Katalog

Dünyanm en büyük şelâlesi Niyagara değil, Ketördür! Cenubî Amerikada, balta girmemiş ormanlarla kaplı bir mıntakada, suları 235 metre irtifadan dökülen muazzam bir çağlıyan bulundu 29KSmmusani 1934 SERBEST SÜTUN lLMt BAHİSLER Hüseyin Kâzım Bey Cumburiyetten bafka gazete okuyamadıgundan fazılı muhterem Hüseyin Kâzım Beyin ufulü dolayuile Cumhu riyet gazetesinde kısaca bir ilindan bafka birsey görmemiş olmakhğım doğ • nxu beni epeyce mahzun ve dilbun eylemisfa*. Emsali memlekette ve milletimiz arasında ender bulunur böyle değerli bir zatın alelâde bir kimse gibi vefatmu yaknz ilânile geçis*irilmesi tabiî bof görülmiyecek birşeydi! Combariyetin fflc sahifesinde ve (Nalma mıhına) ratununda birseyler yazdma • a bihakkm kadirsinatlık ve uluvvücenaplık asarmdan ohıp şayani sükarn mevattandır. Merhum Kâzım Beyi tamam yirmi dört senedenberi tanımaktayım. Pek çok meziyetlerini Iâyrfdle bflir ve her hususta kendisini takdk eyler ol • duğumdan sahsına karsı beslediğim samimî mufaabbet ve hürmete binaen velevki ehemmiyetsiz görülse debaa habralanmı arzdan geri duramadnn: 1325 tarihmde Dabiliye Nazın Talât Bey (Paşa) merhumun rica ve ısran üzerine ilk defa memuriyet kabul ede rek Serez mutasamflığma tayin olun muştu. Bir seneye yakm buhınduğu Serezde gerek mzıbat ve asayişin muhafasası, gerekse hukuku âmmenin vi kaye ve sıyaneti hususlarında yorul mak bOmez cansîparame bir faaliyetle ifa etmis olduğu bergüzide hidemat fle ilimdeki bipayan behresmi idare me murlugunda dabi göstermis ve umumun teveccüh ve muhabbetlerini kazanmısb. HaJebe vaK olduğu zaman Serez halkı ağlıyarak kendisini gayet «izaşli ve nümayisli bir surette tesyi eylemifb*. Halepte senelerce mütegalUbeden geçinen Şeynuhneb'usm Nafi Pasanm halk üzerindeki zulüm ve nüfuzunu kırmış oknası oradaki hizmetlerinden en buyüğu sayılsa lâydctır. tstanbu] Şehreminliği Üe meb'uslukt» gösterdiği yararkk ve faaüyetleri •âphesiz siz benden daha iyi büirsj • niz! Serez mutasamfı iken sebâr dabiKnde bir yangm vukuunda veya bir tarafta her nasıha bir silâh ahlsa veya bir vukuat olsa bes dakika zarfmda kendisini vak'a mahallinde görmemek kabil olamazdı! Geceleri çok defalar bizimle beraber şehir sokaklannda devriye gezdiği olurdu. Geceli gündüzlü vazifesînde gösterdiği sây ve faaliyetle maiyeti memurlarma mukemtne] bir nu • mune olur ve onlara ister ktemez vazîfe kutsiyetini ve his ve mes'uKyetmi takdir ettirir ve arthnrdı! O ne didinmek, o ne can ve başla caksmakh yarabbi! Evinde ealısv, nukamınHa calışır, kırlarda ealısar v« ktirahfti icin gayet az zaman ayovdt! Demokrasi mefbumlanm daha o ra mandan tatbika başlamuh. En birmd «bemmiyet verdiği sey fıkarayi halkı mütegallibeye ezdirmemek ve burriyet ve müsavat haklanna tamamüe riayet •ylemek ve bir vJnıat zuhurunda faiKni derhal yakalatmak hususlan idi. Bu işlerde yararhğı görülen memur ve a haliden kim olursa olsun mevld ve baysiyetini nazan dikkate alarak keseBİnden nakten veya hediyeten mükâ • fat vererek tezyidi sevk ve gayretierine çahşhğma sahit olmuşumdur. Cesaret ve vazife askına misal olarak