Katalog

CUMHURİYET 22 Kasun 194? Tarihte Türkiye ve Amerika Amerikaya giden ilk Türk askerî temsilcisi Yazan: Fuad Ezgii Birleşik Devletler Hükumetinin daüzerıne, geçen ay, Amcrikayı ziyaeden Genelkurmay Başkanırmzın iyasetindeki Türk askeri heyetine bu büyiık dost memlekette gösteriien parlak kabul ve samimî dostluk tezahürleri, her tarafta gunun başhca mevzuu olarak ele alınmıştı. Bu güzel vesileden faydalanarak, «Cumhuriyet» okuyucularına, bundan hemen hemen bir asır evvel 1850 yılında Birleşik Devletler Hükumetinin resmî davetlisi sıfatile Amerikayı ziyaret eden ilk askerî temsilcimizi tanıtmak ve günümüzde olduğu gibi, o zaır.an da, dost Anıerikan milleü ve hükumeti tarafından fevkalâde bir şekilde karşılanarak ağırlandığını hatırlatmak isterim. Tarihimizde, Amerikaya gonderilen ilk Türk temsilcisi olmak şerefini kazanan bu zat; Istanbul tersanesi mühendislerinden ve «Mektebi Bahriye» hocalarından Binbaşı Emin Beydir. Babıâli evrakı arasında, 29 cemazijelahır 1266 (1850 mayıs ayı başlarında) tarihile Fadişah Abdulmecide sunulan bir arz tezkeresi ve melfuflarında okuduğumuza gore: Birleıik Devletlerin Istanbul Elçisi George Marsh, o günlerde tersaneye gielerek Kaptan Paşayı zıyaret etmiştır. Zamanın, Kaptan Paşası, Bahriye Nazırı Suleyman Paşanın Sadrazam Mustafa Reşid Paşaya yazdığı tahriratında, bu görüjme esnsında, Amerikan elçisilun kendisine söylediği uzere; sefaret baştercümanı J. P. Brown (1) un varife ile Amerikaya gitmesi hususunda Birlefik Devletler hariciyesinden emir geldiğini, eğer mumaileyhle birhkte Istanbul tersanesi mühendislerinden birinin gönderilmesine müsaade buyurulursa hükumetinin çok memnun kalaeağıru ve gonderılecek zatın, resmî misafir ııfatıle muamele görerek ağırlanacağını bildirmiştir. Elçi, ayrıca, Amerikan donanması, tersaneleri ve fabrikalannın Türk temsücisine butun tejerruatile gosterileceğini; Genova limanından itibaren seyahuünin bir Amerikan harb gemisıle temin edıldığini ve dönüfte de gene aynı limana kadar bir harb gemisile iade edileceğini Kaptan Faşaya tebliğ etmiştir. KİTAB SOHBETLERİ Sehir haberleri İlk "Çoctıklar Kütfibhanesi" r Üc kisinin ölümüne sebeb olan yangın Çocuk Kitabları Sergisüıi gezdiniz mi?. Bu sergiyi ziyaret için mutlaka çocuk olmak lâzım \ doğıldir, kitab merakhsı olmak da icab etmez. Hattâ çocuk anası veya babası olmaianız da olur. Çocuk seviyor musunuzT. Bu da yeter. Ben dün gittim, içim açıldı. Kendimi bir an içinde bir başka âleme girmiş buldum. Duvarlara asılmış veya masalara yerleştirilmiş renk renk kitablar arasında gülüşen, konuşan ve bu kitabların iyisi kötüsü hakkmda bahislere giren, münakaşalar yapan yüzlerce çocuk arasına karıştım. Çocuk kitabları için daha evvel d« sergiler tertib edilmişti. Fakat Çocuk Kitabları Haftası memleketimizde ilk defa görülüyor; bu defa tertib edilen sergi ise, bundan evvelkilerle kıyaalanamıyacak kadar iyidir. Bizim neşriyatımız yanında Amerikan ve Fransız neşriyatı da teşhir edilmiştir. Onlarm çok ileri v« bizım çok geri kitabcılığımızın bir arada görülüşü vakıa acıdır; fakat bu acının duyuluşunda ben hayır görürüm; hem çocuklarımız, hem kitabcılarımız için.. Bu müşahede çocuklarımızı bu örnekleri arıyacak, kitabcılarımızı da bu. değerde eserler verecek bir seviyeye yükseltirse fena rru olur?. Çocuk Kitabları Haftasını, herkesin şeker ikram ettiği bir şeker bayramı haline getirir ve bu hafta içinde kendi çocuklanmız kadar dost ve akraba çocuklarına birer kitab hediyesini itiyad haline getirirsek bundan memleketin ne kadar çok kazanacağını anlatmaya lüzum yoktur. Bu haftanın, gelecek senelerde; hükümetçe de; mes«lâ radyodaki açış nutkunu bizzat Millî Eğitim Bakanmın pması, Devlet matbaasında hattâ zarar edilerek yabancı neşriyat ayarında ucuz çocuk kitabları basılması gibi, daha yakın bir alâka ile karşılanmasını temenni ederim. Bu haftayı tesis eden Türk editörîer fnaşirler mânasına) derneğini ve onun değerli reisini tebrik ederim. Cemal Hakkı Selek bu haftanın kuruluşu ve bu serginin tesisindeki bütün yükü tek başına omuzlarında taşımıştır. HEM NALINA MIHINA Tarihî bir mesele: Otomobilât rtanbul