Katalog

8 Nisan 1930 llllllll ılll1 't.lllllllHIİİİİİIİİİİİÜİİİ' Iktisatta 1 utunculugumuz için teşkilât ve mesainin Çiftçinin Tutun rolü beşırdan memleHükumetin progra zorlukları kaldırmamıkâfi değild r lıdır Girişilen mücadelenin ehemmiyetini bütün halkm kavraması ve mesaiyi bu yolda teksif etmesi lâzımdır ketimizde işlenmek lâzımdır Nüfus başma kaç lira düşüyor? Mühim bir raporun metni 19 uncu asır Avrupa'da medeniyetin seri terakkisi devri idi. Bu devir ticaret ve sanayiin inkişafile temeyyüz etmiştir. Siyasî mes'eleler iktisadî ihtiyaçlara bağlanmıstır. İktisadî terakki servetin, umumî saadetin, istihsalât, mübadelât ve istihlâkâtın tezayüdü ve devletlerin siyasetlerile münasebattar olmuştur. Asrî devletin başhca gayeeleri, tabiî servetlerin işletilmesi ve inkişafı, milletin refahı ve en derin tabakalanna nüfuz edecek surette servetin inkısamıdır. Türkiye'miz, bir taraftan sui idare ve diğer taraftan kapitülâsyonlar ve imtiyazatı ecnebiye yüzünden bu gayelerden uzaklaşmıştı. Umumî harp ve onu takip eden mütareke esasen iptidaî olan iktisadî kıymetleri mahvetmiştir. Millî cidalden sonra memleket, iktisadî hayatmı tanzim için pek ağır ve müşkül mücadelelere girişmek mecburiyetinde kaldı. Şimdi tanzim etmesi lâzım gelen en mühim mes'ele iktisadiyata taalluk edendir. Mazide öyle ihmalkârane hareket edilmiştir ki garp demokrasilerinin nail oldukları mevkie varmamız için seri, kesif ve muttarit bir tarzda çalışmamıza ihtiyaç vardır. Zamanımızda iktisadî mücadele orduların çarpışmalarından daha az ehemmiyetli ve daha az zararlı değildir. Bu mücadelede mağlup olanların hakkı hayatı bile kalmıyor. Halbuki ciddî ve müsmir bir program tatbik etmekle beraber mesaiyi teksif ve muntazam teşkilât vücude getirmek sayesinde en büyük müşkülât bertaraf edilebilir. tktisadî hayatta basit görünen mes'eleleri halletmek istediğimiz zaman para, kabiliyet, ihtisas ve tecrübe birer mânia gibi karşımıza dikilir. Bunun sebebi, iktisadî mücadelenin pek çetin ve karışık olması ve cihanşümul bir mahiyet arzetmesidir. Fakat ihtiyaçlara tekabül edecek ciddî mesai ve ihtisas sayesinde iktisadî mücadelede muvaffakiyeti kâfil tediye muvazenesi, kredi temini ve paranın istikrarı, sanayi ve ziraatin inkişafı, istihsalâtın ıslah ve tezyidi, standardizasyon ile rasyonalisyon gibi işler hal ve tanzim edilebilecektir. Hükumetimizin tanzim ettiği programın iktisadiyatın dairei şümulüne dahil bütün mes'eleleri derpiş etmiş olduğuna şüphe yoktur. Fakat bu programın matlup derecede müsmir olabilmesi için bizde maalesef noksan olan asrî teşkilâtın ikmaline ve bütün millet efradımn iktisadiyatın yüksek kıymet ve ehemmiyetini derkederek mesaisini iktisadî gaye etrafında teksif eylemesine lüzumu kat'î vardır. HALÎLMÎTHAT şına isabet eden dolar' 1913 senesinde ithalâttaj 9,14 ihracatta 4,81 dir. 1927 senesinde ise itha! lâtta 11,30 ve ihracatta^ 6,72 dolar idi. Yunanistan'a gelincel ithalâtta nüfus başınai 23,76 ve ihracatta 11,38* dolar isabet etmiştir. İngiltere'den ithalâtımı: en ziyade makine, sınaî Cemiyeti Akvamın iktisadî ve ihsaî neşriyatma| ve madenî mevattır göre Türkiye'de nüfus ba1 Paramız iktisadiyatı Gümrükte