arzedi yorum: Serezde o sıralarda açılan bir banka bmasnn boyamakta olan Alman tebaasından bir isçi bir gece sarhoş olur, bnka derunünde yatnğı odamn pen • ceresmden saiki sekir Ue sokakta gelen geçenlerin üzerine birkaç el silâh atar. Silâh sadalann isiterek kendisini derdeste giden zabıta kuvvetleri üzeri • ne de silâh atarak banka kapuma Jdmseyi yanaştırmaz. Kapitülâsyonlar dolayısfle ne suretle hareket edecekle • rinde esasen mutehayyir ve mütereddh olan Dolisler ne yapacaklannı dü • sunurken vak'a mahalline koşan merhum birçok rica ve ısrarlanmrza rağ men yukandaki pencereden atılan mermi yağmuru altmda cepbeden banka kaptsına birinci olarak kosar adnnla yanaşır ve kendisinden sonra ka • pıya kosanlara kapıyı kırdırtarak he rifi yakalattınr. Gene o hengâmda Bulgar hükumetile araımz acılmışh. De mîrhisar • Cumaibalâ yolunun topçu nun gecmesme müsak iyi bîr haJde bulundurulması bakkmda aldığı emir S • zerine maiyetme liva möhendisini ve beni alarak Cumaibalâya kadar bir *eyahat yaobğımız esnada sellerin dağ ve tepe'erden getirdiği büyük tasları nuhteKf mahallerde arabasmı durdu arak evvelâ kendisi ve sonra da tabiî bizler ellerimizle alıp yol kenanna at tığunızı ömrümün nihayetine kadar jnutaımyacağım. Onun için vazife ve Nizmetm büyüğü, kücüğü yoktu. Va • *an ve millete faydalı olacağmı tak 4ir eylediği ber işe ehemmiyetle sarı • ve nekadar müskül olursa r okun ba*anrd>. Hititçilikte yeni keşifler KBoğazköy» de Nişantepedeki Hitit kalesi hakkında yapılan tetkikler HJtk medentyetinin zengin bir roedeniyet olduğunu Hitolologlarla Arkeologlann Hitit tarih ve medeniyetmi aydffilatmak için Anadolunun mubte lif yerlerinde biIKassa Boğazköy ve Ahfarda bafriyat ve te&ncatta buhmduklanm bu sötunlarda birkaç defa yamışbk. Hitklere dair cCumhariyet)» te yaz dığumz makaleler ümidimizden çok fazla bir alâka uyandndı. Bunun için dir ki Hkit medeniyetmi alâkadar eden baa yenilikleri bu sütunlarda yazmak faydasız olmasa gerektir. Teşeklral devresmde bulunan HkH flmi tarih ve medeniyetimiz noktasmdan bizi herkesten zivade alâkadar etHğine supbe yoktur. Büyük bir fera • ğatle bu ilmm mkisafı ve Hitit hiye. rogliflerinin halli için uğrasan âlnnle • rm nesriyat ve firirlerinden istifade etmek brzim için çok ge^ekli bir meseledir. Hitit yazüarmı halletmek için uğ • ratan Almanyalı Dr. Bossert ki ken • disinden evvelce de bahsetmistik gecen yaz, iki ay kadar, eski (HattusasBogazköy) de bıihassa bu sebirdeki Nisan tepede arkadası M. Bktel ile tetkflcatta bdunmustur. Mumaileyh bu tetk&at ve ufak bir sondaj neticesin • de 2600 tane taMet bulmağa mu • vaffak olmuş birçok kitabelerle bu yfik kayalar üzerindeki biyerogliflerin kftğ* uzerme btampajlarfle fotoğrafilerini alnnfbr. Abnanvada bonlar üzerinde çabşacak ve etütlerde buluna • caktv. Mumaueynm (Nisan tepe) ddd Hitit kalesi haldanda yeni tetk9nfan okuyuculanma yazıyorum:. Eski Hattuaaş sehrimn vasatmda bfiyfik kalenin cenubu garbismde Nisan tepe ismmde bir yer vardv. Hhkler zamanmda burada büyük bir kale mev cotta. Şimdi burası kamilen harap ol • muf ve