Katalog

CUMHURİYET 26 Nisan 1936 Dil üzerinde çalışmalar Ek zamirleri Güneş Dil teorisine göre tahlil Türkçede Ek Zamirler Bundan önce «Ulus» un «Dil yazıları» sütunlannda türkçe şahıs zamirlerile işaret zamirlerinin «Güneş Dil» teorisine göre analizlerini yapmıştık. Dilimizde «tek kelime» halinde bulunan bu zamirlerden başka, bir de «ek» halinde herhangi bir kelimeye yapışan zamirler de vardır ki bunlara «ek zamir» ler diyebiliriz. Türk dilinde bu «ek zamir» ler, kelimedeki fonksiyonlanna göre, deskriptif gramer bakımından, iki kısma aynlmaktadır: 1. Mülkiyet veya izafet anlatan ek zamirler; 2. Fiil sonlarma gelerek şahıs an latan ek zamirler. Bu iki kısmı, ayn ayn, kısaca gözden geçirelim: 1. İzafet Ek Zamirleri: Bir süje veya objenin başka bir süje veya objeye aid olduğunu gösteren ve isimlerin sonuna yapışan ek zamirlere Türk gramerlerinde «izafet zamirleri» adı verilir. Fransız gramerleri bunlara «mülkiyet zamirleri: Pronoms possessifs» adını verirler. Son (6) numaralı ek zamir her iki takımda birdir ve sadece bir (i) yani (iğ) den ibarettir. Ondan önce bulunan (ler) yani (el 4 er) elemanı zamir değil eski gramer tâbirince cemi gösteren ektir. şahıs anlatan bir de ek zamir bulunduğuna göre, bunlan da analiz edebilmek üzere, gene «gel» fiilinin «katışık sıygalan» nın tasrifini gözden geçirelim: I. « miş» li sıyga: Müfred gelmişim, gelmişsin, gelmiş Cemi gelmişiz, gelmişsiniz, gelmişler II. « yor» lu sıyga: Müfred geliyorum, geliyorsun, geliyor Cemi geleceğiz, geleceksiniz, gelecekler III. « t» li sıyga: Müfred gelirim, gelirsin, Cemi geliriz, gelirsiniz, IV. « ecek» li sıyga: gelir gelirler Ankarada Çocuk bayramı intıbaları Müfred geleceğim geleceksin gelecek Cemi geleceğiz, gelecksiniz, gelecekler V. « meli» li sıyga: Müfred gelmeliyim gelmelisin gelmeli Cemi gelmeliyiz gelmelisiniz gelmelıler VI. « e» li sıyga: Müfred geleyim gelesin gele Cemi gelelim gelesiniz geleler Şimdi bu altı sıygadaki ek zamirleri sıralıyalım: Sahıslar (I) (2) (3) Müfret hn yim sin Cemi iz yiz lim siniz . (ler) Şimdi yukanki fiil sıygalan yerine bir isim veya bir sıfat alarak onları da bu eklerle tasrif edelim: I. Insan: Halkevinde çocuk balosu Fransız kadın diplomatı geldi Mm. Malaterre Sellier memleketimiz hakkında güzel şeyler söylüyor [Baştarafı 1 inci sahifede] te bırakan Türk inkılâbile yeni Türki ye hakkında etraflı tetkiklerde bulu nacağım. Bilhassa insanî ve içtimaî sahalarda tetkiklerimi derinleştirmek istiyorum. Bununla beraber, bu kadarla iktifa etmiyerek memleketinizin tabiî güzellıklerine ve san'at bakımından zenginliklerine vanncıya kadar bütün sa halarda tetkikler yapacağım. Şimdilık size şunu söyliyebilirim ki, kalbim Türkiyeye ve Türklere karşı teveccuhle dolu olarak aranıza gelmiş bulunuyorum. Bunun sebebi de Fran sız oluşumdur. Zira Fransa Turkiyeyi sever ve bu memlekette Fransanm pek çok dostu vardır. Izmırde memleketi nize avak bastığım gündenberi Türki yede Fransanın nekadar çok dostu ol duğunu gözümle gördum. Cemiyeti Akvam nezdmdeki Fransız murahhas heyetine aza bulunduğum dan, birçok beynelmilel siyasî mesele lere karıştım. Bu itıbarla sulhun ne derece büyük bir tehlike karşısmda bulunduğunu biliyorum. Sulhu korumak için Türk ve Fransız Cumhuriyetlerinin daha sıkı ve adeta kardeşçe dost olmaları lâzımdır. İki Cumhurıyet arasındaki dostluğun inkişafı beynelmilel sulha büyük bir yardım olacaktır. Türkiyede tetkiklerimi bitirdikten sonra, Sovyet hükumetinin davetine icabet etmek üzere Rusyaya giderek, orada da tetkikler yapacağım. Muhtelif memleketlerde yaptığım tetkıklerden