Katalog

25 İkinciteşrin 1936 CUMHURİYET Antakya meselesi Milletler Cemiyetine mi veriliyor ? hükümlerine muhalif hareket edemez. Zatı devletinizin zahmetsizce anlıyacağı veçhile, Fransa hükumeti 1936 senesinde ve Suriye istiklâlinin tasdikını tavsiye etmek istediği bir zamanda, onun 1921 de Suriye namma kabul ettiği taahhüdler fevkine çıkması mümkün olamaz. lstiklâle götürmekle mükellef olduğu iki devlet arazisinden şu veya bu kısma beynelmilel bir varlık vermek için bu müstakbel istflılâsı vesile addetmek onun elinde değildir. Suriye eczasından bulunan ve kendi hususî statüsünün zamânı altında Suriyenin umumî hayatına filen iştirak eden bir Sancağı Suriye devletinden ayırdığı halde ve Suriye, Lübnan ile müzakeresi devam eden ittifak muahedelerine müşabih bir ittifak muahedesini bu Sancağm mümessillerile akdettiği takdirde Fransa hükumeti filen olduğu gibi hukukan da mezkur iki devletle ayni derecede üçünSancakta tatbik edilen cü bir devlet ihdas etmiş olacaktır. Bu hususî idare keyfiyet Suriyenin parçalanması demekAnkara itilâfnamesinin imzasından ititir ki böyle bir ihtimale karşı ise mandabaren, Fransa hükumeti birçok vesile ile ter devlet Suriye devletini kat'iyyen vive bilhassa 1926 da, 1921 metinlerinde kaye etmekle mükelleftir. yazılı hükümleri teyid ve onlann tatbik İskenderun mıntakası için hususî bir şekillerini tasrih eden itilâfların müzakeidare statüsü tesisini derpiş etmekle iktifa resine maalmemnuniye muvafakat etmiştir. Fransa hükumeti, İskenderun Sanca eden 1921 itilâfnamesinin 7 nci maddeğına 14 mayıs 1930 tarihli teşkilâh esa sinin şümulü asla bu merkezde olmadığı siye ile elyevm tayin edilen hususî bir gibi olması imkânı da yoktur. Bu mukaidare rejimini Suriye devleti kadrosu içe vele hususî hicbir siyasî statüden bahsetrisinde bahşetmek ve mıntakanın Türk memekte ve Sancak ahalisine ne bey ırkına mensub anasın lehine gösterilen h a r nelmilel bir varlık imkânı ne de manda sî ve lisanî teminat ve kolaylıklara riayet yasasınm 22 nci maddesile isühdaf oluedilmek suretlerile bu hükümlerin kuvve nan Suriye cemaati haricinde kendi kendilerini idare kabiliyetini tammamakta den file çıkmasma itina eylemiştir. Bununla beraber zaü devletiniz zikri dır. Türk hükumetinin 192! itilâfları kadrosu dahilinde yapmak istiyeceği müzake rattan kaçmmıyacaktır. Bu, Fransa hükumetinin vaziyetini bihakkin tayin eder ve ben de bunlan bugün zatı dev letinize teyid edebilirim. Imdi, 20 teşrinievvel 1921 tarihli iti* lâfname haddi zatında Türkiye Suriye arasında bir hudud tahdidi ihtilâfı ma hiyetindedir. İtilâfname bir Suriye Türk gümrük mukavelesi akdinin derpişi, umumî af, Türkiyedeki ekalliyetlerin hukuku ve İskenderun mıntakasının Türk ırkına mensub ahalisine gösterilecek teminat ve teshilât işbu hudud tahdidi münasebetile ortaya çıkan muhtelif meseleler den bâhistir. Bu mıntakanın statüsüne gelınce orada hususî bir idare rejimi tesis olunacağı tasrih edilmiştir. geçen notanızda da hatırlattığınız veçhile, Fransa hükumetinin bu muhtelif ahvalde ancak mandater devlet sıfatile hareket ettiğini ve başka türlü hareket edemiyeceğini