istatistikler derdi Türk emeğinin iş gördüğü bir Türk tütün imalâthanesi tzmir ticaret odanmn şayanı Geçen sene başlıyan hastalık dikkat mütcdeatı mücadelesine bu sene daha fazla tzmir ticaret odası muhtelif me bir germî verilmelidir. vat hakkında geçenlerde kaleme Tütün zeredilecek mahaller müsaldığı mühim bir raporun tütane temir, ciddî ve öz bir kontrol alait kısmını zirde dercediyoruz: tında bulunmalıdır. Memleketimizin ihraç maddeleKaçakçıhk korkusu ile müstahrinin en başında tütün bulunur. sile yapılan tazyiklere, ika edilen Halbuki vaziyeti en nazik, istikbali müşküllere nihayet verilmelidir. meçhul olan bir madde de budur. Bunun için halen Millet MeclisiBütün dünya milletleri memleket mizde bulunan inhisar kanununun lerinde tütün yetiştirmekle meş itina ve sür'atle intacını temin etguldür. Beynelmilel tütün istihsa melidir. lâtı günden güne müthiş bir suretTicaret sahasına gelince: te çoğalmaktadır. Bu baş döndürüMemleketimizde her sene milcü rekabet karşısında bizi kurtayonlarla okka tütün mubayaa eran ve daima da koruyacak olan den büyük müesseseler görülmüşyegâne çareler şunlardır: 1 Mahsulün nefasetini muha tür ki beş on okka tütün farkı için kaçakçı diye mahkemeye verilfaza ve hatta inkişaf ettirmek. 2 İstihsali himaye ve teshil miştir. B Tüccann şehirdeki tütün eylemek. depolan, tütün imalâthaneleri için 3 Tütün ticaretine azamî kofuzulî, müşkülât verici ve ayni zalayhklar göstermek. manda faydasız kontrollar ve masİlk iki madde müstakillen tütün raflardan vaz geçilmelidir. müstahsillerine, yani vatandaşlara Triyeste ve mümasil bütün tranaittir. Bundan ne demek istediğisit imalâthaneleri tetkik edilerek mizi biraz izah edelim: A Biraz tütün yetiştirip haya Izmir'de de ayni yaptırılmalıdır. tını kazanmak emelile çalışırken Halen bizim bir çok tütünlerimiz kim bilir ya semavî afetlerden, ya islenmeden harice sevkediliyor. hut şu yoldan gitmek lâzımmış ta Bundan hem amelemiz, hem iktitütünü başka yoldan nakleylemiş sadiyatımız ziyan görüyor, hem de diye halen bir çok vatandaş mah tütünlerimizin fermantasyonu yabancı havalarda vukua geldiği ikemelerde sürünmektedir. B Tütün zeriyatımızda asrın, çin nefasetinden kaybediyor. Halfennin icabatı henüz yer bulama buki Triyeste şeraitini haiz depomıştır. Fidanlık yok, fidanları ter lar yaptırılsa tütünlerimizden bir biye ve dezenfekte etmek yok... yaprağı bile islenmeden harice çıHulâsa rastgele bir şekilde zer'i karılmıyacağı gibi civar ecnebi bir yat yapılmaktadır. İnhisar, tütün çok memleketlerin tütünleri de bu mıntakalarında vasi, mükemmel transit depolarda işlenecektir. Bu fidanlıklar hazırlamalıdır. Bu, in takdirde külliyetli miktarda para hisar için hem de kârlı bir iş ola memlekete girecek, binlerce ameleye iş temin olunacaktır. caktır. Kırtasiyecilik hâlâ başımıza belâ mı? Brüksel'de ifayı vazife eden ticaret mümessilimiz Faik Bey ahiren İngiltere, Holanda ve Belçika'nın 1929 harekâtı ticariyesi ve Türkiye ile olan mübadelâtı hakıknda mühim ve mufassal bir rapor yazmışttr. Bu rapora naGümrük işlerimizin ıslah a muh zaran Ingiltere'nin 1929 senesinde ithataç olduğunu sırası düştükçe yazı lâtı 1,221,062 ve ihracatı 839,296,726 