ •:i yerniş kişileriz, ona sadakat göstürk'ün adayını yenerek, Bursa *okağa döküldü. «Müslümanlar ne :ariyle şehit edıldi. Daha sonra = Cumhuriyetimizin raesnedi Türk Camlasıdır. Bu eamianın duruyorsunuz? Müslümanlık elder ;>aşı kör bir bağ bıçağı ile nesiledan mebus seçildi. efradı ne kadar Türk harsiyle meşbu olursa o camlaya Utinat E = Şeyh Salt Isyam: Terakkiperver gidiyor?» avaze«iyle ve tekbir se rek bir sopaya takıidı. Kurulan = eden Cumhuriyet de o kadar kuvvetli olur. E jartinin yaptığı zararlı propagan dalariyle ortalığı çınlatmağa ve ozel bir askeri mahkeme, sanıkları = 2 *** E ialann bir sonucu olarak 11/2/1925 koyunlanndan çıkardıklan sarığı ve bunlara yardım edenleri astı. = Millet, Cumhuriyetin; Türk vatanını asırlann müterakim E sararak sokaklarda dolaşmağa baş tarihinde Doğuda Şeyh Sait isyan; = »eyyiatı idaresinden kurtaracak ve memleketin müstahak oldu E Birinci Cumhuriyetin karşılaştı = ğu itibar ve hürmeti muhafaza ve ilâ edecek yegâne şekli idare = patlak verdi. Asiler, kısa bir za ladılar. Geniş ölçüde tevkifat yaoıldı, bir çok kimseler asıldı. ğı zorluklar bu kadarla bitmiyor = olduğu hususundaki kanaatini en bâriz rarette izhar eyledi. manda Erganiyi, Elâzizi, Diyarba E kırı işgal ettiler. Asiler üzerine Rize hâdisesi: Ayni tarihlerde ve inkılâp tarihimizin kaydetmeordu birlikleri göndermek, onlara Rize'de de buna benzer bir hâdise diği daha bir yığın buna benzer • = Cumhuriyet devrinin kendi zihniyet ve ahlâkiyatiyle mfite E karşı günlerce savaşmak lâzım gel oldu. Başlannda Gulabioğlu Akif nâdiseler olmuş. bunları çeşitli = halli matbnatını gene ancak Cumhuriyet kendisi yetiştirlr. E ollarla bastırmak gerekmiştir. di. Cumhuriyet Hükümeti, rejimi hoca, Hacı Osman hoca. İmam Ha = = *** E korumak kaygısıyla (Takriri Sü cı Hakkı İmam hoca Musa. İmam Demokratik idare kurulduktan son = Gençler! Cesaretimizi takviye ve idame eden slısiniı. Siz = E ><un) kanununu kabul etti. BirıHafız bulunan büyük bir kalaba ra buna benzer hâdiseler, seyrek = almakta olduğnnuz terbiye ve Irfan ile lnsanlık meziyetinin, = lık bütün kasabayı ayaklandırdı de olsa, (Bursa, Ulucamideki hâ = vatan muhabbetinin, fikir hürriyetinin en kıymetli timsali ola Ooğu illerinde, ötekisi de Anka rada çalışmak üzere iki Istiklâl «Din elden gidiyor!» avazesiyle şe •iise) yine görülmüştür. 5 caksınız. Işin en dikkate değer tarafı, ta • Mahkemesi kuruldu. Istanbulda hir dolaşıldı. Mahallî zabıta kuv E Ey yükselen yeni nesil! tstikbal sizsiniz. Cumhuriyeti biz Şj ve yurdun başka şehirlerinde bir veti isyanı bastıramadığı için, Ha ıih boyunca karşılaştığımız bütün = tesis ettik; onu ilâ. ve İdame edecek sizsiniz. ZZ r;ok gazeteler kapatıldı, bir çok midiye kruvazörü yardıma gönde bu gerici hareketlerin hep aynı = *#* rildi. Isyandan sonra halktan bin karakteri taşıması, cDin, elden gi E •»azeteci tevkif olundu. 