gözden kaçırmamak muvahktır. Filhakika istiklâlleri muvakkaten tanılan cemaatler üzerinde bazı devletlere tevdi edilen A sımfından mandalar prensibi Milletler Cemiyeti misakının 22 nci maddesi mucibince 28 haziran 1919 tarihinde tesis edilmiştir. Fransaya Suriyede manda verilmesi 25 nisan 1920 tari" rinde vuku bulmuştur. Binaenaleyh, Fransa hükumeti 20 teşrinievvel 1921 tari hinden itibaren yukarıda anılan beynel* milel vesikalarla kendisine Suriyede ta nınmış olan salâhiyetlere tevfikan bu memleket nam ve hesabma mukavele akdetmiş bujunuyordu. [Baştarafı 1 tnci sahifede] Antakya ve iskenderun davası Milletler Cemiyetine mi verilivor? Ankara 24 (Telefo.nla) Fransız sefiri bugün Hariciyeye gitti. Buziyaretin Sancak meselesi üzerin de teati edilen notalarla alâkalı olduğu şüphesizdir. Mevsuk bir kaynaktan hususî olarak öğrendiğime göre, Fransa hükumeti, Sancak ihtilâfının halli için hükumetimize iki teklifde bulunmuştur: Tekliflerden biri, meselenin halli için Milletler Cemiyetine gilid mektir. Bu suretle Cenevrede bütün davanın yenibaştan tetkik olunarak sayisî ve iktısadî icablara ve ahdî hükümlere uygun bir karara varılması fırsatı hasıl olacaktır. Bu taleb münasebetile hükumetin Büyük Millet Meclisinin bu cuma günkü içtimaında beyanatta bulunması kuvvetli bir ihtimal dahilindedir. * * * Bugün yaptığım muhtelif temaslar ikinci Beyaz Kitabın kordiplomatikte çok müsaid bir tesir husukiye Büyük Millet Meclisi le getirdiğini göstermektedir. Kordiplomatiğe mensub mühim bir şahsiyet bu vadide bir hasbıhal sırasında bana şunlan söyledi: « Beynelmilel hukuk bakımmdan Türkiyenin noktai nazan kuvvetlidir ve bu noktai nazar ikinci Beyaz Kitabda, istinad ettiği delâilüe izah edilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti dünyayı herhangi bir emri vaki karşısmda bulundurmak istemediğini Montrö ile de ispat et mişti. Bu notadan pek iyi anlaşıldığına göre, Türkiye, Sancağın ühakını değil, bu havaliye mütedair ahidlerin tatbikmı istemektedir.> Dğiret raftan Fransa sefiri M. Ponsonun mezunen memleketine gideceği hakkındaki şayia ve bu münasebetle ileri sürülen tekaüd lük meselesi dolayısile de alâka darlar böyle bir ihtimalin varid olmadığını, zira Fransada son neş rolunan memurların tekaüdü ka nunundaki yaş kaydinin diplomatlara şamil bulunmadığını söyledi ler.MEKKI SAÎD mektublar teati edildi. Halbuki 1921 itilâfnamesinin imza protokolu Türk delegesinin İskenderun ve Antakya mıntakalan ahalisine Türk bayrağını ihtiva eden hususî bir bayrak vermek talebini zikretmektedir ki buna mukabil (manatıkı mezkure ahalisine böyle bir salâhiyet tanmmasmdaki fay dayı teslim eden Fransız murahhası bu hususta hükumeti nezdinde teşebbüsab lâzimede bulunacağı vaid) etmiştir. hinde imza edilen Türk Fransız itilâfnamesinden de mühim parçalar vardır. Neticeye varmadan evvel şunu zatı devletinize bir kere daha beyan ederim îskenderun ve Antakya mmtakalan iki Suriye Lübnan memleketlerinin is tiklâl ilân etmeleri Fransa için en methe çin Yusuf Kemal Bey orada mütemek şayan hâdiselerden biri ve Türkiye için kin ahaliye Türk bayrağını ihtiva eden ilânından