milletvekili Senihi Yüriitenin bir sual takriri münasebctile Büyük Millet Meclısinde resaıî otomobiller meselesi bahis mevzuu oldu. Resmi otomobiller meselesi, bizde, otomobilin icadı kadar eski değilse de, Osmaniı Imparatorluğunun Sadrazamları ve nazırları, fayton ve kupa arabaları yerine otomobile binmeğe başladıkları gundenberi mevcud dedikodulu bir meseledir. Bu bakundan tarihî bir meseledir. demekte de hala yoktnr. Oldü ise Allah rahmet eylesin, yaşıyorsa uzun ömürler versin, 1911 ten 1918 e kadar muammer olan üçüncü Osmaniı Meb'usan Meclısinde, sarıklı Joir Kayseri mebusu vardı. Şimdi adını hatırlayamadığım bu zat, bütçe müzakere edilirken muhtelif dairclcrin tefrişat, tamirat, mahrukat masrafları gibi fasıllan arasına bir gün otomobülerden kinaye olarak bir de otomohilat» faslı ilâvesini teklif etmiş; onun kahkahalarla kargılanan bu nüktesi me$hur olmuştu. O zaman sikâyet edilen otomobiller ise, Harbiye Nezareti ve ordudakiler haric, her nezarette birer taneden ibaretti. Diğer resmî ve yarıresmî dairclerin otomobilleri yoktu. IMcsclâ Hilâli Ahmerin bir tane atb arabası vardı. Mütarekede bir gün merhum Celâl Muhtar, yanında iki arkadaşile Ahmed Emin Yalman olduğu halde bu arabalann birine binmis ve Fincancılar yokuşunu çıkarken o zaman şehirde her iş« burunlarını sokan işgal ordıılan subaylarından bir Ingiliz, arabayı durdurmuş ve ingilizce bilen Ahmed Eminin suratına bir kamçj şaklattıktan conra, hayvanlara acınuyor musunuz ki böyle dört kişi bir arabaya biniyorsunuz, diye çıkışmıştı. Yazan: Kemal Salih Sel Bu mevzula ılgilı dığer arz tezkereleri ve melfuflardan anlaşıldığına gore: Abdulmecid, Sadaretten 29 cemazıyelahır 1268 tarihile kendisine sunulan arz tezkeresindeki. Amerikan hükumetinin ricasının kabul edilmesi teklifini tensib etmiş ve bu hususta bir radei aeniye ısdar eylemiştlr. Bunun üzeri»e «Meclisi Bahriye» toplanarak, bahriye mektebi hocalarından Binbaşı Emin Beyin gönderilmesıne karar v«rü~ mijtır. O sıralarda. Türkiyeye sığınan Macar ve Lehli mülteciler meselesi Avrupa ve Amerikada günun en ehemmiyetli «iyasi olayı halini almışlı. Makale mevzuumun hakkıle anlaşüabılmesi içın, burada, siyasî tarihimizde «Macar multecileri meselesu adıle anılan hâdiseden kısaca bahsetmek gerekiyor: 1848 îubatında Pariste patlak vererek, Fransız Kralı LouisPhılippe ve hükumetini devirip Fransada ikinci Cumhuriyetin ilânile netıcelenen ıhtilâl, bir çok Avrupa memleketlerinde milliyetperverlerle hürriyetperverlerin ayaklanmalarına sebebıyet vermişü. Bu arada Macaristanda Avusturya aleyhinde çıkan isyan hareketi büyüyerek bir harb leklüü almış. ve ancak Rus erdularının yardımile bastırılabilmişti. Bu isyanlara katılan bir çok Macar ve Polonyalı milliyetperverler, Osmaniı Imparatorluğunun hududlanna iltica etmişlerdi. Bu yüzden Avusturya ve Rusya devletlerile Babıâli arasında siyaıi bir gerginlik husule gelmişti. Her iki devletin, mültecileri fiddetle taleb •tmelerine karşı Sadrazam Reşid Paja, azimîe mukavemet göstermişti; Rus ve Avusturya ıcfirlerinin verdikleri notalarına, muahedeler ve devletler hukukuna dayanarak, mültecilerin iade edi da verilen parlak kabul törenlerinin, Bir Suçlu çocuklar hakkındaki konferans Mualllmler Blrliğinin tertib ettiği terbiye lemiyeceği cevabını tekrar etmişti. leşik Devletler hükumeti ve halkının, konu;malarının ikinclsi dün Halkevl laloBunun üzerine Avusturya üe Rusya, Türk Padişahı Abdülmecid« kar?l bü nunda muhanir ve avukat M. All SebUk taOımarüı Imparatorluğile siyasi müna yük bir saygı nişanesi olarak yapıldı rafından yapılmıj, büyük blr oSretmen tümebetlerini kesmek karannı vermisler ğını... ve bu arada Osmaniı İmparator resi taradndan alâka 11« dlnlenmijttr. Konferansçı, luçlu çocukların c e u hukuku »«i. Reşid Paşa, mültecilerin «mücerred lu^unda büyük ıslahat yapan münevver huına değil, terbiye vt pedagojl alanına aid nusu âliye iltica etmiş olduklannı» Vezirlerinin de bu saygı ve sevgi gös olduğunu anlatmıj, yenl tesi» edilen okul sürerek bütün tehdidlere sebatla terilerinden hiaseyâb olduklarını ilâve ve aile blrliklerirün lailıyacağı büyük ve hayırlı