yoruz. Her gün de gümrük istatis sterlin, altın ve gümüş ithalâtı tiklerimiz hakkında bir iki söz söy 70,744,281 ve ihracatı da 36,681,981 idi. 1929 ithalâtı 1928 ve 1927 senelerinden lemek isteriz. az Bizde kırtasiyecilik ~ ötedenberi olmuştur. İhracatı ise 1928 senesi lhaz ve 1927 senesinden de her işte olduğu gibi gümrük mua racatmdan fazla olmuştur. İngiltere'de ithalât bilmelâtında da muzır tesirler yap hassa Liverpol ve Londra limanları vamıştır. Bu tesirler kısmen îstatis sıtasile yapılmaktadır. 1928 senesinde tik işinde de görülür. Londra'ya 6,598,150 sterlin kıymetinde tstatistik, ithalât ve ihracatıraı yumurta, 1,517,619 sterlin kıymetinde zın, yani umumî vaziyeti ticariye kuru üzüm, 6,211,637 sterlin kıymetinmizin bir aynasıdır. Maalesef vazi de hah ve 26,341,919 İngiliz liralık yapayetimizi ekseriya bir sene ve ya ğı ithal edilmiştir. istatistikler bir memleket iktisadiyatınm aynasıdır. Bizde ise henüz geçen senenin istatistiği ikmal edilmedi En büyük ticaret merkezlerindenve cihantn altın piyasam Londra'dan bir manzara ipliği, pamuklu mensueat, maktne, demir mamulâtı, kalay, yünlü mencucai, gramofon ve sair bazı mevattır. İngiltere'ye yaptığımız ihracat sının başhcalan tütün, hayvan yemi, hububat ceviz, badem, miyankökö, incir, kuru üsüm ve sairedir. hut akalli 6 ay sonra anhyabiliriz. Bunca teşvikat ve şikâyetlere rağmen geçen senenin istatistikleri henüz ikmal edilmemiştir. Halbuki sair memleketler gümrük istatistiklerini üç ay evvel bitirmişlerdir. Balkan memleketleri bile istatistiklerini neşretmişlerdir. Bu vaziyet karşısında daha ciddî mesai beklemek hakkımızdır. Türkiye Ingiltere ticaretj 1928 senesinde İngiltere'nin Türkiye'mize ihracatı 8,414,035 ve Türkiye'den ithalâtı ise 6,297,183 sterlin kıymetinde idi. Bu rakamlara göre İngiltere'n memleketimize olan ithalât, İngiltere'ye yaptığımız ihracattan fazladır. 1924 senesinde İngiltere'ye ihracatımız 5,309,922 ve ithalâtımız 5,449,678 sterlin miktarında idi. Demek ki 4 sene içinde bu memleketle olan ithalât ve ihracatımız artmıştır. İngiltere'ye yapılan ithalâttan 131,607 sterlin miktarı tekrar ihraç edilmiştir. İngiltere'den ithal etmekte olduğumuz eşyanın mühimleri kömur, pamuk İngiltere'ye üzüm ithalâtı i evvelâ Avustralya, ikincisi Kalifornij ve üçüncüsü de Türkiye çelm Yunanistan dorduncü dereceyi işgal ediyor. tncir cihetinden Türkiye birinciliği haizdir. Tütün hususunda Tunanistan bizetevvuk ediyor. 1928 senesinde İngiltere'ye tütün ithalâtımız 55,725 sterlin kıymetinde idi. Yunan tütünleri ise 86,509 sterlin kıymetinde idi. İngiltere'nin 1929 senesinde umum tütün ithalâtı 11,333,891 pamuk mu&melâtı 7,517,514 sterlin kıymetinde idi. İngiltere'ye ithalât yapanlann basında Şimalî Amerika, Arjantin, İngiliz Hindistan'ı ve Almanya'dır. İnglltere'nin ihracat yaptıgı başlıca memleketler de Hindistan, Almanya, Şimalî Amerika, ve Avustralya'dır. Nüfus adedine nisbet itibarile İngiltere'de, nüfus başma dolar olarak 1913 de ithalâtta 69,74 ve ihracat ta 5S,56 ve 1927 senesinde ithalâtta 117,12 ve ihracatta 75,76 dolar düşmekte ve AYrupa memleketleri içinde Holanda, İsviçre ve Danimarka'dan sonra olmak üzere 9 uncu