hiçbir zaman geri kalmadığı hususî bir bayrak intihab etmek salâhi prensiplerine muvafık hayırlı bir netice yetini vermek lâzım geldiğini beyan e dir. Cumhuriyet hükumeti Suriyenin der. Menatıkı mezkure ahalisine böyle müstakil bir devlet sıfatile kendisine tev bir salâhiyet tanınmasındaki faydayı tesdi olunan bütün milletlerin sahabetini ta lim eden Fransız murahhası bu hususta hakkuk ettireceğini ve kuvvetli, mes'ud hükumeti nezdinde teşebbüsatı lâzimede ve müreffeh bir memleket olarak inkişaf bulunacağmı vadeder. edecegini ümid eder. Hukumetin iki komşu memleket arasında en samimî müTürk murahhası atideki talebi serdetnasebetlerin teessüs edeceğinden ve ha miş ve Fransız murahhası bunu hükumeyatî menfaatlerini mütekabilen anlama ti nezdinde müdafaayı kabul etmiştir. lan sayesinde Türkiye ile Suriyenin tam îskenderun limanında Türk tebaası bir ahenk dairesinde yaşamalannın kabil emvali ve Türk bayrağı taşıyan sefainin olacağına emindir. limandan istifade hususunda serbestii İskenderun ve Antakya hakkındaki tamma malik olmaları lâzım gelir. *** Türkiyenin noktai nazan Türk ve Suriye milletleri arasında hakikî bir dostlu İkinci Beyaz Kitabda 24 temmuz ğun mevcudiyetine hiçbir suretle mâni o 1922 tarihli manda yasası nüshası da lamaz. Bu hal, bilâkis bu dostluğun tak vardır. Manda Suriye ve Lübnanda 20 viyesi için bir unsurdur. Ve iki memle eylul 1923 tarihinde meriyete girmiştir. ket arasında sağlam bir sulh ve itilâf raLozan sulh muahedesinin Bahrisefidbıtasıdır. den îran hududuna kadar Türkiyenin Banş ve beraber çalışma politikası nı büyük fedakârlıklara istinaden tahakkuk ettiren Türkiye bu fedakârlıklar millî hududlar haricinde kalmış halis Türk unsurunun akıbetine taalluk etse dahi bunlara razı olmuştur. Ve bunlara her zaman gizli bir maksad gütmiyerek telâkki eylemiştir. Şu kadar ki memleketin bu büyük fedakârlıklar pahasına bir takım hukuk ve menafii elde etmişse ve bu hukuk ve menafiin icabatım hikâye, kendisi için mevzuu bahisse onun bunlardan vazgeçmeğe mütemayil olmıyacağı veya mahiyetlerinin şu veya bu şekilde değişmesini kabul etmiyeceğini siz de teslim edersiniz. Yukanda serdedilen mülâhazalardan lâzım gelen neticeyi Fransa hükumetinin istihrac edecegini hükumetim kuvvetle ümid eder. Bu neticede îskenderun ve Antakya mıntaka ,annın Suriye ve Lübnandan daha az bir muamele görmemeleri lâzım geldiğidir. 1922 yasası ve 1930 teskilâtı esasiyesi Fransa devletinin notasile ilk defa olarak Cumhuriyet hükumetine karşı ser dedilmektedir. Bu iki vesika Fransanın Türkiyeye evvelce vuku bulan taahhüdlerinden açıkça nükulünü Uzammun e. der. Fransa hükumeti bunlan serdeyle mekte devam ettikçe ve tavır ve hare ketini ahdî hükümlere tevfik eylemedikçe Türkiye mevcud mukavelelerin heye ti umumiyesinden kendisini beri addet miş olacaktır. Yalnız bu son haldedir kı yeni müzakerelere Suriye delegelennın iştiraki ihtimalini derpiş etmek mümkün olabilir. Çünkü o zaman iki memleketi ayıracak hudud hattını müştereken tesbit etmek lâzım gelecektir. hududunu tesbit eden 3 üncü maddesi de gösterilmiştir. Muahedenin 16 nci maddesi şöyledir: Türkiye işbu muahedede musarrah hududlar haricinde kâin bilcümle arazi üzerinde ve bu araziye müteallik ve kezalik işbu muahede ile üzerlerinde kendi hakkı hakimiyeti tanınmış olan adalardan gayri cezireler üzerinde ki bu arazi ve cezirelerin mukadderatı alâkadarlar tarafından tayin edilmiş veya edilecek her ne mahiyette olursa olsun haiz olduğu bilcümle hukuk ve müstediyatından feragat ettiğini beyan eder. îşbu maddenin ahkâmı mücaveret münasebetile Türkiye ile hemhudud memleketler arasında takarrür etmiş veya edecek olan ahkâmı hususiyeyi ihlâl etmez. Türk tezi hükumetile ğunu tasdik için Fransa bu hususta görüşmeğe âmade Ankara itilâflan, îskenderun meselesini tesis olunacak idarî bir muhtariyet ve muhafazası lâzım gelen harsî ve lisanî hürriyet plânı dahilinde mevzuu bahset" mektedirler. Bu plân bu suretle taayyun edince 1921 itilâfnamesine tevfikan Sancağa tayin edilmiş olan imtiyazlann asla haleldar olmıyacağı tahakkuk ettiği takdirde Suriyenin istiklâle kavuşması en " dişeyi mucib bir mahiyette gb'rülemez. Fransa hükumetinin bu nota hakkmda Türkiye hükumetile görüş teatisine mem* nuniyetle âmade olacağı ve ileride T ü r kiye hükumetile Suriye hükumeti ara * sında itimada müstenid ve samimî müna* sebetler tesisini kolaylaştırmak arzusile kendisine yapılacak her türlü telkini tet* kik eyliyeceği hususundaki terainatı zab devletinize tekrarlarım. Bu fikirle Fransa hükumeti bu mükâlemelere ve bu tetki" ke Suriye hükumetinîn salâhiyettar mü messillerini iştirak ettirmeği mahfuz tut* nraktadır. Yüksek saygılanmm lutfen kabulünü rica ederim Bay Büyük Elçi. Imza 20 teşrinievvel 1921 tarihinde bir itilâf akdetmişti. Z a b devletiniz bu vesikayı «hudud tahdidi itilâfı» diye tarif buyu ruyorsunuz. Her ne kadar bu anadeğin Fransa hükumetinin noktai nazan yukanda zikrolunan hatnn ötesindeki arazi nin aynlışı keyfiyetinin Ankara mukavelesile değil, belki 1923 Lozan muahe desile vuku buldugu merkezinde idiyse de delillerinizi notanızin çizmiş olduğu çerçeve dahilinde takib edeceğim. Çünkü bu hakimiyet değişınesinin kaynağı yukanda anılan itilâfname ahkâmından istihrac edeceğim neticelere bu babda hiç tesir icra eyliyemiyeceko'r. Türkiyeden ayrılmış olan şark memleketlerinde 1921 de Suriye devleti namı altında siyasî hiçbir teşekkül mevcud bulunmadığı gibi Türkiye dahi böyle bir siyasî teşekkül mümessillerile gerek bilvasıta ve gerek doğrudan doğruya müzakereye girişmiş değildir. Türkiye bu «hudud tahdidi iu'lâfnamesini» Fransa ile müzakere ederek gerek bu mukavelename ile ve gerek bunun hükümlerinin heyeti mecmuasma kat'î ve hukukî şekil veren Lozan muahedenamesile bu iki vesikada tarif edilen hattın cenubunda kâin arazinin bir kısmını bilâkayid ve şart diğer bir kısmını da ayni vesikalarda zikredilen şartlar dahilinde olarak terketmiştir. Buraya funu ilâve etmek lâzımdır ki mezkur arazi hakimiyetinden Türkiye tarafından feragati tazammun eden Lozan muahedesinin 16 nci maddesi bu feragatin yalnız alâkadarlar lehine yapıldığını tasrih etmektedir. Fransa Suriye üzerindeki otoritesini istimale nihayet verir vermez îskenderun ve Antakya