netlcelerin ehemmlyeünl belirtmiştir. karşı koymuftu; bir taraftan da Fransa ederim» demektedir. öğretmenler aayın avukata tesekkürlerinl Ingilterenin siyasî müzaharetlerini Altı aydan fazla bîr raman Amerika Terblye Kncümenl aıaıından Klzıro N«mi etmiş olduğundan, Rusya Çan ve da kalan Emin Bey, Amerikan donan vasıtasile bildirmişlerdir. önümüzdekl hafta Avusturya hükumeti, mültecilerin ia masmı, tersaneleri ye endüstri bölgele zarfmda Hamdl Kayalı tarafından OkulAUe talebinde ısrardan vazgeçince Tür rini birer birer gezerek tetkik etmiş ve Birlikleri hakkında münakafalı bir toplantı • bu büyük davadan şerefle çtkmış bu arada birçok Amerikan çehirlerini de yapılacaktır. siyasî prestijini yükseltmişti. Reşid İsveç takımı dün gelemedi, ziyaret ederek; mahallt hükumet maPasanın bu azimkârlığı ve insan haklamaç pazara kaldı kamları ve Belediyeler tarafından eo$•JIU korumak hususunda ieabmda harbi A.t.K. maçları tertib komlteeinden: kun bir sevgi ve saygı ile karşılanarak A.t.K. takımmı gatirecek olan hıuuai hile göze almış bulunması, Ingiliz, Franağırlanmıştır. veç uçağının ala dolayısile g«Iiı tmati geeive hattâ Amerikan umumî efkârını Binbaşı Emin Beyin bu raporlarından kerek 22 kasım cumartesi günü taat 15 30 da rkler lehine kazandırmıştı. Bir tarafgelebilecegi bildırılmiı oldujundan ve birçok Amerikan gazetelerinden ke sehrimize aynı gtinde oynanacak olan Tenerbahçe maçı da, Padişah Abdülmecidin ve Babıâserek leffettiği yazılar ve mâkalelerden bllmecburiy» tehir edilmlstir. in, bütün mülteciler hakkmda büyük şu neticeyi çıkarabiliriz: Bundan dokİlk maç program mucibince 23 kasım pasefkat göstermeleri; hürriyetleri ve san yedi yü önoe, Birleşik Devletier zar gunü Beşiktas takımile oynanacaktır. tiklâlleri için mücadele etmiş ve ansak Fenerbahçe maçı lçin utılan biletler baska hükumetinin ve Amerikan milletinin, ayı üstünlüğü karşısında mağlub olmuş tarihte oynanacak Fenerbahç* maçında muAbdülmecidin askeri temsilcisine gos teber olacak ve layın halkımızın maç tarlkahramarların her türlü ihtiyaçlaterdiği »evgi ve saygı tezahürlerini; g» hinin dtğişrr.esl dolayısil» biletlerini İade «t•ını temin ettikten maada kendilerine çen ay Amerikaya giden, Türkiye Cum mek istiyenler aldıkları mahallere ladt «denaaşlar da tahsis etmiş olmaları bütün huriyetinin Genelkurmay Başkanmm ri rek bedellerlnl geri alabileceklerdlr. dünyanın takdir ve hayranlığını celbetGürej müsabakalan yaset ettiği Türk askerî heyetinden esiraisti. Fatihteki Güres thtııaa Kulübünde g»çen gemiyeceklerl ve bir asır önce Binbaşı Binbaşı Emin Beyin, Kaptan Pasaya hafta tecrübesiz güregçller arasında bajlanan Jönderdıği uzun raporlardan ve bunlara Emin Bey için ibzal ettikleri samlmiyet grekoromen gürej müsabakalanna yarın da ve misafirperverliği bu sefer daha fazdevam edilecektlr. dedıği, Amerikan gazetelerinde intişar teden makalelerden, Türk askeri temsil lasile Gencral Omurtak için de yapa Gazeteciler futbol talanu hakkında dostluğunun Istanbul Gazeteciler Cemiyctl Ba»kanlı|ınfeisinin Amerikada, yalnız Birleşik Dev cakları, TürkAmerikan fletler bahriye6İni tetkike gelrr.iş bir de mazisini bilenler için zaten bilinmekte ve dan: Bazı gazetelerde, pazar günü inSnü Btadınniz subayı gibi değil; fakat Padişah Ab beklenm«kte idi. da yapılacak tsveç A.tK. takımı maçından dülmecidin ve Babıâlinin resmi ve fevFuad EZGÜ evvel futbol hakemlerl muhtelltile gazetecikalâdebir temsilcisi gibi çok parlak bir ler futbol takımının karşılasacagı llân edil(1) J. P. Brown, Birleşik Devletlerin diği görülmlktedir. fekilde karşılanmış olduğunu anlıyoruz. Bu maçla cemiyetimizln Te cemlyetimiz O tarihte henüz Türkiyenin Washing ilk Istanbul elçisi büyük Amerikan detonda elcilik teeis etmemis olduğunu bu nizcisi Commodore David Porter'in ye mensublarının hlçblr alâkası bulunmadı*ı. gorülen lüzum üzerine blldirllir. ğenidir (Bak. Cumhuriyet gazetesi 2/ arada nkretmeliyiz (2). Binbaşı Emin Beyin Washington'dan, 5 1947 sayısı). 