Katalog

12Mart 1 35 CumhuriyeV Osmanlı tarihinde Girid isyanları: 2 Ilk isyanı Ali Paşa bizzat adaya gidip tatlı tlil ve para dökerek yatıştırdı Fakat 1897 zaferimize rağmen büyük devletler adaya zorla muhtariyet verdirdiler, nihayet komitacı Verrzelosun hazırladığı 905 ihtilâli oatlak verdi Babıâlinin teennisi bicaz da devletler arası siyasetir.deki teh'ikeli biçltnden ileri geliyordu. Çünkü Rusya, Ingilizlere bel bağlamış gibi gccünen Yunanlıları kazanmak için Girid asüerini himaye ediycr du. Italya ile Prusya, milliyet prensiplerini müdafaa ettikleri için Giridlilerin haklı bir isyan yaptıkîa nnı söylüycrlardı. Fransa da • Belçikayı ilhak edebilmek kaygusile o gün için ayni prenjipleri benimsiycrdu. Sonra ortada yainız Girid meselesi yoktu, bir de Yunan hükumeti işi vardı. Ba;vekil Comoırdcros, Osmanlı devletine harb iîân etme diği halde Atinadaki milisler reisi Coromeosu Gtride yollamış, isya nın idaresine ıremur etmişti. He • nüz Osmanlılann elinde bulunan Tesalyada isyan çıkaran Armyro • ya da asker, cepane ve paca gönderiyordu. tşte bu vaziyette Ingiltere hü • kumeti, ikinci bir Navarin yapılamıyacağını ileri sücdü (*), Babıâliyi cüretlendirdi ve Giridde asilerin tenkiline başlandı. Istanbul hükumeti, o adada birçok zaman bulunmus ve bu yüzden Giridli diye anılagelmiş olan Mustafa Naili Paşayı vali ve serdarı ekrem, Macaclı Ömer Paşayı kumandan sıfatile Gi • ride yolladı. O vakte kadar adaya sevkolunan askerin yekunu da kırk bini bulmuştur. Avrupa tarihlari ömec Paşanm asileri terbiye etmek maks&dile bütiin adayı tahrib ettiğini yazarlar, bu hüküm, isyanın bastırılmasın • dan memnun olmıyan devletlerin sinsi politikalarını tecvic için or taya atılan bir biıhtandan ibarettir. Osmanlı askeri Isfaki dağlarında, Kapusta, Resmoda, Lâkos zicvelerinde, Arkadi manastırında yaptı • ğı taarruzlafm hejjsir.ds asiîerin tahriki iizerint= fcarekete geçmişti. Fakat görüniişte seyirci gibi durup ta hakikatte asileri tesvik et mekte olan Rus, Franssz ve Ital yan konsoloslan, Osmanlı askeri nin er geç isyanı bastıracağım se zer sezmez te • lâşa düşmüşler 8SS üyamnda kaçdi. tnsaniyet na mağa mecbur olan mnu müsterek Grid Vallsi bir müdahale yaBroviç Paja pılmasını istemeğe koyulmuşlardı. Babıâli, bu gürültüden uğursuz bir netlce çıkacağını anladı. Tamiri müşkül bir emri vakie meydan vermemek istiyerek Sadrazam Âli Pasanın bizzat Giride gitmesini* ka rar altına aldı (1867). Osmanlı İmparatorluğunun son diplomatların • dan biri olan bu zat, Sultaniye vapucile Giride gitti, asilerin elebaşı • larile müzakereye girişti, birçok dil ve para döktü, umumi af ilân ve bir hayli imtiyazler vadederek isyanı yatıştırdı. (1868) tarihli fecrman işte bu vaidleri tahakkuk ettiren resmî vesikadır. Bu vesikaya göre Girid valisinin yanma bir hıristiyan müşavic tayin olunacak, adadaki mutasarrıflarm yarısı hıristiyan, yarısı müslüman olacak ve hıristiyan mutasarcrıflerm müslüman ve müslüman mutasar nfların hıristiyan muavinleri bu lunacak, türkçe gibi rumca da resmî lisan tanılacak, dahilî işletre u • tnumî meclis bakacak, ada varida tının masraftan artacak kısmı ts tanbula almmayıp mahallî işlere sarfedilecek!.. (1868) de Girid adasınm nüfusu