3.VI.1925 Ş lerce silâh toplandı. Tabiî buraya liyor!» parolası ı!e karşımıza çık ~ Cumhuriyet düşünce hürriyetinden yanadır. »arihinde Terakkiperver parti ka= Bugunkü hükümetimiz, devlet teşkilâtımız doğmdan doğrnoatıldı. Diyarbakır'daki Istiklâl da Istiklâ! Mahkerr.esi gönderildi. masıdır. Padişahı ile, haliiesi ile, = Babı Meşihati ile, Şeriye Mahke = ya milletin kendl kendine, kendiliğinden yaptığı bir devlet teşMahkemesi, başta Şeyh Sait olAtatürk'e suikast: Nihayet geri meleri ile, tekke ve marlreseleri E kilâtı ve hükümettir ki, onun adı Cumhuriyet'tir. nak üzere 46 kişiyi idama mah ciler, bütün ilerici hareketin başı ile, hülâsa, bütün sosyal müesse Wm etti ve astı. olan Atatürk'ün hayatma kasdet seleriyle şeriatin nâkim oiduğu 31 = [ATATÜRK'ün nutuk meğe karar verdiler. Suikast Iz nart 1909 da da, gericilerin paroSivas hâdisesi: Atatürk rejimi Z ve hitabelerinden] .uvvetîendirmekte devam etti. 2.9. mirde yapılacak, bu iş için bomba lâsı yine: «Din elden gidiyor 1» tiüjük isyan'ardan birinin 1925 de yayımlanan bir kanunla ve tabanca kulîanılacaktı. Suikast yine «Şeriat isteriz» idi. nımııııııımıııiHiııımmıımııımmııımımıııımııııımımıımıımıııF; elebaşısı Şeyh Sait bütün tekkeler kapatıldı. 11.10.1925 tarihinde bir Kıyafet Kanunu çıke~dilenm alamamışlardı. Ama, onların bu direnişine rağ karıldı. Bu ilerici kararların tepkileri men. Atatürk, çok «evdiği ve sağd'iyusuna şüvendiğı müietine da gecikmedi. 14.11.1925 tarihinde Siy narak Cumhuriyet rejimini kur vasta, küçük çapta gerici bir ayaklanma oldu Duvarlara bir çok bem'ttan vazgeçmedı C'imhııriyet reiimınin yerleşme yannameler yapıştırıldı. Harekesi ve kökîeşmesi ıoin, yalnız salta tin elebaçıları camiimamları idi. natı yıkmak yetme?rii. Saltanatın Sanıklar arasında Belediye âzaladaya'idı5ı bütün miipsseseleri de rı da vardı. Ankara îstiklâl Mahorijdan kaldırmak lâzımdı Nite kemesi bunlardan bazılarını idak!m Cumhuri''Ptm Isuruluşundan ma bazılarını da müebbet küreğe 5 ay sonra. 3 3 1924 tarihinde va mahkum etti. yımlp.nsn kanunlarla Şer'iye VeErzurum hâdisesi: Sivas hâdisekâ'eti kaldırıldı. medreseler kapa sinden kısa bir zaman sonra, çok tıldı. memlekette eğitim ve ögre daha geniş bir mahiyet taşıyan Ertim bir'i.Şi kuruldu. Hılâfet ilga zurum isyanı patlak verdi. 24.11. edüdi, büîün hanedpn üyelçri bu 1925 tarihinde, başlarında Gâvur arada son hahfe Abdülmecıt sımr îmam adını taşıyan bir imam dışma çîkanldı. Şer'î mahkemeier ve çoğu hacı ve hoca olmak üzekaldırıld:. re, yüzlerce kişi Erzurum sokakCumhuriyet rejiminin yaşaması larında şapka aleyhinde nümaIçin gerekli olan bu ılerici karar yişler yaptılar. Bu hâdise ile ilgilar, bu kararlarla maddî menfaat li olarak 80 kişi kadar tevkif olunleri bozulanlar ara.