1834 yılında, genc yaşta, hayatı ve Türk Amerikan dostluğurBüıriy» Nazırı Suleyman Paşaya gön Birleşik Devletler Istanbul elçiliğine na yaptığı büyük hizmetleri gelecek derdifc 1« zilkade 1266 (1850 «ylul ayı «taşe vazifesile tayin edilmiş; gelir gel makalcme mevzu seçerek okuyuculanortalan) tarihli ilk raporundan öğren mez türkçe tahsiline büyük bir hevesle ffla sunacağım. diğimize göre, Türk askerî temsilcisi sarılarak iki yıl sonra baştercüman ol(2) Birleşik Devletler İstanbul ElçKiği 1 îstanbuldan hareketinin 116 ncı günü, mustur. Vazifesi başmda, Istanbulda; 1831 yılında tesis edilmişti; Osmaniı İmId blr cumaym raalamıstır, NewYork vefatı taıihi olan 1871 yılına kadar rle paratorluğu ancak 1867 de Wa^hington'da Hmanına vâ<sıl olmustur. NewYork va "amh olarak tam 37 ;en ka!m =tır. BJ ! r'.Jik" "kuımuT ve7lk elçi" olarak Biak mandar tayin ettiği, başkâtibi gemiye Mal sahibi, kasden ev yakmak gelerek Türk temsilcısine l;oş geldiruz demiş ve kendisini, ikametme tahsis esuçundan mahkemeye dilen otele götürmüştür. Cumartesi güverildi nü vali, beraberinde vilâyet meclisi azaları ve NewYork Ticaıet Odası muHaziran ayının 24 uncü günü, sabamessillerir.den bir heyet olduğu halde. ha karjı Beyoğlunda, Istıklâl caddesüıi Emin Beyi otelinde ziyaret etmişler ve Tepebaşına bağlayan Kallavı sokağınkendisine, NewYork şehrinin misafiri daki 20 numaralı apartımanda bir yanbulunduğunu bildirmişlerdir. gın çıkmış ve ev sahiblerinden üç kisi, Emin Bpy, pazartesi günü valinin ri aievler arasında feci bir şekilde yanayaretini ıadeye giderken; vali konağı rak ölmügtü. önune birikmış olan binlerce kişilik kaKıracısının tahliye etmediği bu evi, labalık bir halk kütlesi tarafından su yakacağını otede berıde soylediği ihbar rekli bir şekilde alkışlanmıştır. New edilen ev sahıbı Fıkret Uluğ, kasden York beledıyesi, Türk temsilcisi şerefi yangın çıkaımak ve uç kişınin olümune ne şehir tiyatrosunda, «ekser cemiyet sebeb olduğu iddıasile Adliyeye verilmahalleri tıyatro olduğundan bizleri miş ve muhakemesıne dun, Birinci Adavet edıp oturacak olduğumuz mahal ğırceza mahkemesinde başlanılmıştır. de devleti aliye sancağı ile kendu banCelsenin açılmasıru muteakıb, sanığın dıralarını keşide etmişler...> bir kabul hüviyetı tesbit edilmiştir. Bunu, Birüıci töreni tertib etmiştir. Bu törende haSorgu Yargıçlığının 16,7,1947 tarihli zır bulunan iki bin kadar davetli, Emin kararnamesinin okunması takib etmi|Bey tiyatro salonuna girdiği zaman, tir. Kararnamede, sanık Fikret Ulugun kendisini alkıçlarla karşüamışlar ve PaTurk Ceza Kanununun 370 ve 382 ncı dişah Abdülmecidin adını zıkrederek maddeleri geregınce Ağırceza mahkedokuz defa, yaşasm diye bağırmışlardır. mesine sevkedildiği yazılmakta idi. Emin Bey salı günü NewYorktan Fikret Uluğ, sorgusunda junları söytrenle Washingtona hareket etmiştir. • Şalı gunu kara vapuruna rakiben lemıştır: « Yanan bina, altındaki dükkânla payitaht olan Washington şehrine azimet ve fcrdası çarşamba günü matlub beraber 6 kattır. Bunun yarı hissesi olan mahalle vâsıl olunmuş.> Türk as benimdir. Diğer yarı hissesi, firarî bir keri temsilcisi, Washington'da Hariciye Ermeniye aid olduğu için hazineye inNazın ve Nezaret erkânı tarafından kar tikal etmiştir. Miço, benim 4 senedenşılanmıştır. Emin Beyin misafir edildiği beri kiracımdır. Evimi, gayrimeşru bir binanin önunde, o cuma gecesi, mızıka pansiyon olarak kullandığı için mahkeçaldırılmiş ve Washington şehri dona meye ve ahlâk zabıtasına muracaat ettılarak Turk temsilcisinin şerefine bir miş ve Beyoğlu Adliyesinde bir dava îehri âyin tertib edilmiştir; caddeler açmıştım. Çok rica ettiği için bilâhare den hava fişekleri ve maytablar atılarak bu davamdan vazgeçtim. Burasıru bir otel olarak işleteceğıni söyledi v« ben şenlik yapılmıştır. Birleşik Devletler kongresi, Emin Be de bu otelin getireceği kârdan 1/3 hisse yin de hazır bulunduğu bir celsedc, alacaktım. Yangından 20 gün evvel bir Türk temsilcisini karşılama ve ağırlama mukavelename yaptık. Bu arada evin masrafları için 10,000 dolarlık bir tah bir senelik kirasını da peşin olarak alsisat verilmesini kabul etmiş, Emin Be dım. Ben Pera Palasın arkasında oturyi Birleşik Devletler hükumetinin res duğum için her gece evime Kallavi «omi misafiri