üç yiiz bin kadar tahmin olunuyordu. Bunun üçte ikisi hıristiyan ve geride kalanı müs lümandı. Şu hale gcVe Giridde kurulan ve adanın mukadderatmı ele alacak olan umumî mecliste söz, hıristiyanların oluyordu. Âli Paşa, Avrupalılann müdahalesine tney dan vermemek fikrile ada müslü • tnanlanm müşkül bir mevkie dü • şüren söyle bir vaziyeti kabul et • miştir. f Avrupa büyük devletleri 1868 fermanını beyneddüvel bir vesika baline koymak istediler. Hanya civarında ecnebi konsolosların otur • dukları (Halepa) köyünde o fer • manı tetkik ve tasdik ettiler (1878). Fakat temel çürüktü. Valiler, Os • fnanlı tmparatorlu^runun hâkimi yetini müdafaa etmek istiyorlardı. Umumî mec • lis ise bu ha kimiyeti sıfıra indirmek e melini güdü yordu. Bu sebeble ada idaresinde daima Giridde son Osmanît Jcumandant Cevad Paşa [ X işaretlt] ihtilâf yüz ecnebi konsolos ve zabitlerüe beraber gösteriyordu . ikinci Abdülhamid, bu geçimsizliği Iste bu sürüp glden isyan yüzünvesile ittihaz ederek halepa mukaden Osmanlı Yunan harbi Çiktı, velesini mü'ümsemamek yolunu Osmanlı ordusu Tesalyayı isgal etti, Atinaya doğru yürüyecek bir vatuttu, Girid valisinin yanma bir askeri kumcndan tayin etti, valiye de icra • ziyet aldı. Rus Çan, böyle bir ne • ticeyi hos bulmadı, müdahale etti. bında umumî meclis kararlarım tkî devlet arasmda tnüsalâha yap • reddetmek gibi • fevkalâde salâhitırdı (1897). Yapılan sulhun sart yetler verdi. lanndan biri de Giride idarî muhGirîd Rumları bunun üzerine Avtariyet verilmesi idi. Avrupa dev rupa büyük devletlerine müracaat letleri, Yunanistanm mağlub edil • ettiler, adaya huristiyan vali getirtmesine rağmen hâlâ isyanda devam tiler (1895). Kara Todori Paşa eden Girid Rumlarını memnun et • adını taşıyan bir vali, islâmlar a • mek için adadan Osmanlı askerini leyhinde bir politika tuttu, kuman • çıkarttılar ve adayı Rusya, Ingiltedan da valiye muhalif bir cephe alre,. Fransa, AvuVturya devletlerinin dı, sonunda yeni bir isyan başladı. himayesi altmda tnuhtar bir memOtuz yılı evvelki isyanda canları leket tanıdılar. Büyük devletler, yanmış, fakat gözleri açılmıs olan Yunan Kralı Jorjun oğullarından islâmlar, bu sefer gafil avlanmadıPrens Jorju da komiser tayin lar, varlıklarmı müdafaaya koyuletmisti. Bu hareket, adanın Yu • dular. Rumlar da, onların kendile • nanistana iltihak ettirileceğini a • rini müdafaada kudret göstecme • paçık gösteren bir seydi ve adada lerinden büsbütün kudurdular, ele artık Osmanlı bayrağı dahi dalgageçirdikleri müslüman hemşerile • lanmıyordu. rini çarmıhlara germek, ateşlerde yakmak gibi işlcre giriştiler. Avrupa devletleri, müslüman unsurun adada ihmali mlimkün olmıyan bir kuvvet teskil ettiğini anla yınca politikayı değiştirmişlerdi. O kuvveti zayıflatacak tedbirler almaya girişmişlerdi. (1896) da başlıyan bu politika uzun bir zaman sürdü ve Giridde Avrupa müdaha • lesi köklesti. Buna mukabil Babıali, Girid işlerini tamamile yüzüstü bırakmıştı. Ad& tam bir anarşi içinde idi. Fazla ihtilâlci fırkalar gün geçtikçe kuvvetleni/ordu. Atinadaki komitalar hiç durmadan adaya silâh ve para gönderiycclardı. Bütün Giridlilerin elinde gra ve martin tüfekleri vardı. Yunanistan, Girid işlerine kuv • vetle