maksad, milletler arasında bir yaklaş ma husule getirmektir. Geçen sene Almanyada da bulundum, fakat bu ziyaretim resmî bir davetin neticesi değil, sırf hususî mahiyette idi. Bir Fransız kadmmm Almanyada neler gördüğünü sormıyacağmızdan eminim. Kadm olduğum için sulhçuyum ve sulha yardım için elimden geleni yapmak istiyorum.» Madam Malaterre Sellier bundan sonra Boğazlar meselesi hakkında kendisine sorulan bir suale cevab vererek demiştir ki: c Fransanın cevabmı biliyorsunuz. Boğazların tahkimine dair Türkiyenin yaptığı teşebbüs o kadar nazikâne, o kadar kanunî bir şekilde olmuştur ki, Fransanın bu müracaati kabul edece ğinden zerre kadar şüphelenmemiştim. Bilhassa başka memleketlerin bizleri kabaca emri vakiler karşısında bulundurdukları bir anda Türkiyenin bey nelmilel vicdam, hakem ittihaz etmesi ve beynelmilel ruha riayet çerçevesi dahilinde hareket etmesi her tarafta umumî takdirle karşılandı. Bu derece nezaketle yapılan bir teklifi Fransa redde demezdi.» Madam Sellier şerefme yarm Halkevi tarafından Perapalasta bir çay ziyafeti verilecektir. Misafirimiz ayın 28 inde Ankaraya hareket edecek ve birkaç gün orada kaldıktan sonra, Bursa mıntakasını ziyaret edecektir. V (I) (2) (3) Müfred insanım insansın insandır Cemi insanız insansınız insandırlar Fiil sıygalannda fiili yapan şahsa deII. Çalışkan: lâlet eden ve fiil sıygalannm sonuna yapışan ek zamirlere Türk gramerlerinde Müfred çalışkanım çalışkansın çalışkandır «fiilî zamirler» derler. Cemi çahşkanız çalışkansınız çalışkanBunlann iki türlüsü vardır: dırlar (1) Yalnız şahıs anlatan fiil ek zaIII. Katı: mirleri; (2) Şahısla beraber ayrıca bir de Müfred katıyım katısın katıdır «hüküm» manası anlatmağa yarıyan fiil Cemi katıyız katısınız katıdırlar ekleri. Görülüyor ki bunlara gelen ve hem I. Yalnız «şahıs» anlatan ek zamir hüküm, hem şahıs gösteren ekler de yuler deskriptif gramerde «şuhudî ma karıki sıygalann aynidir. Yalnız fiil sıyzi» ve «temenni yahud basit şart» ad ga'arında hiç eksiz kalan üçüncü şahıs larını alan «düz sıygalar» da görünür. lara birer (dir) eki gelmektedir. Bunu da Bunlan görmek için, meselâ «gel» fi fiil sıygalarının bazılannda «gelmiştir, ilinin bu iki sıygasının şahıslara göre tas geliyordur, gelecektir, gelmelidir» şekilriflerini yazalım: lerinde kullanırız. Yalnız « r» li ve I. « di» li düz sıyga: « e» li sıygalarda bu şekiller yoktur. Sahıslar: (1) (2) (3) Ana sıyga ekleri: Müfret : geldim geldin geldi Bu bahsi tamamlamak için türkçede Cemi : geldik geldiniz geldiler «fiil» anlatan kelimenin kendisinden ibaII. « se» li düz sıyga: ret olarak bütün sıygalara esas olan ve Müfret : gelsem gelsen gelse deskriptif gramerde «emir sıygası» de Cemi : gelsek gelseniz gelseler nilen «ana sıyga» nın tasrifini de gör Türkçede de mülkiyet ve izafet anlam meliyiz: larına gelen ve kelimenin sonuna yapışan, Ana sıyga: bu ek zamirlerin neden ibaret olduğuSahıslar ( I ) (2) (3) nu görmek için şu misalleri gözden geçiMüfret . gel gelsin relim : Cemi . gelin geliniz gelsinler I. Ev : Evim, evin, evi Evimiz, eviniz, evleri Görülüyor ki bu sıygada bir defa birinci şahıs yoktur. Çünkü bir adamın bir II. Kapı: Kapım, kapın kapısı işi yapmak için kendi kendine emir verKapımız, kapınız, kapılan Bu iki örnekten birincisi konsonla, ikin mesi tasavvur edilemez. îkinci şahsın cisi vokalle biten birer kelime üzerinde müfredi fiilin kendi kelimesinden ibaret yapılmıştır. Kelimelere yapışan ek za olduğundan bunda da aynca şahıs gösteren bir ek bulunmaz. Yalnız bunun mirler şöyle görünür: cem'inde «in» veya «iniz» yani «düz (1) (2) (3) (4) (5) (6) sıygalar» da ikinci şahsın müfredine ve I. im, in, i; imiz, iniz (ler) i cem'ine delâlet eden ek zamirler kulII. m, n, si; miz, niz, (ler) i Burada görülen şu altı şekilden (1), lanılır. Üçüncü şahısta ise bütün fiil tas(2), (4) ve (5) numaralılar biribirinin riflerinin bir istisnası olarak «sin» eki hemen hemen aynidir. Yalnız I. inci ta gelir. kımda bunlann başında birer (i) vokali «Güneş Dil» teorisine göre yalnız olduğu halde, II. nci takımda kelime konson veya yalnız vokal ek olamıyacanin sonundaki vokalle kaynaşarak bu ğından deskriptif gramerin ayırdığı (i) ler görünmemektedir. «Güneş Dil» (m im; miz imiz; n in; niz iniz) teorisi «yalnız bir vokal ve yahud yal elemanlan birdir. Kezalik vokalle biten nız bir konson ne kök, ne de ek olamaz» kelimelerden sonra katılan (yim, yiz) düsturunu koyduğundan bu vokal düş unsurlarının başmdaki (y) lerle (si) nin mesinin bir ehemmiyeti de yoktur. başındaki (s) de birdir. Bunlar birleş(3) numaralı ek zamir iki şekil gös tirilince analiz edeceğimiz ek zamirleri termektedir. Bunlardan biri ilk bakışta şöyle sayabiliriz: sadece bir (i) vokalden ibarettir; diğeri [I. îm; II. în; III. Sin; IV. İğ; V ise (si) şeklindedir. Ik; VI. îz; VII. îmiz; VIII. Lim; IX. Bunlarda sıygayı gösteren « di» ve İniz; X. Siniz]. « se» eklerile cemi gösteren «ler» eki Zamirlerin analizi bahsini tamamlahesaba katılmıyarak (I) yalnız şahıs mak üzere şimdi bu ek zamirleri birer gösteren ek zamirler ile (II.) yukarıdaki birer gözden geçireceğiz. mülkiyet ve izafet ek zamirlerini altalta /. N. DtLMEN vazarak karşılaştıralım: 2. Fiil Ek Zamirleri: Ankara Hakimiyetimilliye Yavrulara söylev verilirken meydamndan Atatürk timsali geçerken Receb Peker nutuk »öyliyen yavruları dinlerken Yavrulardan biri arkadaslarına hitab ederken r Resmi geçid alayı Kamutay caddesinden geçerken Bir yavru söylev verirken (1) I. II. Çocuk balosunda eğlenen yavrular (2) '(3) (4) (5) (6) im in . ik iniz (ler) im in i (si) imiz iniz (ler) i Göriilüyor ki birinci şahsın müfredi ile ikinci şahsın müfred ve cem'i her ikisinde de birdir. Yalnız birinci şahsın cem'inde bir «ik imiz» benzemezliği vardır. Ücüncü şahıslann fiile aid olanlan tamamile ek zamirsiz olduğu halde isme aid olanlanna ayn bir ek zamir gelmektedir. II. Şahısla beraber aynca bir de hüküm anlatmağa yanyan fiil ekleri, deskriptif gramerde «naklî mazi, hâl, muzari, istikbal, vücubî, iltizamî sıygalan» diye anılan «katışık sıygalar» m tas riflerinde görülür. Suriye fevkalâde komiseri memleketimize gelecek Suriye gazeetlerinin verdiği maluma ta göre Pariste cereyan etmekte olân Suriye Fransa muahedesine bugünlerde nihayet verilecektir. Fransız fevkalâd komiseri Kont dö Martal Suriye ve Lübnana dönmek üzere 27 nisanda Paristen şark sürat katarile aynlacaktır. Komiser Türkiyeden geçerken fırsattan istifade ederek Türk Cumhurreisi Atatürkle Hariciye Vekili Tevfik Rüştü Arası ziyaret ederek kendılerine SuriyeFransa muahedesine aid konuşmalar ve müstakbel muahedede lskenderun sancağımn vaziyeti hakkında izahat rerecektir. Bu eklerde hüküm unsuru ile birlikte Hamallar meselesi Hamallar meselesile meşgul olmak 3zere gümrüklerden, Ticaret Odasındcm, esnaf teşkilâtmdan ve Belediyeden biıer azanın iştirakile bir komisyon kurulacaktır. Komisyona, hamallann yerine kaim ola cak olan teşkilât hakkında hazirandan evvel bir proje hazırlıyacaktır. Şehir rehberi Belediye, şehrin en son vaziyetini mufassal şekilde gösteren ( bir şehir rehberi hazırlanmıstır. Çocuk balosunda dans bir yavru eden Küçükler Halkevin* gelirken