saymıştır. Emin Bey, bu kağından geçerek dönerim. Beni belki ilk raporunda, Washingtonda' fevkaiâ le buradan geçerken görmü}lerdir. Ben soyledim; ne de bir şekilde karşılanmış bulunmasınm o ne evi yakacağımı zamana kadar hiç bir yabancı devlet böyle bir şey yaptım. Hakkımdaki bütemsücisine müyesser olmadığmı ve A tün iddiaları reddederim.» Bunu muteakıb, ehlivukuf raporu ovusturya maslahatgüzarının nasıl bir Raporda, yangının, evin telâş ve endişe içinde kaldığını şu sa kunmuştur. arka tarafından parlayıcı bir madde üe tırlarla ifade etmiştir: .Bu misillü iltifat ve ikram, sair dev çıktığı yazılmakta idi. Bundan sonra letler tarafından gelenlere bir vakitte Miço, Aleksi ve Zoiçe'nin öldüklerine vuku bulmuş değil ve usullerinden ha ve Aspasya'nın da yaralandığına dair ric bulunduğu ve bu taıafta Nemçe Adalet doktorunun raporları okunmujmaslahatguzarı ziyadesile hayrette kahp, tur. acaba sebeb nedir bu tarafta bu dereMahkeme, şahidlerden Mihal, Virjini, celerde iltifat olunmak deyu tecessü'î Aspasya, Ahmed, Ekrem ve Cemalin etmekte bulunduğu ve bunların böyle çağırıhp dinlenmeleri için başka güne ikram etmelerine sebeb; şevketlu veli talik edilmiştir. rimetim efendimizin Macarlular hakkmda ettiği merhametten lâzım gelmiş dlduğu v i bendenizin...> Washington'da Türk askerî temsilcisi serefine kabul törenleri yapılmı» ve ziyafetler verilmiş olup, Amerikan KonDenizyoUaıı Idaresinin Istanbul vapuru 250 gresi (Senato ve Temsilciler Meclisi) ve 100 ton mal ile dun saat 12 de htarafından merasimle kabul edilmiş; Bir yolcu manımızdan hareket etmiştir. Vapurla Opeleşik Devletler Cumhur Başkanı Millİ3rd rator Mım Kemal Öke. Akıl Muhtır Özden, Filmore tarafından da Bsyaz Saraya da Yunarustanın Sofyada bulunan mutareke hevet edilmiştir. Beyaz Sarayda yapılan yeti ve Amerikanın tanınmu artlatlerind'n kabul töreninde bütün hükumet erkânı, Virginia Bruce'un kocaıı All Muvaffak tpar da gitmijtlr. ve Kongre azaları hazır bulunmuş ve Vapurun tam hareket edeceji sırada yolCumhur Başkanı, Padişah Abdülmecidle cularını uğurlamaya gelenler eğlencell Dİr Türk devlet adamîarı hakkmda sitayis hâdıseye aahıd olmuşlardır. Vapurun harelerle dolu bir nutuk irad etmiştir. Emin ketine tam tıç dakika kala. iatırahat etmek Bey bu nutkun ingilizce resm! merni uzere İsviçreye gltmekte olan Mim Kemal Oke ile. J.P. Brown tarafından yapılan türk ile Akıl Muhtarı, yanında »5İ oldugu halde teşyie gelen Vali ve Belediye Reisl Dr. Lutfl çe tercümesini raporuna ekliyerek Kap Kırdar hemen vapura girmis, İki Uç dakika tan Paşaya göndermistir. sonra da vapur hareket etmijtir. Kendiıine verildigt halde Şeflk Kaptan tekrar Bir müddet sonra, Amerikanın tstan haber rıhtıma yana;mamı;tır. Bu »lrada vapuru bul Elçi?i Georg« Marsh; Sadrıazam kacıran yajhca bir kadın, eşyasile blrlikte Mustafa Reşid Paşaya, Cumhur Başka rıhtıma gelmi; ve ağlamaya başlamiftır. Bir nının Emin Bey şerefine verdiği bu ka sandal temin eden hamallar, vapunın dönersuratinl «zaltmaıından lstifadt ederek bul töreninde irad ettiği nutkun İngi ken kadıncagızı vapura yetiştirmi;ler ve lndlrllen lizce metnile türkçe tercümesini, Birle iskeleye güçlükle blndirebilmişlerdfr. Gene şik Devletler Hükumetinin resm! organı bu sırada iskeleye yanajan bir motöre binen olan «National Intelligencer> gazetesin Vali ve eji az tonra rıhtıma çıkmı;lardır. Rıhtıma çıkan Vali Lutfl Kırdar, kendide Macar mültecilerine dair yayınlanan slle gorujen gazetecılere çunları eöylemi}tir: uzun bir makalenin tercümesini de leffec Bana, vapurun hemen hareket edecederek takdim etmiştir. Elçi, Sadrıazama ğinl löylemediler kl... Maamafih hayırlı bir bu husus için yazdığı fransiBca mektu lj oldu: Vapuru kaçır&n bir kadın böylece bunda: «Emin Beyin şerefine Amerika vapura yetljmls oldu.t Dün «Istanbul» vapuru giderken... Çocuklar için kitab yazan ilk Türk muharririnin kim olduğunu bilmiyorum; bunu, Mütefemkadan sonra tesis edien mathraaların neşrettikleri kitabların bir katalogu vücude gctirilinceye kadar da kimse bilmiyecektir. Fakat ilk çocuklar kütübhanesini tesis eden Türk muharriri Ahmed Mithat Efendi olduğunu