kaleyi teskil eden taslar s*ağıya dSsmüstür. MaMnafih bu taşlar nze rinde Hitit medeniyetram izlerini tet kik etmek mâmkündür. Ve bu barabe Oe bu y&ıhnif taşlar bize vaktile Bo ğazköyün çok ktymetli eserlerle süslü ve dolu olduğunu ispat etmektedir. Bu kalenin yeni Hitit devleÜ yani Milâttan lahıRteu 1300 sene evveline ait olmaa muhtemeldir. Hattusasm deniz kaviml«ri tarafmdan tahribmden itibaren bir dana bu kmienht tamirine veva yeni • den msasma biç tesebbtis Maamafu nugifat 1>3e bu ksJeyi eden duvarlardan birmi kendi taslarile tamir etmek mütehassularca rnüm kfin görönmektedîr. Diğer duvar ise fada harap, taslar da parçalanmı* olve Ter" • yen reddetm=vri. oafi sSzlerini kabul etthemiyeceklerini •nlaymca padisana muracaat etmisler ve onun tesir ve nüfuzu ile çarnaçar Sel&niğe *mci defa olarak vaK geldiğinde büâterriki eirn ve mezhep binlerce halkm kendisini can ve gönulden ko • nan samhni bir muhabbetle istasyon • da kakbale koşmalan ve bissiyah memnuniyetkâranelerini bu suretle izhar etmderi merhumun mösavat dairesinde adn ve bakka rsayetmi ve öyle bir fıtrat zamanmda berkese kendini sevdir mek gibi idare memnrlannm ekserisine nasip obmyan mezayayı baiz bukm • mus ohnasma en büyük deHdir. Umumî Harpte tehçh* edilen ermenileri terfi ve ikdar komisyonu riyaseti n! Cemal Pasanm ısrarüe kabul etmis ve fevkalâde vâsi bir smlâbJyetle Der'a, Horan ve Müzeyrep gibi ermenilerin sevkedOdikleri mahaDere giderek er • meni mühacirlerine fmnlar, hamamlar, haneler tesis ve inşa ve muhtaç olan • lan da meccanen iaşe ve flbas ettirmtstir. Bu mühim ve yorucu vazife ve bizmetine mukabil; simendifer ve otomobO ücretleri misOlu masarifi zaru • riyeden baska şahsı nanuna hicbir ücret kabul etmemistir. Ermeni mubadtrleri arasmda vaktile Düyunu Umumiye memuriyetlerinde buhmmuf Agop Efendi ismtnde bir zat merhumun bu hidemat ve icraah insaniyetkâranesine karsı sükut edemiyerek «biz zavallılar hakkmda gösterdiğiniz nluvvücenap ve merhameti görüyoruz da Cenabı Hakkm sahsımızda Hazreti Isayı temsil ederek imdadımıza gönderdiğme kanaat getkiyoruz» diye umum muvacehesinde izhari minnet ve şük • ran etmîstn'. fste merhumu müşarünfleyh âlim, fazıl ohnakla beraber mükemmel ve vukuflu ve açık söz ve özlü ve irade sahibi ve fevkalâde faal ve cür'etkâr emsalsiz bir idare âmiri ve ziraat fenninde de sahibi ihhsas bir merdi kâmil idi. ölümü ddden zayiattandır. Allah gani gani rahmet eylesin. Binbasıhktan mütekait duğundan tamir veya yeniden msasi mümicün olanvyacaktır. Vaktile bu hisar bir küçük avlu ile bunon etrafmda bulunan üç dört odadan ibaretti. Bu avlu uzerinde büyük bir kapı vardı ki bu kapı astl Nisan tepe ve şehir üze rine mütevecdhti. Şimdi bile bu kapı uzerinde birkaç tas nıevcut ohıo dîğer taslar toprak üzerine düsmustürler. Ka< pmm fizeri ogfve srvri kemer şeklmded'*r(l). Bu kapı Hitit lcrallarmm, vainermin merasim gunlerinde, zafer gün'ermrie KectiMeri kapüardan birini andırmaktadır. Bu kaoıda karsı karMya çömelmis ve kükremu iki aslan jförünmektedir. Şimdi bunlann yansı yere gömuhnus oldnğp içm adanlarm ancak