mratakalan üzerinde Türkiye tarafından şarta muallâk olarak terkedilen hakimiyete tevarüs edebilecek, alâkadarlar ancak 1921 ve 1923 tarihli beynelmilel iki vesika hükümleri mucibince Fransa nm otoritesi çerçevesi içerisinde muhtar tanılan bu mıntakalann Türk ahalisi olabilir. D 24 temmuz 1922 de başlıca müttefik devletler tarafından müttehiz bir kararı teyid eden Milletler Cemiyeti konscyi ilk defa olarak Suriye ve Lüb nandan bahsedilen ve İskenderun ve Antakya mmtakalarını sükutla geçiştiren manda yasasını kabul etmiştir. Bu sükut işbu menatıkm «Suriye ve Lübnan» denilen umumî tesmiyeden haric bırakıldığı şekilde tefsir edilecek olursa 1921 itilâf namesi ahkâmma uygun düşer. Fakat böyle bir tashihin ademi mevcudiyeti mevzuubahis mıntakanın Suriye ve Lübnan siyasî teşekkülü içine dahil olmasmı istrhdaf ediyorsa mezkur itilâfname ahkâmına sarahaten muhalif olur. Zatı devletinizin notanızda bu ikinci şıkkı benimsemediğinizi zannediyorum. Halbuki böyle bir tefsir ahdi nakzetmek demektir ki bunun ilk neticesi Ankara itilâfnamesinde mevcud olup Lozan itilâfnamesile teyid edilen ahdî ahkâmın heveti mecmuasmdan Türkiyeyi ibra etmek olur. Zira hiçbir memleket bir veya müteaddid devletle akdolunan veya o zaman Türkiyenin zaten dahil bulunmadığı Cenevre yüksek müessesesi tara fından tanzim edilen beynelmilel bir vesika ile üçüncü bir devlete karşı evvelce deruhde ettiği taahhüdlerin hilâfına hareket edemez. Öyle zannederim ki mezkur bayrağm kabulü hakkında hiçbir ihtirazî kayid ve ne de herhangi bir red olmaksızın 24 temmuz 1923 tarihli General Pellenin mektubile ve buna merbut ayni tarihli beyanname ile Lozanda teyid olunan bu protokola göre işbu salâhiyetin mezkur manank Türklerinin lehine bir hakkı mükteseb teşkil etmesi icab ederdi. General Pellenin mektubu Kitabda Lozan sulh muahedesi mad delerinden bazıianna müteallik mektublar da vardır. Elle General Pellenin imzasile verilmiş olan beyanname şudur: «Atide vâzıülimza Fransa hükumeti tarafından bu babda mezuniyeti haiz olarak teyid eder ki 20 teşrinievvel 1921 tarihinde Ankarada imza edilen Fran siz Türk itilâfı Fransa hükumetince tasvib edilmesi üzerine itilâfra tamamen meriyeti için muktazi tasdik hükumeti mezkure tarafından vaki olmuş ve bu nun neticesi olarak işbu senedi düvelî, ahkâmı mahsusasmdan birine tevfikat, kesbi meriyet eylemiştir. Şunu da îsmet Paşa hazretlerine teyid eder ki Fransa hükumetinin nazannda bugünkü tarihle imza ediien muahedei sulhiye 20 teşrinievvel 1921 tarihli Fransız Türk itilâfının ahkâmına halel iras etmemiş ve itilâfı mezkur ve mer butatı tamamen mevkii meriyette kal mıştır.» 1922 mandaterlik yasast O zamandan sonra 24 temmuz 1922 de manda yasası, mandater hükumetin vecibe ve salâhiyetlerini tasrih etmiştir. 