soylemeliyim: (Çocuklar kütübhanesı) ismini taşıyan bu eseri 16 küçuk kitabdan ibarettir. Ilk üçü 1887 de, diğer on üç tanesi de 1890 da neşredilmiştir. Orta boydaki bu kitabların her biri birer formadan ibarettir. Bu kitablara; on, on iki sene kadar evvel satılık bir çuval kitab arasında tesadüf etmiştim. O zamana kadar, Ahmed Mithat Efendinin çocuklar için bir takım küçük kıtablar yazdığını biliyor ve bunlardan birkaçına malik bulunuyordum. Fakat bu serinin 16 kitaba kadar çıktığını bana belki de Türk neşriyat tarihineöğreten bu «çuval» oldu. Kitablar şunlardır: 1 Sağlık, 2 Terbiyeli çocuk, 3 Aptest ve namaz, 4 Dünya (coğrafya ıstılahatı), 5 Dünya (kıtalar), 6 Dünya (Avrupa), 7 Dünya (Asya), 8 Dünya (Afrika ve Avustralya), 9 Dünya (Amerika), 10 Uç cins mahluk, 11 Meyvalar, 12 Çiçekler, 13 Hayvanlar, 14 Yürüyen hayvanlar, 15 Kuşlar, 16 Nebatlar. Ahmed Mithat Efendi bu kitabların yazıhşmda harikulâde bir muvaffakıyet göstermij, bugün dahi her çocuğun anlayabileceği apaçık ve tertemiz bir lisan kullanmıştır. (Dünya) yı anlatan şu temiz dıle bakınız: •Dünya, karpuz gibi yusyuvarlak blr jeydir. Ama sakın yalnız karpuz kadar sanmayınız. Camilerin kubbeleri kadar da değil. O yuvarlak, dağlardan da büyüktür. Bir kere düşününüz ki dünya diyoruz, dünya!.. Hiç bir yüksek yere çıkıp da etrafa bakmdığınız var mıdır? Gözleriniz ne kadar uzaklan görür? Işte bundan dünyanın ne kadar büyük olduğunu anlamalısımz. Ben size haber vereyim ki aylarca müddet gitseniz, hep dünyayı genişliyor gibi görürsünüz.. llâh.» Ahmed Mithat Efendi çocuk neşriyatı vücude getirmenin güçlüğü üzerinde bilhaasa durmuştur. Ona g8r«, en bfiyük güçlük «Bir™ podagogun kendi irfanını, »abavetin en küçük y«»ları menzilesine kadar» Indirebilmesindedlr. Der • büyüğü 360 sahife tutmaktadır. Isunler, Gşgenlerde, bir vesile ile «Medresei mevzuları hakkında fıkir vermeğe kâSüleymaniye» den ve bu mekteb için fidir. Ahmed Mithat Efendinin yazdığı eserAhmed Mithat Efendi, bu kitabların lerden bahsetmiş, bunlardan dört taneçocuğu nasıl yetiştirmek bahsinde fay sine malik olduğumu, bir de «Mssk dalı olmakla kalmıyarak, ebeveyni nıecmuası» ndan bahsedildiğini, fakat de faydalandıracakları fikrindedir. Çün görmediğimi yazmıştım. Yazımla alâkadar olan muhterem Hakkü öyle bir takım küçük bilgiler vardır ki, küçiıklere öğretilmek lâzım gelen kı Tarık Us, bana gönderdiği bir mekbu bilgiler, onlan bilmiyen büyükleri tubda bu «Meşk mecmuası» nın tek cüde müstefid etmektedir. Şu fıkrayı, zünü gördüğünü ve 16 sahifede 12 hafmaksadı izaha yaradığı için, iktibas tolık yazı derji gösteren taş basması bir cüz halinde bulunduğunu bildiriyor. Bu ediyorum: ı... Bir gün Şirketi Hayriye vapu cüz, harflerin «hareke, sükun, medd> runda dumen denilen aletin gemilerin hallerine hasredilmiştir. Basıldığı tarih başını semti matluba çevirmekte isti yazılı değildir. Bu kıymetli malumat, bende mevcud mal olunur iddiasında cümleyi müttefik bulmuştuk da bu aletin vapunın dört kitabla karşılaştırılınca, Ahmed başını değil, kıçını çevirmeğe hizmet Mithat Efendinin «Medresei Süleymarıieylediğini bir çok tafsilâtla güç anla ye> ye mahsus kitabları üzerinde biraz tabilmiştik!» daha aydınlanmış oluyoruz. Bendeki kitöblar şunlardır: 1 Envai huruf, büBu kitabları karıştıracak olanlann yük kıt'a 36 sahife; (birinci defter için Ahmed Mithat Efendıyi gozlerinde bir yapılmış Rehnümayi Muallimin), 2 kat daha ve bihakkin büyüteceklerine Hareke, sükun, harfi medd, 24 sahife, eminim. Çünkü bugünün pedagoglan (ikinci defter için Rehnümayi Muallitarafından ileriye sürülen ve tatbik min), 3 Hurufu Kameriye ve Şemsiedilen nazariyelerin, bu büyük Türk ye Tenvin Usulü İmlâ Mebadisi. 