Bst taraflan göı ünmektedir. Aslan lar uzerinde kflabe ve tezyinat yoktur. Ç&nka bunlar aneak mimarf bir nok tal nazardan yasıhnıslardvr. Bu kale nm şark tarafmda asağıda topraklar arasmda bulunan böyflk bir Imya parçni özermde Hitit htyerogliflerine tesadöf ednmlşnr. Kltabeler fena seraft asbnda kalmts olduklan IçJn epeyce Bu kayalar k»Je İMflılcbnkrâİR taşlartni teskil edfyordtL Kaya nz^rm • deln krtabede bu btnayî yaoan kralki ecdadnân Mmleri vardır. Fakat bun larî okumek utPııJuin olamamnhr. Masmarm * Wda Ur şans eserl olmak Bzere flti B* vş • Bd Rsanda yazmms m& 1 hâV krt' ' '"nmustuf. Bu Bî1imroe« krm btr U* '^':• Uyero«lif1eri, dina tarafı âm r!' azısile vozJjıııstıı. Bu munurleT b^rb'rıne DCSMemekteuvler* ttnsimn d erinde o devrin (Mi • lâttan evveı takriben 12001300) Hitit kralOe evJaÜaıımu fafanler! vardır. Bunun okunman, haDediknesl Içsn çaktümaktadsr. ÇKrl y s s ı s n okumakls Hfth kraHarmm ecdat Isîmkrmî 8ğ • renmek mflmkOn olaeakbr. Dr. Bossert böyük Idtabekrm istampajlanm ve muhtelif şekillerde en ince teferruahna kadar fotoğrafaerini tesbtt ebmştir. Bunlar fizermde Almanyada uğraşacak, tetkautmı nesredecektir. Ümit edi • yoruz İd bu tetkikat birçok mfiskül lerimia b*fle hizmet edecek, Hkit medeniyet ve tarihi biraz daha aydmla • nacakbr. KHabeK Hitit tetlaraun altmda urak ndfcyaera bsr •w>nh>j yatnimaf tar. Bu ufak «traştmna nea'cesmde birçok lank toprak vazo parçalan bulunmuştur. Bütün bu vazolar yeni Hitk devleti tara üslubundadır ve içlerinde asla Frikya öslnbunda vazo parçalan bulunamamıstır. Bu üsluptaki parçalara ancak «Büyük kalede» çacanlar arasmda raslanabilnnsor. Bundan baska eski Hattusas sehri mmtakasmm hiçbir yerinde F r i y a eserlerme tesadüf edil • G8n ceçtikçe, flnn flerledikçe nasd bir talom eaash mmlamatıımı değisi • yor, yanlış saumettiğimiz ban nacari yeler doğru çıkıyor, doğru zazmetik • Lavarre kardeşler ve zeveleri Ketör şelâletinde cesaret göstererek zevcelerini de bember götürmek cüretinde bulunmuslar • d*. Fakat bunlar sade Ketör şelâle «mi görmek değfl, oralarda bir elma» daman aramak gayesini de gütnui» lerdir. Kadmlar henüz bu hımuta fazla tecrübe görnulf olmadıklan için Amerikanm bu tropBtal mıntakoanda hayli tehl3<eler atlatnuflardır. Meselâ bunlardan biri yerlilerm «et yiyen nebat» dedâderi otlar arasında «kifip kalmış ve zenciler tarafmdan güçhalle kurtanlmiftır. Fakat o havalinin buna mukabil birçok iyi ve faydalı nebatlan da vardır. Metelâ bir çeşidi yemifleri içinde bir iosamn lunnluğunu gidere oek kadar «u bulundurmaktadr. Diğer taraftan bu keşif seyahati emasmda Wndiaıne (tembel maymun) i»mi v« Lavarre kardeşlerin zevcelerı şelâle mıntakannda yanyana lerimizm bir hiç olduklan anlaşılıyor • sa, H u u ı u ı esrarh kalmts köçeleri, namtakalan kesfedüdikçe de coğrafî malâmatımzı ona göre tadü ve teb • dil etmek lâzan geliyor. Şimdiye kadar gerek coğrafya kitaplarnda, gerekse gazetelerde ve mecniMİarda tekrar edflip durulan bir id dia vardı: Dünyanm en biiyiik selâle• Niyagarada. Bu bdgimizi bugün tashih etmek lcap edlyor. Çünkü dünya üzerinde