gelmektedir. ingiltere'nin mübadelâtı • ! ticariyesi Nüfus başma düşen miktar, Seyyahlar Fransa her sene bu yüzden 120 bin İngiliz lirası kazanç temin ediyor Aydın demiryohı Londra'da toplanan hissedarlar içHmaında okunan raporun mahiyeti İzmir Aydın demiryolu hissedarları, senelik içtimalannı geçen hafta kumpanyanın Londra'daki merkezinde akdetmişlerdir. Senelik muamelât raporu ve blânço okunarak kabnl edilmiştir. Hey'eti umumiyeye riyaset eden Mister Davids notkunda demiştir ki: « Geçen sene muamelât memulün fevkinde iyi olmuştur. Filvaki 1929 senesi, harptenberi geçen senelerin en iyisi idi. Fazlai hasılât haizi rüchan hisselere yüzde iki temettü itasına mıisaittir. 16 senedenberi verilen ilk temettü budur. 1913 tarihindenberi alelâde hissei temettü tevzi olunmamıştır. 1,000,000 sterlin sermayeden kazanc yoktur. Geçen seneden daha iyi netice ler temin edilmesi, masarifin kısatılmasmdan ve kısmen de kuruşun düşük kıymetinden ileri gelmiştir. Bu sene Türkiye'de daha fazla arazi ekilmiştir. Şimdiye kadar kâfi yağmurlar yağmıştır. daha fazla yağmura ihtiyaç olacaksa da yeni mahsulün iyi olacağı tahmin ediliyor. Endişemiz bilhassa kambiyo hakkındadır. Hatırlatayım ki kambiyo bedeli 110 dur. Sterlin 1,120 kuruşa kadar yükselmiştir. Hali hazırda fiat 1,030 kuruş ise de bu itibaridir. Vaziyet hepimiz için mucibi endişedir. Ttirk lirası satmağa ve sterlin almağa müsaade edilmiyor. Bittabi para irsalâtı kayt altmdadır. Bunun için de demiryolu hisselerini kambiyodaki temevvüçlere tevfikan tebdfl etmeğe mezun değiliz. Sterlin üzerine mehuzat düçan müşkülât olacaktır. Diye bilirim ki Türk hükumetinin vaziyeti çok müşküldür. mütevaliyen idrak ettikleri fena mahsul memleketin umumi vaziyeti iktisadiyesini sektcdar etmiştir. Bundan maada cihan piyasaIarında eşya fiatları düşmuş olduğundan bu hal diğer memleketlerde ve hassaten Avustralya'da olduğu gibi Türkiye'de de mali müşkülât tevlit etmiştir. Demek isterim ki mahallî bir teşevvus değil cihanşümul bir buhran mevcuttur. Fakat ergeç işler duzelecektir. Biz de mümktin mertebe yardımda bulunmalıyız. Dediğim gibi yeni mahsulün musait olacağı tahmin olunuyor. Fakat kambiyo işi kumpanyanın vaziyeti umumiyesine hâkimdir.» Bulgarİ8tan*da fırınların çalışma saatleri Bulgaristan hükumeti, ahiren firınlarda geceleri çahşılmasını menetmiştir. Bu memnuiyete binaen geceleri fırınlarda ekmek, pasta ve mümasil şeyler pişirilmesi memnudur. Gece tabiri lâakal yedi saatlik bir müddet ki saat 22 den sabahın beşine kadar kastediyor. Ford'un Belçika'da kazancı ve tesisatı Ford mücssesesinin Belçika şubesi 14 ay içinde 280,000 sterlin miktarında safî kazanç temin etmiştir. Ford'un Anvers şehrinde satın aldığı 21,274 metro murabbaında bir saha üzerinde bir otomobil fabrikası inşa ederefc yevmî 10,000 otomobil çıkaracaktır. Fransa her sene ziyaretme ge'en yüz binlerce ecnebi seyyahtan mühim istifadeler temin etmektedir. Turizm millî offisi tarafından ahiren neşredilen bir istatistiğe nazaran ecnebi seyyahlar Fransa'da senede 120,000.000 İngiliz lirası yani takriben bir müyar 204 milyon Türk lirası sarfetmektedirler Bu mikDiğer bir çok ma'hsulâtımız gibi yatar para Fransız