28 muharriri tarafından, yanm asır evvel sahife (üçüncü defter için Rehnümayi dahi ortaya atılmış olduğu görülecek Muallimin, 4 «Rehnümayi Muaîlimın> tir. kitabları için Rehnümayi Muallimin. Faraza bir çocuğun dört buçuk ya Tabı tarihleri (1889 90). şmda mektebe verilmesi, o devrin uBu bügi ile Hakkı Tarık Uaun *ersulleri icabından olması Ahmed Mithat diği malumat birleştirilince ilk üç kitaEfendiyi şiddetle ve şpylece itiraza bm, ayrı ayrı talebe için de yazılmış sevketmiştir: üç kitaba mütenazır olarak vücude ge«... Çocukları ilkmektebe kaç ya tirildiği ve bu eserler sayısının yediye şmda verirsiniz?. Eskilerin bir sözüne baliğ olduğu anlaşıhr. göre ömründen dört sene, dört ay ve Bu çocuk kitabları haftası vesilesi dört gün geçtikten sonra mı?.. Bu âde ile de, Türk halkının ilk büyük öğrete riayet edenler evlâduun o yolda t'cisi Ahmed Mithat Efendiyi bir kere mürüvveüni görmekte istical edenlerdaha rahmetle analım ve himmetinin dir. Oyle ya: Düğün yapılacak, âmin yüksekliği önünde bir kere daha eğilealaylan tertib edilecek, çocuk altınlalim. ra, elmaslara, incilere garkedilerek ata. Kemal Salih SEt yahud arabaya bindirilecek, ilâhiler okunularak mektebe götürülecek; lokBulgaristanlı bir Türk kızınm malar, pilâv ve zerdeler yenilecek, at'ye açtığı resim sergisi ler dağıtılacak. Böylece mektebe başlaBulganstan Turklennden Munevver Gılrma merasimi yapılacak. Bu az mürüv kan adlı bir genc ressamın eserlerinden muvet midir?.. teşekkil sergi Beyoğlunda Löbon Pastanesınin mobilyacı mağazasında açılmıstır. «... Bu hakikaten mürüvvettir ama, bizi yanındaki Sergide muhtelıf portre ve peyzajlar tejhir meşgul eden vazife bahsile hiç alâkası edılmektedir. ki: «Çocuklara bir şey öğretmeğe kalkıştığımızda o şeyi anlatabilmek için ondan evvel diğer bir şey öğretmiş olmak lâzım geleceğini görmüşuzdür. Ondan evvel öğretmemiz lâzım gelen o şeyi talime kalkıştığımız zaman da, • ondan daha evvel bazı şeyleri öğretmiş Onun «talim ve terbiyei etfal> baholmayınca onu da öğretemiyeceğimizi sinde salâhiyet sahibi olduğuna hiç anlamışızdır.» şüphe yoktur. Devrin «Mekâtibi idadiyei şahane» si fevkinde en şöhretli «Hikâye ederler ki SaadiÎ Şirazl, mektebi «Medresei Suleymaniye>, Ra<Gülistan> ı yazdığı zaman o nefi* ki dosta ,menfa hayatı geçirdiği sırada otaba gıpta edenler: nun tarafından tesis edilmemis miydi? Adam »en de, diye istihfafa kal Hattâ bu mekteb talebesine ve hocakışmışlar, beş alü yaşındaki çocuklan larma mahsus olarak basılmış henüz oyalayacak jeyler!.. sayısını bilmediğimiz. bir çok kitablar Saadi cevab vermiş: « Altı yaşın da onun kaleminden çıkmış değil midaki çocuklan oyalayacak şeyler ama, dir? Bunlar arasında, bilhassa muallimancak altmış yaşındakiler tarafından lere yol gösterilmek gayesile yazılmış takdir olunacak jeyler!» olanlarını okurken hayran kalmamak kabil değildir. Bu kitablarda hocalara • Ahmed Mithat Efendi, çocuk mev öylesine yol gösterilmistir ki, onları ozuu üzerinde büyuk için de ki kuyacak muallimlerin bir hamled« «öğtablar yazmıştır. 1901 de arka arkaya retme kabiliyetleri> ni bir kaç misli neşredilen üç kitab, çocuğun yetiştiril artıracaklarına ve artırmış olduklarımesi bahsinde, bugün dahi, ana, baba na. şüphe edilemez. (Kütübhanemize iki yüzden fazla lara ve muallimlere rehberlik edecek değerdedir. Bu üç kitabın isimleri şun eser bırakan Ahmed Mithat Efendinin lardır: 1 Ana, babanın evlâd üzerin sekiz kitabdan müteşekkil ilk eserinin deki hukuk ve vezaifi, 2 Peder ql de Bağdadda basılan ve Maarif Nezareti larafmdan ikinci mukâfata lâyık göriimak sanatı, 3 Çocuk. Kitablar küçük boydadır ama, hatırı len «hacei evvel» olduğu unutulmagayılacak kalınhktadır; en küçuğü 155, malıdır.) olmıyan mürüvvettir. Bizce çocukların Mç olmazsa altl yaşmı ikmal etmelerin den evvel mekte be başlatılmamaları kat'iyjen lâzım gelecektir. Hattâ bir çok tecrübe erbabının hükümlerine göre çocuk ancak sekiz yaşını ikmal ettikten sonra minimini bir şakird olmak istidadına malik olabilecektir.