müdahale edilmesi ve Abdülhamidin toplanmaktan menettiği umumî meclisin açtırılması için Avrupa devletlerine müracaat e • dip duruyordu. Bu devletlerden Avusturya Girid isyanımn Makedonyada akisler yapabileceğini ve araya b:r de öyle bir mesele gireceği ni düşünerek öbür devletlere öna yak oldu, Babıâliyi tazyika karar verdirdi. Bu karar, on altı tabur Osmanlı askeci gönderilmek üzere bulunduğu sıraya tesadüf eder. Avrupa devletleri, Girid asilerini ezdirmemek için adaya harb gemi» leri yollamıslardı. Abdülhamid, hiç umtnadığı bu hareket karşısmda Giridlilere ewe!ce verilen imtiyazlarm iadesine muvafakat gösterdi ve oraya yolladığı islâm valiyi geri alarak yerine Broviç Paşayı gün derdi. Fakat hıristiyan halkm is lâmlara hücumu devam ettiğinden ve islâmlar da mukabil tedbirlere g'.fiştiklerinden asayiş düzelemedi. Avrupalılar Giridi abluka etmeği düşünürlerken Yunanistan adaya birçok gönüllü, on bin tüfek, yedi yüz bin fişek yolladı. Hanya, Ret mo, Kandiye ve bütün islâm köy leri ateş içinde kaldı, Adada artık kan gövdeyi götürüyordu. Avrupalılar filosu bu manzara önünde ciddî davranmak istedi. Lâkin Yuna nistandan gelen mlcralay Vasus, adada yürüyüşüne devam ediyocrdu, Avrupalı amiralleri dinlemiyordu. Vali Broviç Paşa, Yunanlı miraîa yın tehdidi önünde kacmaktan başka çare bulamadı, bir Rus zırhhsına iltica etti. Bunun üzerine İtalyalı bahriye miralayı Amoreti, valiliği deruhde etti ve filodan çıkacrılan askerler Kandiyeyi, Retmoyu, Şipayı, Kisamoyu, Ispinalongayi, Yerape • zayı işgal ederek oralardaki müs lümanlann öldürülmesi tehlikesini gidermeğe çalıstı. Gitid Rumları, kendilerinin nasıl olsa himaye görecekleri kanaatini beslediklerinden gene isyanda ıs • rar ediyorlardı. Müslümanları öl • dürmekten ve islâm köylerini yak maktan geri kalmıyorlardı. Avru palılar, kursundan ve süngüden kaçan islâmlan muhafazada güçlük çektiklerinden onları gemi gemi Türk memleketlerine yolluycrlardı. Bu, însanî bir hareket gibi görünürse de hakikatte Giridi Rumlara bırakmak demekti. Fakat Giridli Venizelos, Avru palılann hazırladıkları bu netice • nin serefini kendine maletmek it • tedi, 1905 te bir isyan çıkararak Prens Jorju kaçırttı, adanın idaresini ele aldı. 1908 Osmanlı inkılâ • bından sonra Venizelos, adanın Yunana ilhakım resmen tamamlamak için oradan Atinaya tneb'uslar ge* tirtmek tesebbüsüne girişti, Ittihad ve Terakki hükumeti böyle bir hareketin harb vesilesi olacağını ilân eUiğinden. o tceebbüs geri kaldı. Lâkin Venizelos bir vatandas sıfatile Yunan meclisinde söz söylüyordu, Yunan haricî siyasetini idare ediyordu. lstanbul da, Giridi hâlâ Osmanlı ülkesi eczasmdan saymakta ısrar gösteriyordu. Balkan Harbini (1912) mütea • kıb yapılan Atina muahedesile (1914) GJridin Yunanistana ilhakı Osmanlı Imparatorluğu tarafından da resmen kabul edildi. Bu neticeye göre Girid tnutlak bir sükun devresine girmiş olacaktı. Lâkin o adanin bizzat Yunanistandan ayrilmakistediğini görüyoruz. Adayı, Avrupa büyük devletlerinin yardımile, Yunanistana kazandıran Venizelos bugün onu kendi namına ayırmak emelindedir. Böyle bir hareketi gördükten sonra eski Girid isyan!an • nin millî emellerle yapıldığına inanmak mümkün mü olur? SON