Nfyagaradan çok daha büyük bir selâle meydana cıkanlmtshr. Bu Ketör şelâlesidir. Bu tsmi belki en yeni nesrolunan ansikEopedilerde, coğrafya kitapla • rmda bulamıyacaksmz. Fakat bonaı rağmen Ketörün Niyagaradan çok muazzam olduğu bir hakikatthr. Bir iki rakamla swe bunu ispat edeBm: Niyagaranm tulanmn düstüğü en yuksek nokta 47 metre irtifatndadır. Halbuki Ketörün sulanmn düstüğü en ySksek nokta bunun bes misli, yani 235 metredir. Şunu da aynca kaydetmek lizım • &r ki Ketörün meydana çıkanlman pek te yen! btrey değildir. Amerikada tngiliz ve Framiz müstemlekeleri Gu • yan civannda bulunan bu muazzam şelâle 1878 de ilk defa altm arayrcı • lardan biri tarafından gönildüğu halde kendisinden ancak yanm asır «on ra bahsettirebflmistir. Ejjer söhmti vaktile dünyayı sarmıs olsaydı onun rakipleri Niyagara ve Zambezinkı isimleri unutulacak, meraklılann, seyyahlarra kâbesi Ketör olacaktı. Ketörün böyle ihmal edümesmin en büyük sebebi etrafmm gecilmesi gay rikabil «k ormanlarla örtüHi bulunmam ve ortasmda kaldığı mmtakanm ber mevshnde bin türlü hastalık mikrop ve sineklerile dolu bulunmasıdır. Bu nun içm, ona kadar gidebflenler ancak bu baJdr ormanlan geemek ve o hastalıktardan korunmak hünerini gösterebilmis olanlardır. Böyle konforsuzluk ve binbir tehlike içînde kâeük vahşi kayıklarile oraya kadar gitmek ce • saretme pek az kimse malik olduğu içindir ki Ketör tanmmaktan uzak kalnmtv. Vaktüe oraya bir Amerika ren be: yetile birlikte gitmek fırsatına nail ol* mut olan muharrir diyor ki: « Ketörfi görmek îçin sefere çdc • mazdan evvel tam on beş gün bize rehberlik edeoek ve vüklerimizi tasryacak yerlOeri arayıp bulmakla mesgul ol • duk. 1 temmuzda hersey Kazvdı. Ev • v d i vapurla, sonra dekoville, sonra gene kiiçük bsr vapurla seyabat ede • rek Tumutumari denüen yüz zenci kulübesinden mürekkep berbat bir kasabaya vardık. Yolumuz atd bundan sonra müfkülât kesbediyordu. Kiiçük vahsi kayıklarına binerek dalgalı ne • hfftfe flerlemefe btUİfed*. rfcrgttı* en asağı yirmi otuz defa Snümftze çdran muhfeKf manialan geçmeğe ealıfiyorduk. Bu manialar sığhk yerlerdi. Pi • ruglamnız mütem&diyen saplamp kalıyorlardu Bunlan kurtarmak îçin sahile çıkıp tekrar yüzdürdükten sonra içlertne bmmemiz Iânm geliyordu. Ta»avvur edm ki bütün bu gayret ve faaüyetler cehennemî bir güneş alhnda ve etrafıımzı saran zehirK ainekler ortasmda icra olunuyordu. Nihayet Tuk» lyte denflen bir zenci köyüne geldik. Orada derhal yorgunluğumuzu, bkkinliğimizi unutur gibi olduk. Çünkü Ketörün gunea alhnda parlıyan güzel sat* hı gözlerimizi nurlandvnu^tı. Bu defa piruglardan vax geçerefc karadan yürümeğe basladık. Yolumutc bir dağm kenarmda açıhnts olan hufre idi. Ayaklannuza dikenli bazı nebadar dolasıyordu. Dört saat mutemadiyen çıktık. yükseldik. Artık yayla kumma gelmiştik. Orada gördüğümuz manzarayı ne kalem, ne fotograf, ne de fit* çanın tasvir etmesi imkânı yoktur. Samd 130 metre murabbaı genifli ğinde mücellâ bir ayna ayafumzm a • cuna serflmisti. Nehir uzaklardan y» vaş yayaş ilerliyerek bulundugumuz noktaya gelince birdenbire