1922 yasası bu vecibe ve salâhiyetler hakkında pek vazıh ahkâmı natıknr. Ya* sa Suriye ve Lübnan diye zikrolunan iki devleti istiklâle sevketmekten ibaret olan Fransanm vazifesindeki hedefi hassaten tayin etmektedir. Yasa ahval ve şeraitin müsaid olacağı nisbette mahallî ekono mîlerin inkişafını tavsiye eylemektedir. Yasa iki devletin haricî münasebatmın tedvirini mandater devlete btrakmakta ve onlann arazisinin tamamının veya bir kısmınm zıyaına veya icarına ve orada ecnobi bir devletin herhangi bir kontrol tesisine karşı bu devletleri vikaye eyle meğe mandater devleti mecbur tutmakta ve muhtelif ekalliyet unsurlannın serbestçe inkişafını temin için almacak tedbir leri saymaktadır. 1923 itilâfnamesinin iskenderun Sancağma müteallik hükümlerini kuvveden file çıkarmak üzere Fransa hükumeti tarafından ittihaz edilen tedbirler, manda yasasile çizilen çerçeveye tamamen da hildir. Bununla beraber, mandater devlet tarafmdan ifa edilen rehber ve müşavir vazifesi semeresini vermiş olduğundan Fransa hükumeti Suriyenin 3 senelik bir müddet zarfmda yalmz başına kendisini idare kabiliyetini ihraz edecegini bugün takdir ederken bunun Milletler Cemiyetince müşahede edilmesi mandanm hitamını intac eyliyecektir. Fransa hükumeti o zamanm hululünü derpiş eyliyerek ahi, ren Pariste parafe edilen muahede projesinde hâkim ve müstakil bir Suriye ile olacak müstakbel münasebetlerinin esaslannı tayin hususuna itina eylemiştir. Bu muahede ancak Suriyenin Milletler Cemiyetine kabulü sırasında meriyete girecektir. Manda hitamının tezahürü olan gu kabulün vukuuna kadar manda ter devlet faaliyetini manda yasasına tevfikan icrada devam edecektir. tvon Delbas Mukabil notamızm metni Paris Büyük FJçimiz tarafından Fransa Cumhuriyeti Hariciye Nezareti ne 17 teşrinisani 1936 tarihinde tevdi olunan notanm metni de aynen şudur: Bay Nazır, Zatı devletinizin bana göndermek lutfunda bulunduğu 10 teşrinisani 1936 tarihli notaya cevaben 9 teşrinievvel ta rihli ve iş'anmın mevzuunu teşkil eden İskenderun Antakya meselesine müte allik Fransa hükumetinin noktai nazannı hükumetimin hususî bir itina ile tetkik etmis. olduğunu arz ile şeref duya rım. Hükumetim atideki bazı mülâhazaları size bildirmeğe beni memur etmiştir. Bu mülâhazalan sizinle ihzarlannda hâkim olan dostluk zihniyetile telâkki bu yurmanızı rica ederim. Eğer Ankara itilâfnamesini müzakere eden Fransız delegesi, eğer Lozan muahedesini akdeden Fransız delegesi ve nihayet eğer bu iki vesikayı kabul eden Fransız hükumeti, bir bayrak ihdasım derpiş etmişlerse bundan İskenderun ve Antakya rejimine müteallik ahkâmla Türkiye, Suriye gümrük itilâfı ve laire akdine mütedair ahkâm arasında, notanızda yapılan kıyasa az çok muhalif bir netice çıkarmak bihakkin mümkün olur. F Şunu zatı devletlerine hatırla tacağım ki manda yasası ve 1930 teşkilâh esasiye gibi vesikalar Türkiye hükumetinin malumatı olmaksızın tanzim edilmiş vesikalardır. Ve bunlann Fransa ve Türkiyenin imzalannı taşıyan mukaveleBu acı ihtimalleri bertaraf etmeği cidnamelerden mümbais taahhüdlere muhaden arzu eyliyen Cumhuriyet hükumeti, lif olan ahkâmı muteber telâkki edilmi yecegi gibi hiçbir surette bunlara memle iki tarafça hiçbir kaydi ihtirazî tahtında veya evvelden kararlaştınlmış bir fikirle ketim muhatab olamaz. olmaksızın meselenin heyeti umumiyesi G Fransanın 1921 de mandater hükumet sıfatile ve Suriye namına hare hakkında müzakerata başlanmasını zatı ket ederek Ankara itilâfnamesini