=ında geniş bir du. Başta Gâvur İmam olmak üzetepki uyandırmaktan geri kalma re 13 kişi idam olundu. İdam oludı. Homurdanan bu zümrenin Mil nanların arasında bir de kadın !et MeHisindeki sözciileri de hare vardı. kete geçtiler. 4/IX/1924 tarihinde Maras hâdisesi: Erzurum isya(10) mebus Halk Partisinden ay nından 3 gün sonra Maraşta da nlarak «Terakkiperver Cumhuri buna benzer bir hâdise oldu. 27.11. Birinci Cumhuriyetin baş ve amansız düşmanı gericilerdi, savaş kanlı oidu, uzun sürdü mensucat fabrikalarımızdan birini n içi öte yandan da. başhca iktisadî kumanda mevkilerinin millileştirilmesinl ilk hedef olarak kendine seçti. Şeker fabrikaları: 1925 yıhna kadar bütün şekerlmizi dışarıdan getiriyor, b u n u n için de dışarıya avuç dolusu para veriyorduk 1925 şeker fabrikalannın kuruluşud?ir kanun çıktı. Kısa bir zamanda, birbiri peşinden Alpullu, Uşak, Eskisehir, Turhal şeker fabrikaları kuruldu. 1938 de seker üretimiz 110.000 tonu bulmuştu. Bu miktar, sonradan açılan Adapazarı, Kayseri, Malatya, Erzincan, Erzurum şeker fabrikalariyle 1958 yıhnda 349 423 tonu buldu. Bes yıllık plân: Sanayüesmemizin ilk adımı olarak 1925 yılında Sanayi ve Maadin Bankası açıldı. 1934 1939 beş yıllık sanayi plânı neticesinde Sürp.erbank açıldı ve Beş büyük fabrika adını alan Kayseri, Bakırköy, Ereğli. Malatya Bez ve Nazilli Basma fabrikaları kuruldu. Yine bu plânın tatbikatından olarak: 1) Bursa'da Yün ve Iplik fabrikası. 2) Karabük'te büyük Dei r ve ÇeMk fabrikası. 3) îzmit m Kâğıt fabrikası. 4) Îzmit Sellüloz, Klor ve Sud kostik fabrikaları. 5) Keçiborhı Kükürt fabrikası, 6) Gemlik'te Sun'i tpek fabrikası, 7) Paşabahçe'de Şişe ve Cam fabrikası, 8) Kütahya'da Seramik fabriVası açıldı. Demiryollanmız: Bir memleketin sanayilesebilmesi. memleketteki imkânlariyle sıkı sıkıya v o l l a r ı n ı n . FabrikRİarın ihtiyacı ob a g ] l d ) r madrieleri fabrikalara ] a n i o t i d a î yetiştirmek. fabrika mallarını yurdun dortbir köşesine daSıtabilmek ancak geniş bir yol şebekesivle •nümkündür. Türkiye Cumhuriyeı . . hepsi de yabanc. cı tj k u r u U I k e n ş i r k e t ] e r i o e linde olmak üzere bü; r y o ı l a n m ı z m uzunîugu u j n d e m lmana n c a k 3 5 0 0 k i l o m e t r e i a i A , a n n e,inde 0,an Anario,u . B^inY onya'dan öteye h a U ] A n k a r a v e K . D o ğ u i n e r i m ! z tamag e ç m i y o r d u ,e yolsu2du m î y G e n ç T ü r k i v e Cumhuriyeti. bir yandsn vabanrılann elinde olan AnadcHı • B?Sdat. Mersin Tarsus . Adana tzmirKasaba gibi hatlan Şark De. miryollarmı satm alırken, öte yan dan. 1924 1939 yıllan arasında, 3.500 kilometre uzunlukta veni demiryolları yaptı. Böylece demiryollarımız. bir koldan tstanbü! Ankara Kayseri Sivas • Erzincan üzerinden Erzuruma