kmltyor, yüzlerce metre açağı dökulürken lns • men gaz, kumen mayi bsünde tekrar yatağma kavusuyordu.» Ihtiyar Franas mubarrirmln anlat • bgı bu macerayı «on zamanlarda La • varre kardefler nammda iki seyyah ta ya^aıntflardır. Hatta onlar büyük bir »«*• L.avarre kardeflerden birinin zev~ ceri «tnscrn eti yiyen bir nebat» ın korkanç yaprakları arasında rilen bir koçük bayvana da tesaduf olunrauptur. Bu bayvan daima basmı ayakUn arasrnda saklamakta, daîiv • da mutemadiyen başaşağı dolaşmaktadv. Nisan tepede buluoan eserler arasmda düsmanlarm Hkit eserlerini tahrip içm kuUandıklan taştan yapılmış bü yiik bir çekiç bulunmuftur. Çekicin safi konulmak için bir de deliği vardır. Fakat sapı bulunamemıstB. Bu böyük tas çekicin ancak yansı henüz bulunmanustır. Bundan anlıyoruz ki düsmanlar Hitk asannı tahrip etmek için fevkalâde siddet göstermislerdir. Hitk me deniyetmin birçok kıymetli paroalan henüz toprak akında gizlidir. Bu toprak nHwıd>|k' hazinelerin çıkanldığı gün yeni yeni birçok finühim hakikatlerle karsılasacağımua şüphe yoktur. Dr. Bossert Boğazköydeki iki ayhk tetkikatı bize şimdiye kadar bildiği miz Sandun ismindeki büyük Hitit tannsından maada Hazzi ve Namni isminde iki ilâh daha öğretmistir. Hitotoloji ve tarihm en mühim bir müjdecisi Türklüğe hizmet edecek bir ilim olmaktadır. ( 2 ) Dağhoğlu Amerikalı kızlar ahcı yetiştiriliyorlar HİKMET TURHAN [ 1 ] Ogive en Lancette • hat sivri kemer orta zamanda askerî mimaride kullanılan gayet sıvri bir kemerdır. (San'atı kamus Celâl Esat). [2] Son samanlarda Hititçilik üzerine yazılrmş olan birkaç eseri yazmak faideli olacaktır. Bunlardan biri Prag üniversitesi profesörlerinden Bedrich Hraznynin «Asurda bulunmuş kursun uzerinde Hitit hiyeroRİifleri kitabesi» ile Akşarda hafriyatta bulunan Sıkago üniversitesi mensuplanndan Erich F. Schmidtin The Abshar Huyuk isimli kitabı ve Richard A. Martin ile John A. Morrisonun (Discoveries in Anatolia) isimli kitabını ve Maarif VeV^'oH celılesi tarafmdan çıkanlan cTürk ta. rih, arkeoloğya, ve etnografya Dergisi» mecmuası ve bu mecmuada Akşar hakkmda yazı yazmış olan arkeoloğ. Remzi Oğuz Beyin makalesini zikret • mek lâzımdır. Bnâbare Selânikte 3d defa valıliği 'amamnda ve o müskül devirlerde yap^iğı hizmetlerm haddu hesabı yoktur. His ve arzulanna mümasat etmediği içtn tttibat ve Terakki râesası kendisini mahza meclisi meb'usandan uzak lashrmak bahanesile iktnci defa ola • rak Selâniğe vali göndermek istedik lerinde şeraiti hazıra tahtında Selânikte pek te muvaffak olacağma ümkvar olmadığı gîbi esasen gizli maksatlanm da kesfeylediğinden bu arzulanm k a f i y Kadınra îlmî, içtimaî her sahada. erkekle başabas yürümeğe basla • ması onu asker olmağa kadar bile sevketti. Amerikalılar müstakbel kadmın bu yolda yetişmesini temin için kız mekteplerrnde atıcılık dersi verilmesmi kararlashrmıslardır. Maa mafih abcılık sade askerlik nokta ı nazarından değil, mühim bir »por olnutk itibarile de Amerikalı kızla • nn merak ve bevesini uyandırmaktadır. Resmimiz, bh* Amerikan kız K«esinde atıcıhk deru verildiğini gösteriyor. KEMAL