akdet devletinize teklif etmeğe beni memur eytiğini söylüyorsunuz. Halbuki bir taraf lemiştir. Cevabımız Vesikalarımtz 1921 mukavelenamesinin hakikî mevkiini tayin etmek için bana göndermek lutfunda bulunduğunuz cevabî notada zikredilen muhtelif vesikalan tarih sırasile tetkik edeceğim. A Milletler Cemiyeti paktmı ihtiva eden Versay muahedesi akdolunduğu sırada Suriyedeki vaziyet bizi meşgul eden bu meselede hiçbir hukukî netice tevlid etmiyen askerî bir işgalden ibaretti. Filhakika bu Suriye hakkında iki noktai nazardan tetkik olunacak bir hakimiyet meselesidir. Bunlarda askerî işgal gibi vaziyetlerin mevcudiyetine rağmen huku kan tam olarak kalan hakimiyet hakkınm Türkiye için sonu üçüncü bir devlet için doğuşudur. B 25 nisan 1920 de müttefik devletler San Remoda Suriye üzerinde Fransa ve Mezopotamya ile Filistin ü zerinde Ingiltereye manda bahşetmeğe matuf bir itilâf akdetmişlerdi. Bu halde San Remo vesikasında Suriye tesmiye edilen bu coğrafî ifadenin hududlan takribî bir surette bile tahdid edilmemişti ve edilemezdi. Çünkü Türkiyeden aynla cak arazi henüz hukukan meçhuldü. Fransanın bu şekilde hareket etmesinin sebebi Binaenaleyh mandaya tâbi devletle müstakbel devlet arasında ahenkli bir intikal devresi temini emelinde bulunan Fransa hükumeti, ecnebi hükumetlere karşı Suriye nam ve hesabına girdiği taahhüdlerin Suriye hükumetince tanılıp tekabül edileceğini serdeylemiş olduğu ve serdetmeğe mecbur bulunduğu cihetle, mezkur hükumet ne bir Fransız SuC Fransa hali harbe nihayet verriye anlaşmasında ne de bir Fransız mek ve Türk ve Fransız ordulannın şiSuriye aniaşması dolayısile ecnebi bir maline ve cenubuna mütekabilen çekile devletle müzakeratında manda yasasmın cekleri hattı tesbit etmek maksadile Tür Sancağın hususî bayrak hakkı E Lozanda 1923 muahedesinin akdine takaddüm eden müzakerat sıra smda Ankara itilâfnamesinin teyidi hu susunda hiçbir münakaşa olmadı, bilâkis bu vesika ile merbutlarınm muteber oldu tan Türkiye o tarihte mandayı ve bun dan mütevellid haklan tammamakta ve diğer taraftan da Türkiyenin bildigine göre Suriye tesmiye edilen bir siyasî teşekkül mevcud bulunmakta idi. Bina berin Türkiye henüz mevcud olmıyan bir te§ekkülün zımnî vekâletini tanıyarak beynelmilel bir muahede akdini derpiş edemezdi. Ankarada yapılan şey mef hum Suriye devleti çerçevesi içinde bir otonomi değil, belki Fransa otoritesi çerçevesi dahilinde ve Suriye gibi yahud ayni mahiyette diğer bir teşekkül gibi tam allik karan», Ankarada 20 teşrinievvel bir istikbale doğru tekâmül etmesi icab 1921 tarihinde imza edilen Türk Franeden bir otonomi idi. sız itilâfnamesinin maddeleri, Fransız H Bir hukumetin üçüncü bir mem murahhasının Türk heyeti murahhasası lekete karşı yaptığı taahhüdlerin diğer reisine 7 nci madde hakkındaki mektubu bir devlet tarafından takabbül edilmesi neşrolunmuştur. Bu mektub aynen şu şekeyfiyetinin bizi işgal eden meselede ye kildedir: ri yoktur. Bu mahiyette bir taahhüd asıl «Ankara, 20 tepmeood 1921 alâkadarlarin muvafakati olmadan ale «Bugün hükumetlerimiz arasında ım lâde bir banka çeki gibi başkasına ciro