> 1 B Ahmed Emin, 1942 de Londraya gittiğimiz zaman harıl harıl bu eski Ingiliz subajını aradı. Onunla konuştnak ve bu hâdisenin Mesihvari hir intikamıru aunak istiyordu. Onu, buldu mu, bulamadı mı bilmiyorum. Otomobilât faslına gelelim 1914 (enberi 33 yıllık bir tarihi olan bu mesele zaman zaman müzmin bir derd olur. Hükumet merkezi Ankaraya nakledildikten sonra, bu resmî otomobillere bir de, vekillere mahsus hususi vagonlar meselesi de ilâve edildi. ikinci Dünya Harbi içinde Ankaraya gidip gelirken, Ankara ekspresine bazı vekiller için, sık sık bir hususi vagon takılırdı. Vekil de ya tek başına, yahud da ailesile beraber, bu husuiî vagonda *e\ahat ederdi. Bir defasında iki vekil için, iki hususî vagon takıldığını görmüştüra. O lokomotif, kömür. vagon ve trenlerde yer kıtlığında trcne iki kuvvetli lokomotif takılmıştı. Trenin öleki vagonlarında, halk koridorlarda üstüste yolculıık ederken bu iki pek muhterera vekil, iki kocaman hususî vacon . da, tek başlarına Ankaraya teşrif etmişlerdi. Bugün dahi, hâlâ o iki vekUin, meselâ o zaman vekil olan Ali Fuad Cebesoy gibi neden yataklı vagonda, birer kompartımanda, hattâ neden iki arkadaşın bir tek hususî vagonda seyahat etmediklerindeki sır ve hikmeri bugün dahi hâlâ anlamış değiüm. Tekrar otomobilât faslına dönüyorum. Uç yıl evvel gene resmî otomobilleıin suıisümal edilmesi üzerine bir gürültü koptuğu vakit, Doktor Lutfi Kırdar. resmî otomobillerde, kadın ve çocuklar görülürse, polislerin. bu otomobillcri durdurmalarını emir ve tamim etmisti. Bir zaman, resmi otomobillerde, kadın ve çocuk görülmedi. Fakat bir müddet sonra, bu emir gene unutuldu. Bu yaz Büyükdercde, Piyasa caddesinde, cumartesi ve pazar günleri, resmî plâkalı otomobillerde, ailece tenezziihe çıkmış bir değiL bir kaç otomobil veya kaptıkaçtı görüyordum. Senihi \ürüten gibi bir fotografım olsa, ben de bunların resimlerini çekerdim. Resmî otomobiUerin bu tarzda kullanılmasını önlemek için. bir çare düşünüyorum. O da gazetecilerin ve foto muhabirlerin kanunlara. nizamlara. talimatnamelere ve emirlere rağraen, resmî otomobilleri ailece tenezzühlerde kullanmak suretile suiistimal edenleri, fotografla veya otomobiUerin numaralannı kaydederek teşhir etmelerinden ibarettir. Böylece, gazetecilerin, hükumetin ve bakanların fahrî müfettişi, ve murakıbı olduklarını, sık sık söyleyen muhterem zatlara bu işde yardım etmiş oluruz. KANSERLE 5 inci Sayısı Çıktı. SÂVAŞ Prof. Dr. KÂZEM İSMAÎL GÜRKAN Fiatı 50 kuruş. VAROĞLU Yayınevi. m* HERKES ONDÂN BAHSEDİYOR . 1 Baştan ionuna kadar aşk ve ihtirasm yaratüğı bütün kudreti!.. BU ESERDE BULACAKSINIZ. AFRODÎT Yazan: İ H S A N UYANIYOR B O R A N Teşekkür Aramızdan ebediyen ayrılarak bizleri unutulmaz acılara garkeden LEYLA AÇARın vefaü münasebetile acılarımızı paylaşmak için koşan, cenaze merasimüıe iştirak eden, bizzat gelerek veya telgrai, mektub ve telefonla bizleri taziye eden ve çiçek yollamak lutfunda bulunan müessese, dost ve akrabalarımıza candan teşekkür ederiz. Cevad Açar ailesi Bakırköy ÇIKTI. Adres: tstanbul Ankara caddesi No. 87 MİLTİYADİ Gazinosu Kapalı kışlık salonunda Her CUMARTESİ r* PAZAR akşamları saat 17 den itibaren BABADAN KALMA SAZ HEYETt Fasıllarına devam cdecektir. Büf« zengin v« ucuzdur. Salon teshin edilmiştir. ÇEKOSLOVAK MAMULLERİ SERGİSİ Bütün dünyada tanınmış, Zlinde KOTVA Spol. Sro firması tarafından Beyoğlunda Konak (eski Tokathyan) otelinde tanzım edilen Çekoslovak man.ulleri sergisi açıldı. Mezkur firmanuı Türkiye mümessili Dunorient ticarethanesi, Çekcslovak mamullerile ilgili bütün tiiccarları bu sergiyi ziyarete daveti kendisine vecibe sayar. Sergi 22 ilâ 25 kasım 947 de her 3ün saat 1019 arasında açık olacakür. '3614) ABA (İsveç Havayolları) Haftada blr defa îstanbuldan (Atina), (Roma), (Cenevre), (Kopenhag) a uğrıyarak (Stokholm) a gitmekte ve on }eş günde bir defa da Ankaradan hareketle ilâveten (Bağdad) ve (Tahran) a da gitmektedir. Her türlü izahat yolcu ve eşya nakliyaü için Türkiyeye »efer yapan bütün ecnebi uçakları için olduğu gibi Antalya Umumf Nakliyat Türk Anonim şirketinin Sirkecide Gar civarında (24220), Galatada Rıhtım eaddesinde (40329), Ankarada Posta caddesinde (2437) Seyahat bürolarma başU764) , CUMHURİYET Nüshasn 10 kuro^luı UNUTULMAZ HATIRAI.AR Herkes bugünlerde emsalsiz romandan bahsedeoek ve muhteşem fılmini sikışhyacaktır. Bütüı kitabcılardan arayınız M \boneŞerait, U<. a.yhk Altı avlu Srnelik «^3(ıi' 801 ISOC ^ an < r < . Bu aynı Kl. m • • icm • D I j . Em^n B»jifesjiaggai;icuı »jh yük hur Türk dostu olan eJ. P.. N Brown'yii i Beyi tayin etmiştir. YAY1N EVİ İSTANBUL, Gueremizc «*»i«Tİ!er evrn» 1K K A r 2800 «MiredUıta »Illnmtrtp Ud« oiunmi.