Af. Turhan TAN (*) Navarin bir deniz faciasıdır. Mo ra isyanını himaye ve bir Yunanistan vucude gelmeslni temin İçin Rusya, İn giltere, Fransa donanmalannın blrleşe rek Navannde Osmanlı donanmasını jakrnalarile bu facia tarihe geçmlştlr. (1827) Makedonyada temizlenme ameliyesi bugün bitecek TBaş taratı birtnd sahifedel evvelki sabah başlıyan taarruz hakkmda Yunan ajansı tarafından dün gece geç vakit neşredilen resmî bir tebliğde deniliyor ki: <Asileri, tutunduklart bütün nok~ tclardan püskürttük. 200 den fazla esir, 5 tane top aldık. Ortalığtn kararması Sereze dün gece girmemize tnâni olduğundan, bu sabah gireceğiz. Oradan Drama ve Kavalaya yürüyeceğiz. Strumayı geçen hükumet kıt'alanntn, nehrin sol sahiline yerleşme leri muvaffakiyetle neticelenmis tir. Tahkim edilmis mevziler içeri sinde tel orgülerlç muhafaza altında bulunan asilere hücum ve bun • lart defettik. Hükumet kuvvetleri nin zayiatı, 2 telef ve 4 yaralıdan ibarettir. Asilerdcn birçok yaralt topladık. Hükumet askerlerinin maneviyatı hsr türlü tasavvurun fevkindedir. Yard, evlâdlarile iftihar edebilir.» = 5 Hükumet Makedonyada jidareyi tamamen eîe aldıl Sofyada General Kamenosun intihar etmediği, Bulgaristana sığmcîığı şayiaları dolaşıyor Sofya 11 (Hususî muhabirimiz • den, telefonla) Bugün saat 13,30 da Mistanyonun cenubundaki hudud karakoluna bas'annda bir general olmak üzere 20 Yunan zabiti iltica et • mişlir. İltica eden generalin, asi dördüncü kolordunun kumandani Kamenos olduğu zapnedilmektedir. Generalla birlikte asilerden üç miralay, üç kaymakam, dört binbaşi, dört yüzbaşi, iki birinci miüâzim, Trakya Valisi Ki! sidis ve bir de sicil memuru Bu gar hudud karakollarina teslim olmujlardir. Teslim olan zabitlerin ifadcsine nazaran hükâmete sadık kaîan harb gemi'eri Dedeağaca asker ihracma muvaffak olmuslardır. Asilerin bütün plânları suya düşmüftür. Bulgar hudud karakoüarı teslim olan bu Yunan zabitanini beyneîmiîel kanunlara göre silâblarmdan tecrid etmislerdir. Yunan mültecileri Bul • garistan dahüinde bir yere sevkolu • nacaklardir. Sofya 11 (Hususî muhabirimiz • den, telefonla) Bu sabah saat onda Nevrokopun cenubunda Bulgar hudud karakollarina bir asi Yunan binbaşisi, iki yüzbaşi ve bir de pasaport memuru teslim olmuştur. Bu binbaşi Demirhisar ve Serez civarinda olan muharebelerde isyan eden dördüncü kolordunun kat'î bir hezimete uğradığıni ve ricat ettiğini, yakmda bu ordunun bütün erkâni • harbiyesinin de Bulgaristana iltica edeceğini bildirmiştir. Atina 11 (A.A.) Röyter ajansi bildiriyor: Hükumet, isyan ordusunun inhizamı üzerine Makedonya ve Trakyanm bütün şehirlerinde idareyi ele almiş • tir. rasmda şu telgraflar çekilmistir: Saat 4,20 Sabahin saat üçünde bütün zabit • ler gemiyi terkettiler. Kendimizi hükumet filosu emri altina koyarak is • tim haünde bekliyoruz. , Bahriye Naziri saat 5,15 te aşağı • daki telgrafla cevab vermiştir: Kavaladan Selânik körfezi istika • metinde ayrılıniz. Kesenderede müstakbel rotanizı vereceğiz. Kruvazör Elli şu telgrafla cevab vermiştir: Kavaladan saat altıda hareket ettik. Makedonya cephesinde saat 7,30 da Serez ahalisi namina bir heyeti murahhasa umumî karargâha gelmis ve asilerin dağıldığmi bildirmiçtir. Asi