millî bütçe^inin uçte pağı ve tiftik ticaretimiz de son zamanbiri demektir. larda adeta mefluç bir vaziyettedir. Yalnız İngiltereden geçen sene FranYapagı tki senedenberi Avrupa sa'ya giden seyyah adedi 881,045 kişi idi. piyasalan tarafından pek mahdut bir Bu seyyahlar lâakal iki şün Fransa'da surette talep edilmektedir. Bunun sekalmışlardır. bebi cihan yün istihsalâtının fazla olAmerika'lı seyyahlar 320,000 kiş' "tdıler. ması ve bizde fabrikaların çoğalmasıFakat bunlar Ingriliz'lerden zivade para dır. İki sene eveline kadar fiatı 90110 sarfetmişlerdir. \asatî olarak her 4me kuruş idi. Bu fiat Avrupa ve Amerika'rika'lının Fransa'da p?<ra miktarı 480 ya ihracat yapmağa pek te müsait deİngiliz lirası tahmin Edilmiştir ğildi. Yalnız Yunanistan halı imalâtı mal 1929 senesinde Fransa'yı ziyaret eden için kalın cinslerden bir miktar İspanyol'lar 534,000 idıler. Otel ve bazı celbediyordu. eflence yerlerinin •cnebilerden olan haŞunu bilveslle kaydedeüm ki memlesılâtı 40,000,000 sterlin radesindedir ketimiz hayli yapagı istihsal ettiği halFransız'lar ecnebi seyyahiarı ccibini de Avrupa'dan cüz'l miktarda ince cins tesvik için yeni yeni koiaylıklara teve«sül yün celbediyoruz. etmektedirler. Şimdiki buhran olmasaydı ithalât fazla olacaktı. Büyük temettüler İktisat Vekâleti iyi teşkilât yapar ve Dünyanın en mühim vapur kum koyunların cinsini ıslaha muvaffak opanyalarından biri olan Almanya' lursa keyfiyetçe yüksek cins yün de isnın Hamburg Amerika linie'nin tihsal etmek mümkün olacaktır. geçen sene ki muamelâtı raporu Her mmtakanın kendine mahsus bir neşredilmiştir. Bu rapora göre sene cins yün istihsal ettiğine yani koyunun nihayetinde 1,110,618 tonluk vapu vaziyeti bulunduğu mahallin suyu ve ra sahip bulunan mezkur kumpan havasına göre olduğuna nazaran hayvan cinsinin ıslahı maksadile başka yanm bir sene içindeki hasılatı mmtakalardan koyun celbi doğru de59,000,000 mark yani takriben 30 ğildir. Çünkü bu, iyi cins koyunların milyon Türk lirası ve temettüatı azalmasını intaç etmektedir. Netekim sarfiyesi de 11,500,000 mark yani j bazı yerlerden kaldırılıp suyu ve havatakriben 6 milyon Türk lirası rad' sile imtizaç etmedikleri yerlere nakledesinde idi. dilen hayvanlann cinsi bozulduğu gö Yün piyasası Garp memleket ler inin mal celbetmemeleri yün fiatlarımn hayli düşkün olmasmı intaç etmiştir rülmuştür. Buna meydan vermemeR için her hangi bir mıntaka surfisunfin başka nuntakaya geçmesi menedilmelidir. Yapagı bütün Anadolu'muzda ve has« saten Konya, Afyon ve Eskişehir Vilâyetlerinde mebzulen temin edilebilir. Samsun Sivas hattı ilerlsinde yapafı yağlı ve kabadır, beyaz ve siyah renkler karışıktır. En iyi yapaklarımız Karahisar ve Eskişehir'den gelir. Bu yünlerin mühim bir miktarı İzmir ve Uşak fabrikalarında kullanılır. Konya malı yünler, bilhassa halıcılıkta müstameldir. Yapagı piyasası Şimdiki fiatlar ismen 7080 kuruş ise de alıcı yoktur. Yeni mahsulün bu fiatlar üzerinden muamele göreceği tahmin ediliyor. Harpten evvel yapagı fiatı okka hesabile 4,6 kuruş idi. Stok ne kadar Hali hazırda İstanbul'da 2000 balya mevcuttur. Hariçteki piyasaların başhcalan Londra, Marsilya, Hamburg ve Nevyorktur.