edilemez. Zaten böyle bir devir muame za edilen itilâfnamenin 7 nci maddesinin lesi yukanda zikredilen itilâflara naza mütemmimi olarak îskenderun mıntaka ran Fransa yedindeki otoriteyi Suriye smda tatbik edilecek usulü idarei mah teffiz etmekten başka bir mana ifade et susa hakkında Türk ekseriyetini muhtevi mez. Sancak Fransaya ilhak edilmemiş menatıkm umumiyetle Türk ırkından o* olduğuna nazaran bugün hiçbir hukukî lan memurlar tarafından idare edileceği esasa istinad eylemiyen bir takabbül key hususunu tasrih etmegi faydalı addedi fiyetile Suriye de ilhak edilmez. yorum. Türk harsının inkişafı hususunda İ Bu mütaleada durmıyarak şunu bilcümle sühuletlerden istifade edecek zikretmeliyim ki 1921 ve 1923 mukave mektebler tesis edilecektir. lelerinin bihakkin tatbikı hususu Türki Bu usul ayni veçhile Antakya mmta yeden müfrez İskenderun ve Antakya kasile eski Adana vilâyeünin sekizinci mıntakalan üzerinde lehine hiçbir hak tanınmarniş olan Suriyenin parçalanması maddede gösterilen hat cenubunda kal şeklinde telâkki edilemez. Fransa Su mış olan aksammda tatbik edilecektir. riye muahedesinin meriyet mevkiine gir îhtiramatı faikamm kabulünü rica ede mesi bilâkis Suriye kadrosu içerisine Ale rim.» Hanri Franklen Boyyon viler ve Cebelidürüz hükumetlerinin dahil olması suretile parçalanmasının sona Muhtelif vesikalar erdiğine işaret olacaktır. Ankarada 20 teşrini evvel 1921 tari Türk heyeti murahhasası reisinin Fransız murahhasına mektubu da aynen şöyledir: «Lozan 24 temmuz 1923 «Haizi salâhiyet murahhas efendi, Yüksek saygJarnnın lutfen kabulünü «Ankarada 20 teşrinievvel 1921 t a rica ederim Bay Nazır. rihinde imza olunan Türk Fransız iti İmza Suad Davaz lâfnamesi ahkâmmın teyidini tazammun etmek üzere bana gönderdiğiniz 24 ta 7 inci madd* hakkındaki rihli mektubla merbut beyannameyi al mektob • dığımı ihbarla kesbi şeref ederim. Beyaz kitabda Türk ve Fransız notaBalâdaki beyanname mündericatıni lannda anılan mukaveleler ve vesikalar sened ittihaz ettiğimi zati âlilerine beyanda vardır. Bu arada Milleder Cemiyeti misakının 22 nci maddesi, Sanremo iti « la kesbi şeref eylerim. Tazimatı ihtiramkâranemin teminatınî lâfı «müttefik ve müşarik devletler yüksek meclisinin mandalar tesvidine müte kabul buyurmanızı rica ederim.» M. îsmel C. H. P. Grupunda toplantt Ankara 24 (Hususî) C. H. P. Kamutay Grupu bugün öğleden sonra Trabzon saylavı Hasan Sakanm başkanlığında toplandı. Dış İşleri Bakanı Dr. Aras Iskenderun ve Antakya meselesinin ne tarzda yüriidüğü hakkında Partiye ma lumat arzetti ve muhtelif hatiblerin suallerine cevablar ve izahlar verdL Bundan sonra Başvekil lcmet İnönü söz alarak bu meselenin cereyanı üzerinde aynca izahatta bulun muştur. Suriye hıristiyanlart seçime girmediler Antakya 24 (Hususî) Halebdeld seçime hıristiyan müntehiblerin ancak yüzde yirmisi iştirak etmiştir. Bu netice Vatanileri çok kızdırmış tır. M. Delbos sefirimizle görüştü Paris 24 (A.A.) Delbos dün Sovyetler Birliği ve Türkiye büyük elçilerile görüşmüştür. Akdeniz vaziyetile Ispanya dahılî harbi muhtemel tesirlerinin bu görüşmede mevzuu bahsolduğu öğrenilmiştir. İ