zabitler drezinlere binerek şark istikametinde kaçmişlardir. Başlarinda süvariler olduğu halde hükumet kı taatı saat 8,40 ta Serezi isgal etmiş tir. Dlinkü vaz;yet General Kondilisin başladiğt u mumi taarruz bilhassa bugün te • rakki ve inkişaf etmistir. Bu sabah Sereze giren hükumet kuvvetleri müteakıben Demirhisart isgal et mişlerdir. Asilerin Drama ve Kavalayı tahliye ettikleri anlaşılmaktadır. An kuvvetlerden üç bin esir a • lınmışttır. An zabitler kıfalarınt terkederek simale doğru kaçmaktadırlar. Makedonyanın asilerden temizlenmesi ameliyesi yartn bite • cektir. Bir taraftan General Kondill i Hükumet vaziyete hâkim Atina 11 (A.A.) Havas ajansinin hususî muhabiri bildiriyor: General Yalistiras saat on beşte Trakyadaki vaziyete hâkim olduğunu bildirmiştir. Atina 11 (AA.) Atina ajansi büdiriyor: Kavala ve Dramanin öğleden sonra teslimini müteakıb bu havalideki harekâta bitmiş nazarile bakılmaktadir. Londra 11 (A.A.) Mançester Gardien gazetesi «Balkan gerginli ği» bafhğı altmda bugün neşrettiği bir makalede diyor ki: « Yunan hükumetinin Balkan An tantma karşı vaziyeti herhalde hali • sanedir. Bu antant fevkalâde müskül bir vaziyet müvacehesinde istisnaî surette hayirlı oldufunu göstermiş • tir. Hâdise'erin şimdiki cereyanina göre, Yunanistanm vaziyeti tahdid edilmiş bulunuyor. Balkan Antantı bu veçhüe büj'ük imtihanlarindan biri • ni geçirmiştir. Yunan isyanmdan acıkh bir levha: Cepheye giderken veda emri alhndaki kuvvetler taamıza devam ederlerken diğer taraftan General Yalistras ta Bulgar hududu boyunca Dramaya doğru ilerlemektedir. Atina ajansmm tebliği Atina 11 (A.A.) Atina ajansi bildiriyor t Elli kruvazörile Bahriye Nazırı a • Bulgaristana iltica eden asiler Asilerin ümitsiz bir vaziyette bulunduklan hissediliyor. Sofyadan geç vakit şu haber verildi: «Terdeşten bildirildiğine göre, bir general, iki binbaşi ve 16 asi zabit Bulgar hududunu geçmtşlerdir. Nevrekop havalisinde üç asi Yunan zabitile bir kumandan Bulgar hudud kumandanlığına iltica etmislerdir.> teslim olan asiler içlerinde bazı zabitler de bulunan asilerden 150 kişi Makedonya cep • hesinde hükumet kıtaatına teslim ol • muşlardır. Asiler hududdaki muhafızlan geri çektiler Sofyadan alman bir habere göre asilerin 17 hudud karakolu ve bu me • yanda kule mevkii, muhafızlar tara • fından terkedilmiştir. Bu!g;r Yunan hududu kapalıdır. Asüerin Giridde tayyarelere fcarjı Tcullandiklan toplar terketmisler ve mania ateşinden böylece kurtularak, az zayiat vermişlerdir. Asiler gimdi dağlarda kuvvetli bir mevzi işgal etmektedirler. Bir Yunan vapuru daha tevkif edildi Dün, Nikolâyeften kümür yüklü olarak Yunan bandıralı Tomazoz silebi de limanımızda durdurul • muş ve hatnulesi kömür olduğu için Akdenize çıkmasına müsaade edilmemiştir. Tomazoz vapuru da dün sabah Halice sokulmuştur. Bu su retle limanımızda tevkif edilen Yunan vapurlannın adedi beşe baiiğ olmaktadır. Bunlac meyanında bulunan Atlas vapuru benzieı ve ma zut yüklü olduğu için Halice so kulması mahzurlu görülmüş ve Selimiye önlerine götürülerek orada muhafaza altına alınmıstır. Asimilabayka isminde başka bir Yunan vapuru dün hayvan ve ke reste yüklü olarak Köstenceden gelmiş, Akdenize çıkmasmda