uiaşırken, öteki koldan da. vine t=t?nbul Ankara . Kayseri Sivas Malatya üzerinden Divarbakır'a ulaştı. Yine bu arada birbirine paralel yollarla Karadeniz Akdenize, Adana Divarbakır'a baglandı. Rütün bu yollarm yapılması için ds o zamanki para ile 350 milvon Türk lirası harcandı Bucünkü rayiçle bu paranm 7 milyar Tü'k !irası tuttuğunu ve dısarıdan hic bir yardım görülmedi&ini rle unutmamak lazımdır. Avm vıllar ioinde. yabancılardan satm ahnan iemiryollan için Tl.796.905 Türk Hrası ödenmişti. Bueiinkü rayicle bu para 1.5 milyar Türk lira=ma vakmdır. Böylece, 15 vıllık gibi n:<:rjeten kısa bir devrede demirvnlln'ı için ödenen paranm busünkü rayiçle 8,5 milyar Türk lirası tuttuğunu ve bu paranın iç kaynaklan(Lfitfen sahifeyl sevlriniz) vir için rekor teşkil edecek bir seviyeye ulaşarak, 4.370.000 tona yük seldi. O yıl buğday ihracatımız 101.500 tona ulaşmıştı. O sıralarda nüfusumuzun 18 milyon olduğunu unutmamamız lazımdır. Bundan gonrak: y . l l a r d a da b u ğ d a y üreti I Rtatüth ve ) Cumhutipet mimiz artmakta devam etmiş, 1958 yılında rekor bir sevıveye ulaşarak 8.5 milyon tona yükselmiştir Cumhuriyet idaresinden önce memleket ihtiyaçlarını güçlükle karşılıyan arpa ürünümüz, 1934 yıhnda 1.600.000; 1938 yılında 2.585 000, 1957 yıhnda rekor bir seviye olan 3.650.000 tona yükselmiştir. 1938 yıhnda 73.000 ton olan pirinÇ ürünümüz en yüksek seviyesini 1958 yıhnda bularak 119.000 tona çıkmıştır. Hayvaneıhk: Cumhuriyet idaresi hayvancıl'ğa da önem vermis, 1929 yıhnda 10.185.000 olan koyun sayısı, 1937 yılında °.'o 100 den fazla bir artısla 21.725.000 «ayısma ulaşmıştır. 1959 yılında memleketimizdeki koyun sayısı 33.613.000 idi. Sığır sayısında da aynı artış göriilmüş, 1929 yıhnda 4.685.000 olan sığır sayısı, 8 yıl içinde V 100 bir » artısla 8.766.000 e yükselmiştir. 1959 yılında yurdumuzdaki sığır sayısı 13.075.000 dir. înek, koyun, manda. keçi gibi hayvanlardan elde edilen süt miktarı 1937 de 2.523.355 ton idi. 1959 da bu miktar 4.408.122 tonu bulmuştur. Maden kSrofirfl: 1923 de 597.000 ton olan maden kömürü üretimimlz, Cumhuriyetin 10 uncu yıldönümü olan 1933 de üç kat bir artışla 1.852.000 tona; 1938 yıhnda ise 5 kat bir artışla 2.559.000 tona: 1947 de 3.946.000 tona; 1956 yılında ise 5.360.874 tona yükseldi. Sanayl: 19 uncu yüzyıhn ortalarına kadar Osmanlı Imparatorluğunun dış ticareti muvazeneli ıdı. Memleketin ihtiyaçlannı karşılayabilecek bir el tezgâhı sanayıı vardı. Bu muvazeneli durum, Avrupa fabrika mallarımn memleketimizi istilâsı ile bozuldu. Memleketimizin pazarlan, rekabetı imkânsız fabrika mallariyle doldu EI tezgâhianmu bu rekabete da B V T Ü N Y0 L C U L A R 7ÜRK fiAVA^UAR D I Ç W t R Y İ S1 E R1 İ İ E İFTİHÂR EDİYOR! . LONDRA . FRANKFURT • VİYANA .ROMA . ATİNA . LEFKOŞE .BEYRUT 1 i •l K S = 3