bir mahzür olmadığı hakkmda Anka • radan alman emir üzerine Pireye gîtmek üzere serbest bırakılmıştır. İtalyan bandıralı Vienna va • puru dün birçok yolcularla Pireden gelmistir. Vapur mürettebatının ve yolcuların ifadelerine göre, Atina ve Pirede fevkalâde bir hal yok • tur. Viyenna vapuru da Sakız ön lerinde Yunan torpitolanndan ikisine tesadüf etmiştir. Asi donanmanın, Türk bayrağını taşıyan vapurlara müdahale etmesi ihtimali mevcud olmadığından, vapurlarımız Akdeniz limanlarile Ege denizinde postalarına munta • zaman devam etmektedirler. Köstenceden mazut yüklü olarak ge'en (Antaris) isimli Türk vapurjı da dün bu hamulesini Iskenderiyeye götürmek üzere Akdenize gitmistir. Elli hükumetin eline geçti Kavalada bulunmakta olan asi donanmadan Elli kruvazörü mü rettebatı, gemi kumandanınm şehre çıkarak Geeral Kamenos ile görüşmesinden bilistifade zabitlerini bağlamışlar ve kruvazörün hüku met emrine amade olduğunu tel grafla Atinaya bildirmislerdir. iki tarafın da mühimmatı yokmuş! Atina 11 (A.A.) Havas ajansmdsn: Asilere karşı çıkanlan hükumet kuvvetlerinde on beş piyade taburu, kuvvetli bir ağırtopçu ile otuz tayyare vardır. Fakat asiler şimdi kuvvetli mevzidedirler ve ellerinde asrî teçhi • zat vardır. Zannedildiğine göre her iki tarafta da mühimmat yokluğu kendini hissettirmektedir. 13MARTÇAR*AMBA SAAT 15 TE Taksimde Cumhuriyet meydanında Elektrik Şirketi serg'sin de, elektrik fırınmın tatbikatı gcsterilecek ve bu meyanda ge Ienler arasmda kur'a çekilerek bir ELEKTRİK ALETİ HEDİ YE EDİLECEKTİR. (Herkes girebilir) Venizelos partiyi kaybettiğini anlamış Sö''lendiğine göre Yunan naz'.rlanndan Metaksasm ele geçirdiği bir radyo telgrafından, Venizelosun partiyi k'ybettiğine kani bulunduğu anlaşıl • miştir. Madam Venizelos asilere 300 milyon drahmi vermiş Paris 11 Jurnal gazetesine na zaran Madam Venizelos, asilerin emrine 300 milyon drahmi vermiştir. Girid hükumeti, Atina hukutnetine haber göndererek, asilerden bir tek kisi idam olunduğu takdirde, sabık Girid askeri val'si General Dedesten başlıyarak bütün elindeki esirleri idam edeceğini bildirmiştir. TEŞEKKÜR Pire liman reisinin emri Pire liman reisi, dün, kabotaj yapa rak vapurlann Selânik ve bazı adalaOtelciler Cemjyeti reisi iken ra h'reketlerine izin vermiştir. vefat eden Day Ibrahimin cenazesine gelenlere ve bizi tesliyet Başka membalardan dün gelen tutfunda bulunanlara teşekkür • haberler Belgrad 11 (A.A.) Royter ajanlerimizi takdim ederiz. sından: Zannedfldiğine göre, asiler ileValidesi Hemşiresi Biraderi ri mevzilerini, taarruz baslar baslamz Hemsirezadeleri 4f I HER MESLEK İÇİN ASRî LİSANLAR ELZEMDÎR Yegâne ve hakikî D E D İ İ T 7 Mektebi lisan mütehassısları •# K •% •• • • » mualliraler.dır. Mıi'kî ve a«l?erî memurlar ve muallımler için husus» tanteler vard.r. Giridi bombardıman tayyareler eden Hanya 11 (A.A.) Hükumet t*yyarelerinden ikisi, nüfusça hiç zaviatı mucib olmaksizm Hanya şehrile do • nanmayı bombardıman etmiştir. Don nma mukabe'ede bulunmuştur. Tayyarelerden biri yere inmeğe mec bur olmuş, içinde bulunan üç tayyareci esir edilmişlerdir. Kajidler açılmıştır. Meccanî bir tecrübe dersi alınız Ankara : Konya caddesi. lstanbul, 373, Istiklâl caddesi